shekulli30122002

Xhaferri : les entretiens de la guerre et les rapports avec l'ancien UÇK

Ekskluzivisht në këtë prag viti flet për “Shekullin” kryetari i PDSH-së, z. Arbën Xhaferi

NË MES TË KUDHRËS DHE ÇEKANIT

Lideri i Partisë Demokratike të shqiptarëve të Maqedonisë, z.Arbën Xhaferi në këtë prag fundviti ekskluzivisht për “Shekullin” rrëfen për shumë çështje që kanë të bëjnë drejtpërdrejt me partinë të cilat ai e drejton. Cili ishte roli i PDSH-së gjatë periudhës së konfliktit, takimi i parë në Tiranë me ish-liderin e UÇK-së, z. Ali Ahmetin. Trysnia e ndërkombëtarëve, që të hiqte dorë nga nënshkrimi i marrëveshjes së Prizrenit. Cila ishte kundërpërgjigja e z. Xhaferit. Pse PDSH-ja humbi zgjedhjet parlamentare. Cilat ishin rezultatet e PDSH -së gjatë qeverisjes së saj. Komenti i tij ndaj akuzave që i drejtohen PDSH-së për korrupsion dhe kontrabantë, cilat janë sfidat që i presin shqiptarët e të gjitha hapësirave për vitin 2003 për këto dhe çështje të tjera të rëndësishme Xhaferi i sqaron në këtë intervistë.
Z Xhaferi, gjatë periudhës që ishin në qeveri, Ju gjithnjë jeni shprehur se Kushtetuta është gjenerator i krizës. Mendoni se ndryshimet kushtetutore, mund të ndodhnin pa luftë, apo kjo e fundit erdhi si rezultat se mllefit ndaj politikës së PDSH-së?
Përgjigje: Për ta kuptuar më drejt raportin mes politikës dhe vazhdimit të saj me mjete lufte duhet marrë parasysh konteksti kohor, por do të thoja edhe ai hapësinor. Është e qartë se opsioni i luftës u shfaq në hapësirat jugosllave për shkak se ky shtet hyri në një fazë të destabilizimit, të shthurjes, kur vetvetiu hapen tema të mëdha. Këto tema, si çështja e përkatësisë së territorit apo pasurisë që gjendet në të zakonisht nuk mund të zgjidhen lehtë me mjete politike.Gjatë historisë së njerëzimit luftërat kanë shpërthyer për shkak të territoreve dhe të pasurisë natyrore apo ekonomike që gjendet në të. Është një teori që thotë se territori fitohet me luftë, ndëkaq të drejtat fitohen me politikë. Maqedonia është një vend i paradokseve të shumëfishta, prandaj me politikë vështirë fitohen të drejtat. Së këndejmi shpërtheu lufta, por jo për territor, por për të drejta. Them që, duke u përpjekur t'u iket teorive të konspiracionit, apo zhvleftësimit të motiveve patriotike të dëshmorëve të rënë, konteksti i jashtëzakonshëm historik e solli në skenë luftën si mjet për përkufizime të reja të pozicionimeve dhe interesave kombëtare. Lufta si fenomen mund të sjellë të mira nëse grupi politik që e nis atë e kontrollon nisjen, zhvillimin dhe përfundimin e saj, mirëpo mund të lerë pasoja të rënda nëse nuk ekziston ky kontroll politik. Kur zvetënohet kontrolli ose qëllimi politik, atëherë humbet kohezioni ushtarak dhe shfaqen elemente të ndryshme destruktive, që personalizojnë gjithçka dhe e degjenerojnë situatën e sigurisë. Pyetja juaj le hapësirë për ide se lufta në Maqedoni u bë për shkak të mosbesimit tek uniformimi i politikës. Refuzoj të besoj se lufta në Maqedoni të ketë pasur një motiv kaq banal, pra detronizimin e PDSH-së, ngaqë do të ishte absurde vdekja e shumë dëshmorëve për qëllime të tilla. Nga ana tjetër PDSH-ja, sidomos ajo, s'mund të cilësohet në asnjë mënyrë se ka pasur politikë të ngurtë, por përkundrazi ajo ka zhvilluar një politikë kreative dhe duke marrë parasysh të gjithë faktorët, ajo ka arritur të japë maksimumin. Gjatë mandatit tonë shqiptarët kishin përgjigje politike për cdo situatë dhe sfidë, madje edhe për luftën. Shqiptarët kishin siguri, qarkullonin lirshëm në tërë territorin e Maqedonisë, ndërkaq sot s' kanë siguri në lagjen e vet e lë më të shkojnë në Week-end. Nuk fajësoj, por thjesht konstatoj. Kam bindjen se populli me nostalgji do ta përkujtojë këtë fazë të qeverisjes së PDSH-së.
2. Shpesh janë hedhur hipoteza se partia që ju drejtoni, krijon një lloj komoditeti në institucionet e sistemit. Pyetja konkrete është kjo: Çfarë realizuat gjatë qeverisjes dhe sa i përmbushet synimet tuaja për të cilat i premtuat elektoratit, sa qëndron teza se nuk arritët të çoni deri në fund proceset e nisura?
Përgjigje: Çdo parti politike i ka vlerësimet e veta për atë se çka mund të realizojë dhe ç'është prioritare për mandatin e saj të qeverisjes. Por, qeverisja nuk është tërësia e veprimit politik. Ka dhe forma të tjera të veprimit politik që nuk kanë të bëjnë fare me çështjen e qeverisjes. Siç dihet PDSH-ja u paraqit në skenën politike me një qasje të re për modalitetet e funksionimit të shteteve multietnike dhe për çështjen shqiptare në përgjithësi. Këto përcaktime PDSH-ja i formësoi në kuadër të një teorie politike, koherente dhe plauzabile, të pranueshme. Sa i përket Maqedonisë shpjeguam për vështirësitë e funksionimit të demokracisë së shumicës brenda një shoqërie multietnike. Vlerësuam saktësisht se kjo formë e demokracisë e transformon atë në një procedurë eliminimi, kryesisht mbi baza etnike. Kjo praksë,që lirshëm zbatohej në periudhën e kaluar synoi që, një realitet multietnik ta vë në kallëpin e një koncepti etnocentrik për shtetin. Konstatuam se kjo shpërputhje në mes konceptit dhe realitetit është burim i krizës, madje paralajmëruam dhe mundësinë e konfliktit ndëretnik. Kur e morëm pushtetin filluam t'i ndërrojmë pak nga pak të gjithë ata faktorë që i margjinalizonin shqiptarët në sistem në mënyrë ekstreme. Punën e parë që bëmë ishte vendosja e raporteve të partneritetit në koalicion për të treguar qartë se dëshirojmë të marrim pjesë në proceset e vendimmarrjes në të gjitha fushat, veçmas në ato që kishin të bënin ngushtë me çështjen shqiptare në Ballkan. Për së pari herë një parti politike manifestoi peshën e votës së lirë të shqiptarit në institucione të sistemit duke u bërë garant i interesit dhe i sigurisë shqiptare. Mendoj se kjo fazë e parë, para shpërthimit të konfliktit ishte faza ku shqiptarët pa marrë parasysh nga janë, ata e ndienin veten shumë të sigurtë në Maqedoni, duke filluar nga pelegrinët kosovarë që ndaloheshin në kufi për shkak të procedurave të ndryshme mjekësore e deri te ata, të plagosurit në luftën e Kosovës që shëroheshin në spitalet tona, e të mos flas për lulëzimin e ndërtimtarisë, ekonomisë, kulturës etj. Që në fillim të mandatit tonë qeverisës që ka të bëjë me çështjet ekzekutive filluam bashkë me partnerin tonë të koalicionit t'i eliminojmë ata faktorë që krijonin mosbesim. I liruam të burgosurit politikë, kryetarët e komunave, zgjodhëm çështjen madhore të arsimit sipëror në gjuhën shqipe duke ndërtuar një institucion universitar me standarde evropiane për vlerat e të cilit ende nuk jemi të vetëdijshëm, arritëm marrëveshjen për kanalin e tretë televiziv etj. Gjatë mandatit tanë morëm poste drejtuese në shumë institucione shtetërore që përpara ishte një çështje e paimagjinueshme. Do të humbja shumë hapësirë dhe kohë po të bëja krahasimin me periudhën e kaluar me atë çka fituam ne, gjithsesi është e pamohueshme së bëmë ndërrime cilësore, të pakrahasueshme, çka nuk mund të mohohet as nga kritikuesit tanë më të rreptë. Gjatë mandatit tonë plasën dy luftëra ajo e Kosovës dhe kjo e Maqedonisë, të cilat kryesisht i menaxhuam në shumë aspekte. Ishim bartës të procesit negociues dhe duke i fisnikëruar motivet e luftës arritëm deri te një marrëveshje historike që e sugjeronim që nga fillimi i paraqitjes sonë në skenë. Nëse analizoni Marrëveshjen e Ohrit dhe platformën tonë politike do të shihni një përputhshmëri të madhe. Mirëpo, ne nuk ishim vetëm parti që ushtronte pushtet në Maqedoninë perëndimore, që i artikulonte interesat e shqiptarëve të Maqedonisë, por ishim edhe në funksion të artikulimit e interesit të gjithëmbarshëm kombëtar të shqiptarëve në Ballkan ose më saktësisht të krijimit të opinionit se këto çështje kanë ndërlidhje kauzale mes tyre. Ne arritëm të ndërrojmë në esencë qasjen e Maqedonisë ndaj çështjes së Kosovës duke e shkëputur atë nga përqafimi paternalist dhe posesiv i Serbisë. Takimi i befasueshëm i kryeministrit të Maqedonisë z. Ljubço Georgievski me kryeministrin e qeverisë së përkohshme të Kosovës, z. Hashim Thaçi është vetëm maja e një dukurie të re që i eliminonte gjedhet e armiqësive tipike ballkanike. Këto dukuri dhe shumë të tjera që me këtë rast nuk mund të përmenden, nuk mund të kuantifikohen, por kanë një peshë të madhe politike. Politika e mirëfilltë ndërron klimën brenda një shoqërie dhe bën të mundshme mugullimin e vlerave të reja. Politika e PDSH-së ishte e tillë.
3. Një pyetje e cila ka hapur shumë polemika në disa qarqe. Pse ndodhi lufta në Maqedoni: si rezultat i padrejtësive të shqiptarëve apo si kundëvënie e politikës së gabuar të partisë tuaj siç preferojnë të etikojnë zëra të ndryshëm. Pra cili do të ishte komenti juaj në këtë rast?
Përgjigje: Do të ishte tragjike sikur lufta në Maqedoni të ketë ngjarë si kundërvënie ndaj politikës" së gabuar të PDSH-së". Po të kishte qenë e saktë, atëherë kjo do të ishte hera e parë në historinë tonë, shpërthimi i luftës qytetare në mes të shqiptarëve. Ndoshta dikush ka pasur motive të tilla, por ne patëm tepër kujdes që të mos ndodhë kjo. Pra, gjatë luftës, pas saj dhe gjatë zgjedhjeve ne vepruam që të evitojmë luftën qytetare që do të kishte pasoja katastrofale, jo vetëm për shqiptarët e Maqedonisë, por edhe më gjërë. Fundja lufta u zhvillua në mes popullatës shqiptare dhe sistemit të sigurisë maqedonase ku nuk pati shqiptarë. Thashë edhe në fillim se lufta në Maqedoni duhet vendosur në kontekst të shthurjes së Jugosllavisë ku fituan ose humbën të drejtat fondamentale ose territoret. 4. Kritikuesit e politikës së partisë që ju drejtoni, aludojnë vetëm në një pikë, korrupsioni dhe kontrabanda. Ndërkohë mungojnë kritikat në rrafshin politik, kombëtar dhe strategjik pse ndodh kjo?
Përgjigje: Këto kritika burojnë nga vetë fakti, konstatimi se ne nuk kemi bërë gabime politike, por përkundrazi kemi patur suksese të pamohueshme politike dhe qeverisëse. Natyrisht se askush nuk është i marrë që të kritikojë dikë për çështje ku ai ka treguar suksese të jashtëzakonshme. Prandaj zgjedhin floskula të përgjithshme siç është kontrabanda, prostitucioni apo korrupsioni. Këto kritika janë aq të përgjithësuara saqë vlejnë për çdo shoqëri, të hapura apo të mbyllura. Nëse ka pasur devijime të tilla gjithsesi ato kanë qenë të nivelit më të ulët se në fazën e kaluar. Me këtë rast ju përkujtoj vetëm dy gjëra. E para, privatizimi i pronës shoqërore kishte marrë fund në më se 90% të rasteve dhe e dyta në atë kohë nuk kishte fare embargo ndaj asnjë shteti fqinj. Korrupsioni paraqitet kryesisht gjatë privatizimit ku tjetërsohet pasuria shoqërore apo gjatë embargos. Kritikuesit tanë, LSDM-ja dhe grupimet që i aderojnë asaj pikërisht në këtë fazë të privatizimit dhe embargos së NATO-s ndaj Jugosllavisë, jo vetëm që përuruan korrupsionin, por mblodhën edhe mazën. Gjatë mandatit tonë ne arritëm të eliminojmë edhe burimin e tretë të korrupsionit siç janë tenderët duke inkuadruar Maqedoninë në Organizatën Tregtare Botërore, përkatësisht duke liberalizuar konkurrencën në treg. Jo vetëm kaq, PDSH-ja nuk ka marrë metalik në formë të haraçit nga populli, kështu që s'ka pasur shans për t'i keqpërdorur ato. Them që mungesa e gabimeve politike rezulton me bartjen e topit në terren tjetër, apo me përdorim të kritikave të kësaj natyre.
Në Ballkan ekziston një sindrom i çuditshëm, një parti politike që humbet në zgjedhje, emërtohen dështake në politike, mendoni se vota është vlerësuesja reale e një politike të caktuar. Në këtë kontekst, PDSH-ja humbi zgjedhjet apo ishte e papërshtatshme në rrethanat e reja të krijuara në këto hapësira?
Përgjigje: Në shumicën e rasteve, votimi nuk është ekuivalent me meritën e partive politike që konkurrojnë në skenë. Shpesh populli voton parti politike dhe lider me prirje diktatoriale me çka e rrezikojnë ekzistencën e vetë popullit. Bie fjala, sa herë populli serb e votoi diktatorin Milosheviç që e mori në qafë vetë thotë populli? Shembulli është i pahijshëm, por efektiv për të shpjeguar misterin e votimit. Ka raste të ngjashme në historinë politike të popujve të ndryshëm. Popujt që s'kanë traditë demokratike, kryesisht votojnë për alternativa të forta, prandaj huntat dhe variantet e ngjashme të qeverisjes rigjide janë më të përhapura te popujt me traditë të ulët demokratike. Nga ana tjetër, popujt që kanë një traditë të gjatë demokratike votojnë për ide dhe për alternativa politike. Por natyrisht se ka edhe mjaft përjashtime nga ky shpjegim skematik. PDSH-ja humbi zgjedhjet të paktën për dy shkaqe: 1. Nuk vendosi raporte antagoniste me luftën dhe pasuesit e saj, por përkundrazi u bë argate e luftës, artikulues i ideve, motiveve që e nxitën atë duke ofruar zgjidhje për krizën e shfaqur. PDSH-ja e suspendoi veten për të menaxhuar një fenomen të shkaktuar nga të tjerët, kështu që në këtë mision me vetëdije bëri zbrapsje nga pozicionet e veta dhe, 2. Po të mbronte fuqimisht pozicionet e veta, PDSH-ja mund t'i fitonte zgjedhjet, por jam i bindur se do të krijonte një krizë të thellë brenda kontekstit shqiptar.
Z Xhaferi, në intervista apo prononcime, disa herë u jemi drejtuar se cili ka qenë në të vërtetë roli i PDSH-së gjatë luftës, në këtë aspket gjithnjë keni preferuar të ndani çmimin me të tjerët. Në fakt ku qëndron roli i PDSH-së në menaxhimin e konfliktit?
Përgjigje: Roli i PDSH-së gjatë kësaj periudhe ishte katërcipërisht i vështirë. Plasi një luftë pa qenë të informuar faktorët relevantë shqiptarë. Në atë kohë bënim hulumtime konkrete të qëndrimit të faktorit politik shqiptar në Kosovë dhe në Shqipëri lidhur me mundësinë e shpërthimit të luftës në Maqedoni. Të gjithë ata e përjashtonin këtë mundësi, ngaqë besonin se një luftë të tillë do t'i dëmtonte pozitat strategjike të shqiptarëve në përgjithësi. Të gjithë pajtoheshin se duhet të investohet në imazhin politik të shqiptarëve dhe të mos hyjmë në lojën e kundërshtarëve tanë që thonin se shqiptarët janë elementi kryesor turbullues i Ballkanit. Pra, në kuadër të klasës legjitime politike nuk ekzistonte dijenia dhe përkrahja për një krizë të re. Por ja që lufta shpërtheu dhe duhej çdo ditë të merreshin qëndrime, të artikuloheshin motive dhe të menaxhohej situata në përgjithësi. Faktori ndërkombëtar e priti këtë luftë me vlerësime dhe reagime të ashpra, qarqet antishqiptare ndërtonin projektin e fajësisë shqiptare duke akuzuar madje edhe intervenimin e NATO-s dhe lirimin e Kosovës nga zgjedha serbe, ngaqë sipas tyre shqiptarët turbulentë të liruar nga kontrolli, filluan ta rrezikojnë tërë rajonin. Argumentet kryesore të tyre ishin kriza në Luginën e Preshevës, Lufta në Maqedoni dhe paralajmërimet e një lufte hipotetike në Çamëri. Këto qarqe antishqiptare çdo ditë prodhonin fakte për të argumentuar tezën e tyre se Maqedonia, kjo oazë e paqes na qenkësh viktimë e makuterisë shqiptare. Në këtë kohë nga përfaqësuesit e faktorëve të mëdhenj ndërkombëtarë përdoreshin fjalë të rënda, akuza që paralajmëronin mundësinë e ftohjes të raporteve të faktorit vendosës ndërkombëtar me çështjen shqiptare. Këta përfaqësues si gjest të fundit, apo shans të fundit për këndellje të faktorit të gjithëmbarshëm politik shqiptar ofronin për nënshkrim kumtesa të hartuara në Bruksel ku dënohej lufta. Këto kumtesa u nënshkruan nga liderët e brengosur shqiptarë, sidomos në Kosovë. Pra, PDSH-ja ishte në mes të kudhrës dhe çekanit. Kundër vetes e kishte objektivisht UÇK-në që e trajtonte atë si element të shtetit, e kishte faktorin maqedonas që e trajtonte si pjesëtar të UÇK-së, madje dhe si demiurg të një plani konspirativ shqiptar për shkatërrim të Maqedonisë, pastaj faktorin ndërkombëtar që kërkonte dënim dhe distancim pa ekuivok nga lufta. Populli thotë: hip se të vrava, zbrit se të vrava. Kjo ishte pozita e PDSH-së. Ne zgjodhëm të vetmen rrugë të dobishme dhe produktive, por duhej ecur si në një fushë të minuar. Filluam t'i artikulojmë motivet e luftës, duke i luftuar të gjitha tezat, të përpunuara deri në imtësi në laboratoret antishqiptare për kinse involvim të Kosovës në këtë luftë. Duhej vepruar në dimensionin multilateral, të mbaheshin relacionet me palën maqedone, me palën ndërkombëtare dhe me UÇK-në. Ishte një garë e madhe për ndërrim të opinionit brenda faktorit ndërkombëtar për motivet historike të konfliktit etnik në Maqedoni. Kjo ishte një luftë e madhe në mes të propagandës sistematike antishqiptare dhe argumenteve politike, të fuqishme që i përdorte PDSH-ja. Këtë betejë e fitoi PDSH-ja ngaqë arriti t'i mposhtë tezat për një karakter terrorist të luftës duke e afirmuar karakterin nacional çlirimtar.Nga ana tjetër duheshin vendosur raporte me UÇK-së përkatësisht me liderin e saj, z. Ali Ahmeti. Takimi i parë u mbajt në Tiranë me ndihmesë të miqve dhe zyrtarëve të lartë të shtetit. Në këtë takim, unë haptas i dhashë vërejtjet e mia për luftën, në formë shumë më të sinqertë se sa në opinion. Takimi ishte i suksesshëm dhe objektivisht prej atij momenti unë nuk pashë rrugëdalje tjetër, pos që ta vazhdoj këtë bashkëpunim. Deri te ky konstatim me siguri ka ardhur edhe z. Ahmeti. Kam kënaqësinë të shpreh falenderime edhe organeve të partisë sime që e mbështetën këtë punë, ndonëse të gjithë ishin të vetëdijshëm se prej këtij momenti filloi ndërrimi i agjendave të punës. Ne me keqardhje konstatuam se duhet të heqim dorë nga agjenda jonë shumë e pasur që synonte ta shfrytëzojë shansin, mbase të papërsëritshëm për çmontim të strukturave rigjide, projugosllave, antishqiptare dhe të hapë krahun për konstelacione të reja ballkanike. Ne me vetëdije hymë, ngaqë kjo ishte tashmë prioritare, në agjendën e luftës, i shërbyen asaj. Pastaj pasuan takimet e tjera që kulminuan me Marrëveshjen e Prizrenit. Vendosja e paktit, unifikimit të qëndrimeve politike në mes të PDSH-së dhe UÇK-së për nxjerrjen e një platforme unike i skandalizoi si maqedonasit, ashtu edhe faktorin ndërkombëtar. Informata për arritjen e Marrëveshjes së Prizrenit doli nga qarqet diplomatike. Nga ana e faktorit ndërkombëtar, të nxitur nga reagimet histerike maqedonase filluan presionet e papara ndaj PDSH-së për t'u distancuar nga kjo marrëveshje, e cila e inauguronte në planin ndërkombëtar rolin politik të UÇK-së dhe të z.Ali Ahmeti. Ju sugjeroj t'i shfletoni shkrimet e gazetave që botoheshin në atë kohë. Ne nuk u gjunjëzuam, por të tjerët u pajtuan me faktin se UÇK-ja është një faktor serioz me të cilin duhen vendosur raporte racionale. Në atë kohë kundër atyre, zyrtarëve ndërkombëtarë të rangut më të lartë që insistonin të distancohesha nga "Marrëveshja e Prizrenit" u thoja: Ju s'keni të drejtë morale që të kërkoni nga unë të vendos paqe me maqedonas e të nis luftën me shqiptarët. Kjo nuk ishte një frazë efektive retorike, por një aksiomë politike dhe morale e një partie politike shqiptare. Ky bashkëpunim me UÇK-në, konkretisht me z. Ali Ahmeti, por edhe me të tjerët vazhdoi edhe gjatë bisedimeve të Ohrit, kështu që një pjesë të madhe të kohës e kaloja në makinë duke udhëtuar nga Ohri për në Prizren.Me siguri në këtë ecejake kam qenë i ndjekur nga shërbimet përkatëse maqedonase. Këtë e zbulon me naivitet fëmijëror Fërçkovski, i cili në një kolumn i ironizon këto relacione, përpjekjet tona për ta ruajtur paqen e brendshme shqiptare. Të gjithë ne në PDSH jemi krenarë për këtë fazë të politikës, ndonëse hymë, thënë kushtimisht në agjendë të huaj. Krahas ndërrimit të opinionit, të qasjes të faktorit ndërkombëtar ndaj karakterit të luftës, PDSH-ja menaxhoi edhe përditshmërinë e zonave të krizës, kështu që mund të thuhet me plot gojë se lufta në Maqedoni ka qenë lufta më e monitoruar në botë që rezultoi me zvogëlim maksimal të viktimave dhe me parandalimin e eksodeve masive. Në Maqedoni nuk ndodhi ajo që ndodhi në Kosovë, në planin politik dhe atë praktik, në Maqedoni pati një rrëfim që në vete nuk i përmbante dobësitë dhe gabimet e mjediseve të tjera shqiptare. Për këtë të gjithë duhet të jemi krenarë.
Opinioni shqiptar dhe më gjerë, ju njeh si politikan, por njëkohësisht gëzoni respekt të pakontestueshëm si person që këmbëngulni të sillni në këto hapësira një filozofi të re. Në disa tema që Ju i keni bërë tashmë publike, shihet se individë të ndryshëm nuk arrijnë të thithin nektarin, pse ndodh kjo?
Përgjigje: Gjatë mandatit të PDSH-së, nëse vetëm bëni një shfletim sipërfaqësor të shtypit ma merr mendja se do të konstatoni se shqiptarët e Maqedonisë e kishin rrëfimin e vet të plotë, të shëndetshëm për të gjitha dukuritë, jo vetëm në planin e ngushtë maqedonas, por edhe më gjërë. Nuk mund të ketë politikë efektive parciale, nëse ajo politikë nuk buron nga një gurrë e thellë e mendimit teorik. Është imanente për qenien njerëzore që të ndërtojë një aparaturë kategorish, një botëkuptim, përmes së cilit do që ta kuptojë realitetin, të shpjegojë lehtë antagonizmat dhe të anticipojë proceset e ardhshme. Mendoj se PDSH-ja e ka këtë qasje, këtë teori politike, me të cilën arrin jo vetëm ta qartësojë misionin e saj në shoqëri, por ta bëjë atë njëherësh të përputhshëm me tendencat globale. Mendoj se një politikë e vërtetë, ajo që e dallon atë nga demagogjia duhet gjithmonë të përballet me problemet e vërteta të një shoqërie pa marrë parasysh reagimet që mund të paraqiten.Politika e vërtetë duhet të jetë gjithsesi e moralshme ashtu si përkufizon Zbigniev Bërzhezhinski apo si apelon ish- presidenti shqiptar z. Meidani. Vetëm morali e shpëton politikën nga demagogjia apo instrumentalizimin e saj për qëllime jashtë politike. Politika duhet haptazi të përballet me shumë faktorë, që mund të destabilizojnë një shoqëri në të tashmen apo në të ardhmen. Unë kohët e fundit i hapa disa tema të ndjeshme, në mënyrë po aq të ndjeshme dhe të përgjegjshme, ngaqë me shqetësim parashikoj se në të ardhmen, nëse proceset do të zhvillohen ashtu siç kanë nisur do të kemi telashe të pariparueshme. Nëse ne sot nuk arrijmë një konsensus të brendshëm për kodin unik, kombëtar, kulturor dhe qytetetërues për shqiptarët, atëherë pres që do të hyjmë në një krizë të thellë nga e cila s'ka shpëtim. Brenga ime, për shkak të proceseve globalizuese është më e madhe, më e dhimbshme se sa kritikat që më bëhen nga njerëz që nuk kanë afinitet për përsiatje gjithëpërfshirëse, për ardhmërinë tonë në Evropë, apo në Ballkan, të rrethuar tash për tash me popuj që nuk na dëshirojnë të mirën.
Tashmë ndodheni në opozitë, që të krijon mundësinë t’i shoshitës gabimet dhe sukseset gjatë periudhës së qeverisjes më Georgievskin. Në fakt cilat ishin ato?Po nëse do të kishit një partner, një tjetër subjekt politik maqedonas, çfarë do të ndodhte?
Përgjigje: Nuk mund të jap përgjigje parimore kësaj pyetjeje meqë në hapësirat jugosllave, pas hapjes së Kutisë së Pandorës, të luftërave ndëretnike, ndodhën shumë gjëra të jashtëzakonshme që i nëpërkëmbën standardet teorike, politike apo morale. Në këtë kontekst të jashtëzakonshëm historik, parimi kryesor që u ndoq ishte interesi ekskluziv, i zhveshur kombëtar. Ne hymë në koalicion me VMRO-në për shkaqet që vijojnë: -VMRO-ja i fitoi zgjedhjet; -Ishte parti antikomuniste; -Ishte parti që historikisht synonte ta çlirojë popullin maqedonas nga kthetrat apo paterniteti serb; -Ajo pranoi që koalicioni të ketë një platformë. Me të bëhej e mundshme sendërtimi i objektivave kruciale të PDSH-së për këtë mandat, si bie fjala lirimi i të burgosurve politik, arsimi sipëror, avancimi i përdorimit të gjuhës shqipe, përfaqësimi adekuat, kanali i tretë televiziv, partneriteti në qeverisje etj. LSDM-ja, qoftë për shkak se qeverisi në kohën e lulëzimit të nacionalizmit sllav, qoftë për shkak të partnerit të dobët në koalicion pati një politikë fyese, nënçmuese ndaj çështjes shqiptare. Kjo është karakteristikë primordiale e politikës së saj nga e cila nuk heq dorë edhe sot. Dallimet në mes të dy periudhave të qeverisjes janë evidente dhe ato vetë flasin për arsyeshmërinë e koalicionimit tonë me VMRO-në. Por, t'i përgjigjem pyetjes suaj hipotetike. Me siguri ne do t'i impononim objektivat tona edhe partnerëve të tjerë të mundshëm, ose s'do të kishte fare koalicion. Është e qartë se do të ishte absurde, po të merrej parasysh fryma e veprimit të PDSH-së, të hiqnim dorë nga pozicionet tona të rëndësishme. Nëse do të shohim zhvillimet dhe proceset që kanë shoqëruar shoqërinë shqiptare në Maqedoni, të bie në sy mungesa e zërit të fuqishëm të intelektualëve, pra ka apo nuk ka elitë intelektuale në Maqedoni?
Përgjigje: Gjatë regjimit komunist, shqiptarët e Maqedonisë kanë qenë në mënyrë ekstreme të margjinalizuar në sistem, ndërkaq maqedonasit, për shkak të një krize proverbiale të identitetit ishin të toleruar në nacionalizmin e tyre agresiv. Ata arritën që nacionalizmin e tyre ta mbjellin në institucionet e sistemit, kështu që ato u bënë bastione të një koncepti tëpër rigjid, nacionalist për shtetin. Gjatë tërë periudhës së komuzmit ato arrinin që t'i survejojnë shqiptarët, t'i ndëshkojnë dhe përfundimisht, deri në shpërfillje t'i margjinalizojnë. Nga kjo betejë ata, maqedonasit, dolën të strukturuar, të shtresuar, të seleksionuar, të institucionalizuar, ndërkaq shqiptarët mbetën në nivel të turmës që gulçonte, por pa struktura, pa institucione, pa shtresime, pa selektime, veçmas pa elitë politike dhe intelektuale që do të mund t'i printe popullit në suksese. Elita intelektuale e një populli është kuintesenca e potencialit të tij. Ashtu të margjinalizuar ne nuk mund të prodhonim elitë politike, por suplementet e saj krejtësisht të pamjaftueshme, në kuadër të partisë politike. Të përkujtojë se maqedonasit e kishin klasën e etabluar politike me përvojë të madhe nga ish-sistemi, administratën shtetërore, Akademinë e Shkencave, universitete dhe institucione të tjera kultorore, arsimore dhe shkencore. Shqiptarët, le që të gjitha këto nuk i kishin, por nëpërmjet një mekanizmi të mistershëm ishin të menjanuar nga institucionet e maqedonizuara. PDSH-ja ishte e vetëdijshme për një trashëgimi të tillë, por hyri me guxim në një betejë politiko-intelektuale me këto bastione të nacionalizmit maqedonas, me bindje se do të fitojë ngaqë koha e re politike, fryma e re politike që vinte nga perëndimi tashmë i kishte brejtur premisat, themelet e ngrehinave të tilla anakronike. E dinim qartë se e gjithë kjo klasë, strukturë potente politike, intelektuale, administrative, financiare, maqedonase ishte e detyruar, për shkak të ndërrimeve në makroplan, të rrahë ujë në havan. Arroganca jonë nuk synonte t'i zhvleftësojë potencialet e tyre individuale, por kahjen e tyre. Në politikë mund t'i kesh të gjithë faktorët në favorin tënd, por nëse bën gabim në orientim kjo mund të ketë pasoja fatale. Kjo ndodh shpeshherë dhe me njerëz të thjeshtë, të cilët kanë bërë plane shumë të bukura për t'i kaluar pushimet diku, por mjerisht hutohen në stacion të trenit dhe hipin në trenin e gabuar. Shumëkush në ish-Jugosllavi ka hipur në trena që kanë destinacione të gabuara, po kështu edhe maqedonasit, ndërkaq për shqiptarët ende s'ka përfunduar ky proces. Rolin e elitës intelektuale e shoh në sinjalizime që i parandalojnë devijimet, shkarjet, nismat e gabuara të një populli të tërë apo të partive politike. Këtë rol, elita politike shqiptare ende nuk a ka luajtur. Elita politike shqiptare në Maqedoni do të formohet kur do të kemi një masë kritike, të konsiderueshme intelektuale. Atë do ta kemi kur do të kemi institucione që prodhojnë kuadro të reja. Tani për tani janë disa burime, ato në kuadër të institucioneve maqedonase, ato në kuadër të institucioneve shqiptare në Maqedoni, në Kosovë dhe në Shqipëri dhe ato në kuadër të institucioneve ndërkombëtare. Për t'u formuar elita politike shqiptare duhet të zgjidhet çështja e kontekstit, pra çështja e Maqedonisë dhe çështja shqiptare në të. Pa zgjidhjen përfundimtare të kësaj çështje mendoj se nuk mund të formohet një elitë që pranon të ketë mision brenda një konteksti shoqëror.
Çfarë, sipas Jush, i pret shqiptarët në hapësirat ku ata jetojnë gjatë vitit 2003?
Përgjigje: Shqiptarët e Maqedonisë do të ballafaqohen me ruajten e paqes së brishtë, me vështirësitë rreth implementimit të Marrëveshjes së Ohrit, me krizë të thellë ekonomike dhe sociale, shqiptarët e Kosovës me çështjen e statusit final të Kosovës, me ndërkëmbëza rreth kësaj çështje, me pakënaqësi sociale dhe me progres të pahetueshëm në funksionimim e institucioneve, ndërkaq shqiptarët e Shqipërisë me avancim të tendencave për vendosje të shtetit ligjor, të paktit social dhe atij politik. Shqiptarët e Luginës së Preshevës dhe Malit të zi do të mbeten në dimensionet e deritashme.
Z Xhaferi, jeni marrë shumë me çështjen e Kosovës, madje në disa raste kulminante iu keni paraprirë fenomeneve të cilat dhe mund të rezultonin negativisht atje. Cila do të ishte përqasja juaj në planin politik, intelektual, diplomatik, kulturor dhe kombëtar me qëllim që Kosova të arrijë objektivin e saj madhor?
Përgjigje: Do të ishte një qasje e gabuar të pohohet me kompetencë e siguri se çfarë mendon me siguri faktori ndërkombëtar kur merret me çështjen e Kosovës, jo vetëm për shkak të dobësisë apo të mosekzistimit të një shërbimi unik kundërzbulues kombëtar, por edhe për shkak se këto qëndrime shpesh ndryshojnë. Nuk duhet harruar fakti se nuk ekziston një faktor harmonik ndërkombëtar dhe rrjedhimisht nuk mund të pritet një qëndrim unik i tyre rreth çështjes së Kosovës. Është e qartë se të gjithë këta faktorë e shohin çështjen e Kosovës, në kontekst jo të parimeve ndërkombëtare, por të interesit të tyre kombëtar. Bie fjala kinezët, si anëtarë të Këshillit të Sigurimit e shohin çështjen e Kosovës në këndin e implikimeve të mundshme, korelacioneve të dëmshme me çështjen e Tibetit. Rusët, nga ana tjetër e lidhin këtë çështje në atë të Çeçenisë, ndërkaq të tjerët druajnë prej implikimeve të natyrave të tjera. Për t'u çliruar nga ky dimension i mëshirës së dikujt ndaj nesh, nga kjo barrë e sëkëlldisë se dikush e ka fatin tonë në duart e tij, ne duhet të faktorizohemi në planin politik, ushtarak, ekonomik etj. Vetëm në këtë mënyrë, duke u bërë kockë e fortë ne ikim nga mundësia që të shërbejmë si monedhë për kusuritje në allishverishe ndërkombëtare. Asnjëherë nuk duhet harruar fakti se bota ende vepron sipas skemës së real-politikës, përmes së cilës zgjidhet shumica e problemeve ndërkombëtare. PDSH-ja qëndrimin e vet ndaj çështjes së Kosovës e ka definuar në kuadër të një dekalogu argumentesh: 1. Jugosllavia ishte sajuar mbi bazat e një kontrate të lidhur në mes të njësive federale, qoftë në Konferencën e Jajcës, apo në vazhdimin e saj në Prizren më 1945. Pjesë e kësaj kontrate ishte edhe Kosova; 2. Jugosllavia u shthur për shkak të ndërrimeve të njëanshme të kontratës nga faktori serb dhe në situata të tilla, rëndom tërhiqen hiset. Në Konferencën e Prizrenit, Kosova u pyet formalisht a do të jetë pjesë e Jugosllavisë dhe natyrisht, tani kur nuk ekziston ajo më, duhet të pyetet ku dëshiron të shkojë; 3. Kosova historikisht gjithmonë ka qenë entitet i veçantë, administrativ dhe kulturor që nga koha e antikës dhe deri në ditët e sotme; 4. Në periudhën e Jugosllavisë së dytë u përcaktuan kufijtë e Kosovës, madje në dëm të saj, kështu që me rastin e pavarësisë së saj nuk mund të përmendet argumenti i ndërrimit të kufijve, ashtu si nuk u përmend në rastin e pavarësisë së entiteteve të tjera konstituive të ish- federatës jugosllave; 5. Struktura etnike e popullatës është homogjene, ku më se 90% e popullatës janë shqiptarë. Ky popull ka origjinë, gjuhë dhe kulturë tjetër nga sllavët dhe me referendum është përcaktuar për shkëputje. Referendumi i vitit 1992 ka precedencën e vet në Konferencën e Bunjajt ku u vendos për bashkim të Kosovës me Shqipërinë. Nga aspekti gjeografik, Kosova është homogjene me hapësirat e tjera shqiptare; 6. Në Kosovë ka filluar historia e përpjekjeve shqiptare për krijim të shtetit modern shqiptar si bie fjala Lidhja e Prizrenit, ndërkaq në këtë hapësirë nuk është zhvilluar asnjë projekt me rëndësi historike për serbët për krijimin e shtetit modern serb; 7. Me pavarësinë e Kosovës, vendoset drejtësia, stabilizohet ajo vetë, por edhe Serbia dhe i gjithë rajoni dhe e kundërta, me rianeksimin e Kosovës nga Serbia vendoset padrejtësia, dhunohet një realitet, sfidohet lufta dhe destabilizohet rajoni; 8. Nuk ka asnjë argument gjeopolitik kundër pavarësisë së Kosovës, ngaqë ajo mëton të jetë pjesë aktive e proceseve demokratike, si dhe pjesë përbërëse e Unionit Evropian dhe NATO-s; 9. Po kështu nuk ka asnjë argument gjeo-strategjik që mund të përdoret edhe nga vetë pala serbe kundër pavarësisë së Kosovës, meqë ajo nuk pengon fare komunikimin serb me Malin e zi dhe Detin Adriatik, si dhe me Maqedoninë, Greqinë dhe Detin Egje; 10. Mbajtja me dhunë e Kosovës në kuadër të Serbisë kundër vullnetit të popullatës shumicë paraqet shkak lufte, që jo vetëm do t'a destabilizojë rajonin, por do të ketë në rend të parë pasoja të rënda ekonomike. Serbia nuk ka kapacitete ekonomike për një fushatë të re për aneksim të Kosovës. Me pavarësimin e saj, serbët lirohen nga një barrë e rëndë ekonomike, ndërkaq shqiptarët fitojnë një nxitje për zhvillin më të hovshëm ekonomik që do të ndikojë në transformimin ekonomik të tërë rajonit .
“Sfida identitetit” një shkrim autorial i juaji ka ngjallur interes të jashtëzakonshëm në opinion. Në fakt ju jepni një lloj alarmi që duhet të jemi të kujdesshëm. Mendoni se identiteti ynë ndodhet në një moment delikat? Përgjigje: Po gjithsesi, meqë rrënjësisht është ndërruar konteksti historik, politik, shoqëror, do të thoja edhe sistemi i vlerave në tërësi. Sot jemi në kohën e globalizimit të gjithçkasë, të së mirës dhe të së keqes. Globalizohen të drejtat e njeriut, por edhe terrorizmi. Globalizohen edhe ndikimet, pra globalizohet ajo që ka potenciale të tilla. Çështja shqiptare nuk ka potenciale globalizuese ,por brenda saj, në segmentin e identitetit kombëtar, funksionojnë mekanizma globalizues siç është religjioni. Mekanizmat kombëtarë janë më të dobët sesa ata religjioz. Këto mekanizma globalizues më shumë merren me kode dalluese sesa me dogmën, që në esencë është identike në të tri konfesionet. Nga ana tjetër, identiteti ynë i deritashëm është i ndërtuar kryesisht mbi premisat emotive sesa konjitive, racionale. Emocionet sipas definicionit janë të përkohshme dhe të ndryshueshme dhe patjetër duhet të kalojmë në plan racional. Unitetet të ndërtuara mbi këtë plan janë më funksionale dhe më afatgjata.
Periudha paszgjedhore ende po kalon në shenjë të rikonstruimeve kadrovike, ndërkohë që ka vërejtje për sa i përket ngecjes së ndryshimeve të parapara sipas Marrëveshjes së Ohrit. LSDM po e akuzon VMRO-në për këtë ngecje. Sipas jush, cili do të duhej të ishte roli i BDI-së në këto momente konfuzioni dhe sa pritni që të arrihet një konsensus brendashqiptar në Parlament për sa i përket tejkalimit të çështjeve të hapura në sferën legjislative? Përgjigje: Për këtë do të flasim kur të kalojnë tre muajt e parë të qeverisjes dhe do të vilen rezultatet e para. Të presim edhe pak...