Kush është Lisen Bashkurti dhe si arriti të ngjitej në diplomaci? Fëmijëria, rinia dhe studimet e Bashkurtit që la artin për t´u marrë me organizatat e rinisë. Takimet e ish-funksionarit të KQ të Rinisë me Enver Hoxhën dhe anëtarë të tjerë të Byrosë politike.

Pse rinia ishte promotori i ndryshimeve dhe cili ishte roli i drejtuesve të saj? Përplasjet mes të rinjve dhe konservatorëve në Byronë Politike. Roli i Ramiz Alisë në këto procese dhe përse ai ndryshonte në karakter me Enver Hoxhën? Si u krijua Partia Social Demokrate, si një alternativë e re mes të majtës ekstremiste dhe të djathtës radikale. Kush ishin nismëtarët e saj dhe përse Bashkurti kërkoi të largohej nga parlamenti për t´ju kushtuar diplomacisë. Kush ishte shërbimi i tij i parë dhe përse e zgjodhi Hungarinë për t´i shërbyer Shqipërisë.

Ju keni mbaruar studimet e larta për arte, ndërsa kontribuat në fushën e diplomacisë. A nuk është ky një kalim i çuditshëm?
Nuk është aq i çuditshëm kalimi nga fusha e kulturës, arteve dhe estetikës në atë të diplomacisë. Fondamenti i përbashkët i këtyre dy fushave lidhet me njohjen e historisë së njerëzimit, në mënyrë të veçantë me njohjen e kulturës njerëzore. Edhe pse studioja për arte e kam pasur gjithnjë pasion njohjen e historisë së letërsisë, muzikës, të folklorit, të arteve figurative, të arteve të aplikuara. Duke u marrë me këtë punë gjithnjë e më shumë kam parë pikat e përafërta që kanë lidhur njerëzimin, popujt, vendet me njëri-tjetrin dhe kam arritur në konkluzionin se sa më shumë që të njohësh kulturat e popujve, vlerat shpirtërore të tyre aq më mirë ndërtohen marrëdhëniet midis vendeve dhe politikave. Rrugë drejt politikës dhe diplomacisë për mua ka ardhur pikërisht nga njohja e historisë dhe kulturës së popujve, të filozofisë së tyre, të psikologjisë, mentalitetit të aspiratave shpirtërore. Kjo vazhdon të mbetet shumë e rëndësishme për mua se ajo që flitet sot rreth konfliktit të civilizimeve, ka të bëjë pikërisht me njohjen e kulturave dhe ndërtimin e marrëdhënieve toleruese të bashkekzistencës midis kulturave. Diversiteti kulturor t’i shërbejë integritetit të vendeve dhe të marrëdhënieve mes tyre. Kështu nuk e kam konsideruar asnjëherë si të çuditshëm kalimin tim nga fusha e kulturës dhe e artit në atë të politikës dhe të diplomacisë. Shikoj që ka shumë fije komunikimi midis tyre.

Cilat ishin arsyet që ju bënë t’i përkushtoheshit politikës dhe diplomacisë?
Procesi i kalimit nga veprimtaria studimore, botuese dhe pedagogjike në fushën e kulturës dhe në politikë ka ardhur si rezultat i angazhimit tim në jetën shoqërore. Që kur isha nxënës në liceun artistik dhe më pas student në Akademinë e Arteve, kam qenë i zgjedhur si sekretar i organizatës së rinisë dhe një pjesë e konsiderueshme të jetës dhe aktivitetit në kohën e lirë ka qenë tërësisht e zënë me angazhimin tim në këto organizata moshore. Pra mund të themi se kalimi nga kultura tek politika është bërë përmes aktivitetit rinor. Rinia ishte hallka që ka realizuar kalimin tim nga bota e kulturës në botën e politikës. Unë mendoj që kjo ishte një hallkë shumë interesante. Rinia është brezi që pikërisht lidh kulturën, artin, pasionin, emocionin, me politikën dhe racionalitetin. Rinia është një moshë që dëshiron t’i bëjë të gjitha. Shumica e të rinjve dëshirojnë që të jenë edhe poetë, artistë, gazetarë të mbajnë fjalime, të jenë edhe politikë. Pra rinia është një moshë polivalente me shumë dëshira. Shpesh herë është edhe një moshë shumë kontradiktore, pasi shumë të rinj investojnë në ato fusha që ku nuk kanë aspak talent, të tjerë neglizhojnë pikërisht fushat ku kanë më shumë talent. Shpesh herë rinia niset nga efekti publik i veprimtarisë së vet, më shumë se nga vlerësimi i vlerave reale që ka individi në moshën e tij. Kështu që rinia është një moshë shumë interesante dhe varet shumë nga mënyra sesi menaxhohet dhe administrohet më pas. Fakti që unë kalova herët në veprimtarinë rinore si drejtues i rinisë në moshat e shkollës së mesme dhe pastaj në universitet, më ka ndihmuar që ta njoh më mirë këtë grupmoshor dhe madje të depërtoj thellë në psikologjinë e vet. Kjo është një lloj psikologjie universale. Ai që njeh rininë njeh një brez, që nuk ka paragjykime, nuk ka prapamendime, që jeton me të njëjtën filozofi, pavarësisht nga sitemet politiko-shoqërore, pavarësisht nga kufijtë administrativë e shtetërorë të vendeve e shteteve. Rinia është brezi që më shumë e ndërton universalizmin e vlerave njerëzore.

Më pas ju do të viheshit në krye të rinisë shqiptare, kur kryenit detyrën e Sekretarit të Parë të KQ të saj. A ka pasur ndonjë kontradiktë mes brezit të ri dhe atij të vjetër?
Unë kam pasur edhe fatin historik që të jem në krye të rinisë në periudhën kapërcyese të të dy sistemeve politike. Por, njëkohësisht kam pasur fatkeqësinë, që pikërisht në këtë periudhë të vihem midis dy modeleve politiko-shoqërore dhe midis dy brezave. Fati im historik ishte që ne në atë periudhë, donim s’donim u bëmë faktorë të nxitjes së proceseve demokratike në vend. Kjo na bëri që të ishim protagonistë shumë interesantë. Për ne drejtuesit e rinisë shqiptare ishte një periudhë e vështirë, sepse jetonim në një pneumatikë të dyfishtë, pra në një çekan që godiste nga lart dhe nga poshtë. Nga poshtë ishim përballë një presioni të jashtëzakonshëm të brezit të ri, të rinisë. Këtu dua të sqaroj jo vetëm të rinisë universitare, siç është interpretuar gabimisht, por të rinisë në tërësi, edhe të rinisë së fshatit, asaj punëtore, të shkollave të mesme, rinisë në ushtri, pra të të gjitha kategorive të rinisë. Ishim përballë një presioni në rritje të tyre për të bërë ndryshime të mëdha politike. Është paradoksale në dukje teorikisht të mendosh se një brezi i ri i rritur në kushtet e komunizmit, në rrethana politike komuniste, institucione komuniste, ekonomi të centralizuar, të limiteve të lirisë dhe të të drejtave të njeriut, pikërisht kjo rini që nuk njihte asnjë sistem tjetër përveç komunizmit, u bë pikërisht aktore për ta ndryshuar sistemin. Kjo ishte e paparashikueshme për lidërshipin komunist shqiptar. Në atë kohë shtrohej pyetja se si ka mundësi, që brezi i ri për të cilin ne kemi investuar më shumë që ta dojë e pranojë komunizmin, bëhet nismëtare për përmbysjen e tij? Si kishte mundësi që bijt e etërve dhe të baballarëve që ishin në krye të proceseve politike, pikërisht kundërshtonin etërit e tyre? Si mund të ndodhte që brenda familjes, që fëmijët të luftonin për humbjen e privilegjeve të prindërve të tyre? Si mund të ndodhë që rinia të heqë dorë nga privilegjet që kishte, në mënyrë të veçantë rinia universitare, shumica e të cilës vinte nga familje me mbështetje politike të përzgjedhur? Në të vërtetë ky ishte një proces i natyrshëm, që ndodhi në të gjithë Evropën Lindore dhe u përkrah nga dy kategori, e para intiligjenca, që kishte vizionin për të parë domosdoshmërinë e ndryshimeve dhe rinia, e cila donte të shijonte idealin e lirisë në të gjithë dimensionin e saj universal. Ky faktor bënte një presion mbi ne nga poshtë dhe ne e ndjenim trysninë e këtij presioni. Nga ana tjetër kishim pneumatikun nga lart, që ishte një çekan i ndryshkur, por shumë i rëndë dhe i rrezikshëm, i cili na bënte një presion të jashtëzakonshëm politik. Pikërisht, qëllimi i këtij çekiçi ishte që Komiteti Qendror i Rinisë, të mbetej ende një instrument politik në institucionin e diktaturës dhe të vazhdonim ,të vazhdonim të kryenim rolin e rripit të transmesionit, për transmetimin nga lart-poshtë të politikave dhe porosive që jepeshin. Ky pneumatik i dyfishtë presioni nga poshtë dhe nga lart na mbajti në tension ne si udhëheqje të KQ të Rinisë, për një periudhë kohe nga viti 1987 deri në vitin 1992. Unë mund të them me sinqeritet që në këtë kohë nuk kam pasur asnjë ditë të qetë në karriken e Sekretarit të Parë të KQ të Rinisë. Madje, asnjë ditë nuk jam ndier i lumtur, i kënaqur, asnjë ditë nuk kam ndier ndonjë emocion të veçantë të të qenit në një pozitë të lartë politike. Nëse një ditë kënaqesha nga takimet me të rinjtë, të nesërmen do të kisha goditje të fortë nga lart dhe anasjellas, nëse një ditë do t’i bëja elozhe udhëheqjes së lartë, ditën tjetër do të kisha reagime negative nga poshtë. Ne jemi përpjekur që këtë “lojë” shumë të vështirë u munduam ta bënim, duke e mbajtur rininë sa më shumë të menaxhuar dhe po kështu udhëheqjen e lartë komuniste ta bënim sa më shumë tolerante e liberale. Dëshira jonë ishte që t’i bënim të dy palët ta kuptonin njëra-tjetrën, domosdoshmëria e ndryshimeve në mënyrë të drejtë e të matur dhe domosdoshmëria e lëshimeve nga udhëheqja komuniste pa mjete dhune dhe represioni. Ndoshta që nga ajo kohë, këtë e deklaroj për herë të parë në shtyp, njoha mekanizmin tipik të diplomatit, që është nevoja për të mbajtur dialogun hapur, midis forcave konfliktuale dhe dëshirës për të qenë gjithnjë mediator midis palëve.

A kini pasur përplasje gjatë ushtrimit të detyrës suaj me funksionarë të lartë të nomeklaturës komuniste?
Përpara se të njihesha dhe të kisha një punë koherente me Ramiz Alinë, unë kam pasur rastin historik të kem pasur takime dhe me liderin përpara tij, Enver Hoxhën. Takimin e parë me Enver Hoxhën e kam bërë gjatë kohës kur isha sekretar i rinisë në Akademinë e Arteve. Ky ishte një takim i rastësishëm në të cilin ai u interesua për rininë studentore dhe posaçërisht më pat dhënë një sugjerim ,që pasi studentët e arteve vuanin nga mangësi fizike duhet t’i kushtonim më shumë rëndësi sporteve, na tha gjithashtu se atë lulishten ,që sot është mbushur me piceri ta bëmin një kënd sportiv kompleks, që studentët e arteve nga vetë natyra e punës së tyre shumë delikate dhe në studio, të mos pësonin deformime fizike të moshës. Ky ishte takimi im i parë me Enver Hoxhën dhe sigurisht që ai takimi pat dhënë një impakt të veçantë në angazhimin tim të mëtejshëm. Unë atëherë isha shumë i ri, vetëm 19 vjeç. Më pas kur u zgjodha sekretar i parë i komitetit të rinisë së Shkodrës, ku patëm dhe një jetë jashtëzakonisht aktive, në Kongresin e 9-të të Rinisë, unë u zgjodha sekretar i KQ për ideologjinë dhe kulturën. Nga ky moment fillova edhe takimet e rregullta të punës me KQ të Partisë, Byronë Politike dhe personalisht me Ramiz Alinë, njëherazi udhëheqës politik i partisë dhe President i Republikës. Kontaktet në punën me KQ dhe udhëheqjen e PPSH së asaj kohe dhe me Ramiz Alinë, janë një eksperiencë shumë interesante. Duhet kuptuar se dyzimi i shoqërisë shqiptare ishte një fenomen që kishte prekur të gjitha strukturat e shoqërisë në periudhën e ndryshimeve politike. Partia e Punës, KQ i saj, apo dhe Byroja Politike ishin brenda këtij dyzimi, tek këta kishte korrente që kërkonin ndryshimin dhe të tjera që e pengonin atë, kishte forca vizionare që kuptonin domosdoshmërinë e liberalizimit të përfshirjes së Shqipërisë në reformat e të gjithë Evropës Lindore, kishte dhe segmente tërësisht konservatorë insistues. Unë mendoj se Ramiz Alia dhe një grup reformatorësh brenda partisë luajtën një rol të konsiderueshëm brenda kufijve të lejueshëm të sistemit komunist dhe brenda asaj filozofie që udhëhiqte Shqipërinë, për ta lehtësuar procesin e kalimit nga diktatura në demokraci. Përmes një tranzicioni njëvjeçar mjaft fleksibël, Shqipëria kaloi nga diktatura në demokraci pa konflikte të thella, pa gjakderdhje, pa rrënime dhe katastrofa socile dhe ekonomike. Kalimi ishte shumë i admirueshëm dhe normalisht sa më shumë që largohemi në distancë, aq më shumë e konsideroj rëndësinë dhe rolin e forcave reformatore brenda PPSH dhe të Ramiz Alisë, për të pasur një proces kalimi sa më gradual. Kjo ishte një nga eksperiencat më interesante tonat dhe tregon se mbi vlerat politike dhe ideologjike tek njerëzit qëndrojnë vlerat e tyre morale dhe shpirtërore, që dëshmojnë që në politikë jo vetëm filozofia e institucionit, por edhe karakteri i liderit ndikon shumë, pra ajo që i themi roli i temperamentit. Kështu, midis Enver Hoxhës dhe Ramiz Alisë kishim një ndryshim të thellë në temperament. Ramizi përfaqësonte përpjekjen e kalimit nga “Enverizmi” si një rrymë, si një filozofi, si një mënyrë qeverisjeje, në një figurë të përafërt me Gorbaçovin, me ide dhe tendenca liberale, por gjithnjë brenda filozofisë së vet. Në udhëheqje të PPSH deri lart, kishte një klan tmerrësisht konservator. Ky ishte një grup, që karakterizohej nga injoranca, mediokriteti dhe përvoja e asaj periudhe dëshmon se injoranca dhe mediokriteti, janë trualli më i përshtatshëm për lulëzimin e komunizmit.

Çfarë mendoni për këto 12 vjet tranzicion?
Dua të them se, në proceset demokratike, që pasuan këto 10-12 vjet në vendin tonë, ne i kemi shpallur më shumë luftë varfërisë dhe më pak injorancës. Pasuria nuk sjell gjithnjë kulturë, ndërsa kultura është e vërtetuar se sjell pasuri. Nëse ne i referohemi historisë, kuptojmë se treni i komunistëve u mbështet në dy shina, te varfëria dhe tek injoranca. Kjo ishte arsyeja që komunizmi tregtoi Rusinë dhe jo atje ku lindi në Gjermani, në Francë dhe në Britani. Nëse ne duam të fitojmë më të vërtetë kundër atij sistemi të kaluar duhet t’i shpallim luftë varfërisë që ëstë problem i madh për shqiptarët, por paralelisht duhet t’i shpallet një luftë e paparë edhe injorancës e mediokritetit. Për sa kohë këta dy komponentë do të vazhdojnë të ekzistojnë, ne do të kemi një tranzicion shumë të vështirë dhe shumë të gjatë.

Si rodhi jeta juaj politike më pas?
Unë mund të them se nuk kam pasur fat në politikë, ndonëse politika ka angazhuar pjesën më të madhe të jetës sime dhe ka qenë një nga pasionet më të konsiderueshme. Gjithmonë në historinë e Shqipërisë dhe atë të njerëzimit dëshmohet që njerëz shumë të pasionuar dhe të përkushtuar pas politikës nuk kanë pasuar asnjëherë shans, nuk kanë pasur sukses. Sikundër njerëz pa asnjë pasion për politikën, pa snjë lloj vlere kanë ngjitur shkallët e hierarkisë politike. Unë bëj pjesë në grupin e njerëzve, që nuk kanë pasur fat në karrierën politike, dhe këtë nuk e quaj fatkeqësi, por destinimin tim. Dhe pas ndryshimeve politike të vitit 1991, vazhdova të jem aktiv në politikë. Mbështeta fuqishëm krijimin e alternativës social-demokrate, duke menduar se midis komunizmit dhe të djathtës që po lindte fuqishëm, midis internacionalizmit proletar që kishim ne dhe nacionalizmit të fuqishëm që po lulëzonte, një alternativë e balancuar dhe e ekuilibruar mes këtyre dy palëve do të ishte më e mbështetura dhe më e fuqishmja në procesin politik. Alternativa social-demokrate pati sukses dhe luajti një rol shumë pozitiv në fazën e parë në të cilën unë kam qenë shumë i angazhuar, isha në themelimin e kësaj partie, i zgjedhur sekretar i përgjithshëm i saj, dhe në grupin e parë të deputetëve që kjo parti nxorri në Parlament. Në atë periudhë është punuar jashtë mase shumë. Partia krijoi një profil të sajin në parlament. Mbështeti fuqishëm ndryshimet demokratike në vend. U bë anëtare e parë në Internacionalen Socialiste. Madje, unë pata rastin të vizitoj të gjitha qendrat e rëndësishme të social-demokracisë evropiane. Momenti që më ka lënë mbresa të pashlyera në këto vizita, ishte takimi me Vili Brandin, nobelistin e madh, një nga kontributorët më të rëndësishëm për ngritjen e institucioneve Evropiane. Ai takim më ka lënë mbresa të thella, pasi pashë me sytë e mi se çfarë burra kishte nxjerrë social-demokracia. Pas zgjedhjes sime deputet në parlament u përpoqa të isha përsëri aktiv në të gjitha seancat e Parlamentit. Mbaj mend që kam bërë edhe gabime të mëdha në qëndrime, deklarime në sjellje politike, sikundër gjykoj se kam mbajtur disa qëndrime me rëndësi dhe ekuilibër në atë periudhë. Sidoqoftë shpirtërisht e pashë, që jeta politike parlamentare aq e konfrontuar siç filloi në vitin 1992, nuk i vinte shumë përshtat natyrës sime.

Si ju futët rrugës së diplomatit?
Më kërkesën time dhe pa imponimin e askujt, dhe jo siç thuhet ngadonjëherë nga ndokush, unë kërkova që të kaloj në shërbimin diplomatik. Ish Presidenti Berisha e mbështeti menjeherë kërkesën time dhe më sugjeroi edhe se në cilët vende doja të shkoja. M’u ofruan dy obsione, ambasador ne Hungari dhe Suedi. Për komoditetin tim dhe të familjes sime Suedia do të ishte më e mirë, por për pasionin tim dhe dëshirën që kisha për të punuar për Shqipërinë zgjodha Hungarinë.

Përse zgjodhët Hungarinë?
E zgjodha Hungarinë, pasi është një vend me lidhje të shumta historike me Shqipërinë, vendi i aleancës që nga koha e Skënderbeut, i mbretëreshës së nderuar Geraldinë, i bashkëpunimit të shkëlqyer me Shqipërinë pas vitit 1945, i reformave të mëdha ekonomike dhe zhvillimit të Shqipërisë, vendi i revolucionit të parë demokratik të vitit 1956. Në Hungari krisi së pari diktatura komuniste, realizoi një transformim në vitet 1989-1991 nga më paqësoret dhe më të suksesshmit. Dëshiroja të shkoja në një vend eksperienca e të cilit në historinë e vet në tranzicion, do t’i shërbente vendit tonë. Hungaria kishte lidhje të shumta gjeografike, vende me dimesione relativisht të vogla, me interesa të njëjta dhe tranzicion të njëjtë dhe dëshiroja shumë, që këtë përvojë mjaft të suksesshme t’ia jepja vendit tim, gjatë kohës së shërbimit diplomatik. Do të merrnim eksperiencën hungareze në lidhje me strukturën politike, legjislacionin, institucioneve të reformave ekonom-ike, mënyrën sesi ai vend bashkëpunonte me fqinjët, si i trajtonte pakicat, si i ndërtonte marrëdhëniet me Evropën Qendrore dhe si shtrihej në strategjinë e saj drejt Bashkimit Evropian dhe me radhë. Këto ishin arsyet pse zgjodha Hungarinë si vendin e shërbimit tim diplomatik dhe mendoj që përvoja e shërbimit tim disavjeçar në atë vend ka qenë shumë e rëndësishme. Suksesi i kësaj periudhe të shërbimit diplomatik ka qenë i tillë që nëse kur shkova në Hungari shkëmbimi tregtar kapte shifrën e 9 milion dollarëve, kur u largova prej andej niveli i bashkëpunimit tregtar ishte 45 milion dollarë. Të gjithë politikanët hungarezë që vizitojnë Tiranën, që nga Presidenti i Hungarisë në atë periudhë, Kryenimistri, ministrat e Jashtëm dhe gjithë diplomatët, i kujtojnë dhe më vlerësojnë për rolin dhe kontributin që kam dhënë në forcimin e marrëdhënieve të bashkëpunimit mes dy vendeve...

vijon nesër

Kush është Lisen Bashkurti?

Lisen Bashkurti ka lindur në qytetin e Shkodrës në vitin 1957. Babai i tij ishte nga Malësia e Gjakovës, ndërsa nëna nga Korça. Liseni është rritur me dashuri shumë të madhe për Kosovën. Simbioza mes natyrës së malësorit ,që e kishte babai i tij dhe natyrës së butë dhe qytetare të nënës korçare ,ndikoi në kulturën dhe edukatën e balancuar të Lisenit. Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në qytetin e lindjes, Shkodër. Pasion i përhershëm i Lisenit kanë qenë studimet, ndërsa hobi i tij krijimtaria. Ka qenë i organizuar në radhët e rinisë shkollore dhe asaj universitare. Në vitin 1976 filloi studimet e larta në Akademinë e Arteve, për instrument, teori dhe kritikë arti, ku do të ishte njëkohësisht dhe Sekretar i komitetit të rinisë së këtij institucioni. Bashkurti ka mbrojtur si rrallëkush, gradën shkencore të doktorit kur ishte vetëm 26 vjeç. Nga viti 1987 deri në vitin 1992, u përfshi tërësisht në jetën politike të vendit. Ka qenë eksponent politik në krye të rinisë. Por, megjithatë nuk u është ndarë studimeve. Ka botuar në organet e shtypit të kohës mbi 150 artikuj studimorë. Në vitin 1991-1992 ka bërë disa specializime jashtë shtetit në fushën e marrëdhënieve ndëkombëtare. Në fillim të viti 1992 është specializuar me grupin e parë të ambasadorëve, ku jepnin mësim një grup profesorësh nga Ministria e Jashtme Gjermane. Ka qenë lektor pothuajse në të gjitha kolegjet Evropiane. Ka qenë ambasador i Republikës së Shqipërisë në Hungari, pranë Këshillit të Evropës në Bruksel dhe më pas përfaqësues i Shqipërisë në OKB. Tani është drejtor i Analizë - prognozës në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Ka hulumtuar në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe ka shkruar historinë e diplomacisë në dy vëllime.