Enigmat e punës së diplomatit shqiptar në Këshillin e Evropës, OKB, Drejtorinë e Analizë-Prognozës dhe Akademinë e Diplomacisë. Historia e marrëdhënieve diplomatike që nga lashtësia deri në periudhën e parë të luftës së ftohtë. Ku çalonte diplomacia e shtetit të Enver Hoxhës dhe cilat ishin gabimet me pasoja të mëdha për Shqipërinë dhe shqiptarët? Këto dhe të tjera sqarohen në vijim të intervistës së Lisen Bashkurtit

vijon nga numri i kaluar

Pas shërbimit në Hungari, ju mbeteni përsëri në diplomaci. Ku vijoi aktiviteti juaj diplomatik?
Nga Hungaria, u emërova përfaqësues i Shqipërisë në Këshillin e Evropës, në Strazburg. Pata rastin që të hap përfaqësinë shqiptare pranë këtij institucioni kaq të rëndësishëm evropian. Pra, isha përfaqësuesi i parë i Shqipërisë atje, dhe formalizuesi i parë i marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Këshillit të Evropës. Ka qenë periudhë më e vështirë e shërbimit tim diplomatik. Këshilli i Evropës kishte të bënte pikërisht me reformat politike dhe juridike institucionale. Shqipëria, atëherë, ballafaqohej me sfida shumë të vështira në këtë fushë, pasi nuk duhet harruar se ishte koha kur flitej për kushtetutë, referendumi për kushtetutën dhe rrëzimi i këtij referendumi në vitin 1994. Vazhdoja të isha përsëri në një pneumatik presionesh, por jo si në kohën e rinisë tashmë. Kisha presion nga faktori evropian, në të cilin punoja dhe politika shqiptare, që bënte presion mbi ne. Ndërsa Evropa insistonte për reforma kushtetuese dhe ligjore, mbi bazën e standardeve të saj, në Shqipëi procesi politik dhe konfrontimi i madh politik nuk i hapte rrugë një legjislacioni të tillë, real dhe evropian. Kjo periudhë konfrontimi e vë në vështirësi diplomatin kudo që të jetë. Isha përfaqësues i vendit tim dhe përpiqesha maksimalisht të bindja autoritetet e Këshillit të Evropës që Shqipëria po bënte gjithçka për të realizuar reformat juridike dhe legjislative, ndërsa autoritetet e Strazburgut bënin presion mbi ne për ato kontestime që ata bënin për këto reforma. Ky shërbim, për mua, ishte një shkollë e vërtetë. Në Strazburg ka diplomaci parlamentare, diplomaci qeveritare, që janë përfaqësuesit e Këshillit të Ministrave dhe diplomacinë e akredituar diplomatike dhe konsullore. Të tri këta institucione kanë secili specifikat e veta. Parlamenti është një tërësi grupesh politike, që nga grupet komuniste deri te grupet radikale. Me të gjithë duhet të punosh, duke pasur parsysh alternativat, opsionet që ata kanë. Kjo pasi duhet të krijosh bindjen e të gjithëve, t’i çosh ata drejt një rezolute me mirëkuptim për qëndrimet ndaj Shqipërisë. Me të vërtetë që është një punë e stërmundimshme. Pra, është një mozaik interesash që kurrë nuk konvergon njëherësh. Prandaj është shumë e vështirë të punosh në diplomacinë parlamentare. Mendoj që puna që është bërë ishte mjaft pozitive dhe Shqipëria më pas e kaloi këtë andikap që kishte me legjislacionin. Pas Strazburgut jam rikthyer në Ministrinë e Jashtme, ku punova në Sektorin e Kombeve të Bashkuara, prej nga kam marrë pjesë si përfaqësues i Shqipërisë në dy legislacione të Asamblesë së Përgjithshme. Kombet e Bashkuara janë makineria më e madhe diplomatike botërore, është tryeza e 197 shteteve sovranë. Atje në mënyrën më të plotë njeh historinë e diplomacisë botërore, marrëdhënieve ndërkombëtare dhe të të drejtave ndërkombëtare. Kemi punuar me një staf të vogël dhe shumë aktiv. Shkonin në punë në orën tetë dhe ktheheshim në nëntë të mbrëmjes. Më pas, uleshim për të bërë raportet, të cilët i përfundonim aty nga ora tre e mëngjesit. Ajo punë ishte e tillë, jo për një javë apo një muaj, por për gjysmë viti. Ishte kohë kur Shqipëria ballafaqohej me problemet e saj të brendshme të reformave intensive që zhvillonte, por ishte dhe koha ku po lulëzonte kriza e Kosovës. Pra, ballafaqoheshim me dy sfida shumë të mëdha dhe duhet patjetër të luanim rol pozitiv në të dyja. Eksperienca në Kombet e Bashkuara ishte kulmi i karrierës sime profesionale.

Ju keni shkruar dy libra për diplomacinë shqiptare. Si ju lindi ideja për ta bërë një gjë të tillë?
Në fakt, gjithnjë personalisht kam pasur dëshirë të merrem me studime. Që në moshën 15-vjeçare, unë kam shkruar pothuajse në të gjitha gazetat shqiptare të asaj kohe. Kam botuar edhe në revista jashtë shtetit si në Finlandë, apo dhe studimet rajonale të Universitetit të Zagrebit, të Akademisë Diplomatike po në Zagreb dhe të tjera. Është një farë hobi e imja dëshira për të studiuar dhe shkruar shumë. Në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare kam hulumtuar jo pse kisha vetëm dëshirën për ta bërë një gjë të tillë, por kisha edhe një obligim ndaj brezit tonë. Është e trishtueshme që në bibliotekat diplomatike kudo, botimet diplomatike për Shqipërinë janë pothuajse të papërfillshme. Edhe nëse ka ndonjë libër, ai është ajo çfarë kanë shkruar të tjerët për Shqipërinë. Këto botime janë shumë të vlefshëm dhe madje duhet t’i nxisim të huajt që të shkruajnë sa më shumë për Shqipërinë, por duhet të shkruajmë edhe ne për veten tonë. Historia e Shqipërisë është ajo e një populli të vjetër. Ne jemi ndër tre popujt formues të civilizimit të mesdheut, Ilirët Helenët dhe Latinët. Janë tre popuj vëllezër që kanë krijuar një civilizim të hershëm, dhe kanë ditur ta ruajnë këtë civilizim nga krizat, nga dyndjet, kryqëzatat. Perandori të shumta kanë hyrë dhe kanë dalë dhe luftra të mëdha, janë bërë në këtë vend dhe përsëri këta tre popuj kanë mbijetuar. Shqiptarët janë pjesë e këtij trekëndëshi civilizues rajonal. Ne kemi një histori mjaft interesante, por kemi një handikap po kaq shqetësuese, pasi nuk e kemi shkruar të plotë, me objektivitet shkencor, racionalitet dhe ftohtësi. Nëse në shkrimin e historisë kemi probleme, në shkrimin e diplomacisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare jemi tejet larg. Prandaj dhe për mua ka qenë një punë e vështirë në përgjedhjen e materialeve në mijëra e mijëra faqe. Nuk është shkruar historia e diplomacisë shqiptare, pasi deri në vitin 1912 nuk ishin shtet i pavarur dhe nuk kishin të drejtën ndërkombëtare të përfaqësimit të tyre. Periudha e hershme, që e kam shqyrtuar në librin tim, tregon se shenjat e para të diplomacisë fillojnë në fundin e shekullit XIII-XIV nga koha e Anzhuinëve, që është regjimi i parë shqiptar, vendosja e marrëdhënieve të principatave shqiptare me të tjerat dhe mbretëritë dhe qytetshtetet përreth, që vjen deri në shekullin e XV. Gjatë periudhës së Skënderbeut fillojnë të institucionalizohen dhe të normalizohen marrëdhëniet e Shqipërisë me Venedikun, Raguzën, Napolin, me Serbinë, Malin e Zi. Në këtë kohë fillon të ndërtohet një institucion kompleks i bashkëpunimit të Shqipërisë me të tjerët, që përbën hapin e dytë të vendit tonë në marrëdhëniet me popujt e tjerë. Më pas, vjen një periudhë shumë e errët, ku shqiptarët dhe popujt e tjerë të rajonit tonë ishin pjesë e një perandorie e nuk mund të ndërtonin diplomaci, pra marrëdhënie me të tjerët. Janë gati-gati shtatë a tetë shekuj që shqiptarët veprojnë më shumë si faktor njerëzor dhe etno-kulturor në marrëdhëniet me të tjerët sesa një institucion shtetëror ndërkombëtarisht i njohur. Diplomacia profesionale e shqiptarëve fillon pas vitit 1920. Kjo përiudhë është shumë interesante dhe në librin tim i kushtoj një vëmendje të veçantë kalimit nga Kongresi i Berlinit te Konferenca e Ambasadorëve në Londër. Po ashtu ka rëndësinë e saj edhe diplomacia shqiptarë në Luftën e Parë dhe të Dytë Ballkanike, që është një nga periudhat më të zhdërvjellta të politikës shqiptare në marrëdhënie me të tjerët. Libri i parë ka një kapitull shumë interesant lidhur me rolin e Shqipërisë nga viti 1913 deri në vitin 1920-1924, kohë kur shqiptarët konsoliduan, krahas kufijve shtetërorë të pranuar nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër, edhe institucionet e tyre të brendshme. Kështu, ata nisën të profilizojnë dhe diplomacinë. Shumë interesantë janë ato pjesë të librit, ku flitet për rolin e diplomacisë shqiptare në Lidhjen e Kombeve, ku, për herë të parë, Shqipëria hyn në një organizatë të tillë dhe njëkohësisht përfiton nga të qenit anëtar në një organizatë të tillë. Pjesa tjetër e librit të parë ka të bëjë me diplomacinë e Mbretit Zog dhe rolin e saj deri në përfundimin e Luftës së Dytë Botërore.

Cilat janë karakteristikat e diplomacisë shqiptare të regjimit të Enver Hoxhës?
Siç e kam shkruar edhe në vëllimin e dytë të librit, që trajton problemin e diplomacisë shqiptare në periudhën e luftës së ftohtë, është tepër interesante. Ky vëllim ka qenë i vështirë për mua, pasi kam qenë i detyruat t´i referohem shumë burimeve arkivore. Në këtë studim i jam referuar edhe botimeve shqiptare historike e politike të kohës, por t´i referohem gjithashtu edhe studimeve dhe burimeve të huaja, që në një masë të konsiderueshme kanë qenë të ndaluara. Kam riparë marrëdhëniet e Shqipërisë me rajonin, Jugosllavinë apo dhe marrëdhëniet e saj me BRSS dhe vendet e tjera socialiste të asaj kohe, Shqipëria dhe mërrëdhëniet me fuqitë e mëdha e Evropën Perëndimore, si dhe interesat e vendit tonë më larg kufijve të saj, me Kombet e Bashkuara. Të gjitha këto shikohen në një fokus shumë të gjerë si nga pikëpamja gjeopolitike ashtu edhe nga pikëpamja e fushave të bashkëpunimit. Jam përpjekur që t´i pasqyroj gjërat ashtu siç janë, që të flasin më shumë faktet dhe dokumentet. Jam përpjekur të mbaj një qëndrim të mbështetur mbi arsyetimin shkencor, duke pasur parasysh faktin që është përpjekja e parë, që do të pasohet nga studime të tjera më të thelluara dhe më të profilizuara, për aspekte të veçanta të marrëdhënieve të Shqipërisë me Botën në periudhën e parë të luftës së ftohtë, e cila vazhdon deri në vitin 1961. Aktualisht, kam në dorë vëllimin e dytë të këtij studimi, që do të dalë në fillim të vitit të ardhshëm. Ky libër, që është i treti në këtë fushë, për mua, trajton problemet e marrëdhënieve të Shqipërisë që nga bashkekzistenca paqësore deri në rënien e Murit të Berlinit. Kjo është periudhë që vjen më afër nesh, njerëzit janë më të interesuar për ta njohur atë, ka aktorë të gjallë të kësaj periudhe, protagonistë, diplomatë që kanë qenë aktivë në atë periudhë, ka emocione, sendimente dhe ndikime politike, por do të bëj përpjekje që të jem i barazlarguar nga të gjitha palët dhe sa më i distancuar nga efektet dhe ndikimet politike, pasi ky është një subjekt historik dhe duhet t´i afrohet sa më shumë faktit dhe të vërtetës historike, sesa interesave koniunkturale e politike, që për mua nuk përbëjnë ndonjë vlerë.

Cili është mendimi juaj lidhur me shërbimin diplomatik të Shqipërisë komuniste në periudhën e luftës së ftohtë?
Po të shikohet me vëmendje, këtë e kam trajtuar edhe në fundin e kapitujve të librit të parë, që kanë të bëjnë me diplomacinë shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore, forcat politike, koniunkturat e tyre po politike bënë orientimet e tyre ndërkombëtare. Këtu spikat roli që luajtën këto forca dhe marrja e iniciativës nga komunistët pas vitit 1943, fillimi i konfrontimit të brendshëm politik, rritja e rolit e ndikimit të PKSH dhe Ushtrisë Nacional-Çlirimtare, ku ajo dominonte politikisht dhe marrja e pushtetit në vitin 1945, tregojnë që faktori politik komunist doli faktor determinues, gjatë e pas Luftës së Dytë Botërore. Diplomacia shqiptare në atë periudhë kalon në disa faza. Nga pikëpamja profesionale, faza e parë është mjaft amatore, pasi mungonin profesionistët e diplomacisë, njohësit e marrëdhënieve ndërkombëtare, të së drejtës ndërkombatare, të praktikave diplomatike. Amatorizmi la gjurmë të thella, gjë që u duk në disa gabime të rënda që u bënë, me pasoja të rënda për bashkëpunimin politik të Shqipërisë, sidomos me fqinjët, Jugosllavinë dhe Greqinë. Nuk kaloi pa lënë gjurmë negative edhe amatorizmi i diplomacisë së Shqipërisë së asaj kohë edhe me Italinë, fqinjin e madh të Perëndimit.

Po më pas, si u paraqit diplomacia shqiptare në arenën botërore?
Amatorizmi është një sëmundje që nuk i është shqitur diplomacisë shqiptare, edhe sot e kësaj dite. Mendoj se në fazën e parë të luftës së ftohtë ky ka qenë andikapia më serioze. Shkaku i dytë për gabime me pasoja për fatet e Shqipërisë dhe interesat e saj, kanë qenë limitet ideologjike, që iu veshën diplomacisë shqiptare. Këto limite ideologjike bënin që orientimet tona ndërkombëtare, jo në pak raste, të shkonin për kundër interesave kombëtare. Në atë kohë, Shqipëria orientohej me prioritete kundrejt vendeve dhe atyre hapësirave që asnjëherë nuk kanë qenë gjeografikisht dhe gjeoekonomikisht të interesuara për ne. Neglizoheshin ato hapësira dhe partnerë që kishin interesa reale dhe përputhje të plotë me ne. Një defekt që konstatohet në atë periudhë është se politika në tërësi operonte në terrene ndërkombëtare, duke shpërfillur mekanizmat diplomatikë. Ky një nga defektet më të mëdha që ne kemi në diplomaci. Politika është universale, ka aspektin e saj të brendshëm dhe të jashtëm. Por, nëse në aspektin e brendshëm kjo ndikon drejtpërdrejt mbi terrenin e vendit, në marrëdhëniet ndërkombëtare politike lypet të veprojë nëpërmjet mekanizmave diplomatikë, për arsyen e thjeshtë se është shumë e rëndësishme që politika të përfillë institucionet diplomatikë që ka hedhur në terrenin ndërkombëtar, për marrjen e mendimit. Po ashtu, është po kaq e rëndësishme që politika e jashtme të realizohet në mënyrë të atillë që të vërë në levizje mekanizmat ndërkombëtarë, në të cilat bënë pjesë. Nëse politika bën çfarë realizohet drejtpërsëdrejti, politika e jashtme realizohet vetëm përmes mekanizamave diplomatikë. Kur politika zyrtare neglizhon, injoron ose shmang mekanizmin diplomatik, ajo rrezikon të ngelet retorikë, pra deklaratë politike, që në asnjë rast nuk përkon me përputhjen e interesave tona kombëtare me ato të faktorit ndërkombëtar, dhe në asnjë rast nuk krijon mekanizmat që do ta zbatojnë këtë politikë. Kjo sëmundje filloi që nga viti 1945. Në atë kohë struktura politike vendimmarrëse hidhej direkt në terrenin ndarëkombëtar, pa përfillur Ministrinë e Punëve të Jashtme, ambasadat, përfaqësitë dhe institucionet tona diplomatike. Kjo sëmundje mjerisht është përsëritur në një mënyrë apo në një tjetër, në historinë e Shqipërisë. Kështu që, diplomacia ka dalë jashtë loje, ajo është gjendur gjithashtu përballë deklaratave politike të çuditshme, është detyruar, herë pas here, që “dy edhe dy bëjnë tre, bëjnë pesë, por asnjëherë nuk bëjnë katër”. Kjo e ka vënë diplomacinë shqiptare si brenda, por edhe jashtë në situata ngadonjëherë tragji-komike, dhe shumë rrallë në situatë serioze. Kjo ka qenë tipike nga viti 1945 deri në vitin 1960. Pas kësaj perudhe diplomacia shqiptare e luftës së ftohtë arriti disa refleksione të rëndësishme. Përvoja e hidhur në marrëdhëniet me Jugosllavinë, tensionet me Greqinë në vitet 1950-1955, vështirësitë për të hyrë në Organizatën e Kombeve të Bashkuara dhe sfidat, në të cilat u ballafaqua me Moskën dhe demokracitë sicialiste, ishin një laborator i vërtetë që diplomacia shqiptare, të shkonte në vetëreflektim shumë të rëndësishëm. Në fazën e dytë të luftës së ftohtë vihet re një rritje e profesionalizmit të diplomacisë shqiptare, një rritje të ekspertizës, ku konsiderimi i mekanizmave diplomatikë ngrihet. Kjo konstatohet në periudhën e dytë të luftës së ftohtë dhe aq më shumë në periudhën e tretë të kësaj lufte. Politika e jashtme bëhet më efiçente, më efektive, më dobiprurëse dhe më pragmatike. Ndonëse Shqipëria ishte përfshirë në blloqe të luftës së ftohtë, në ndarje të mëdha globale dhe nuk mund të dilte jashtë tyre, përsëri politika e saj e jashtme nisi të bëhej më efektive, filloi t´i sillte vendit më shumë zhvillim ekonomik, më shumë investime, më shumë kreditime, e hapi gjeografinë e bashkëpunimit me botën, e konsideroi diplomacinë ekonomike, krijoi hapësira bashkëpunimi kulturor, e u përpoq të bënte disa balancime dhe korrigjime në marrëdhëniet me Perëndimin, sidomos në marrëdhëniet me Francën, Italinë, Austrinë, Suedinë, Danimarkën, Gjermaninë e të tjerë. Periudha e fundit, pra ajo pas rënies së Murit të Berlinit pas viteve 1989, tregon se diplomacia shqiptare është në kërkim të vetevetes, dëshiron të krijojë profilin e saj. Krijimi i indentitetit në fushën e diplomacisë është shumë i vështirë, sepse ke të bësh me identitete shumë më të forta në historinë e diplomacisë botërore, që kanë pasur doktrina, shkolla, korrente, kanë krijuar sisteme marrëdhëniesh ndërkombëtare. Ne jemi një vend i vogël dhe modest, por, sidoqoftë, profili ynë në diplomaci do të jetë shfaqje ndërkombëtare e identitetit tonë, shpalosja e këtij identiteti në marrëdhënie me të tjerët. Ne duhet të synojmë që me diplomacinë tonë të krijojmë një profil që t´i qëndrojë diversitetit të kulturave dhe diplomocive të tjera në interes të Shqipërisë dhe shqiptarëve. Ky interes duhet të jetë i pranueshëm dhe i respektueshëm nga të tjerët, çka nënkupton që interesi ynë kombëtar nuk duhet të jetë kundër interesave të të tjerëve, dhe as nuk duhet të synojë të shkatërrojë e cënojë këto interesa. Gjithçka do të varet gjithmonë nga mënyra se si ne do të ndërtojmë ekuilibret e marrëdhënieve tona me fqinjët, balancimet që do të kemi midis partnerëve tanë, evropianë dhe amerikanë. Interesin e veçantë duhet t´ua kushtojmë fuqive të mëdha, me të cilët kemi përvojë bashkëpunimi siç është Rusia, Kina dhe të tjerë, pjesëmarrjes aktive në organizatat ndërkombëtare OSBE, OKB, Këshilli i Evropës, nxitjes më të fuqishme të integrimeve në Bashkimin Evropian dhe NATO. Këto janë të gjithë elementët më të rëndësishëm që ne duhet t´i bëjmë përmes prodhimit të profilit dhe identitetit të diplomacisë shqiptare. Shqiptarët nuk kanë nevojë të kenë një diplomaci jesmenësh, servile, që është provuar në historinë tonë si kontraproduktive, nuk i ka sjallë gjë as Shqipërisë e as shqiptarëve. Asnjë fuqi btërore dhe moderne, asnjë shtet demokratik, aq më shumë partnerët tanë evropianoperëndimorë e SHBA, nuk e dëshirojnë servilizmin në marrëdhëniet ndërkombëtare, pasi ai nuk është kontribut, nuk përkon me vetë parimet e diplomacive që ata kanë ndërtuar në shekuj.

Përveç angazhimit dhe kontributit tuaj në Drejtorinë e Analizë-Prognozës jeni edhe President i Akademisë Diplomatike Shqiptare, një eksperiencë e re për vendin tonë. Ç´përfaqëson ky institucion dhe kush janë projektet e ardhmërisë së tij?
Ka qenë një ëndërr e vjetër e të gjithë diplomatëve shqiptarë për të pasur institucionin e tyre akademik, ku ata do të kontribuonin për të hedhur mendimet mbi bazën e profesionalizmit dhe ekspertizës. Pra, për të kontribuar në mënyrë virtuale në ndërtimin e politikës së jashtme dhe të diplomacisë. Në grupin që krijuam akademinë ishin edhe Kujtim Hysenaj, Maxhun Peka, Besnik Konçi, Sokrat Plaka, një grup diplomatësh që kishin punuar në këtë fushë nga viti 1955 dhe ishin sintezë e disa brezash diplomatësh të moshave, eksperiencës, shkollave të ndryshme diplomatike, çka do të thotë se akademia që në fillim u krijua duke u mbështetur në mendimin e rëndësishëm të studimit, respektimit dhe bashkëpunimit të të gjithë diplomatëve, pavarësisht nga koha dhe sistemi në të cilin ata punuan. Tre janë fushat, në të cilat është përqëndruar puna e akademisë: fusha e studimeve, shumë e rëndësishme dhe ne do të vazhdojmë të thellohemi në disa projekte studimore, fusha e botimeve, ku ne botojmë në dy gjuhë revistën “Diplomacia”, kemi botuar dy vëllime të historisë së diplomacisë shqiptare, librin e Sokrat Plakës “Mbi të drejtën e deteve”, kemi në plan mbështetjen edhe të projekteve të tjera në këtë fushë. Ideja jonë është që pas dhjetë vjetësh të kemi bibliotekën e plotë të studimeve diplomatike shqiptare. Fusha e tyre është ajo që ka të bëjë me projektet e veçanta që synojnë të tregojnë trajnimin dhe kualifikimin e diplomatëve tanë. Kjo është një fushë interesante dhe e domosdoshme për diplomacinë tonë, duke pasur parasysh se në diplomacinë e rendit të ri botëror kanë hyrë edhe disa fusha, në të cilat ne kemi pak përvojë si diplomacia publike, ekonomike, e vendeve në tranzicion, diplomacia ushtarake. Akademia jonë është bashkëpjesëmarrëse në kualifikimin e ushtarakëve të lartë, kualifikimin a atasheve ushtarakë, të gazetarëve që merren me çështjet ndërkombëtare. Aktualisht, jemi përfshirë në projektin e përmirësimit të imazhit ndërkombëtar të Shqipërisë, që është një projekt ambicioz dhe afatgjatë i akademisë. Muajin e kaluar Akademia Diplomatike Shqiptare u pranua me duartrokitje si anëtare e 55-të e Forumit Ndërkombëtar Akademik Botëror. Atualisht jemi në proces për t´i formalizuar marrëdhëniet me Akademinë e Paqes në Nju Jork, me Universitetin e Oksfordit e Hauardit. Kemi bashkëpunim me Universitetin e Çikagos, me Akademinë e Londrës, Moskës, Pekinit, Tokios. Do të formalizojmë marrëdhëniet me Akademinë Diplomatike të Rumanisë, Kroacisë. Jemi në negociata për vendosjen e marrëdhënieve me Akademinë Diplomatike të Beogradit dhe këto ditë do të shkojmë të marrim pjesë në përurimin e Akademisë Diplomatike të Malit të Zi. Ka një spektër shumë të gjerë bashkëpunimi akademik dhe kjo nuk është e rëndësishme, pasi një nga fushat ku ne jemi mangut është ajo që quhet studimi i zonave diplomatike dhe diplomacisë globale. Kjo është arsyeja që ne do t´i kushtojmë rëndësi bashkëpunimit me të gjitha institucionet globale akademike të diplomacisë. Akademia do të përpiqet të kontribuojë edhe në fushat ku ne nuk kemi dhënë mjerisht kontribut siç është kualifikimi i gazetarëve të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe komunitetit të biznesit. Në diplomacinë moderne ka protagionistë shumë të rëndësishëm. Ajo nuk është thjesht në duart e Ministrisë së Punëve të Jashtme, e as të trupit diplomatik. Gazetarët janë diplomatë shumë të rëndësishëm, janë partnerët tanë shumë të fuqishëm. Ata ndikojnë në marrëdhëniet ndërkombëtare midis popujve, midis kulturave, jana ambasadorë universalë. Gazetarët e të gjithë botës janë ndoshta komuniteti më i lidhur dhe komunikojnë me një gjuhë universale midis tyre. Janë avokatët e mendimit, fjalës dhe të shprehjes së lirë. Gazetarët janë aleatët tanë më të fuqishëm për përmirësimin e imazhit ndërkombëtar të Shqipërisë, për promovimin e vlerave të popullit shqiptar, kulturës shqiptare, të vullnetit politik të tyre dhe për të shmangur shumë nga figurat e deformuara në marrëdhëniet ndërkombëtare lidhur me Shqipërinë dhe shqiptarët. Duhet të kontribuojmë lidhur me kualifikimin e komunistetit të biznesit, pasi biznesmenët janë avokatë e bashkëpunimit ekonomik midis vendeve. Mjerisht, firmat tona janë të reja dhe nuk kanë përvojë në komunikimin e tyre ndërkombëtar. Sa më shumë që ata rriten dhe fuqizohen, aq më shumë ato kanë nevojë që të krijojnë sektorët e marrëdhënieve ndërkombëtare, të komunikimit ndërkombëtar, të zhvillojnë profesionalizmin diplomatik, praktikat teknike të komunikimit, që do të thotë që diplomacia e biznesit dhe ajo komerciale janë shumë të rëndësishëm, po aq sa edhe diplomacia zyrtare. Në fund të fundit, Ministria e Jashtme firmos vetëm një marrëveshje të tregtisë së lirë, ndërsa janë biznesmenët ata që implementojnë bashkëpunimin ekonomik dhe prandaj kanë nevojë për kualifikim.