17062003kosovo

Kosova dhe shoqeria civile

Nga Hashim Thaci/ Iraku eshte nderhyrja me e fundit nderkombetare, ku bashkesia nderkombetare ka marre persiper rindertimin e shoqerise civile pas lufte. Para kater vjetesh, ne kosovaret se bashku me NATO-n, fituam luften ne Kosove dhe qe nga atehere jemi duke bere perpjekje qe ta rindertojme shoqerine tone civile. Sikurse Iraku dhe Afganistani, edhe Kosova eshte duke rindertuar shoqerine e vet, duke qene e qeverisur nga bashkesia nderkombetare.

Do te ishte mire nese bashkesia nderkombetare te nxirrte mesime nga rasti i Kosoves, te cilat nuk do t'i perseriste ne Irak. Natyrisht se ka dallime te medha midis Kosoves dhe Irakut. Ndryshimi me i rendesishem per bashkesine nderkombetare ishte se ne vete i ftuam ata qe te vijne ne vendin tone per te na mbrojtur. Ne jemi mirenjohes per ate qe ata bene per ne prandaj kjo na bene qe te jemi tolerante ndaj leshimeve dhe gabimeve te tyre. Irakianet dhe afganet mund te mos jene kaq tolerante.

Ne kemi pare se rindertimi i shoqerise eshte proces i vazhdueshem, sepse ne nuk jemi thjeshte, duke rindertuar nje vend qe ishte shkaterruar fizikisht nga forcat jugosllave, por jemi duke bere perpjekje qe ta ndertojme Kosoven si vend per te cilin vetem kemi mundur te enderrojme.

Nje vend me zgjedhje te lira dhe te drejta. Nje vend me media te lira dhe te pavarura. Nje vend me liri te fjales dhe me liri per ta kritikuar qeverine. Nje vend shumeetnik ku mbrohen te drejtat e te gjithe qytetareve te saj.

Une besoj se nje demokraci e fuqishme eshte berthame e shoqerise civile. Ne deri me tani kemi kaluar vetem kater vite ne pluralizem. Partite politike qe veprojne ne Kosove nuk jane te organizuara dhe te profilizuara aq mire. Ne nuk nuk kemi dallime esenciale programore, prandaj edhe votuesit nuk percaktohen per programe te partive, por me teper per lidere. Ky eshte problem per qytetaret e Kosoves dhe besoj se do te mund ta tejkalojme, atehere kur partite dhe votuesit te jene vetedijesuar me shume me kalimin e kohes dhe te fillojne te mendojne me seriozisht per te ardhmen se sa vetem te kujtojne te kaluaren. Eshte me rendesi te kuptohet se edhe pse jemi nje vend i ri dhe politikanet kane pak pervoje ne demokraci te mirefillte, kjo nuk do te thote se ne jemi femije qe s'dime ta qeverisin vendin. Keshtu flasin per ne disa nderkombetare dhe nganjehere keshtu edhe na trajtojne. Ky eshte gabim.

Kosova e pasluftes ishte shoqeri me percarje te medha etnike, me mungese pajtimi dhe me tendenca per ndarje. Hapi i pare ishte rindertimi. Me mijera shtepi te shkaterruara duhej rindertuar ne menyre qe qindra mijera refugjate te mund te ktheheshin. Pastaj ishte vendosja e drejtesise per te gijthe ata qe kishin pesuar.

Me zhvendosjen e vemendjes tek zhvillimi ekonomik, ne si shoqeri hyme ne periudhen e tranzicionit me te gjitha problemet qe percjellin kete proces, duke perfshire edhe pengesat per privatizimin dhe krijimin e nje ekonomie te qendrueshme. Statusi yne i papercaktuar nuk doli te jete i dobishem. Kjo do te thote se e ardhmja e Kosoves eshte ende e paqarte. Kjo nuk ndihmon askend ne vend, por as angazhimet e nderkombetareve. Shqiptaret e Kosoves ende i frikesohen Serbise, ndersa serbet e Kosoves ende shpresojne ne kthimin e ushtrise jugosllave. Kjo do te thote se eshte veshtire qe ata te luajne rolin e tyre konstruktiv ne rindertimin e Kosoves, duke e mbajtur gjalle shpresen se nje dite, Beogradi do ta veje nen kontroll Kosoven serish. Kjo e veshtireson zhvillimin dhe ndertimin ekonomik dhe thellon edhe me tej izolimin e Kosoves.

Per fat te keq, ne Kosove ende zbatohen ligje te kohes se komunizmit, gje e cila e veshtireson edhe me shume krijimin e nje shoqerie demokratike sipas parimeve te civilizimit perendimor. Kjo eshte arsyeja pse Kosova ende ka nevoje per bashkesine nderkombetare, por jo vetem per UNMIK-un. Pasojat do te ishin te medha per te gjithe, poqese bashkesia nderkombetare e harron Kosoven. Integrimi i Kosoves ne Bashkimin Evropian dhe ne mekanizmat e tjere nderkombetare do te ishte garanci per nje te ardhme te sigurte dhe paqesore ne rajon me te gjithe fqinjte e Kosoves.

Sot, nderkombetaret na ballafaqojne me nje nga problemet dhe pengesat me te medha per nje shoqeri te mirefillte civile, qytetari aktive dhe institucione demokratike, te pergjegjshme dhe transparente ne vendimmarrje. Ne, kosovaret, kemi shume pak kompetenca. Eshte UNMIK-u ai qe qeverise me Kosoven. Prandaj, qytetaret ngurrojne te votojne, duke e ditur se politikanet vendore kane pak kompetenca, ku vendimet e rendesishme i merr UNMIK-u i pazgjedhur, ndersa institucioneve te zgjedhura nga vota e popullit u lihet hapesire e ngushte veprimi. Kjo con ne apati dhe mungese llogaridhenie, qe nuk jane bazament i mire per nje shoqeri te shendoshe civile.

Pafuqia e institucioneve te zgjedhura nga qytetaret per t'i zgjidhur problemet dhe shqetesimet e tyre ngjalle zhgenjim, polarizim dhe tehuajesim te skajshem ndaj UNMIK-ut dhe institucioneve vendore njekohesisht. Kjo ka prodhuar tensione te panevojshme dhe ka bere qe te vihet ne pikepyetje legjitimiteti i atyre qe marrin pjese ne procesin zgjedhor si dhe legaliteti i UNMIK-ut.

Ne nje perplasje te tille, humbesi me i madh eshte qytetari, ne vend se te jete perfituesi kryesor i sherbimeve publike te ofruara nga institucionet. Jam i bindur se do te kete kurajo dhe aftesi per te nderruar kete relacion, per te vene ne qender te vemendjes se te gjitheve interesat e qytetarit, si themel te legjitimitetit dhe baze te cdo pushteti qe mund te ushtrohet ne raport me shoqerine.

Kosova po kalon fazen e fundit te periudhes "standardet para statusit". Ka ardhur koha qe vendoret dhe nderkombetaret te hartojne strategjine "standardet me statusin". Kjo do te kishte reflektime pozitive ne jeten politike, ekonomike dhe legjislative te vendit. Bashkesia nderkombetare mund te nxjerre shume mesime nga pervoja e rindertimit te shoqerise kosovare. Mbase mesimi me i rendesishem per bashkesine nderkombetare eshte qe te punoje me ngushte me popullesine vendase dhe ta kuptoje se nga ky bashkepunim perfitojne te gjithe. Ky do te ishte celesi i suksesit.

Hashim Thaci

Kryetar i Partise Demokratike te Kosoves

Fjalim i mbajtur ne Institutin Mbreteror per Ceshtje Nderkombetare, Londer

Udhëtimi mes Stambollit dhe Madridit
Veton Surroi
1.
Në pesë të mëngjesit e ndiej që një forcë magnetike më afrohet. Xhamia e Kaltër ka gjashtë minare dhe prej njërës prej tyre m’u duk në pesë të mëngjesit se po më fryen myezini në vesh, se po kollitet dhe se po fillon të këndojë lutjen e sabahut. Edhe po të mos ishin altoparlantët, do ta dëgjoja zërin e myezinit; me altoparlantë ajo që ishte porosi e tij natyrore shndërrohej në imponim, në detyrim ndaj veshëve të mi.
Në Stamboll kuptova sfidën e konfliktit të porosive universale me teknologjinë bashkëkohore. Minareja, pos simbolikës së afrimit me Zotin në Qiell, kishte funksion praktik të mbulimit strategjik të hapësirës. Në kohën e mungesës së mjeteve të tjera të shpërndarjes së informimit, minareja dhe kënga e myezinit ishte formë e vetme e shpejtë e shpërndarjes së mesazhit, qoftë hyjnor apo tokësor. Të njëjtin funksion e kishte këmbana te krishterët: do të njoftonte për meshën e radhës, ndonjë vdekje a rrezik nga sulm prej njeriut o natyrës. Sot, kur mund të marrësh informata brenda kohës kur ndodh ngjarja, komunikimi i këngës së myezinit dhe zërit të këmbanës duket jashtëkohore, apo mbikohore.
2.
Porfirio Diaz qe gjeneral meksikan dhe u shndërrua në njërin prej diktatorëve më shembullorë latinoamerikan. Në një moment brilant, ai shpjegoi pozicionin gjeopolitik të Meksikës me një thënie që do të hyjë në histori: “Mjer Meksika: sa larg Zotit e sa afër Shteteve të Bashkuara të Amerikës”.
E mendoj këtë thënie, në fillim të muajit qershor në Stamboll në takimin e rregull të Klubit politik ballkanik, një ideje të ish -presidentit bullgar Zhelev, e përkrahur nga ai turk, Demirel. Pas gati dy vjet ekzistence, klubi i ish -kryetarëve dhe kryeministrave ( e edhe të disa që ushtrojnë funksionet tani) mblidhet në kryeqytetin e ish -Perandorisë sonë të përbashkët, në Stamboll. Në këtë qytet, po ta vizitonte ish -gjenerali meksikan, do të thoshte të kundërtën: “Mjer Ballkani: sa afër Zotit e sa larg Amerikës”. Nga Stambolli ekziston distancë pothuaj e njëjtë ajrore me Jeruzalemin apo Vatikanin. Nga njëra anë është Lindja e Mesme, dhe vendi i origjinës së të tri feve abrahamike (ibrahimike), pra të tri feve monoteiste që rrjedhin nga Abrahami, ajo hebraite, krishtere, dhe myslimane. Nga ana tjetër, për në Perëndim është territori ku të tri këto konfesione u shndërruan në ideologji, dikund edhe ideologji komb apo shtet ndërtuese. Stambolli ishte më afër Zotit dhe definimit të Zotit. Para 500 vjetësh, otomanët “çliruan” (siç shkruan në posterët e qytetit) Konstatinopojën, kryeqytetin lindor të krishterizmit dhe e shndërruan në qendrën perëndimore të Islamit. Zoti i gjeneralit Diaz gjithsesi ishte aty, ndërsa Amerika (në rast se e marrin si një metaforë të rregullimit liberal të shtetit) nuk ishte.
3.
Aja Sofia është sot monument kulturor për të vizituar. Me mijëra njerëz renditen çdo ditë para kësaj xhamie që dikur ishte kishë, për të parë bashkëdyzimin e religjioneve. Për ne ballkanasit, Aja Sofia është më shumë se një atraksion. Definon vijën ndarëse mes popujve tonë, e në një moment edhe kundrime të ndryshme civilizimi. Në këtë godinë bashkëjetojnë dy koncepte të trajtimit të Zotit në art. Në njërin, atë krishter, vendimi kyç për të portretuar Jezu Krishtin si njeri, dhe ngjarjet biblike me figura të kuptueshme të vizatimit, solli një traditë të tërë shprehje, deri te romani, marketingu dhe e drejta për të interpretuar ndryshe, edhe thëniet e biblës, edhe interpretimin e klerit. Në tjetrin, atë islamik, ndalesa për të portretuar gjërat hyjnore me shprehje vizuale nuk solli komunikim vizuel me religjionin.
Ndasia më e madhe që ekziston sot, mes botës perëndimore kryesisht të krishterë, dhe botës arabe, kryesisht myslimane, derivon në të vërtetë prej relacionit mes artit dhe fesë, pra të momentit kur krishterët kishin të drejtë të pikturonin Zotin ndërsa myslimanët jo.
Kjo është edhe njëkohësisht sfida më e madhe për botën myslimane. Në kohën e komunikimit me Internet, në kohën e vendosjes së modelit të demokracisë liberale në më shumë vise të botës se ç’kishte ndonjëherë, a mund të mbetet edhe feja në pozitat e njëjta të doktrinës së mbyllët?
Abdullah Gul, ministri i Jashtëm turk, që vjen në mbledhje me ne, e kishte tërhequr këtë vërejtje para tre javësh në Teheran, në Konferencën islamike.
Me një lojë historike çfarë luan Ballkani, në po këtë mbledhje të konferencës së vendeve islamike, Bosnje e Hercegovinën e përfaqësonte ministri i Jashtëm i saj, ish -kryeministri i Republika Sërpskës

Arbëri

18.06.2003
Kosova si Evropë e vjetër

Fillimi i shekullit - Madre Patria: Udhëtimi mes Stambollit dhe Madridit (3)

VETON SURROI
7.
Dikund mes Stambollit dhe Madridit është e fshehur çështja e Kosovës. Në Institutin Mbretëror për Politikë të Jashtme të Spanjës, ku jam ftuar për të elaboruar çështjen e Kosovës, dhe në përgjithësi, atë shqiptare, e kam pak më thjesht të elaboroj duke përkufizuar dy simbole perandorake. Njëri, Stambolli, i kohës së ndalur. Tjetri, Madridi, simbol i një Perandorie që kuptoi se nuk jetohet nga koha e kaluar, dhe sot bën pjesë në grupin dinamik të shteteve të Bashkimit Evropian. Çështja e Kosovës është sot pjesë e mbetur e Evropës së vjetër, të Evropës së vjetër të çështjeve kombëtare të pazgjidhura. Në këtë rast, Kosova është në shumicën e saj pjesë e çështjes së pazgjidhur shqiptare dhe deri dikund edhe pjesë e çështjes së pazgjidhur serbe. Ashtu çfarë është sot, Kosova e qeverisur prej Rezolutës 1244 të KS të OKB është në të vërtetë një opcion i blerjes së kohës në mënyrë që të gjendet zgjidhja. Dhe, pas katër vjetësh, administrimi ndërkombëtar ne po drejtohemi nga një konsensus në rritje e sipër si te aktorët lokalë ashtu edhe te bashkësia ndërkombëtare dhe gjendja e protektoratit ndërkombëtar nuk mund të vazhdojë më gjatë. E kjo do të thotë se duhet të merremi me skenaret për zgjidhjen e statusit që tani. Dhe, nëpërmjet të këtyre skenareve, do të kemi të bëjmë si me zgjidhjet për qytetarët e Kosovës ashtu edhe me zgjidhjet e çështjeve shqiptare dhe serbe.

8.
Gjer më tani, janë ravijëzuar pak a shumë dy skenarë, të ndërtuar nga realiteti i ri. I pari është se do të ketë pavarësi të pakushtëzuar të Kosovës, duke respektuar vullnetin e shumicës dhe duke kundërshtuar dëshirën e përfaqësuesve të minoritetit serb, apo mentorëve të tyre politikë në Beograd. Kjo është platforma e shumicës dërrmuese të shqiptarëve dhe partive të tyre politike. Skenari tjetër është se po të bëhet pavarësia e Kosovës, atëherë Kosova duhet copëtuar mes territoreve shqiptare dhe atyre serbe. Kjo është pak a shumë qasja e ndërmarrë nga kryeministri i vrarë serb Gjingjiq. Opcioni tretë, që ndonjëherë mund të dëgjohet vetëm në Beograd, se Kosova do të bëhet pjesë e Serbisë nuk është realist, e as që duhej të merrej seriozisht. Nëse kjo është gjendja reale, atëherë kemi të bëjmë me dy qasje për zgjidhjen e çështjes kombëtare. Në të parin, kemi të bëjmë me parimin e çintegrimit të njësive territoriale të ish- Jugosllavisë (Jugosllavisë së Titos), me çka do të kënaqej një shumicë shqiptare në Kosovë e Shqipëri dhe do të mund të hapte një kapitull të ri të marrëdhënieve ndërlidhëse mes shoqërive shqiptare në Ballkan (Maqedoni, Serbi, Mal të Zi e madje edhe Greqi). Njëkohësisht, kjo zgjidhje nuk do t’i kënaq liderët e komunitetit serb në Kosovë të cilët nuk e shohin ardhmëninë e tyre në një Kosovë të pavarur multietnike. Qasja e dytë, ajo e copëtimit etnik të territoreve do të prodhonte një Kosovë të pavarur pa serbë dhe njëkohësisht pa disa territore ku serbët janë në shumicë; do të kënaqte pjesën shumicë të minoritetit serb, të cilët atëbotë do të ishin pjesë e Serbisë. Njëkohësisht, do të ishte precedencë sipas të cilës edhe çështja shqiptare, edhe ajo serbe do të duhej të trajtoheshin në bazë të parimit të ndarjes territoriale-etnike. Në rastin e shqiptarëve, kjo do të thoshte garë për Luginën e Preshevës në Serbi, gati gjysma e Maqedonisë dhe ca territore në Mal të Zi që janë afër kufirit me Kosovën dhe afër me atë të Shqipërisë. Në rastin serb, kjo do të thoshte kryesisht aneksimin e Republikës Serbe të Bosnjë-Hercegovinës, me fundin faktik të këtij shteti çfarë e njohim tani. Skenari i dytë mund të zgjidhë përfundimisht çështjet kombëtare, ashtu siç u bë në shekullin XIX dhe atë XX, d.m.th. nëpërmjet shteteve kombëtare me një shumicë tepër solide etnike. Por, kjo do të ndodhte me ndarje etnike, dhe deri tani nuk ka pasur, në raionin tonë (e thënë troç as në Evropë, sipas një rregulli) ndarje etnike pa derdhje gjaku e shpërblim krimi kundër njerëzimit.

9.
Zgjidhja e çështjes kombëtare, në këtë rast, ka dy rrafshe themelore kohe. Kanë të bëjnë me rrafshin e kohës së kaluar dhe me atë të kohës së tanishme. Rrafshi i kohës së kaluar tregon pse shqiptarët nuk mund të jetojnë nën pushtetin serb dhe kjo e kaluar nuk është aq e largët. Vetëm para katër vjetësh prijësi i serbëve, Slobodan Milosheviq, i cili deri atëherë ishte prijës i shumicës serbe, i priu Serbisë në gjenocid kundër shqiptarëve të Kosovës. Rrafshi i kohës së tanishme, nga ana tjetër, tregon se pse serbët ndihen, shprehur më së buti, jokomodë në Kosovë. Ata jo vetëm se ndihen të pambrojtur, por për shumë prej tyre është zhvilluar ndjenja e të qenët i huaj në qytetin apo fshatin e tyre. Por, as rrafshi i së kaluarës e as ai i tanishmës nuk do të sjellë zgjidhje as për statusin e përhershëm të Kosovës e as për zgjidhjen e çështjeve kombëtare. Shumica shqiptare në Kosovë është e zënë në kurthin e të tanishmes, në një Kosovë faktikisht të ndarë etnike. Serbët e Kosovës, me përkrahje të vazhdueshme financiare, politike dhe të aparatit të sigurisë ka krijuar një territor serb në veriun e Kosovës i cili nuk është as nën kontroll të UNMIK-ut e as të autoriteteve të zgjedhura kosovare. Ky territor është pak a shumë nën kontroll të Beogradit. Nëse kjo mbetet forma e legalizuar e zgjidhjes për statusin e ardhshëm, do të jetë një ftesë shqiptarëve në Ballkan që ta gdhendin shtetin e tyre etnik dhe ta përfundojnë zgjidhjen e çështjes së tyre kombëtare, si shumë kombe të tjera, madje shumë të tjera mu në vetë Perëndimin. Serbët e Kosovës, ndërkaq, janë zënë në kurthin e së kaluarës: ata kanë marrë pjesë, pothuajse në mënyrë kolektive, në pushtimin e Kosovës nga Milosheviqi e edhe sot liderët e tyre po predikojnë zgjidhje të së kaluarës, ku serbët mund të jenë vetëm nën pushtetin e serbëve, ku serbët nuk mund të jenë minoritet, ku të gjithë serbët duhet të jetojnë në një shtet. Ekziston një rreth vicioz të cilin nuk mund ta zgjidhë as e kaluara e as e tanishmja. As shqiptarët e as serbët nuk do të mund t’i zgjidhin çështjet e tyre kombëtare nëpërmjet të dimensioneve të së tanishmes dhe të së kaluarës.

(Nesër: Çfarë fjale të re duhet gjetur për ta zgjidhur çështjen e Kosovës?)