http://www.korrieri.com/

1941

18/02/2003

Shqiptaret dhe percarja

Sikur te jete nje substance kimike lehtesisht e tretshme, keshtu duket se i ndodh edhe levizjes zogiste, mire te organizuar, ne periudhen e Luftes nacional-clirimtare. Ne qoftese emrin e kesaj te fundit do ta perdorim si konvencion, atehere nje gje eshte e sigurte, qe levizja e saj, prej kohesh e organizuar ne Jugosllavi dhe ne Turqi, per nje moment shkermoqet. Kjo fale organizimit te grupeve te tjera dhe bashkimit te befasishem te shume elementeve Zogiste, me grupet e tjera. Kete adjutanti i mbretit, kujtimet e te cilit zene vendin me te madh nga ajo qe besohet se eshte trashegimi e Lartmadherise, fillon e thote me dhimbje. Referuar letrave qe vijne nga Shqiperia duket se te gjithe fraksionet behen indiferente per levizjen, por nderkohe nuk hezitojne qe te pranojne shume nga zogistet per te drejtuar dhe per te organizuar. Nderkohe, qe vete Zogistet e kane te veshtire qe te organizohen.

Ne kujtime, lakohet shpesh emri i Myslym Pezes, Mustafa Gjinishit, Haxhi Lleshit e Spiro Moisiut. Si, disa nga ish-njerezit e mergates shqiptare, ata do te behen disa nga emrat me te njohur te levizjes nacional-clirimtare. Por, ajo qe mbetet me e cuditshme, eshte eklipsimi i shume figurave te tjera, mes tyre edhe ketyre te fundit, per interes te rritjes te shume figurave te tjera, qe 'shporren' fashizmin nga Shqiperia. Kushdo, qofte figura e vertete e Luftes kunder fashizmit, nje gje eshte e dhimbshme, percarja qe haset kudo ne mes te zhvillimit te historise shqiptare. Kete e ndjen, ne kujtimet e botuara nga 'Korrieri' nga organizmi dikur i mire i Zogisteve, qe katandisen, qe te mos merren vesh as me njeri-tjetrin. Apo me grupet e tjera, ku ne kujtimet e Mbretit, per here te pare, pranohet se ata bashkepunojne, qofte edhe me italianet kunder Shqiperise. Per te gjitha nuk ka menyre me te mire sesa te provosh nje emerues te perbashket kombetar, qe mbetet e plazmuar tek shprehja lapidar e Faik Konices: " Armiqte e shqiptareve jane vete shqiptaret". B.an

Nje pjese e korrespondeces time

Adjutanti Selmani rrefen si u percane dhe si u bashkuan me komunistet Zogistet

Ashtu si nuk e mendonin Zogistet, shume nga luftetaret e Monarkise, u bashkuan me nacional-clirimtaren, ku rolin kryesor e kishin padyshim komunistet. Nje leter e ardhur, nga Shqiperia tregon se ata jane te percare dhe disa prej tyre si Haxhi Lleshi, Spiro Moisiu, Mustafa Gjinishi, Myslym Peza dhe te tjere jane drejtuar drejt grupimit nacional-clirimtar. Nga Shqiperia vine edhe lajme me te cuditshme per monarkistet, sipas te cilave, "Qazim Mulleti, Prefekti i Tiranes dhe Mustafa Kruja si Kryeminister, ndihmojne me anen e Shyqyri Pezes, Myslim Pezen. Qe, ai sot eshte kryetar i Nacional-clirimtares me arme, ushqime dhe me pare. Kurse, italianet me anen e Ali Kelcyres e te Qazim Kokoshit dhe te Nenkolonel Faik Cukut ndihmojne Ballin Kombetar dhe Mit'hatin. Madje, duke i vene edhe disa batalione shqiptare ne perkrahjen e tyre", sipas adjutantit

Shenim 1

Keto jane disa nga letrat, qe u jane derguar qeverive te Britanise se Madhe, Kanadase, Zelandes se Re, Belgjikes, Vendeve te Ulta, Norvegjise, Polonise, Luksemburgut, Jugosllavise, Greqise, Cekosllavakise, Australise, Bashkimit te Republikave Sovjetike etj. Mbreti u ben te njohur situaten shqiptare dhe menyren sesi do te mbrohet ne arenen nderkombetare...

Mon Cher Ambassadeur, Londres 23 Septembre 1941

Aujourd'hui je viens d'adresser une note aux Gouvernements de "Grande Bretagne, du Canada, de la Nouvelle Zelande, de la Belgique, des Pays Bas, de la Norvege, de la Pologne, du Luxenboug, de la Yougosllavie, de la Grees, de la Tchecoslavaque, de l'Australie, de l'U.R.B.S. et au General de Gaulle".

J'ai pense que peut etre il vous serait utile pour votres information personelle et celle de votre Gouvernement d'avour une copie de cette note. Je vous l'envoie, ci-inclus, d'autant plus volontiers que je connais combine la question albanaise vous interresse et combine elle interesse la Turquie.

Croyez, Mon cher Ambassadeur a mes sentiments tres amicaux.

Son Excellence Monsieur

Le Dr.Rustu Aras ZOG I.

Ambassadeur de la Republique Turque,

Londres.

****

Londres, le 1 Octobre 1941

Sire,

Je viens de recevoir Votre letter du 23 Septembre 1941, a laquelle etait jointe la Note que Votre Majeste a addressee aux Gouvernements Allies et de laquelle je la remercie.

Soyez assure que je ne manquerai pas de transmettre cette Note a mon Gouvernement.

Je Vous prie de croire, Majeste, a l'assurance de ma plus haute consideration.

Sa Majeste le Roi Zog I Dr. T.Rustu Aras

*************

4 Novembre 1941

Sir,

I wish to thank Your Majesty for your letter of the 23rd September, in which you wery good enough to draw my attention to certain considerations regarding Albania advanced by Your Majesty in connection eith the recent meeting of the Inter-Allied Council in London.

His Majesty King ZOG I Your Majesty's obedient

Servant

Wiston Churchill. D.v.

Londres 9th January 1942

Une deshiroj qe te falenderoj Madherine Tuaj per letren tuaj te 23 shtatorit, ne te cilen ju ishit shume te mire per te terhequr vemendjen time, per sa i perket vleresimeve mbi Shqiperine. Ato paraprihen nga Madheria Juaj ne lidhje me takimin e meparshem te Keshillit Nderkombetar te Aleateve, qe do te behet ne Londer.

*********

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser a Votre Majeste reception de la letter qu'Elle a bien voulum addresser en date du 23 Septembre 1941, et que, après mon retour d'un long voyage, je ne manquerai pas de soumettre a un examen aprofondi.

Je prie a cette occasion Votre Majeste de daigner agreer les expressions de ma plus haute et respectueuse consideration.

A Sa Majeste le Roi ZOG I Prime Minister

Forest - Ridge Sunninghil Republic of Polonia

Di Kunt. I

Premier Ministre de Belgique, Londres, le 14 Octobre 1941

********

Sire,

Par Sa letter du 23 Septembre dernier, Votre Majeste a bien voulu prier le Gouvernement Belge d'examiner en meme temps que les Gouvernements Allies la situation de l'Albanie et la posibilite de lui donner l'occasion de jouer son role contre l'ennemi commun.

En accusant la bonne reception de cette letter, je m'empresse d'assurer Votre Majeste que bonne note a ete prise par le Gouvernement du Roi de son contenu.

Votre Majeste comprendra cependant qu'il n'appartient pas au Gouvernement Belge de prendre une initiative en ce domaine.

J'ai l'honneur, Sire, d'etre de Votre Majeste le respectueux serviteur.

A Sa Majeste Zog I-er Pour le Premier Ministre

Roi des Albanais le Minister de la Defences

Gutti.

*********

Predseda Vlady Londres, le 10 Octobre 1941

J'ai l'honneur d'accuser a Votre Majeste reception de la letter qu'Elle a bien voulu me faire parvenir en dat du 23 septembre dernier. Je n'ai pas manqué de porter son contenu a la connaissance du Gouvernement de la Republique Tchecoslovaque.

Je saisis cette occasion pour offrir a Votre Majeste l'expression de mon respect le plus profound.

Sa Majeste ZOG Ier President du Conseil

Roi des Albanais Jean Samy

LE GENERAL DE GAULLE Londres, 3 Decembre 1941

AX, 2805

*********

Sire,

Par Sa letter du 23 Septembre, Votre Majeste a bien voulu me faire part de considerations relatives a la situation internationale de l'Albanie telle qu' elle resulte de l'evolution du conflict mondial

J'ai l'honneur d'accuser reception de cette communication qui a retenu toute ma deferente attention.

Votre Majeste pour etre assuree que la France, elle-meme durement eprouvee par la guerre et par l'occupation ennemie, compatit aux souffrances du people albanais et reste fidele aux sentiments d'amitie traditonnels entre nos deux pays.

Je saisi cette occasion, Sire, pour vous exprimer le respect avec lequel j'ai l'honneur d'etre.

A Sa Majeste le Roi ZOG do Votre Majeste

Des Albanais le tres humble et obeisant serviteur

Forest Ridge Suuninhill, G.de Gaulle. D.v.

Cabinet du Premier Ministre Ottaea, le 30 Octobre 1941

Canada.

*********

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser reception de la letter que me faisait parvenir Votre Majeste le vingt-trois septembre 1941, attirant l'attention du Gouvernement Canadien sur la situation de l'Albanie et le role qu' elle entend jouer dans la lutte contre l'ennemi commun.

Je puis vous assurer que je me ferai un plaisir de porter votre lettre a l'attention immediate de mes collegues dans l'administration a unmoment opportune.

Que Votre Majeste veuille bien agreer l'expression de ma tres haute consideration.

Sa Majeste ZOG Ier M.Smoccuju Tenif

Roi des Albanais

Fores-Rdge Sunninghill,

****

Stamboll 22 tetor 1941

Madheria e Tij, Mbreti Zog i dergon nje telegram me udhezime kolonel Husein Selmanit, ne Legaten Shqiptare te Stambollit. Ja permbajtja e letres, referuar adjutantit:

"Kam lexuar raportin e fundit me shume keqardhje stop. Duhet per interesin e Atdheut te zhduken kryekeput vellavrasjet ne mes shqiptareve stop. Partite politike te formuara te mbajne idete e tyre per te ardhmen stop. Eshte interesi i larte i Atdheut qe rron mbi te gjitha dhe kerkon bashkimin kunder armikut stop. Vetem nje bashkim vellazeror e lufton armikun per clirimin e vendit tone stop. Percarjet ne mes shqiptareve sjellin deme te medhaja".

Londer 22 Tetor 1941 ZOG I

The Royal Noreecian Government Le 2 Decembre 1941

The Prime Minister

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser reception de la lettre qu Votre Majeste a bien daigne m'envoyer le 23 Septembre de cette anne et puis vous assurer que le Gouvernement Norvegien a pris bonne note de son contenu.

J'ai l'honneur d'etres, Sire, Votre Majeste l'humble serviteur.

Sa Majeste ZOG Ier Fhan Sygarrduvoed d.v.

For New Zeland

High Commissioner 25 th September 1941

For New Zealand

My dear Sir,

I have to acknowledge the receipt of your letter of the 23rd September, with which you enclosed one addressed by the King of Albania to the Prime Minister of New Zealand.

His Majesty's lettre be forwarded to New Zealand by the earliest opportunity.

His Excellency M.Sotir Martini Yours sincerely

Ritz Hotel, Piccadilly, W.I. D.Ssoidy, d.v.

Stamboll, 1 dhjetor 194?

Ja cfare shkruhet per kete dite:

Koloneli Husein Selmani, sot ka marre nje raport prej Shqiperise. Ku lajmerohet gjendja teper kritike, qe ishte krijuar ne ate kohe. Kjo leter e shpall haptazi keshtu permbajtjen e saj. Ne te njejten menyre, ajo tregon edhe gjendjen e tri grupe te ndryshme, qe veprojne ne vend. Nga letra duket se grupet jane ne kundershtim njera me tjetren.

1-Fuqite Mbreterore, duke ndjere veten krejtesisht superiore, nuk i dhane ate rendesi organizimit sic lipsej. Ato u genjyen ne premtime. Po ashtu, ato u genjyen edhe nga disa shoke, qe te padeklaruar punonin me anen nacional-clirimtare. Sot, ato, nuk e ndjejne veten, si me pare te forta dhe te organizuara.

2-Nacional-clirimtarja eshte mjaft e organizuar dhe sot ne kuadrot e saj qe organizohen nga Kominformi Rus e Jugosllav ka ne gjirin e saj organizatore qe jane jugosllave komuniste, te tille si Milodin Popovici, Dushan Mugosha dhe J.Tempo. Te tre jugosllave, por edhe dy jane ruse. Tani, te tre grupet e ndryshme te nacional-Clirimtares, si nacionaliste, socialiste e komuniste sterviten dhe ndjekin programin e Kominformit.

3-Nacional-clirimtarja sot ne kuadrot e saj ka gati 300 jugosllave e malazeze. Po njerezit e Konformit ketu kane organizuar rreth 12 brigada. Ato edhe administrohen prej ketyre organizatoreve. Keto grupe jane te pajisura me arme dhe deri diku me veshmbathje e medikamente, qe ju dergohen kohe me kohe me aeroplane. Kjo ndodh pas nje akordi qe patem muajin e kaluar ne Bihore. Perfaqesia e nacional-clirimtares dergoi njerez nen kryesine e Mendar Shtylles ne kuartierin e Titos. Dhe, thuhet se aty jane nenshkruar akorde. Dhe, pas kesaj ju vijne ndihmat.

4- Balli Kombetar nuk eshte aspak i organizuar. Por eshte ne lufte me Nacional-clirimtaren. Keta, sic diktohen edhe nga italianet, i ndihmojne per kete vellavrasje. Eshte vertetuar se Qazim Mulleti, Prefekti i Tiranes dhe Mustafa Kruja si Kryeminister, ndihmojne me anen e Shyqyri Pezes, Myslim Pezen. Qe, ai sot eshte kryetar i Nacional-clirimtares me arme, ushqime dhe me pare. Kurse, italianet me anen e Ali Kelcyres e te Qazim Kokoshit dhe te N/kolonel Faik Cukut ndihmojne Ballin Kombetar dhe Mit'hatin. Madje, duke i vene edhe disa batalione shqiptare ne perkrahjen e tyre.

5- Tani ne keto koherat e fundit kane ardhur keshilltare britanike, amerikane, ruse. Sic vertetohet, duket se ata kane urdher me perkrah nacional-clirimtaren. Se kjo eshte e lidhur ngushte me Titon dhe kjo gjendje konfirmon e ketu duket se ne Ballkan si ne Jugosllavi, Greqi dhe Shqiperi gjendja administrohet prej Mareshallit Tito. Dhe, gjithandej keshillojne qe mos te atakohet Nacional-clirimtarja.

6- Flitet se Mareshalli Tito ka qene per kater dite ne Ostrene. Ku ka patur nje bisedim te gjere me shefat komuniste te Nacional-clirimtares. Por, Profesor Mustafa Gjinishi nuk ka qene. E tani kjo parti ka marre nje hov te forte dhe shefat e tyre qe jane miq me qendren Mbreterore si Mustafa Gjinishi, qe eshte komisar politik i partise; Myslim Peza; Kryetari Haxhi Lleshi; Antaret Faik Shehu; Spiro Moisiu, qe eshte kryetari i shtatmadhorise, keta duket se vijne e rrijme me teper tek ne. Por, tani ata nuk kane gje ne dore. E gjithe administrata eshte ne doren e organizatoreve Ruso-Jugosllave, dhe ndihmat nga ata i kane skuadrat e tyre. Keto jane shume te disiplinuara dhe gjithnje shtohen. Jane vene ne komandantat edhe disa oficere komuniste si Tahir Kadareja, Mehmet Bajraktari, Mehmet Shehi, Dalip Ndreu, Bedri Spahija, Frederik Noci, Hulusi Spahija e te tjere.

7-Shefat komuniste shqiptare jane: Omer Nishani, Enver Hoxha, Koci Xoxe, Karaman Ylli, Mendar Shtylla, Lirije Gega, Hysni Kapo, Sami Baholli, Qemal Stafa e sa te tjere, Keta jane qe kane krejtesisht besimin e Mareshall Titos dhe te organizatoreve te Kominformit. Te tjeret, si nacionaliste dhe socialiste te partise clirimtare, jane vetem per te luftuar dhe asgje tjeter. D.m.th. se nacional-clirimtaren sot e kane ne dore komunistet.

8-Gjendja jone, sot fatkeqesisht ka arritur saqe udhezimet nuk mirren me ate entuziazem si me pare. Nje pjese e shokeve, per interesa te tyre personale, u menjanuan dhe ne nuk i dime arsyet e tyre. Nje faj, qe nuk falet, eshte se nuk kuptuam dredhite qe na u bene nga shoket tane te nacional-clirimtares, duke na thene se ne jemi me ju. Se jemi betuar nje dite e te tjera, me nje fjale me na lene ne gjume, derisa moren fuqine ne dore.

9-Mbreteroret u genjyen se kur shihnin forcen e tyre aq te madhe dhe superiore me te tjerat, mbeteshin ne gjume. Duke pandehur dhe thene se: Ne kur te duam i shkaterrojme grupet e tjera edhe me grupin nacionalist te partise nacional-clirimtare. Ishin pothuaj miq e te bashkuar e kjo i len ne gjume. Saqe, sot eshte teper vone me rimarre nje organizim sic ishte ne Jugosllavi, qe e dirigjonte kolonel Husein Selmani. E, sot dhe ai te jete ketu e ka mjaft te veshtire, nje organizim sepse ka hyre mikrobi brenda.

10- Gjendja qe ka mberritur ne gjinine tone lipset ta mendoni mire e t'i bini prapa me shpejtesi. E bile eshte vone. Ne eshte se ju nuk vini, ne kemi falimentuar jo pse nuk kemi shumicen. Por, se nuk mund te merremi vesh, as njeri me tjetrin deri ketu ka hyre mikrobi. Kemi nje mosbesim me njeri-tjetrin, nje percarje, ku mungon vullneti sakrifices. Ate sot e kane dhe po e perdorin komunistet ne gjirin e nacional-clirimtares. Ata mbjellin faren edhe ne dirizhusat Mbreteror e jo nder te tjere.

11- Sa Balli Kombetar lufton me deme te medhaja. Por, nuk e kuptojme sepse ben kete lufte "a per nacionalizem", ose te shtyre per te mos qene nje organizim i perbashket. Kete akoma nuk po e kuptojme. Por, sot ne mes tyre nuk ndalohet kjo armiqesi qe ka hyre e pergjakshme.

12- Mbreteroret nuk kane asnje armiqesi, as me nacional-clirimtaren dhe as me Ballin, por asnjeren ane nuk ndihmojne kunder tjetrit. Bile, ne kemi miqte tane ne ate te nacional-clirimtares. Por, nuk na kerkojne ndihme edhe me na kerku nuk ju japim. Se ne kurre nuk hyjme ne vellavrasje me shqiptaret, e bile sikur mos te kishin qene organizatoret e huaj britanike, amerikane, ruse, jugosllave. Ne mund t'u hynim ne mes per t'i pajtuar por sot, ata nuk i lejne edhe me dashte".

Keto ishin me plot dhimbje lajmet e fundit ku ja parashtrova Mbretit Zog ne Londer dhe Qeverise Turke, kujton adjutanti.

Ketu eshte nje leter e Mbretit derguar Franklin Ruzveltit

Zoti President,

Duke ju bere te ditur deklaraten time te fundit lidhur me pozicionin e vendit tim persa i perket kesaj lufte te shpallur nga e ashtuquajtura Qeveria e Tiranes, ju parashtroj me poshte dhe arsyet qe nuk duhet marre shume parasysh nga Shkelqesia Juaj:

Nuk eshte e nevojshme qe une te kembengul ne faktin se pse e ashtuquajtura Qeveri e Tiranes nuk mund te perfaqesoje interesat e popullit tim. Do te me lejoni t'ju kujtoj se qeveria e Shteteve te Bashkuara te Amerikes nuk e ka njohur e as pranuar kete qeveri as de facto, e as de jure. Qeveria e Tirane eshte akoma frut i pushtimit italian dhe per me shume nuk gezon asnje lloj kontroll per politiken e jashtme te Shqiperise, as nepermjet Ministrit te Puneve te Jashtme dhe as nepermjet trupit diplomatik te perfaqesuar nga ai. Eshte e qarte se kjo deklarate lufte shkakton vetem dhune fizike te panevojshme nga autoritetet italiane, qe kane pushtuar ushtarakisht vendin tim. Me pak fjale, cdo deklarate qe do te dale nga kjo qeveri nuk mund te quhet si deshire dhe vullneti i lire i popullit tim. Nga ana tjeter, une personalisht dhe qeveria ime qe jemi te vetmit perfaqesues ligjore te popullit shqiptar, kemi deklaruar pa asnje pengese nga Parlamenti kombetar, qe ne momentin e pare te hyrjes se forcave italiane me date 7 prill 1939 qe ekziston nje gjendje lufte midis Shqiperise dhe Italise. Dhe, ne 10 qershor 1940, diten e hyrjes ne lufte te Italise fashiste, Lidhja e shqiptareve ne Paris ka deklaruar ne emer te qeverise time shpalljen e luftes kunder Italise ne menyre publike. Ne shenimin e fundit adresuar qeverise suaj dhe asaj te Aleances, une kam shprehur qarte se kush jane interesat dhe deshirat e popullit shqiptar. Nje lufte e Shqiperise kunder Shteteve te Bashkuara te Amerikes jo vetem qe eshte qesharake, por eshte dhe e perbindshme, duke pasur parasysh respektin qe populli shqiptar u detyrohet vendit tuaj, qe ka bere shume per te, qe nga lufta e fundit. Duke ju shprehur deshirat dhe vullnetin tim dhe te popullit tim shpresoj qe ju te kuptoni keqkuptimin dhe shpifjen qe eshte bere. Shfrytezoj kete rast per t'ju terhequr serish vemendjen si burre shteti dhe si burre zemre, mbi shenimin tim te dates 23 te shtatorit te kaluar, dhe per t'ju lutur qe te perdorni influencen tuaj per t'i dhene fund kesaj anomalie aq e padrejte per vendin tim te vogel, i cili shpreson te gjeje se shpejti vendin e tij ne Aleance.

Ju pershendes, Zoti President, dhe ju shpreh konsideraten time te thelle, si dhe nje miqesi te sinqerte.

Monsieur le President,

Faisant suite a ma derniere communication relative a la position de mon Pays dans cette guerrem et vu l'information d'apres laquelle le soi-disant Gouvernement de Tirana a pris sur lui de declarer la guerre aux Etats-Unis au nom du people albanais, je me permets de rappeler au Gouvernement de Votre Excellence ce qui suit:

1 - Il n'est pas utile d'insisteer beaucoup sur le fait que le soi-disant Gouvernement de Tirana ne peut d'aucune facon representer le people albanais. Il me sera pourtant permis d'ajouter que le Gouvernement des Etats-Unis n'a jamais reconnu ni de facto ni de jure le Gouvernement de Tirana et encore moins l'occupation italienne de mon Pays, en plus ce gouvernement ne possede aucun controle sur la politique etrangere de l'Albanie n'ayant pas meme de Ministre des affaires Etrangeres ni de representations deplomatiques a lui; il est evident qu'il agit seulement sousla violence physique des autorites italiannes qui occupent militairement le Pays. Par consequent toute declaration de son part ne peut etre considere comme representant la libre volonte de l'Albanie.

2-D'autre part mon Gouvernement et moi-meme, les seuls representants legaux et libres de l'Albanie avons declare avec l'approbation du Parllament national, des le premier moment de l'aggression italienne le 7 Avril 1939 qu'un etat de guerre existe it entre l'Albanie et l'Italie le 10 Juin 1940 jour de l'entrée en guerre de l'Italie fasciste, la Legation albanais de Paris a repete au nom du Gouvernement la declaration de guerre contre l'Italile publiquement. Dans la derniere, note adresse a votre Gouvernement et aux Gouvernement Allies j'ai exprime les vrais pensees et les desires de mon Pays.

3-Je suis sur qu'entre les declaration d'hommes agissant sans volonte proper et la declaration d'organes constitutionnels libres, le Gouvernement des Etats-Unis pour sa future politique, tiendre compte seulement de ces dernieres qui representent seules la vraie colonte du Pays. Une guerre entre les Etats-Unis et l'Albanie est non seulement ridicule mais aussi monstrueuse vu la reconnaissance que le people albanais doit au payus qui a tant fait pour lui après la derniere guerre et ou tant d'Albanais ont trouve du travail et de l'amitie.

4-La seule olace que l'Albanie peut et veut occuper dans ce conflict entre le mal et le bien est celle qui lui revient a cote des grandes et petites democraties. On ne peut la render responsible si actuellement elle n'a pas encore cette place.

5-Monsieur le President en faisant cette declaration solenelle, en ma qualite de seul representant legal et libre de l'Albanie je suis sur d'interpreter la volonte de tous mes compatriots asservis, et j'espere que Votr Excellence comprendra l'esprit dans lequel elle est fait.

Je saisis cette occasion pour attirer a nouveau l'attention de l'homme d'Etat, et de l'homme de Coeur qui vous etes, sur ma note du 23 Septembre dernier, en vous priant d'user votre influence pour faire cesser l'anomalie si injuste pour mon petit pays que espere trouver prochainement sa place entre les Allies.

Veuillez agreer, Monsieu le President, l'expression de ma tres haute consideration et de mon inalterable amitie.

Son Excellence ZOG I

Monsieur Franklin Roosevelt, Roi des Albanais

President des Etats-Unis,

Ëashington. London 19 December 1941

100 West str. New York City

Profesor Nelo Drizari i paraqiti Madherise Tij Mbretit Zog, kete leter:

His Majesty King Zog, the Ritz London, England.

Your Majesty,

This note is addressed to Your Majesty in order to clarify my position in connection with the Albanian Federation of America, Vatra. I have several relations with that society as Editor of its organ, the newspaper Dielli, because of my strong editorial attacks against the Fascist Invasion, of Albania and consequently, because of my sincere belief in the American way of life as well as the British cause in the righteous fight for freedom.

Your Majesty maybe assured of the wholehearted support of the greatest majority of Albanians in the United States and Canada, as well as in South America, for Albanian independence. I am sure that is the stand of the others in the Balkans and the Near East. And the Albanian uprising Fascist domination in Albania proved that the people can't freedom and are looking for guidance and support by the democracies.

When Your Majesty's sisters-Their Royal Highnesses the Princesses Myzejen, Ruhije, and Maxhide, visited the United States I as a member of that royal party, did all in my power to enhance their mission and make their stay pleasant.

Your Majesty's servant

February 17 1941 Nelo Drizari, d.v.

His Majesty King ZOG I.

Annual convention of Albania Federation Vatra, passed unanimous resolution favouring united frent including. Your Majesty Minister Konitza, Bishop Noli, editor Cherkezi and excluding no one wirlling to co-operation in order to secure independence and integrity of Albania stop. Appeal to all Albania to join united front text of resolution by mail.

Majesty King ZOG, Parmoor London. Chenna Hulusi Pano,

His Majesty King ZOG,

Apres conversations somme tombe daccord pour soumettre a Majeste sugjestion suivantes stop. Il est important former immediatement petit Cabinet avec members pris a parmi Albanais vivant en Angletterre de presence personness sachants langue Anglise stop. Il faudrait aussi sans retard nommeun representant a Ëashington et un a Londres stop. Il faudrait enfin envoyer ici un hommme de confiance comme votre delegue pour discuter certains poit stop. Envoi de quelque un dici impossible.

Your Majeste servant

1530 Sixteenth str.Ëashington: Faik Konica, d.v.

Leter e Faik Konices

Sipas bisedimeve, kemi rene dakord, qe ti parashtrojme Madherise Suaj keto sugjerime. Eshte e rendesishme, qe te formohet menjehere nje kabinet i vogel me anetare kryesisht shqiptare, qe banojne ne Londer dhe qe te jene prezentabel dhe te flasin mire anglisht. Gjithashtu duhet qe te caktohet nje perfaqesues qofte ne Londer te Britanise dhe ne Uashington. Dhe se fundi duhet derguar ketu nje person i besueshem, si i deleguari juaj per te diskutuar per disa ceshtje. Do te ishte mire qe t'i dergosh shpejt.?

Majeste King ZOG

Parmoor London,

Kote appointed Honary President of Vatra, stop. We accept gladly offer of last telegram stop. Urgently recomed Peter Kolonia as acting representative arrives stop. Konica baried full honours diplomatic and otherwise stop. All Albanian colonies here sent delegates stop. Your representative Doctor Elia, and floeers stop. Expensies enormous stop. Letter with details following.

Back Bay p.o. Box.263 Vasil Pani, d.v.

Boston Mass. Acting President Vatra

Excellence Sotir Martini

Parmoor Henley England,

*******

Kam marre letren. Parimisht juam dakord, por me duhet qe te konsultoj me miqte e mi, perpara se te jap nje pergjigje perfundimtare. Kur te kem mbeshtetjen e duhur...?Adresa jone personale eshte 1530 Sixtienth street Ëashington. Pershendetje. Faik Konica

Viens de recevoir lettre stop. Suirs a accord en principe mais je dois consulter mes amis avant de donner response definitive stop. Quand j'aurai fond recessaires R.Viciteria plusiceirs centers et vous a curia stop. Mon addresse personnelle est 1530 Sixtienth street Ëashington stop. A mities.

Faik Konica, d.v.

Monsieur Vasil Pani Esq.

Acting President Vatra.

Recue avec plaisir communication decision Congres Vatra front uni stop. Cette decision Patriotique prouve que organization Veterane Vatra, continue sa tradition nationale stop. En attendant details annonces vous prie communiquer Compatriotes mes felicitations.

Parmoor Henley England: ZOG I.

Monsieur Nelo Drizari

160 West 78 str. New York City.

Priere communiquez ceci toutes organization nationals Albanaises don't addresses me manquent stop. Entrée guerre Etat-Unis Amerique renforce front democratique et les espoirs de notre people pour son independence stop. Devons collaborer toutes forces avec peoples luttant pour liberte et assurer ainsi la olace qui revient a notre Aays stop. En Amerique les Albanais ont trouve toujours travail et amitier stop. Nous pensons avec reconnaissance aux efforts du President Ëilson en faveur droits Albanais stop. Samms surs que democraties Anglossaxonnes sous President Roosevelt et Premier Churchill, assureront les droits des petits peoples eet parconsequent ceux de Albanie stop. Vu ce qui precede je fais appel par votre intermediaire a tous Albanais Amerique pour s'unir au tour du drapeau national reorgnaiser leurs bataillons de l'ancienne guerre et se mettre a la disposition des autorites americaines stop. Fais ici tout mon possible et ai confiance et foi a netre people qui resiste et au droit qui triomphera.

London: ZOG I

DECLLARATIONS ALBANIAN NATIONAL

Aux Etats-Unis, nos Compatriotes ont toujours trouves travail et amitie stop. Aujourd'hui cette grand Democratie se trouve on guerre avec le fascisme qui nous a ravit notre Pays stop. Les Etats-Unis, nous ont toujours aider et notre people reste toujours reconnaissant au President Ëilson stop. Cette tradition liberale de l'Atlantique qui reunit les Democraties pour la liberation du monde et le bien des individue guarantissent la resurrection l'integrite et le bonheur de notre Patrie stop. Mebasant a votre telegramme je fais appel par votre intermediaire a tous les Albanais d'Amerique de considerer la lutte que le people des Atats-Unis, fait sous la conduite du President Roosevelt comme notre guerre de liberation stop. Comme dans l'autre guerre mettez vous vous a la disposition des autorites Americaines stop. Formez de noveau vos bataillons stop. Ici nous faisons tout notre possible stop. Priere communiquez ceci a toutes organizations Albanais don't addresses me manquent stop. Unissons nous pour liberer notre Peuple.

England: ZOG I

Shenim

"Vetem nje pjese te vogel te korespondences po shenojme se me i shenu te gjitha, vetem ato formojne nje volum. (Hysein Selmani)

Gjithashtu edhe pjeset e memorandumeve e notave, nuk do t'i shenojme. Kjo do te behet vetem nga nje pjese te vogel. Por, kush te deshiroje me i lexu, le te drejtohet ne Oborrin Mbreteror Shqiptar. Se, ne arshiven e tij, gjenden te gjitha, e cdo lloj dokumenti, si me pare, ashtu rreth Luftes se Dyte Boterore".

**********

Pjese nga korrepondenca e Mbretit

Zogu i I i drejtohet perseri Franklin Ruzveltit

Ja pse filluan grindjet mes monarkisteve

"Ne mes te Mbretnoreve kane filluar grindjet, thote adjutanti, qe citon nje leter qe ka ardhur nga Shqiperia,- sa kane humbur besimin ne mes njeri tjetrit. Vetem se perpiqen me diskredituar njeri tjetrin e jo te organizohen". Ne rast se nuk vini ju vete, i thone monarkistet, adjutantit- ketu ne jemi krejtesisht te shkaterruar, saqe me as keshilla, as udhezime nuk degjojne. Se po te vini ju vete ketu kemi bindjen se do te arrihet jo vetem organizimi i Mbretnoreve, por edhe bashkimi pergjithesisht dhe me grupet e tjera. Sidomos, me ate qe eshte nacional-clirimtare. Levizja Nacional-clirimtare, sipas Zogisteve- eshte fare mire e organizuar. Ndersa, ne fakt, eshte e ndare ne tre grupe. Nder keta jane me te fortet grupi komunist. Ai administrohet e stervitet nga organizatoret e Kominformit jugosllav e rus, pretendojne zogistet

16/02/2003

A ishte nje Lufte civile
Po t'i lexosh keto kujtime, Lufta e Dyte Boterore ne Shqiperi, eshte nje e tille. Eshte e veshtire, qe te kuptohen dallimet e qarta te emrave te pervecem te formacioneve te verteta politiko-ushtarake, qe luftuan kunder pushtuesit fashist. Ne kujtimet e kesaj periudhe jane edhe emra te njejte, qe perfshihen ne listat e tre formacioneve, dhe kuptohet shume kaos. Ky kaos behet prezent kur shqiptaret humbasin lidhjet dhe kalojne ne Shqiperi, nga mergata e Jugosllavise. Disa prej tyre, fale edhe boshllekut te madh ne kujtime, shfaqen menjehere ne nje front tjeter. Emrat e Myslym Pezes, Haxhi Lleshit, Spiro Moisiut, te lidhur ngushte me monarkine, nje moment lidhen direkt me emrat e Nacional-Clirimtares. Ajo qe eshte interesante ne keto kujtime eshte se Haxhi Lleshi, per shume kohe mbetet ne kontakt te vazhdueshem me monarkistet, permes adjutantit. Nderkohe, ky kaos i kohes shqiptare, duket edhe nga zhdukja e perkohshme e kryeministrit Koco Kote dhe shume personazheve te tjere. Per Myslym Pezen thuhet se eshte kryetari i Nacional-Clirimtares, kur ai nuk ka qene i tille e keshtu me rradhe. Qe te mos kishte lajme te sigurta, nga Shqiperia me nje infrastrukture primitive, kjo ishte plotesisht e mundshme pas okupimit te plote te Ballkanit. Por, ky lloj kaosi, duke hequr koeficientet perkates, tregon edhe nje shperfytyrim te madh te te gjithe forcave. I vetmi konstatim, te cilin kujtimet e mbretit nuk e menjanojne, eshte se Nacional-Clirimtarja, (nje term sipas adjutantit, i shpikur nga Mustafa Gjinishi) eshte me perpara ne luften e saj me pushtuesin. Atje tregohet madje se edhe Partia e Ballit Kombetar eshte me afer Italise dhe mbeshtetet nga ajo dhe keshtu me rradhe.

Cilado, qofshin njohurite, qe sjellin informacionet e atyre diteve, duket se fillojme, qe te shikojme nje dritare tjeter. Kjo lidhet me ngjarjet e Luftes se Dyte, qe kemi pare deri tani ne ditet tona, dhe me kujtimet e botuara nga "Korrieri". B.an

Lidhja jone me Nacional-Clirimataren

Mbreti Zog tregon si u zhvillua Konferenca e Pezes dhe njerezit e saj

Te gjithe mergimtaret shqiptare te Jugosllavise kalojne ne Shqiperi. Kjo merret vesh plotesisht ne majin e vitit 1941. Per te mbajtur lidhjen e plote me te gjithe rrjetin e tyre caktohet nje punonjes shqiptar i Ambasades turke Gafurr Dibra. Nderkohe situata ne Evrope tregon ekspansionin e pandalshem te ushtrise gjermane. Ata pushtojne bazen me te madhe britanike te Mesdheut, qe ndodhet ne Krete. Eshte koha kur nacionalistet kane filluar qe te organizohen ne Shqiperi. Dhe, madje te shikohen perplasjet e para, qe te behen shume te thelluara me kalimin e kohes. Ne kujtime, qe ne kete periudhe mbeten pak te konfuzuara, tregohet largimi i papritur i Haxhi Lleshit drejt Nacional-Clirimtares, si edhe formimi i Ballit Kombetar. "Mit'hat Frasheri me shoke perpiqet qe te shpalle emrin e partise se tij, me programin e veprimit, por trembet nga italianet. Por, jo se kemi fakte te sakta. Mit'hati, vete rrin ne Tirane e jo ne male", thote adjutanti. Me sa duket, nga konfuzioni i histori-shkruesit, kemi elementet e pare te kaosit civil ne Shqiperi

Stamboll, 5 maj 1941

Per kete dite, adjutanti kujton se: Morem nje raport mbi Pellumb Lleshin prej Dibres se Madhe. Ai na lajmeroi, se: "Jemi te gjithe mire dhe gjalle. Mos u beni aspak merak se te gjithe shoket kane kaluar kufirin e kane hyre brenda ne Shqiperi. Ata jane bashkuar me te tjeret. Me vone, do t'ju shkruajme mbi te gjitha. Dhe, mos u beni aspak merak se jemi ne kontakt me te gjithe".

Diber 3 Maj 1941 Pellumb Lleshi

Kjo leter, vijon Selmani- na gezoi dhe menjehere iu paraqit Madherise se Tij Mbretit Zog nje telegram shifer ne Londer. Ne kete telegram thuhet se i gjithe personeli yne qe ishte ne Jugosllavi hyri ne Shqiperi fare mire. Ata jane bashkuar me te tjeret dhe tani u vume ne kontakt. Presim nje raport te gjere prej tyre, ku menjehere do ua parashtrojme. Ne kete menyre lajmerova edhe Shtatmadhorine Turke ne Stamboll. Kolonel Emin Akyni, u gezua shume qe kane kaluar e jane mire dhe per me teper qe ishin gjithmone ne sherbim e me moral te larte. "Vetem tani, kujton per ate moment adjutanti- jemi duke i lidhur me personin qe ruan Legaten Turke ne Tirane. Qe ka te drejte te impustoje letra sikur jane diplomatike. Per kete pune u ngarkua Gafur Dibra, qe ishte nenshtetas Turk".

Me poshte tregohet si do te funksiononte kjo skeme. "Kur u urdherua Z.Gafur Dibra, per t'u nderlidhur me ta ne Mat (se Gafuri njihej me te gjithe) fillimisht ky do te takohej me Jusuf Selmanin. Dhe, pastaj ai do te takonte edhe me te tjeret. Per kete qellim Gafurri bleu edhe nje pyll ne Mat, gjoja se po prêt dru per te transportuar ne Tirane. Keshtu, kjo pune duket se u rregullua me se miri".

Kolonel Emin Akyni, me kenaqesi, e pranoi qe Gafurri te marre persiper kete sherbim te rende dhe i tha kolonel Selmanit:"Neser do te niset nje person per t'ju derguar personelit ne Tirane, qe ruajne arshivat e Legates disa instruksione. Po ashtu edhe shpenzimet mujore. Do t'i jepni letrat si per Gafurrin dhe per te tjeret. Ky do t'ja dorezoje Gafurrit." Keshtu e falenderova, kujton adjutanti- dhe shkova e pergatita 10 letra per te gjithe ata qe ishin ne Jugosllavi e te tjeret. Me anen e kapiten Avni Derralles, ja dorezova kete personit, qe Avniu ma solli tek shtepia. Aty e porosita edhe per shume sende te tjera per Gafurrin. Pas kesaj, ai u nis per Tirane me aeroplan.



Stamboll 25 maj 1941

"Ne kete date, ne oren 9.30 te mengjesit me telefonon ne shtepi kolonel Emin Akyni, thote adjutanti. Ai me thote se: Kam nje lajm te mire per juve. Po, a po vini ketu? A te vije une atje.

Iu pergjigja se: Tani po vijme. Dhe bashke me Ministrin Asaf Xhaxhulin dhe Avni Derrallen shkuam. Atje, ai na priste dhe sa hyme ne zyre na ka dhene letrat prej Gafur Dibres".

Ne keto letra, ai me lajmeronte :

"Kane ardhur te gjithe shoket shendoshe e mire. Ata jane te bashkuar me te tjeret, por une ende nuk jam takuar me te gjithe, vetem me Jusuf Begun, Major Murat Bashen e Haxhi Lleshin e Profesor Mustafa Gjinishin ne liste. Brenda javes do te marr kontakte me te gjithe, se sic me thoje per kete qellim e bleva nje pyll ne Mat. Me Rahman Hysen jam perdite me ta. Kjo, sepse ai eshte ne lidhje me te gjithe. Mos u beni merak, se tani ata jane shume me mire se ne Jugosllavi, si me pune e te gjitha. Vetem se presin udhezime. Ju kam gjetur dy radio ushtarake, per te marre lajmet e jashtme".

Tirane 21 Maj 1941 Nderime te larta Gafuri

Menjehere, kolonel Husein Selmani kete leter e fotokopjoi dhe me nje raport te gjere, ja parashtroi Mbretit Zog ne Londer. Po ashtu, edhe nje kopje te perkthyer turqisht, ja dorezuam kolonel Emin Akynit. "Ai u kenaq se tepermi, kujton adjutanti- dhe na tha duke qeshur se: Ju edhe njerezit tane i paskeni vene ne sherbimet tuaja. Pastaj, me tha, se:"Ai personi, Gafur Dibra, qenka shume i afte dhe krejt i juaji. Madje, ka thene se edhe shpirtin e jap per Husein Selmanin".

"Po,- i thashe, kujton adjutanti,- eshte e vertete se kane qene gjithmone te mite. Ka ketu dy vellezer ne Sekerci dhe ata jane shume pasanike".

Stamboll 28 maj 1941

Gjermania sot mesyu Kreten duke leshuar parashutiste me aviacion shume te fuqishem dhe ka shkarkuar nje force te madhe parashutistesh. Ata kane okupuar nje pjese te madhe te Kretes dhe Flota Britanike Detare dhe Ajrore nuk ka patur mundesi t'i pengojne shkarkimet parashutiste. Luftimet behen ne shume vende nga ushtria greke dhe angleze. Por, gjermanet perparojne me shpejtesi. Thuhet se brenda dy diteve do te okupohet i gjithe Ishulli i Kretes prej gjermaneve.

Me daten 3 Qershor 1941, Ishulli i Kretes u okupua krejtesisht nga ushtria gjermane. Thuhet se me zor te madh ka mundur te shpetoje pa u kapur nga gjermanet, Madheria e Tij Mbreti George II i Greqise. Arsyeja ishte se gjermanet kishin shkarkuar gjithekund. Per kete arsye, Mbreti George II me gjithe Qeverine Greke shkuan ne Aleksandri te Egjyptit.

Renia e Kretes ka shkaktuar nje buje te madhe. Arsyeja ishte se nuk besohej qe Kreta te okupohej. Kjo ishte baza me kryesore e Flotes Britanike ne Mediterrane, thuhet ne kujtimet mbreterore. Dhe, per me teper, me ato male shkretira, kjo nuk ishte menduar kurre se do te okupohej. Ky pushtim thuhet se leshon edhe brigjet egjyptiane, si edhe veshtireson lundrimin per Afrike dhe Azi. Edhe Ballkani sot per sot mbaroi, shkruan ne kujtimet e tij Mbreti. Te shohim te ardhmen. Eshte e vertete qe Anglo-Sanksonet luften qind per qind e kane te fituar, por kjo mund te zgjase 2-3 vjet dhe Gjermania, si ne luften e pare, do te leshoje armet. Dhe fitorja eshte e demokracise.

Tani, si Mbreti Pierr II i Jugosllavise me Qeverine e tij Jugosllave dhe Mbreti George II i Greqise me Qeverine Greke, ndodhen ne Aleksandri te Egjyptit. Thuhet se te dy mbreterit kane mundesi qe te shkojne ne Londer. Kjo per arsye sepse ushtrite, si jugosllave dhe ajo greke, u dorezuan tek gjermanet.

E gjithe shpresa varet tek Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Kjo akoma nuk ka hyre ne lufte, por pritet dite ne dite dhe po pergatitet ne mase te gjere. Sigurisht, ne ate kohe, edhe Rusia ka per ta prishur paktin e mossulmimit me Gjermanine dhe ajo do te jete ne lufte kunder gjermaneve. Dhe, kjo humbje e kesaj lufte, do te jete shume me e rende, qe do te pesoje populli trim gjerman, se ajo e 1918.

Ne Londer dhe shume vende te Britanise se Madhe behen bombardime te renda dhe me deme. Por, populli anglez, gjakftohte aspak nuk tundet. Ai eshte i sigurte ne fitoren e fundit e po pergatitet ne masa te gjera. Se rezervat anglo-saksone jane aq te medhaja, sa per cdo vit vijne duke u zmadhuar e jo duke u pakesuar si ajo gjermane.



Stamboll 16 qershor 1941

Me kete date kolonel Husein Selmani, merr nje leter nga Gafur Dibra ku ky i fundit e lajmeron : "Kam qene ne Viqe, ku takova Jusuf Begun, Haxhi Lleshin, Profesor Mustafa Gjinishin, Major Murat Bashen, Sul Kurtin, kapiten Hamza Drinin, Ibrahim Farken e shume oficere te tjere. Dy dite kam ndenjur me ta ne Viqe. Ata me thane me ju vu ne dijeni:

"Te gjithe kemi ardhur mire. Vetem N/kolonel Kucuk Ullugaje nuk deshi te vije. Ky duket se u bashkua me gjermanet. Po bisedojme per nje organizim me te gjere, natyrisht ne lidhje me koherat e sotme per te qene te gatshem per t'u nderlidhur me britaniket. Kur do te na jepni udhezime ju, do veprojme sepse pa urdher asnje veprim nuk bejme.

Me ne, paten ardhur edhe Major Oklli Hill englez. Por, ky kaloi me Qazim Kokoshin dhe Gani Kryezine e Abas Kupin nga Shala. Ata flitet se i kane marre 8000 napolona ari po nuk dihet. Ai tani qendron me Gani Kryezine dhe nuk jemi ne kontakt me ta. Abaz Kupi ka ardhur ne Kruje, po nuk jemi gjithashtu akoma ne lidhje me ta.

Profesor Mustafa Gjinishin dhe Ibrahim Farken do t'i dergojne per t'u takuar me Myslim Pezen ne Peze te Tiranes. Pasi, te bisedojne dhe me Myslimin do te fillojne nje organizim me te gjere. Pastaj, gjithe se bashku, do t'ju paraqesin nje raport me te gjithe detajet.

Te gjithe jane te bashkuar sic kane qene ne Jugosllavi dhe pjesa me e madhe jane ketu ne Mat. Sepse ky eshte vendi me i sigurte per cdo mbledhje dhe ushqime. Prape, ma perseriten qe nuk na luante asgje, sepse si Greqia dhe Jugosllavia jane te okupuar, e per veprimet tonat nuk na pengon asgje. Ne do te organizohemi me se miri, ku tani na u bene shoke dhe Greqia e Jugosllavia, e kur Mbreti yne i dashur ta shohe kohen opportune ne jemi te gatshem me mire se kurdohere. Rrofte Mbreti sa malet e Shqiperise e jemi kryelarte.

Mbetemi gjithmone ne udhezimet e ndritshme pasi dhe posta u rregullua me anen e miqve te medhenj turq. Kjo edhe me anen e Gafur Dibres, i cili eshte personi me i besueshem dhe ka te drejtat e valixhes diplomatike turke. Te gjithe, me shpirt, ju urojme shendet te plote e ju perqafojme me shume nderime: Jusuf Selmani, Haxhi Lleshi, Mustafa Gjinishi, Sul Kurti, Major Murat Basha, Hamza Drini, Ibrahim Farka, Rahman Hysa, Abdullah Ymeri e te tjere.

***

Ju lutem merrni edhe nderimet e mia me te permalluara. Na ka marre malli saqe nuk mund te pershkruhet e ju plotesofte Perendia te gjitha deshirat. Jemi gjithmone ne dispozicionin tuaj dhe popullin e madh e te vogel e keni me vete. Me pyesin gjithandej".

Tirane 12 Qershor 1941 I Zoteris Suaj, Gafuri

Menjehere, shkruan adjutanti- tekstualisht kete leter ja parashtrova Madherise se Tij Mbretit Zog, ne Londer.

"Po ashtu, te perkthyer ne turqisht dhe Shtatmadhorise Turke ne Beyogllu dhe pikerisht kolonel Emin Akynit per sherbimet e Gafurrit. Me vone i prezantova vellane e Gafurrit, Abdyl Vehapin ne Sekerci. Ky kishte te gjitha magazinat e te gjitha hejve toptanxhi dhe e urdherova, qe kur te me sillte mua ushqimet mujore, ato t'ja dergonte edhe kolonel Emin Akynin per respekt".

Stamboll 26 korrik 1941

Gjermania, sot, mesyu Rusine me nje furi te madhe. Thuhet se ka perparuar ne shume vende brenda kufirit Rus-Ukrainas. Por, sidoqofte tani u ndryshua krejtesisht gjendja e luftes. Madje edhe Ëiston Churchill, tani, e pi cigaren me qejf dhe e sheh fitoren qind per qind. Edhe, nuk "i behet me vone", per bombardimet gjermane ne Londer, qe kane vrarere gra, femije e pleq, neper rruget e Londres.

Ushtria gjermane perparon me nje shpejtesi shume te madhe kunder Rusise dhe flitet se Armata e trete ruse ne Bas-arabia, Mareshall Boudini me gjithe armet, i eshte dorezuar gjermaneve. Ai eshte rrethuar prej motorize gjermane dhe thuhet se edhe ushtria rumune ka marre pjese ne ndihmen gjermane.

Stamboll 28 korrik 1941

Madheria e Tij, Mbreti Zog ju dergon nje telegram nga Londra kolonel Husein Selmanit dhe Ministrit Asaf Xhaxhulit ne Legaten Shqiptare Stamboll. Ky eshte telegrami:

"Kam marre raportet e juaja stop. Duhet te jeni te bashkuar me shoket ashtu si me shkruani stop. Ju kam shkruar edhe atyre stop. Koha kerkon pune e jo grindje stop. Pres sa me pare bashkepunimin, sic me shkruani stop. Kam shprese se per se shpejti t'ju dergoj udhezimet stop. Sa me te ngushta lidhjet stop. Kam per t'ju derguar udhezimet edhe per ata ne Shqiperi stop. Pres nje raport te perbashket e sic me thoni stop. Te fala".

Londer 28 Korrik 1941 ZOG I

Gati nje vit me vone

Stamboll 15 gusht 194

Me kete date, kujton adjutanti,- mora nje raport nga Shqiperia ku na lajmerojne keshtu:

"Beme nje mbledhje ne Mat, ku merrnin pjese gjithe ne mbledhje: Sul Kurti, Abas Kupi, Jusuf Selmani, Profesor Mustafa Gjinishi, Major Murat Basha, Major Jahja Caci, Dyleman Cela, Dyle Beg Allamani, Jusuf Beg Cela, Hafus Hasa, Hamza Drini, Rahman Hysa, Ibrahim Farka, Kros Ali Xheka, Bilal Kola, Halil Keta, Selman Mema e shume delegate te tjere prej te gjitha vendeve.

Ne kete mbledhje u moren ne bisedime mbi mbledhjen qe po behej ne Peze te Tiranes ne qendren e Myslim Pezes. Kjo mbledhje ka marre emrin "nacional-clirimtare" dhe me kete emer e ka pagezuar Profesor Mustafa Gjinishi.

Tani, na lajmeruan se edhe pjesa e Jugut me Mit'hat Frasherin ne krye, kane deklaruar nje parti me emrin "Balli Kombetar". Keshtu, edhe nga ne, u pa e arsyeshme qe te dergojme nje perfaqesi tonen ne kete mbledhje, ku aty kane per t'u diskutuar gjithe sa u perket problemeve te nje bashkimi kombetar kunder okupatorit fashist, si edhe nderlidhesit ne mes veprimeve.

Si delegat tonet per te marre pjese ne kete mbledhje ne Peze, ne kemi caktuar: Sul Kurtin, Abas Kupin, Jusuf Selmanin, Dyle Celen, Major Murat Bashen, Hafus Hasen, Major Jahja Cacin. Nga ana monarkiste dhe nga Balli Kombetar jane: Mit'hat Frasherin, me 5 shoket e tij. Nga komunistet jane: Omer Nishani, Liri Gega, Enver Hoxha, Mendar Shtylla, Hysni Kapua e Frederik Noci. Nga Nacionalclirimtarja: Myslim Peza, Mustafa Gjinishi, Spiro Moisiu, Baba Faja dhe Shefqet Beja. Sic na kane lajmeruar, ne bisedimet qe do te zhvillohen ne kete mbledhje, ne eshte se nuk do te mbeten dakort ne nje parti te perbashket kombetare atehere ne do te jemi ne kontakt me shume persona qe nuk jane ne male me anen e Gaqi Goges. Ndersa ne Tirane jane Sali Vuciterna, Rauf Ficon, Teki Selenicen dhe Omer Beshirin, ndersa ne Shkoder jane Xhemal Naipi, Tef Curanin, Salih Mytija dhe te tjere. Kurse ne Jug jane Javer Rushiti, Bilal Nivica, Sadik Shaska, Selim Damani, Neshet Kolonjen, Teki Xhindin e te tjere. Po ashtu ,me anen e Qemal Shtines, jemi te nderlidhur me keto te Jugut.

Me te gjithe keta, jemi ne bisedime te perditshme. Qe te studjohen ne interesin tone te pergjithshem: se a eshte me e nevojshme qe dhe ne te kemi nje emer Partie, ose jo?! Keto bisedime vazhdojne, por pritet perfundimi i Pezes. Atehere, do te vendoset prej ketij Keshilli pergjegjes. Dhe, natyrisht pervec Oficereve, qe jane pergjithesisht Monarkista te Mbretit Zog I, por edhe populli mbare pothuajse 70 perqind jane Mbreteror per Zogun I. Te bashkuar me ne.

Nga italianet, thuhet ne kete lajmerim, qe citon adjutanti- nuk behet ndonje ndjekje e madhe. Sidomos ne malesi kundershtaret e Italise rrijne lirisht pa asnje pengese. Dhe, per te jetuar jemi fare mire. Po merremi me organizimin e gjere, sepse ne kemi elementin me te vlefshmin dhe shumicen. Me e organizuara sot eshte nacional-clirimtarja, qe e ka organizuar Profesor Mustafa Gjinishi e tani edhe Haxhi Lleshi e Mustafa Kacaci e Faik Shehu jane vene ne partine Nacional-Clirimtare. Por, si Mustafa Gjinishi dhe Haxhi Lleshi, rrijne me teper tek Jusuf Selmani.

Pasi te kthehen nga mbledhja e Pezes shoket do t'ju paraqesin nje raport me te gjitha hollesirat se si u bisedua dhe qysh u perfundua. Si edhe pretendimet e Mithat Frasherit si edhe ata te Omer Nishanit, qe jane dy tendenca te ndryshme me ne. E sa i perket Myslim Pezes e Mustafa Gjinishit e Haxhi Lleshit, edhe keta jane ne ate parti, por jane ne harmoni me ne, e jo te shkeputur. Per sot ndalohemi duke pritur udhezimet tuaja. Ju perqafojme me shume respekt: Rrofte Mbreti.

Sul Kurti, Murat Basha, Mustafa Gjinishi, Haxhi Lleshi, Jusuf Selmani, Sali Llani, Dyle Allamani, Dyle Cela, Jusuf Cela, Hamza Drini, Ibrahim Farka, Qemal Shtina, Rahman Hysa, Bilal Kola, Halil Keta e te tjere.

Ju lutem merrni si gjithmone nderimet e mia me te mira gjithmone I Zoterise Suaj.

Tirane 11 Gusht 194 Gafuri



Kolonel Husein Selmani, kete raport, ja parashtroi menjehere Madherise se Tij Mbreti Zog ne Londer tekstualisht. Nga ana tjeter, ai edhe kerkon udhezime. Po, te njejten gje, ja dergoi ne turqisht Zyres Turke ne Beyogllue, per dijeni.

"Tani kemi humbur te gjithe kontaktin me Kryeministrin Koco Kota, thote ai. Ky ka mbetur ne Athine, por nuk dijme se c'behet, se ky nuk iku me Qeverine Greke per ne Krete dhe tani ne Aleksandri. Ne te vertete nuk jemi ne dijeni, se pse nuk u largua. Ose e vertete ishte nje panik i madh, i cili nuk mundi te hyje ne kontakt me Qeverine Greke. Po e kerkojme dhe nuk e gjejme. Gjithashtu, edhe Madheria e Tij Mbreti Zog na kerkon se ku ndodhet dhe adresen e tij na urdheron, qe ta gjejme. Duhet qe te hyjme ne kontakt me te, por deri tani nuk kemi asnje dijeni se ku ndodhet dhe si eshte. Natyrisht do te jete i fshehur. Po, perse nuk ka shkuar ne Ambasaden Turke ne Athine, sepse aty do te qendronte i sigurte".

Ky eshte nje opinion i ketyre kujtimeve, per keto dite: Tani pasi hyri Gjermania ne lufte me Rusine, grupet komuniste si ne Shqiperi, Greqi e Jugosllavi do te marrin nje hov te gjere. Duhet thene se kjo eshte doktrina e tyre dhe ata bashkohem kudo te cdo nocioni qofshin. Duhet thene se deri tani ne Shqiperi komunistet rrinin te fshehte e tani na dalin si Omer Nishani e Enver Hoxha me shoke. Dhe, ka posibilitet te prishin organizimet nacionaliste, shkruhet me poshte.

Madheria e Tij Mbreti Zog I ne bisedime te parreshtura si me Britanine e Madhe po ashtu me te gjithe shqiptaret ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes me Faik Konicen, Imzot Fan Nolin e te tjere kane konluduar per te mundur qe te hyjne ne kampin Aleat. Pasi tani edhe Greqia ashtu si edhe Jugosllavia u bene shoket tane. I gjithe Ballkani ndodhet i okupuar nga gjermanet.

Gjithnje priten zhvillime te reja, por me interesante eshte kjo e jona. Qe kemi mbetur te panjohur ne kampin aleat si edhe ne Lidhjen e Kombeve. E, tani kujtojme se te gjitha ato pengesa qe ndalonin kete njohje u shtuan. E para Italia Fashiste eshte ne lufte me Britanine e Madhe. Nuk ka me ate shprese Britania si me pare, qe ta terhiqte prej Gjermanise. Po ashtu, si Greqia dhe Jugosllavia, u okupuan njesoj si ne. Qe, ne kemi qene te paret viktima e kesaj lufte kjo dihet ashtu si shpresohet qe te realizohen edhe te drejtat tona. Ushtria gjermane perparon gjithandej ne token ruse, por edhe ruset po luftojne si ne Leningrad, po ashtu edhe ne vijat e Moskes. Thuhet se Mosken do ta lirojne nga popullata por vete Stalini nuk luan nga Moska. Madje, eshte vete gjithnje ne krye te ushtrise sovjete.

Flitet se: Dimri ne Rusi ka filluar qysh tani po s'eshte i forte. Ruset po organizohen me forca te reja mes Uraleve, ku aty presin dimrin e madh qe t'i bejne mesymje gjermaneve qe tani jane ne afersite e Tules, Kercit mbi Krime. Gjithandej ruset, ne terheqje, kane rrenuar cdo gje: ura, shtepia, rruge e gjithshka, per t'i dhene pengesa perparimeve gjermane, qe jane hapur aq shume.

Tani u vertetua se edhe Rumania u be aleate me Gjermanine dhe ushtria rumune lufton bashke me ate gjermane ne Krime.

Verejtje

Mbreti Zog, me ane te ketij memorandumi, i drejtohet autoriteteve greke, duke shfajsuar vendin e tij, per ngjarjet qe sollen Luften italo-greke. Dhe, kjo situate, i thote ai, eshte bere e mundur kur Shqiperia eshte pushtuar dhe toka e saj eshte perdorur per nje agresion ndaj shtetit fqinj.

Mbreti revokon situaten e Shqiperise dhe ben nje parelilezem me ngjarjet e Greqise. Ai ben nje apel per te bashkuar forcat, se Shqiperia ka nje territor te pershtatshem per te luftuar kunder fashisteve. Dhe, neqoftese Fuqite e Medha, do te shikojne mbeshtetjen qe Greqia i jep Shqiperise, kjo do te thote qe ato te jene edhe shume me te vemendshme ndaj te dy popujve, keshillon ai. (shenim i redaks.)

MEMORANDUM

A l'occasion de la prochaine reunion de la conference interalliee et inspire des huits points de la declaration de l'Atlantique j'ai l'honnour d'attirer l'attention de votre Gouvernementsur ce qui sut.

1-L'Albanie a ete la premier victime, en Europe, d'agression non provoquee de la part de l'Italie fasciste le 7 Avril 1939. Elle a ete la premiere a opposer l'agresion par la force malgre que les moyens modernes de defense lui faisaient completement defaut le people Albanais depuis continue a resister de toutes ses forces contre l'envahisseur.

Le 10 Juin 1940 jour de l'entrée en guerre de l'Italie, la Legation Royale de Albanie a Paris (reconnue commem telle par le Gouvernement Francais) a renouvele publiquement la declaration d'apres laquelle un etat de guerre existe entre l'Itallie et l'Albanie.

La 28 Octobre 1940 lenedemain de l'attaque italienne contre la Grece, agissant en ma aualite constitutionnnelle et en accord avec mon Gouvernment j'ai offert a Son Excellence Monsieur le Ministre de Grece a Londres la collaboration de mon Pays contre l'ennemi commun une offer semblable a ete faite en mon non a Son Excellence Monsieur le Ministre de Yugoslavie a Londres, le lendemain de l'attaque Germano-Italiano, contre son Pays.

2-L'Albanie, comme d'autres Pays envahis, possede en dehors, du territoire national des organs constitutionnels, legalement designes par le people albanais et rconnus internationalement; Votre Pays a notre connaissance, n'a jamais reconnue les resultants de l'agression italien contr mon Pays. L'Albanie est toujours member de la Societe des Nations. Le travestissement constitutionnel opere par l'Italie ne peut pount changer la situation juridique ni l'apdreciation morale de la situation de fait.

3-Sous ces conditions, en ma qualite de representant legal de l'Albanie j'ai l'honneur de prier Votre Excellence de bien vouloir examiner avec son Gouvernement et ses allies (auxquels une note semblable a celle ci a ete addresses ce jour meme) la situation de l'Albanie et la possibilite de lui donner l'occasion de jour son role dans la lutte contre l'ennemi commun.

Ni la morale internationale, ni ledroit des gens, ni l'opportunite politique du moment et, encore moins, des consideration d'ordre materielle, ne peuvent justifier un traitement differentiel pour l'Albanie de la part des Puissances Allies.

Mon Pays veut et peut render des services a la cause commune; l'application des principes acceptes pour tous les Pays envahis, sans faire aucune exception pour l'Albanie enlevera un puissant argument a la propagande ennemi.

4-Je suis certain que representant lui-meme un people qui souffre et lutte Votre Gouvernement comprendra les droits du peueple Albanais; luttant pour le triomphe de la justice internationale et d'une Paix juste et durable Votre Gouvernement prendra, je l'espere, les measures necessaries pour que cette justice et cette Paix ne soient pas niees a un people qui ne demande qu'un petit encouragement pour accentuer sa lutte.

Il trouvera cet encouragementent apprenant que ses representants legaux ont trouve leur place parmi ceux des autres peoples souffrant et luttant comme lui. L'opinion publique mondiale trouvera dans cette politique la preuve irrefutable que Alles luttent pour un ideal et pour des principes qui ne souffrent pas d'axception.

Avec cet espoir je vous prie d'agreer, Monieur... l'expression de ma plus consideration.

London 23 Septembre 1941 ZOG I

Roi des Albanais

Shenim (2)

Meqe Memorandume e nota, jane me qindra saqe per t'i shkruar duhet vetem per ato nje volum, per kete nuk po i botojme ne keto kujtime te gjitha, citohet adjutanti.

Verejtje

Ne nje leter te ngjashme, mbreti Zog i drejtohet Franklin Ruzveltit duke i treguar per vendin e tij. Dhe duke i kerkuar mbeshtetjen e tij ndaj popullit te varfer shqiptar. Ai i kerkon atij, qe ai te interesohet per te Drejtat e popullit shqiptar, por edhe per shume gjeram, te cilat lidhen me te ardhmen e popullit te tij. (shenim i redaks.)

Monsieur le President,



Inspire des huits points de la declaration de l'Atlantique, j'ai l'honoeur d'attirer l'attention de Votre Excellence sur ce qui suit:

1-L'Albanie a ete la premiere victime, en Europe, d'aggression non-provoquee de la part de l'Itallie fasciste le 7 Avril 1939.

Elle a ete la premire opposer l'agresion par la force malgre les moyens modernes de defense lui faisaient complement defaut; le people albanais, depuis, continue a resistere de toutes ses forces contre l'envahisseur.

Le 10 Juin 1940 jour de l'entres en guerre de l'Italie, la Legation Royale d'Albanie a Paris, reconnue comme tell par le Gouvernement Francais, a renouvele publiquement la declaration d'apres laquelle un etat de guerre existe entre l'Albanie et l'Italia.

Le 28 Octobre 1940 lendemain de l'attaque Italienne contre la Grece, agissant, en ma qualite constitutionelle et en accord avec mon Gouvernement, j'ai offert a Son Excellence Monsieur le Ministre de Grece a Londres la collaboration de mon Pays contre l'ennemi commune. Une offer semblable a ete faite en mon nom a Son Excellence Monsieur le Ministre de Yugosllavie a Londres, le lendemail de l'attaque Germano-Italienne contre son Pays.

2-L'Albanie, comme d'autres Pays envahis possede en dehors du territoire national des organs constitutionnele, legalment designes par le people albanais et reconnus internationalement; Votre Apys, a notre connaissance, n'a jamais reconnu les resultants, de l'agression italianne contre mon Pays, l'Albannie est toujours member de la Societe des Nations.

3-Sous ces conditions, en ma qualite de representant legal de l'Albanie, j'ai l'honneur de prier Votre Excellence de bien vouloir examiner la situation de l'Albanie et la possibilite de lui donner l'occasion de jouer son role dans la lutte contre l'ennemi commun des democraties.

Ni la morale internationale, ni ledroit des gens, ni l'opportunite politique du moment et, encore moins, des considerations d'ordre materielle, ne peuvent justifier un traitement differentiel pour l'Albanie de la part des Puissances Allies.

Une note semblable a celle-ci a ete addressee aux poussances reunites a la Conference Interralliee de Londres. L'interet activ que Votre Grand Pays prend dans ce conflict mondial lui donne certainement le droit et lui impose le devoir de voir a ce que la justice internationale soit egale pour toutes les nations.

Mon Pays veut et peut render des services a la cause commune; l'application des principes acceptes pour tous Pays envahis sans fair une exception pour l'Albanie enlevera un puissant argument a la propagande ennemi.

4-Je suis sur que representant un people libre l'Gouvernement des Etats Unis comprendra les droits du people albanais; luttant pour le triomphe de la justice internationale et d'une Paix juste et durable Votre Gouvernement prendra, je l'espere, les measures necessaries pour que cette justice et cette Pais me soient pas niees a un people qui ne demande qu'un petit encourageeument pour accenteur sa lutte.

Il trouvera cet enccuragement en apprenant que ses representants legaux sont mis sur le meme regime que cuex des autres peoples souffrant et luttant comme lui. L'opinion publique mondiale trouvera dans cette politique la preuve irrefutable que les demokraties luttent pour un ideal et pour des principes qui ne souffrent d'exception.

Avec cet espoir je vous prie, Monsieur le President d'agreer l'expression de ma plus haute considération.

Son Excellence Monsieur Franklin Roosvelt, ZOG I

President des Etats Unis d'Amerique Roi des Albanais

Ëashington

London le 23 Septembre 1941

Embassy of the London 2 October 1941

United States of America

My dear Mr.Ministre

Thank you so much for your letter of September 23th enclosing a letter from His Majesty to the President. Accordingly, it affords me, I assure you, the greatest pleasure to transmit His Majesty's communication at the earliest moment.

May I not take this occasion to reiterate, in behalf both of Mrs.Biddle and myself, an expression of our appreciation of our delightful and interest in visit with Their Majestyes also to thank you so much for your kindness and thooughtfunnes of us.

With kindest regards, my dear Mr.Minister, and with every good wish, I am.

Son Excellency Yours very sincerely

Monsieur Sotir Martini Antony Biddle

Minister de la Cour d'Albanie American Embassy

Ric Hotel, London, Ë.I.

Stamboll 25 shtator 194

Ja cfare kujton per kete dite adjutanti: Sot morem nje raport nga Shqiperia, ku na deklarojne se: ne mbledhjen e Pezes, nuk u realizua nje bashkepunim ne mes te grupeve te ndryshme. Arsyeja ishte ngaqe Nacional-Clirimtarja, ishte me e organizuara, dhe kishte filluar nga veprimet e saj. Ajo kishte nje program qe nuk pajtohej me programin tone dhe ajo kerkonte me insistim kryesine. Madje, edhe nuk u arrit ndonje marreveshje si bashkim Kombetar. Arsyet e mosbashkimit jane:

Meqenese me Nacional-Clirimtaren, nuk mund te merremi vesh sepse ky ka nje program te veshur prej 3 grupesh te ndryshem, nacionaliste, socialiste, komuniste. Duket se per kete here u shperndame pa nje perfundim. "Por, e kane lene qe te mendojne dhe te gjejne nje menyre bashkimi per me vone".

Mbledhja e Pezes dhe kembengulja e nacionalclirimtares me nje program te tille; kjo na detyron qe edhe ne te marrim masa te shpejta per nje organizim me te persosur me kuadrot tona ne gjithe viset e Shqiperise. Duhet thene, vazhdon adjutanti- se disa shoke jo te deklaruar deshirojne qe te bashkepunojne me nacional-clirimtaren. Tani jemi ne bisedime me shoket, si ne Tirane, Shkoder, Elbasan, Gjirokaster, e te tjera vende.

Haxhi Lleshi me nje ndeshje te befshme qe pati me nje patrulle italiane ne Prat te Selishtes, mori nje plage ne kembe po menjehere e shpetoi Jusuf Selmani me njerezit e tij dhe e terhoqi menjehere ne Vike. Aty, u mjekua me mjeket e vendit dhe e shendoshen fare mire brenda dy javeve. Tani eshte fare mire. Keta si Haxhi Lleshi dhe Profesor Mustafa Gjinishi, rrinin ne Mat tek Jusuf Selmani. Dihet se keta benin pjese ne partine nacional-clirimtare dhe se Gjinishi, e kishte pagezuar kete parti me kete emer dhe madje ishte komisari politik i saj. Ata ishin miq te Myslim Pezes, ku ai ishte i deklaruar si kryetar i kesaj partie. Dhe ne keta, personi qe luante nje rol ishte Mustafa Gjinishi. Madje, ai ja kishte mbushur mendjen edhe Haxhi Lleshit. Keto ende nuk jane te deklaruar se jane shkeputur prej nesh gjithnje mbahen me ne.

Mit'hat Frasheri me shoke perpiqet qe te shpalle emrin e partise se tij, me programin e veprimit, por trembet nga italianet. Sic duket, por jo se kemi fakte te sakta. Mithati, vete rrin ne Tirane e jo ne male. Ata jane ne grindje me Nacional-Clirimtaren, dhe flitet se do ta luftojne me shtytjen italiane, por kjo flitet dhe jo nje fakt i vertete, por me vone do te kuptohen. Tani duke mos pasur te reja te tjera, e per here mbetemi ne udhezimet tuaja sa me pare. Dhe presim kohen e volitshme. Sa i perket nje bashkimi e nje organizimi vellazeror ne jemi duke bere cmos. Por, me ne fund, ne do te organizohemi me tanet. Jemi krejtesisht superior prej te dy grupeve te tjera dhe ju parashtrojme pershendetjet me te sinqerta. Rrofte Mbreti.

Njoftimi eshte cituar nga Gafurr Dibra

Tirane 18 Shtator 1941 Ne emrin e te gjitheve

Me nderime Gafuri. D.v.

Haxhi Lleshi i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit, nga Shelliu i Matit pas aksidentit qe i ndodhi me nje patrulle italianesh, ku thote tekstualisht:

"I dashuri Husein Beg. Jam bashke me Jusuf Begun. Une para 2 javesh pata nje perpjekje duke kaluar Bufllen me ardhe ne Selishte. U poqa me nje patrulle italianesh e shqiptaresh dhe ne pushket e para mora nje plage ne kembe mjaft te rende, saqe nuk munda te ec. Kisha 3 shoke me vete dhe ata me moren e me futen me nje pyll. Menjehere, i dergova fjale Jusuf Begut ne Vike dhe me derguan Rahman Hisen, Ramadan Biben, Halil Xhaferrin e me moren e me derguan ne Shellie, ne shtepine e Bajram Cekes. Ata me vune te me lidhi kemben Dalip Xhoken, i cili ka ndenjur me mua derisa u shendosha, dhe sot qe po shkruaj kete leter eshte perseri ketu. Jusuf Begu vjen cdo dy dite dhe eshte fare mire.

Husen Beg te gjithe jemi mire. Aqifin e Himcen i kane internuar ne Elbasan, po jane mire ketu. Deri sa te vini ju, ju presim te gjithe. Ne nuk merremi vesh njeri me tjetrin, se jemi te gjithe hiska. Do te donim te ishim sic kemi qene ne Jugosllavi, pra te gjithe te bashkuar per Atdhe e Mbret. Gjithsesi, prape jemi te bashkuar, duke perjashtuar nje pakice qe nuk jane kurkushi. Pra, une, Faiku, Myslimi e Gjinishi, jemi te bashkuar, edhe Spiro Moisiu. Vetem se presim nje ore e me pare te vini ju. Une gjithnje jam ne Mat me Jusuf Begun po me te tjeret nuk mirrem vesh. Pres leter prej jush. Mua me Jusuf Begun e me njerezit tuaj kurre nuk me ndan gje deri ne vdekje. Po, ashtu Faiku e Akif, Himcja e Myslimi, Gjinishi e Spiro Moisi.

Per kete here e lashe me kaq, kemi shume te fala prej Hisen Skures prej Ali Krosit, prej Bajram Cekes, e Dalip Xhokes, Ramadan Bibes. Jane ketu me mua. M'i ka lene Jusuf Begu,qe e kam Birazer. Sepse jeten time ai ma ka shpetuar dhe jo italianet. Po Hasmit e mi me kishin zhdukur. Kete radhe nuk kam tjeter, vetem te me dishe si Sofen.

Me kete, ju jap te falat e mia e duke lutur Zotin qe te jeni me shendet te mire e t'ju shohim sa me shpejt ketu ne mes tone".

Shellie 2 Tetor 1941 Miku juaj me bese

H.Lleshi. d.v.

Kapiten Dylejman Cela, kur u kthye nga Mbledhja e Pezes ishte pak i lodhur. Dhe, per te pushuar pak u ndalua ne nje shtepi te nje mikut tij ne Patin. Kur u permiresua, nje nate ka shkuar ne shtepine e vet. Por, aty e kane diktuar dhe italianet me nje detashment e kane rrethuar ne shtepi. Dhe, duhet thene se pas 4 ore luftimi ky doli jashte. Aty ne ndeshjet e para mbeti i vdekur dhe ky ishte anetar Mbreteror.

Tirane 4 Tetor 1941

Nderime te larta

Gafuri

Nje pjese nga korrespondenca origjinale e Zogut

Lidhja e Myslym Pezes me Prefektin Qazim Mulleti

Mashtrimi, sipas zogisteve, i Nacional-Clirimtares dhe percarja e vete zogisteve

Telegramet e Faik Konices drejtuar mbretit te tij

Kush i ndihmoi komunistet, qe te ishin me perpara ne pergatitjet e luftes dhe si munden ata, qe te ngriheshin mbi te gjitha fraksionet e tjera politike. Adjutanti pretendon se kjo u be fale ndihmes jugosllave, qe ishin pas cdo veprimi te komunisteve. Ishin keto ndihma me te cilen u arrit, qe komunistet te triumfonin mbi te gjitha grupet e tjera.

"Mbreteroret nuk kane asnje armiqesi, kujton adjutanti,- as me nacional-clirimtaren, as me Ballin, por asnjeren ane nuk ndihmojne kunder tjetrit, e bile ne kemi miqte tane ne ate te nacional-clirimtares. Por, ata nuk na kerkojne ndihme. Por, edhe me na kerku nuk ju japim, se ne kurre nuk hyjme ne vellavrasje me shqiptaret. E bile sikur mos te kishin qene organizatoret e huaj britanike, amerikane, ruse dhe jugosllave, ne mund t'u hynim ne mes per t'i pajtuar. Sot, ata nuk i lejne, edhe me dashte".

15/02/2003

Koha e luftes dhe shqiptaret
Edhe Greqia dhe Jugosllavia nuk mund te perballojne peshen gjermane ne vitin 1940. Ato pushtohen sa hap e mbyll syte. Ashtu, si pak muaj me pare, eshte pushtuar edhe fqinji i tyre i vogel, qe ato e kane 'meshiruar' Shqiperia. Nderkohe, shqiptaret behen te vetedijshem per forcen e tyre dhe nuk duan qe te bashkepunojne me me greket. Keta te fundit, e kane shperdoruar miqesine dhe ndihmen e tyre ne kohen e luftes, ne menyren me te keqe, qe mund te behej. Eshte ky momenti, ne kujtime, kur rradha e pushtimeve i vjen Greqise dhe Jugosllavise. Jugosllavia pushtohet menjehere dhe pas kaosit ne vend te grushtit te shtetit, ajo kuptohet se e ka veshtire qe te marre veten. Problem, ne kete kohe, eshte statusi i ri i emigranteve shqiptare, qe mbeten pa mbeshtetjen e Jugosllavise. Por, ata duket se e kane zgjidhur me kohe punen e tyre. Pa folur aspak, ata kalojne kufirin dhe shkojne ne Shqiperi. Tani jane te bindur te gjithe, se nuk kane me se cfare te bejne ne Jugosllavi.

Ne keto kujtime shikohet nje mundesi e shqiptareve, per t'u bashkuar si 50 vjet me pare me ushtrine turke. Divizioni shqiptar, qe perbehet nga emigrantet dhe qytetaret e kolonise se Turqise, i kerkohet qe te jete ne perberje te Armates se pare turke, qe mbron vendin, ne rast te nje agresioni. Por, Turqia e zgjidh shpejt situaten ne favor te saj. Ajo eshte aleate me Gjermanine, duke e lene sentimentin shqiptar, pak ne udhekryq.

Por, jo te gjithe, sepse ka ardhur koha e luftes se vertete. Dhe, shqiptareve u duhet qe te gjejne mundesite e tyre te reja, ne kushtet qe po u krijohet nga perfshirja e te gjithe popujve ne lufte kunder fashizmit. B.an

Si do te luftonim me turqit

Nje divizion shqiptar, gati per te luftuar me turqit ne Luften e Dyte

Mergata shqiptare, pas ndodhirave me greket, vendos qe te jete e kujdesshme. Ata duan qe te degjojne mbretin dhe mos t'i mbeshtesin si me pare greket. Nderkohe, situata ne Ballkan behet e frikshme. Per Greqine dhe Jugosllavine vjen ora e tmerrit. Ne kufijte e tyre nuk eshte me vetem Italia, por edhe Gjermania. Eshte ky momenti, kur shteti turk i kerkon adjutantit Hysein Selmani dhe njerezve te tij, qe te luftojne bashke me ta, ne nje front. Eshte nje divizion shqiptaresh, qe atashohet ne Armaten e Pare turke, formacionin me te madh per mbrojtjen e shtetit. Por, pushtimi i Jugosllavise dhe Greqise nuk ndikon tek turqit, qe nderkohe bejne paqe me Gjermanet. Ndersa, ata, nga ana tjeter, strehojne dhe nje divizion grekesh qe kishin dorezuar armet. Problemi i madh i kesaj kohe jane shqiptaret e Jugosllavise, qe arratisen te gjithe ne Shqiperi. Shqiptaret jane disi te lodhur nga ngarkesat e medha emocionale te kohes, nga premtimet dhe nga mungesa e nje luftimi te drejtperdrejte, kunder armikut. Gjithsesi, presin me kujdes se cfare do te ndodhe

Stamboll, 9 janar 1941

Per kete dite shpjegohet se Mergata shqiptare eshte duke levizur. Nga ana e adjutantit lajmerohet se: Marrim nje raport urgjent nga qendrat e Jugosllavise, ku na vene ne dijeni, qe lajmetaret u kthyen nga Shqiperia. Dhe, na pershkruajne hollesisht keto lajme, ku kane marre kontakt:

"Lajmetaret kane marre kontakt me pjesen me te madhe te elementit tone brenda dhe ju kane dorezuar udhezimet, qe pat urdheruar Madheria e Tij, Mbreti Zog, po ashtu edhe te tjeret. Ata na sigurojne se te gjithe me nje kenaqesi shpirterore i vune ne balle urdherat e prijesit te tyre dhe na deklaruan: Ne deri me sot do te marrim udhezime vetem prej Madherise se Tij Mbretit Zog I. Asnje veprim nuk do te bejme kunder ushtrise greke. Por, as per ta ndihmuar sic e patem ndihmuar, deri sa te urdherohemi. Gjithsesi, gjithnje jemi te gatshem e ne pritje te urdherave".

Adjutanti, duke iu referuar letres, me poshte vijon. Sa i perket propagandes armike, ajo nuk ka vende tek ne, se okupatori eshte armiku qe do te dermohet. Armiqesia fashiste ka hyre deri ne zemrat e femijve dhe fashizmi eshte i pafalshem. Vetem se presim diten e bardhe qe te perleshemi me ta. Bashke me vellezerit greke do ta hedhim ne det e per kete te jeni krejtesisht te qete, se ne jemi aleatet e anglo-sanksoneve dhe armiqte e nazi-fashizmit. Vertetojne se ushtria greke, me, nuk ka bere asnje perparim. Por, asqe kane per te bere, se ajo vije qendrese qe aq shume e kane sistemuar italianet me arme te reja, nuk mund te okupohet prej grekeve. Dhe, vetem kur te bashkepunojme si aleate, ku duhet te llogariten shume edhe shqiptaret, prej brenda, mund ta shkaterrojne. E ne kete menyre greket munden te perparojne. Perndryshe, aspak nuk do te perparojne. Dhe, ushtria greke megjitheqe ka arme krejt moderne te renda angleze, nuk kane pasur dy here mundesi. Ata jane munduar por pa fryt dhe me humbje. Per me teper, ata nuk e kane me ate moral qe paten ne fitimet e para: qe i vinin italianet perpara pa asnje kundershtim. Ne prapavijat italiane jane vertetuar disa sabotazhe. Keto duken nga prerjet e rrugeve, telefonave e disa gjerave pa rendesi. Por, megjithese kemi ndaluar cdo veprim kunder sabotazheve e luftimeve he per he kunder tyre. Keto sipas urdherave. Nganjehere ngjasin disa sende te vogla, por italianet shihen te demoralizuar shume.

Duke pritur udhezime te reja e ne favor, mbetemi duke ju lutur, ne deshiren e te gjithe shokeve te keni miresine per t'i parashtruar Prijsit tone te dashur Lartmadherise se Tij Zog I Mbretit te shqiptareve, nderimet me plot bindje e besnikeri. Dhe lusim te Madhin Zot, qe t'i plotesohen te gjitha deshirat per te miren e Kombit Shqiptar e Rrofte sa malet e Shqiperise".

Ne fund firmosin si zakonisht

Versace Diber Valjeva

Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N.kolonel Kucuk Ullagaj

Hasan Reci Shaqir Dema Major Murat Basha

Shaban Tirana Gani Serdari Kapiten Hamza Drini

Kadri Vasili Jashar Lela Kapiten Shyqri Baftjari

Mustafa Kacaci Himce Kaba Pater Gjek Luli

Ibrahim Farka Jusuf Selmani Kapiten Kadri Rustemi

Abedin Cici Mehmet Aliu Kapiten Abdula Ymeri

Vasil Kosturi Haxhi Lleshi Kapiten Myslim Tushi

Stamboll 20 janar 1941

Madheria e Tij, Mbreti Zog I i dergon nje telegram me udhezime kolonel Husein Selmanit me kete tekst:



"Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Shqiptare Stamboll.

Kam lexuar me verejtje raportet tuaja stop. E sidomos ate dates 1 janar 1941 stop. Deri sa te mirrni instruksionet prej meje, mos te behet asnje veprim stop. Te veproni sic keni vepruar stop. Mbani kontaktet e ngushta stop".

Londer 20 Janar 1941 ZOG I

Ja si vijon adjutanti, per ngjarjet e kesaj dite: Kur ishim bashke me Ministrin Asaf Xhaxhuli ne Legaten tone duke lexuar telegramin, tamam ne kete kohe na vijne komandanti i Stambollit Gjeneral Halis Pasha, si edhe kolonel Emin Akyni. Ky i fundit ishte shef i zyres sekrete ne Stamboll. I pershendetem me kenaqesi "dhe si u ulem e ju dhame nga nje cigare, ata na thane":

I pari e mori fjalen gjeneral Halis Pasha, kujton adjutanti- qe na tha:

"Kemi ardhur se kryetari Shtatmadhorise Turke Mareshal Fejzi Cakmaku, na urdheroi t'ju themi e deshiron te dije me saktesi per gjerat, qe po ju pyesim:

1-Te gjitha raportet tuaja kane qene te verteta. Zyrtaret tane ne Athine miqesisht shume here kane marre kontakt me greket, ku ju kane dhene te kuptojne se pa perkrahjen shqiptare nuk kishin dhe nuk kane per te arritur qellimet e planit te luftes. Qe ta shkepin Italine nga Shqiperia. Po, ashtu tonet ju kane thene se duhet te merreni vesh me shqiptaret.

2-Ankara deshiron te dije ne menyre te sakte, nese ushtria greke ka mbetur ne lindje. Sic duket, forcat italiane po u shtokan me reparte e materiale te reja. Thuhet se eshte materiali gjerman. Dhe parashihet se keta mund te leshohen me nje mesymje te furishme kunder grekeve. Kjo, sic duket, mund te mendohet edhe nga ardhja e Musolinit qe vizitoi frontin. Jane dhene urdhera, me sa duket, qe me cdo kusht Greqia te okupohet.

3-Sic vertetohet, sjelljet e keqija te ushtrise greke ne Korce e Gjirokaster, kane shkaktuar ne popullin shqiptar nje pershtypje shume te madhe. Shqiptaret jane teper te egersuar kunder ushtrise greke. Dhe, vetem qe i ndalon urdheri i Mbretit Zog se kishin per te luftuar kunder ushtrise greke. Kuptohet se kete presin italianet qe zhvillojne nje propagande, ne keto raste.

4-Ne rast se Qeveria Greke do te pranoje te vije ne marreveshje me Mbretin Zog, cilat mund te jene forcat ekzakte, qe mund te leshohen kunder ushtrise italiane? Dhe, a keni besim se ne bashkepunim te ngushte e te sinqerte me ushtrine greke mund te shkaterrohet ushtria italiane ne Shqiperi dhe per sa kohe? Sa kohe ju lipset, qe te organizoheni e te jeni te gatshem per te marre pjese ne lufte te rregullt kunder Italise? Keto ishin pyetjet e Ankarase.

Eshte koha e delegacionit shqiptar, qe te pergjigjet. "Pergjigja, qe ju dha pyetjeve qe na u bene po i shenojme ketu", thote adjutanti: Natyrisht akordet do te arrihen dhe te nenshkruhen ne mes te dy shteteve ne Londer ose Ankara te Mbretit Zog dhe Britanise se Madhe ose te Turqise e te Greqise. Kjo nuk na perket ne. Dhe ja pergjigjet sipas zyrtareve shqiptare te mergimit:

1-Ështe e vertete qe greket kete lidhje me nuk e kalojne, ne asnje menyre, pa ndihmen e Shqiperise. Se, deri ne kete vije, ku kane arritur, kane qene thjesht sabotazhet e luftimet shqiptare, qe greket kaluan pa pengesa.

2-Ne piken dy eshte e vertete, se ne ushtrine italiane jane sjelle reparte te reja. Gjithashtu ka edhe material te ri, por nuk eshte vertetuar fakti se materialet jane gjermane. Ate ju mund ta kuptoni me mire. Per Musolinin eshte e vertete se ka vizituar gjithe vijen e qendreses difensive dhe ka patur me vete Gjeneral Kavaleren dhe Gjeneral Parianin. Thuhet se eshte munduar te rrise e lartesoje moralin e ushtrise. Por, sa i perket nje ofensive, ne deri tani nuk kemi ndonje lajm. Kjo edhe mund te behet vetem ne kete vije, qe eshte sot ushtria greke dhe nuk e kalon pozicionin me tej. Kuptohet, qe kjo ndodh vetem po te vije me bashkepunim me shqiptaret.

3- Eshte krejt e vertete se sjelljet e ushtrise greke, ne tokat shqiptare te okupuara kane qene shume te mbrapshta dhe madje barbare. Ata kane deklaruar se Korca e Gjirokastra jane greke, e te tjera. Saqe, ka pasur raste, kur kane vene flamujt greke dhe kane shtypur edhe pulla me fotografimet e Korces e Gjirokastres. Jane bere edhe disa ekzekutime, me kete rast, saqe populli u egersua se tepermi. Na eshte dashur, qe ti qetesojme pas disa qindra udhezimeve te Mbretit Zog. Kjo ka qene per te ulur tensionin e rende, qe populli deshte te marre kunder ushtrise greke. Nga ana tjeter, kjo eshte ndaluar kryekeput. Keshtu, qe asnje veprim kunder ushtrise greke nuk behet.

4-Behet fjale per nje kuader ushtarak shqiptar te rregullt. Kjo, sic dihet, duhet ne kete menyre sepse sot Shqiperia nuk eshte shtet i lire per te mobilizuar lirisht kuadrot e veta. Por, po ju sigurojme ne saktesine, qe mundemi per here te pare, te organizojme keto kuadro:

A -Ne mundemi qe te bejme nje mobilizim prej kolonive shqiptare ne Turqi brenda 10 diteve, ku do te jene gati 15.000 oficere, nenoficere, ushtare dhe oficere e ushtare te rregullt ne Jugosllavi. 2400, nga keta, mund te hyjne menjehere ne lufte me qender ne Korce dhe Gjirokaster, nen komanden e kolonel Husein Selmanit. Brenda ne Shqiperi kemi oficere e ushtare te rregullt. 10.000 jane gati, qe me nje plan te perbashket me greket, mund te hyjne ne lufte prapa vijave te ushtrise italiane.

B-Kreshniket dhe rinia jane te gatshme, qe te sabotoje ne te gjitha viset: depo, rruge, vija telefonike. Madje qe te behen edhe luftime cetash, demoralizime te ushtrise mbare, si edhe okupime qytetesh dhe te tjera.

C- Duke qene komandat shqiptare ne Korce e Gjirokaster, brenda 2 javeve ky kuader ushtarak mund te shtohet ne nje shifer deri ne 50.000 vete. Dhe, kam bindje, se bashke me ushtrine greke brenda nje muaji, ushtria italiane kryekeput mund te nxirret jashte Shqiperise. Kjo, duke e mbajtur edhe gjithe materialin qe ka sjelle ne Shqiperi. Per kete ne mund qe ta bejme me siguri te madhe.

"Persa ju pershkrova, perfundoi adjutanti- jam gati te pranoj cdo pergjegjesi mbi vete. Une personalisht besoj se shifrat qe ju dhashe jane plotesisht e te verteta. Lajmetaret i kemi derguar prape ne Shqiperi. Dhe, po sa te kthehem do ju paraqesim te rejat me nje raport ne hollesi, mbi cdo qendrim e ngjarje ne frontin italo-grek. Dhe, se qysh parashihet kjo do ju dergohet menjehere ne gjuhen turke".

Me keto bisedime u kenaqem te gjithe, shkruan adjutanti. "Ata na dhane te drejte mbi sa ju pershkruam e Gjenerali Halis Pasha, sot, do te niset per Ankara e pas tri diteve do te kthehej e mund te na sjelle edhe ndonje pergjigje. Gjithsesi, nuk besohet aq shpejt. Pas kesaj u ngriten dhe i percollem dhe dolen".

Stamboll 2 shkurt 1941

Kjo dite eshte hapur me nje lajm sensacional, qe: "Jugosllavia sot nenshkroi Paktin Tri Palesh". Me poshte adjutanti, per kete dite ka rradhitur ne kujtimet e tij faktin qe: "Qeveria Jugosllave, sot me 2 Shkurt 1941, hyri definitive ne gjinine e Nazi-fashizmit. Sot Kryeministri Jugosllav Markovic, nenshkroi ne Viene, Paktin tripalesh me Gjermanine edhe me Italine. Por, ushtria eshte kryekeput kunder Qeverise dhe kunder ketij Pakti. Nga ana tjeter, pritet dite ne dite nje ndryshim ne Jugosllavi dhe besohet qe patjeter ushtria do ta marre ne dore. Ky akt i ri, ne Jugosllavi, na shqetesoi shume, persa i perket emigrates tone ne Jugosllavi. Ky fakt, pothuaj se ka ndryshuar gjithe gjendjen ne Ballkan, megjitheqe Jugosllavia nuk eshte deklaruar se eshte ne lufte me aleatet, por ka thene se eshte neutrale. Gjithsesi, nuk dihet per me vone se qysh do te behet".

Me tej adjutanti vazhdon se: Une menjehere vura ne dijeni Zyren Turke ne Stamboll qe te ndermjetesoje sa me pare prane Ankarase. Qe Ambasada Turke ne Beograd ne rast se jugosllavet marin masa kunder oficereve e personelit tone, qe ndodhen ne Jugosllavi te nderhyjne Ambasada. Duhet, qe t'i terheqim ketu ne Turqi, se tani ne Jugosllavi disponojne fuqi vetem nazi-fashizmi e fashistet. Per te paren here do te kerkojne denimin e oficereve shqiptare duke ju vene akuza te tjera".

"Duke marre parasysh kete gjendje, ne rast se ju komunikohet dalja jashte kufirit jugosllav brenda nje afati do te ishte e nevojshme se keta (mergata) do te dergojne nje perfaqesi ne Ambasaden Turke ne Beograd bashke me listat oficer, profesor, bajraktar e civila e ushtare. Gjithsej jane 2453 veta dhe ambasada Turke duhet te kujdeset per sigurimin e tyre dhe madje ne rast nevoje edhe per transportimin e tyre ne Turqi. E, natyrisht per biletat e udhetimit dhe ushqimin deri ketu ne Stamboll. Madje do te merren masa per rregullimin e tyre. Nje pjese me e madhe jane oficere, profesore, inxhiniere, agronome dhe tekniciene. E persa i perket informatave: edhe ne qofte se keto i nxjerrin jashte kufirit, kjo gjithnje vazhdohet se qendrat e informative i kemi per te gjithe elementin, qe nuk leviz si ne Struge, Diber, Lume, Prizren dhe Podgorice e ne shume vende te tjera. Rreth kufirit ka shume levizje. Po mungojne nenshtetas jugosllave dhe shqiptare tonet. Vetem se do te vejme Ambasaden ne dijeni, mbi kater emra te besuar, qe i kane per t'i dorezuar posten dhe me e marre. Dhe, ne rast se keni mundesi, per te urdheruar tek Konsulli i Shkupit, se kjo vjen me lehte per lajmetaret".

Stamboll 3 shkurt 1941

Menjehere, kolonel Selmani ju dergoi udhezimet te tre grupeve ne Jugosllavi, pas ndryshimit qe ju be kesaj situate te re. "Kuptohet se mund te na vinte ne gjendje te keqe. Pra, per te qene te sigurte, u moren masat prane Qeverise bujare Turke, qe te urdherohej Ambasada Turke ne Beograd, qe ta marre nen mbrojtjen e saj personelin emigrant shqiptar. Kuptohej se, ne rast se, Qeveria Jugosllave do merrte ndonje mase kunder tyre dhe udhezimet do te ishin keto:

"Menjehere te tre grupet te dergojne nje perfaqesi ne Ambasaden Turke ne Beograd, bashke me listat e personelit, qe ndodheshin ne Jugosllavi. Ambasada Turke ka per t'ju siguruar se ne rast qe Qeveria Jugosllave merr ndonje mase kunder jush, jeni nen mbrojtjen e Ambasades Turke. Ajo do te nderhyje prane Qeverise Jugosllave. Dhe, ne rast qe ju komunikohet per te dale jashte kufirit, Ambasada Turke do t'ju transportoje me 'shemendifer' per ne Stamboll me te gjitha ushqimet e tjera. Rrini te qete.

Por, menjehere dergoni kete perfaqesi ne Ambasade, qe per cdo eventualitet te jeni te siguruar, se aty eshte edhe Turqia. Pra, nuk mundet te veje dore askush ne ju. Por, kjo kuptohet se neqoftese ju thone gje jugosllavet. Per ndryshe, qendroni aty, si keni qendruar deri tani dhe me lajmeroni".



Stamboll 10 shkurt 1941

Tani kolonel Selmani mori nje raport nga te tre grupet tona ne Jugosllavi, qe e pershkruajne keshtu situaten:

"Urdheri Zoterise suaj, qe mban date 3 Shkurt 1941, mbi interesimin e gjendjes tone ka ngjalur shume interes. Ky kujdes i shpejte dhe vellazeror, ne gjithe personelin, ka prodhuar nje kenaqesi e gezim te papershkruar. Keshillat e larta, qe na jepni mbi sigurimin tone, te gjitha na kane mallengjyer. Dhe, kjo ka qene nje fakt, qe kur me nuk kthehet per keq morali yne. Ju sigurojme se ne pikpamjen morale jemi shume lart. Te gjithe sa jemi ketu ne Jugosllavi, nate e dite lusim dhe presim hapjen e portave dhe te qellimeve tona. Dhe, te na besoni, Zotni komandant, qe aspak nuk do te merzitemi. E ndjejme veten shume te lumtur. Ne emrin e gjithe shokeve, ju them se kemi qene dhe jemi deri ne vdekje ne respektin e ne urdherat e larta te cmueshme. Qe ushqen me plot zemer Prijesi yne e shpetimtari i Kombit Mbretit Zog I.

Ne jemi krejt te qete. Nuk na perket asgje tjeter, pervec me qene te gatshem e besnike te detyres. E cila patjeter nje dite do te vije edhe per ne. Do t'ju qesim faqebardhe dhe me plot kryelartesi. Sipas urdherit, derguar ne Ambasaden Turke ne Beograd, nje komision i perbere prej: Major Murat Bashes, Profesor Mustafa Gjinishit dhe Akif Lleshit ka shkuar ne ambasade dhe Ambasadori i ka pritur shume mire. Ai i ka siguruar me te gjitha ne rast nevoje sic na urdheroni. Pastaj, na ka thene: "Mos te keni asnje merak mbi kete ndryshim te ketushem. Ne ju sigurojme juve dhe cdo gje qe t'ju komunikoje menjehere me vini ne dijeni". Pastaj thirri dhe nje sekretar e na e prezantoi, duke na bere me dije "qe me kete keni te beni, e rrini krejt te qete".

Me poshte Ambasadori turk shtoi se "jemi ne, qe do te nderhyjme prane qeverise ketushme. Dhe, ne rast se ato duan te marrin masa kunder jush, po ne do t'ju transferojme me nje shemendifer per Stambollin. Po te ishte nevoja, do te duhej qe jo se te qendronit ketu, po te ishit gjithmone ne mbrojtjen tone", u ka thene ambasadori.

Me te gjitha jemi rregulluar, presim lajmetaret qe ne keto dite do te sosin me lajme te reja. Rrofte Mbreti Zog I.

Versace Diber Valjeva

Prof.Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N/kolonel Kucuk Ullagaj

Prof.Hasan Reci Shaqir Dema Major Murat Basha

Prof.Kadri Vasili Jusuf Selmani kapiten Hamza Drini

Agr.Abedin Cici Mehmet Aliu Kapiten Shyqyri Baftjari

Ave.Mustafa Kacaci Himce Kaba Kapiten Abdulla Ymeri

Dr.Nazmi Lemani Haxhi Lleshi Kapiten Myslim Tushi

Kap.Shaban Tirana Gani Serdari Kapiten Kadri Rustemi

Kap.Ibrahim Farka Jashar Lela Pater Gjek Luli

Kap.Vasil Kustori Kros Alixheka Kapiten Sali Llani

Keta jane si gjithmone kryetaret dhe anetaret, qe kemi hasur per Mergaten shqiptare, dhe qe dirigjojne qendrat me personelin e caktuar, si edhe me programe te ndryshme. Cdo grup ka direktivat nen pergjegjesine e tyre, sic eshte shenuar ne programin e meparshem. Ata jane ne harmoni te plote njeri me tjetrin dhe ndihmohen ne rast nevoje per plotesimin e detyres te njerit prej tjetrit.

Versace 10.11.1941 Diber 10.11.1941 Valjeva 10.11.1941

Nga keto zhvillime Kolonel Husein Selmani i parashtroi Madherise se Tij Mbretit Zog nje raport, mbi te gjitha sa i ishin paraqitur:

1-Mbi bisedimet e kerkesat qe deshironte Shtatmadheria Turke me Gjeneralin Halis Pasha dhe kolonelin Emin Akyn. Tekstualisht, mbi sa deshironin si edhe pergjigjen qe dhame ne.

2-Mbi ndryshimin e situates ne Jugosllavi e masat e marrura per sigurimin e personelit tone ne Jugosllavi. Me anen e Qeverise bujare Turke, tekstualisht do beheshin te gjitha gjithe demarshet.

3-Raportin e te tre grupeve ne Jugosllavi. Ku ata ndjejne nje kenaqesi dhe kete tekstualisht e kopjova. Dhe u paraqit nje plan tjeter si edhe detaje te tjera, qe kane lidhje me ndryshimin qe u be ne Jugosllavi mbi nenshkrimin e Paktit tripalesh.

4-Persa i perket gjendjes se brendshme ne Shqiperi, ajo eshte mjaft e shqetesuar. Italia mundet te kape nje pjese te kreshnikeve dhe profesoreve e nenpunesave. Ajo i arreston dhe pastaj i internon ne Itali.

"Tani presim lajmetaret, thote adjutanti- qe do te na sjellin lajme te reja si per gjendjen e brendshme si edhe per armet italiane. Ata kane shkuar rishtas ne frontin Italo-grek dhe kane pare se cfare armesh jane", perfundon adjutanti.

Stamboll 10 prill 1941

Kudetah (Grusht Shteti) ushtarake ne Jugosllavi. "Sot ushtria, kujton adjutanti- me nje nderhyrje te vogel e mori ne dore gjithe pushtetin jugosllav. Gjeneral Simovic formoi Qeverine Jugosllave dhe Madheria e Tij Mbreti Pierr II hipi ne Fron. Ai sot u betua para Parlamentit dhe nderkohe Gjeneral Nedel Kovic eshte emeruar Ministri i Luftes Jugosllave. Qeveria, me teper, eshte e perbere me gjenerale. Princin Paul dhe Stojadinovicin i kane arrestuar dhe i kane nxjerre jashte kufirit Jugosllav. Ata u nisen per ne Greqi. Markovici me gjithe Qeverine e tij i kane arrestuar ne Beograd. Gjendja tani ne Jugosllavi ka ndryshuar krejtesisht se keto jane pro aleateve Anglo-Franceze e kunder nazi-fashizmit. Por, te shohim se, cdo te jete qendrimi dhe sjellja gjermane per Paktin tripalesh".

Kolonel Husein Selmanit, ka shfrytezuar rastin dhe i ka derguar nje telegram Gjeneral Nedel Kovicit, si mik. Ku ka pas dhene te gjithe perkrahjet sic jane pershkruar me pare. Ne te njejten kohe, adjutanti urdheroi Qendrat Shqiptare ne Jugosllavi qe te dergojne nje delegacion per ta uruar Ministrin e Luftes Gjeneral Nedel Kovivic-in. Duke e lajmeruar se "kemi marre urdher e vihemi ne interesat e njejta me ushtrine jugosllave kur ju (Gjenerali serb) do te shihni kohen".

Pakti, i nenshkruar ne Viene, quhet pothuaj i rene. Gjermania do t'i kercenohej Qeverise se Simovicit, per ta perseritur kete pakt. Ne kete kohe, po grumbullohej ushtria ne Rumani e Bullgari. Kuptohet, qe sigurisht kjo do te behej kunder Jugosllavise. Po, ashtu dhe ushtria jugosllave pergatitej me shpejtesi te madhe. Ajo i izoloi agjentet nazi-fashiste dhe gjendja do te mbetej mjaft e shqetesuar ne rast se Britania e Madhe bashke me Turqine nuk do te merrnin masat e shpejta kunder Nazi-fashizmit.

Ne kete date, kolonel Husein Selmani i parashtroi N.M. se Tij Mbretit Zog ne Londer nje telegram shifer. "Duke vene ne dijeni, se jam ne kontakt me gjeneral Nedel Kovicin e me duket e nevojshme qe te shkoje ne Jugosllavi per te bere pergatitjet eventuale. Pres urdher. Vura ne dijeni, se grupet ne Jugosllavi duhet qe te rrijne te gatshem se ka mundesi qe te shkoj per pak dite atje. Qe te merremi vesh me Ministrin e Luftes Gjeneral Nedel Kovicin. Po kete mbajeni rezerve se akoma nuk eshte vendosur. E pres urdher nga Londra".

Stamboll 12 prill 1941

Madheria e Tij Mbreti Zog i dergon ne kete date, nje telegram urgjent kolonel Husein Selmanit. Telegrami ishte ky:

"Kam marre telegramin tuaj stop. Mos shkoni asgjekundi pa marre instruksionet ne leter qe kam per t'ju derguar per se shpejti stop. Te gjithe raportet i kam marre stop. Veprimet jane shume te pelqyeshme stop. Instruksionet do te jene per te gjitha stop.

Londer 12 Prill 1941 ZOG I

Stamboll, 20 prill 1941

Majori Murat Basha, ne emrin e te tre grupeve, i pergjigjet shkreses sone si vijon:

"Sa morem urdherin qe na derguat, menjehere u dergua nje delegacion prej te tre grupeve i drejtuar nga: Major Murat Basha, Profesor Mustafa Gjinishi dhe Akif Lleshi. Shkuam dhe u paraqitem tek Ministri Luftes Gjeneral Nedel Kovic. I parashtruam urimet, si edhe persa u perket instruksioneve, gjenerali na priti shume mire. Dhe e ka falenderuar shume Zotnine tuaj. Pastaj, na tha se: "Kam nje telegram nga miku im i dashur kolonel Selmani". Dhe na shtoi:

"T'i beni pershendetjet e mia, vellait tim kolonel Selmanit. Nuk kam harruar dhe asnjehere nuk do te harroj mbi sa kemi biseduar. Kam edhe telegramin e tij. E pres t'i pergjigjem me leter. Jemi perpara nje gjendje shume te kritike, por ju rrini te qete, per cdo gje. Une ju kam nen kujdes". Me keto fjale morem leje e dolem.

Keto ishin fjalet e Gjeneral Nedel Kovicit.

"Ishte e vertete se gjendja ketu ishte e komplikuar. Ata kane frike nga kercenimet gjermane dhe persa i perket aprovimit te Paktit Vienes duhet qe ta vertetoje edhe Qeveria e sotme e Gjeneral Simovicit. Do te dergohen forcat ne Rumani e Bullgari dhe natyrisht kunder Jugosllavise, si edhe ne Hungari ne kufirin Jugosllav. Tani kemi lajme te sigurta se Italia ka sjelle forca te medhaja rreth kufirit Jugosllav ne Fiuma, Dalmaci dhe ne Shkoder. E Jugosllavia eshte e rrethuar nga te gjitha anet. Nuk eshte, sic ishte Greqia vetem ne kufirin shqiptaro-grek. Pastaj, nuk duhet harruar se nuk jane italiane por jane gjermane qe shkaterruan Poloni, Hollande, Belgjike dhe France ne vetem dy jave e siper. Keta e kane shume te zorshme. Duket se qeveria e re jugosllave, kane vendosur per mos te nenshkruar kete Pakt.

Flitet se ata jane ne marreveshje te ngushta me Britanine e Madhe. Kjo disi i siguron dhe parashohin se me Britanine e Madhe edhe Turqia ka nje aleance. Qe edhe ajo mund te jete ne lufte per cenimet Jugosllave. Por, duhet thene se he per he keta jane te tronditur.

Do ju vejme ne dijeni dite me dite, permbi ngjarjet e ketushme. Ne tani jemi me mire se me para, se na bashkohen interesat tona me keto te tashmit. Vetem se ardhja juaj ketu do ishte teper e nevojshme. Tani mund ta benim shume pune ne organizimin e brendshem, si edhe mund te vije me nje akord me Qeverine e ketushme". Eshte firmosur letra nga:

Beograd 20 Prill 1941 Ne emer te tre Grupeve

Major Murat Basha

"Menjehere, por sa mora telegramin e Mbretit Zog, ku me ndalon vajtjen ne Jugosllavi, lajmerova telegrafisht se he per he, nuk kam per te ardhur, sepse isha ne pritje te udhezimeve nga Londra", u shkruan adjutanti, njerezve te tij.

Stamboll 30 prill 1941

Zyra e Shtatmadhorise se Stambollit me telefonojne urgjent, kujton adjutanti- ku me thone se a mundemi tani te bisedojme?! Se kemi nje urdher urgjent! Iu pergjigja," Po",- thote kolonel Husein Selmani. Pastaj ai, bashke me Ministrin Asaf Xhaxhuli dhe kapiten Avni Derralla menjehere shkuam ne zyren ne Beyogllu. "Aty na priste kolonel Emin Akyni dhe kolonel Haziz Beu. Si u pershendetem dhe u ulem, na komunikuan keshtu:

Tani porsa morem nje urdher nga Ankara. Shihet se Gjermania do mesyje Jugosllavine dhe Greqine. E, ne kete ngjarje, ka probabilitet se edhe Turqia te jete ne lufte perbri Britanise se Madhe kunder Gjermanise. Po, kjo akoma nuk eshte zyrtare dhe eshte duke u mbajtur ne rezerve. Armata e pare Turke ka marre urdher te jete e gatshme per cdo eventualitet me qender ne Adem Koyi.

Zoteria juaj kolonel Husein Selmani me te gjithe oficeret qe keni ketu, sonte do te jeni ne Komande ne Adem Koye. Atje, do t'ju shoqeroje kolonel Haziz Begu dhe ky ka per te qene gjithnje prane kolonel Husein Selmanit.

Komandanti i Armates, sic e dini eshte Sali Yumurtak. Aty keni per te marre te gjitha udhezimet. Kujtoj, se ju do ju vijne nje division kembesorie shqiptare, ne komanden tuaj me flamurin kombetar. Por, atje do te bisedohet mbi te gjitha. Akoma asgje nuk eshte e vendosur, por pritet nga ore ne ore, qe te mirret vendimi i prere".

Pak kohe me vone shqiptaret ishin atje ku u ishte thene. Kolonel Husein Selmani, i shoqeruar prej kolonel Hazis Beut dhe te oficereve shqiptare, shkoi ne Adem Koye. Aty menjehere u thirr prej komandantit te Armates, Gjeneral Sali Yumurtakut dhe Gjeneralit te Shtatmadhorise Fahredin Pasha. Koloneli Selmani njihej mire me gjeneral Yumurtakun, dhe si u pershendeten ky i fundit i tha, kujton adjutanti: "Vllau yne nuk dijme akoma, po neser ne mengjes, sic na njoftojne, se Gjermania do sulmoje Jugosllavine dhe Greqine. Po, qe se cenohemi do te jemi ne lufte kunder Gjermanise e kemi urdher qe zoteria juaj do te bashkepunoni me ne. Do te keni nje division kembesorie shqiptaresh nen komanden tuaj. Si nderlidhes, i pales tuaj me ne eshte kolonel Haziz Beu. Por, ende presim vendimet e fundit. He per he asnje veprim nuk kemi, vetem se jemi te gatshem".

Ne kete kohe, kur po bisedonin ora ishte rreth 12 e nates. Ne kete kohe, menjehere Komandanti i Armates Gjeneral Sali Yumurtak u thirr ne Ankara nga Kryetari i Shtatmadhorise Mareshall Fevzi Cakmaku. Ai u nis menjehere me nje aeroplan ushtarak dhe la si zevendes Gjeneral Fahri Pashen. Ne kete rast, pritej qe Britania e Madhe do te shkarkonte nje Armate ne Selanik prej 150.000 vetesh, si edhe dy divizione aviacion lufte. Ne oren 3 pas mesnate te dates 1 Maj 1941, Gjeneral Sali Yumurtak, lajmeron se duhej qe te minohej Uzun Kypri.

"Asnje veprim tjeter mos te behet, deri sa te kthehem une ne komande", tha ai. Tani, u pa deri diku se Turqia nuk kishte per te hyre ne lufte, flet adjutanti. Kjo pasi ne Selanik asnje ushtar britanik nuk ishte shkarkuar. Keto ishin edhe konditat ne mes paleve angleze dhe turke. Po, keto ishin bisedime ne mes te informatoreve e nuk mbeteshin te sigurta. Gjithsesi, Uzur Kypry, u minua menjehere".

Me daten 1 Maj 1941, u kthye komandanti i Armates Yumurtake dhe ai deklaroi se:" Turqia nuk eshte ne lufte me Britanine e Madhe. Jemi aleate e me Gjermanine. Kaq dhe asgje".

Kjo, ne na demoralizoi se tepermi. Une i kerkova leje komandantit gjeneral Sali Yumurtakut per te shkuar ne Stamboll, vazhdon adjutanti- se kisha hallin e personelit tone ne Jugosllavi. Por, gjeneral Yumurtake duke qeshur mu pergjigj:

"Jo, miku yne. Sonte jeni mysafir tek ne, megjithe oficeret shqiptare. Neser do te shohim shume ngjarje dhe ju shoh pak jo te kenaqur. Qetesohuni se do ju vije koha shpejt".

Keshtu u ndaluam duke biseduar. Armata e pare ishte Armata me e madhe Turke. Ajo kishte ne perberje Selevri e Qybolli. Ajo kishte afer 10 divizione kembesorie, 4 divizione motorize, 2 divizione kavalarie dhe gjithsej 16 divizione te pajisura me armet me moderne te asaj kohe.

Stamboll 2 maj 1941

Gjermania, ne kete date, mesyu Jugosllavine dhe Greqine. Per kete sulm adjutanti shkruan se: Jugosllavine e mesyu nga Sarajevo, Zemuni, Versac i Rumanise, Negatin i Bullgarise, Ishtyp i Bullgarise, d.m.th. nga te gjitha anet. Nuk i la asnje rast dhe asnje minute te marre ndonje qendrese kunder forcave ajrore dhe motorize gjermane. Brenda dites, vendi u okupua nga pjeset me te medhaja pa asnje kundershtim. Vetem pati nje rezistence ne Kacanik, ku u bene dy ore luftimi te parregullt. Keshtu Jugosllavia brenda 24 oreve u dorezua krejtesisht, sepse u sulmua edhe nga italianet ne pjesen e Fiumes.

Gjithashtu, edhe Greqia me nje division ne afersi te Edrenes u dorezua pa kundershtim. Edhe Armata ne Selanik uli armet pa lufte, qe marshonte nga Strumcija. Gjithandej, greket u dorezuan pa lufte kunder Gjermanise. Brenda 3 diteve gjermanet okupuan edhe Athinen.

Ashtu si ishte parashikuar: Ne kete kohe, ne oren 7 te mengjesit, Armata Turke hodhi Uzun Kyprin ne ere. Armata mori pozicione ne mbrojtjen e kufirit turk. Nje division grek nuk luftoi u dorezua tek turqit. Dhe, ne te vertete keta e moren brenda. Ne kete kohe gjermanet u ashpersuan kundrejt turqve, se kerkonin me insistim qe t'ua dorezonin gjermaneve divizionin grek. Po, turqit u thane se: "nje pellembe te kaloni ne dheun turk jemi ne lufte". Ata moren te gjitha masen kunder gjermaneve. Aty u terhoqen dhe pas nje ore erdhi nje gjeneral gjerman dhe u kerkoi falje. Ate, kujton adjutanti, aty e priti nje gjeneral turk. Gjermanet u terhoqen dhe greket i transportuan ne Qibolli dhe pastaj i cuan ne Medili Adasi greke.

Me daten 4 Maj 1941, kolonel Selmani me gjithe oficeret e tij, u kthye ne Stamboll. Aty menjehere shkoi tek Atasheu ushtarak i Jugosllavise. Por, ky i fundit, i vuri ne dijeni se: Nuk dinte asgje mbi Jugosllavine. Vetem i tha se dinte qe te gjitha komunikacionet jane prere.

Prej aty, koloneli, shkoi ne zyren e Shtatmadhorise Turke ne Beyogllu, tek kolonel Emin Akyni dhe e pyeti mbi gjendjen jugosllave. Ai i tha:

"Vellai im, Jugosllavia u okupua krejtesisht prej ushtrise gjermane dhe italiane pa asnje ndeshje dhe ushtria jugosllave u dorezua pa asnje kundershtim. Kolonel Husein Selmani i tha se a do te kishte mundesi te merrte vesh mbi personelin shqiptar: ne c'gjendje do te jene? A do te kishte ndonje dijeni Ambasada Turke ne Beograd?"

"Po",- i tha duke qeshur,- a ka gje qe i zen shqiptaret. Ata, sot ne mengjes, kane derguar nje person ne Legate se te gjithe fare mire kane kaluar kufirin e kane hyre ne Shqiperi. Por, konsulli Turk ne Beograd me gruan dhe 3 femijet per shkak te bombardimit gjerman jane vrare".

***************

Shqipetaret e merguar fillojne organizimin ne Shqiperi

Gjermania pushton Kreten, bazen kryesore te anglezeve ne Mesdhe

Pushtohet edhe Rusia

Shfaqet emri i komunisteve

Pergatitja per Konferencen e Pezes

"I gjithe personeli i mergates, qe ishte ne Jugosllavi, hyri ne Shqiperi fare mire dhe jane bashkuar me te tjeret. Tani u vume ne kontakt. Presim nje raport te gjere prej tyre. Ku menjehere do ua parashtrojme", i thote adjutanti mbretit te tij. Ne kete menyre u lajmerua edhe Shtatmadhoria Turke ne Stamboll me kolonel Emin Akyni.

Ne te njejten kohe Gjermania nuk mbahet. Ata pushtojne Kreten, bazen kryesore te Anglise ne Mesdhe dhe shume shpejt pushtojne edhe Perendimin e Bashkimit Sovjetik. Nderkohe del emri i komunisteve dhe pergatitjet per Konferencen e Pezes.

 

© Copyright 2001 Korrieri