01102004

http://www.ballkan.com/ Data e Publikimit: 01/10/2004

Leka Zogu kompozon “qeveri-hije”, ja skema

Vila Vishnje është rezidenca e fundit e Leka Zogut për të vendosur disa ura me elektoratin shqiptar

Autori i Lajmit: Dukagjin Hata

Pasi lë pas Urën e Peshkatarit, para të shfaqet fshati Vishnje, zhytur në gjelbërimin e errët vjeshtor, ku gjendet vila e Leka Zogut dhe stafit të tij. Kjo është rezidenca e tretë e të birit të Monarkut Shqiptar, Leka Zogut, qysh kur ai erdhi për të jetuar përgjithmonë në Shqipëri, në fundprillin e vitit 2001.
Ishte ardhja e tretë e tij, pas dy ardhjeve të dështuara, në njërën prej të cilave nuk i mbushi në vendin e tij as njëzet e katër orë, ndërsa në tjetrën, u detyrua të largohet fill pas dështimit të referendumit dhe akuzës së ngritur ndaj tij nga prokuroria shqiptare për grusht shteti, pas zgjedhjeve të qershorit ’97, që sollën në pushtet socialistët. Në fillim, sapo erdhi, këtë herë, përgjithmonë në vendin e tij, u vendos pranë Radiotelevizionit Shqiptar, në një seli që i kushtonte mijëra dollarë në muaj qera dhe ku stafi i tij jetonte mes komoditetit dhe luksit të denjë për nënpunësit e një Mbreti, edhe pse ky i yni, ka vetëm oborrin të tillë, pra një Oborr Mbreti. Aty shërbeheshin kafe gratis tre herë në ditë dhe, për pjesën e stafit që punonte deri vonë, me orë të zgjatura, edhe dreka. Ishin ditë të bukura dhe shpresat e Leka Zogut për të ndikuar në jetën politike shqiptare, ishin në zenit të tyre…
Më vonë, ndoshta për shkak të shumave të kripura që i duhej të paguante çdo muaj dhe që, siç duket, ia holluan rëndshëm xhepat Lekës, ky e zhvendosi ekipin e tij kompakt dhe të denjë për axhentat mbretërore në periferi të Tiranës, diku në Autostradë… Ishte koha kur kryeministri Nano, në kompensim të votës së Legalistëve në Parlament (një marrëveshje e pashkruar, por e nënkuptuar), urdhëroi organet kompetente të ekzekutivit t’i kthenin pronat Familjes Mbretërore. Vila Vishnje është, me sa duket, rezidenca e fundit, më komodja e Leka Zogut, përgjatë kërkimit të tij për të vendosur disa ura me elektoratin shqiptar. Nuk thonë kot: e treta, e vërteta. Kjo, edhe për faktin, se tani, pas kaq kohësh ngurrimi dhe pritjejeje, trashëgimtari në ekzil i Fronit Mbretëror, ka hyrë në politikën shqiptare me një ide të qartë dhe me një formacion politik që synon të marrë pushtetin e keqpërdorur nga dy luanët e politikës së Tiranës.
“Vizionet premordiale Mbretërore”
Dita e punës e Leka Zogut dhe ekipit të tij, nis në orën nëntë të mëngjesit. Shpura mbretërore zbret nga makinat, duke i bërë rrugë Shefit që ta udhëheqë, ashtu i gjatë dhe i përqëndruar, si në një kumt budist. Në fakt, qetësia dhe përqëndrimi i tij, edhe pse gjërat në këtë vend nuk shkojnë siç do të dëshironte Ai dhe shumica e shqiptarëve, seç kanë diçka budiste, edhe pse vetë Leka Zogu ka deklaruar se është një musliman i thekur, ndërkohë që në familjen e tij, jo thjesht për një rastësi ekzotike, përzihen dhe ndërthuren në një harmoni perfekte tre besimet dhe religjionet… Stafi i tij bëhet gjithë–gjithë nja dhjetë–dymbëdhjetë vetë, të paraprirë nga dy-tre bodigardë, që i bëjnë sytë katër dhe nuk lejojnë që t’u shpëtojë as qimja nga sytë. Thonë se Mbreti ka patur pikë të dobët njërin nga dy bodigardët zezakë, që para disa muajve u largua për në vendin e tij, pas një sëmundje të rëndë, që nuk mund të shërohej në “vendin e shqipeve”, etj.
Ndërkohë, në Vilë ka nisur puna dy orë para mbërritjes së Mbretit: pastrueset, rojet, disa nënpunës dhe mbikqyrës të vegjël, shkurt një gjysmëduzine njerëzish të “dorës së dytë”, e kanë nisur me ngazëllim ditën e re të punës… Para në shesh, turmat e ngazëllyera të kurshtarëve dhe adhuruesëve, presin, siç presin besimtarët predikuesin. Shumica kanë ardhur nga larg, kryesisht nga disa zona të Veriut dhe i lidh me Oborrin e Lekës kujtimi i baballarëve dhe gjyshërve në shërbim të Naltmadhnisë së tij, Zogut të Parë të Shqiptarëve.
Njëri prej tyre, një plak rreth të tetëdhjetave, që ia thonë emrin Hasan, ka ardhur nga fshati Lis i rrethit të Matit dhe lyp me çdo kusht të takojë Leka Zogun. Plaku e ka patur babain kapiten xhandarmërie në Tiranë, në kohën e Mbretit dhe mendon se i biri, Leka, mund të bëjë diçka për Matin, “që po farohet përditë nga e papasmja dhe gjakmarrja”, siç thotë ai. Vetë ai ka qënë partizan me çetën e Haxhi Lleshit, por kjo nuk e pengon të thotë se, “vetëm Leka Zogu mund ta nxjerrë këtë vend nga thonjtë e të keqes që e kap për fyti e s’po don me e lëshue”.
Por ka edhe të tjerë, burra të fismë me borsalina të llojllojshme, të cilët flasin një shqipe të moçme dhe thonë se kanë ardhur që nga Amerika dhe diaspora tjetër e largët shqiptare, thjesht për ta takuar Lekën dhe “për t’i dhanë do amanete për Nanën Shqipni”. Kjo pjesë idealistësh e kanë paguar idenë e tyre legaliste dhe atë të baballarëve me vite të gjata burgu, me dhunë dhe persekutime të gjithëfarshme; koha nuk i ka fshirë gjurmët e kësaj transhendence, edhe pse tani në “tokën amë” njerëzit janë të zënë me punë të tjera dhe pakkush e ka mendjen tek “vizionet premordiale mbretërore”, siç mund të thoshte psikologu zvecerian në një rast të tillë, K.G.Jung.
Nga Michingani në Oborrin e Mbretit për Mbretërshën Suzanë
Rifat Prençi, 66 vjeç, me origjinë nga Reçi i Dibrës, shqiptaro–amerikan me banim në SHBA, ka ardhur para dy mujash në Tiranë, që nga Michingeni i largët, për të ngushëlluar Lekën për humbjen e Mbretëreshës Suzana. “E mora në telefon që nga Michingeni, thotë Rifati, por nuk mund të rrija pa ardhur për ta ngushëlluar Mbretin. Babai im ka derdhur gjak për Monarkinë, ndaj për mua ajo është e shenjtë”, rrëfen ai.
I ati i Rifatit, Tahir Prençi, ka qënë një monarkist i thekur dhe, në emër të monarkisë, pas çlirimit të vendit, doli maleve dhe përfundoi në Gjermani dhe SHBA. U përgatit në kompaninë e famshme 4000 nga instrukturë të shërbimeve sekrete perëndimore dhe u dërgua në Shqipëri, bashkë me një duzinë desantësh të tjerë, për të rrëzuar regjimin komunist të Hoxhës. Por, të tradhtuar nga agjenti i rusëve, që kishte depërtuar në shërbimet sekrete gjermane, Kim Fillbd, shumica e tyre, u kapën në malet shqiptare dhe u pushkatuan nga komunistët. Tahiri, në vitin 1952, gjatë një tentative për t’iu shpëtuar agjentëve të Sigurimit, qëllohet për vdekje prej tyre dhe akoma, edhe sot pas kaq kohësh, i biri nuk ia ka gjetur eshtrat dhe ky luftëtar i Mbretit është pa një varr ku të prehet.
“Vetëm Monarkia dhe Leka Zogu mund ta shpëtojnë Shqipërinë”, thotë Rifati, i cili ka marrë rrugën nga SHBA në Tiranë, për të marrë pjesë në ceremonialin mortor të bashkëshortes së Lekës, Mbretëreshës Suzanë, që mbylli sytë disa kohë pas “Trëndafilit të Budapestit”, Nënës Mbretëreshë, Geraldinës.
Pasionet e Lekës
Vetë Leka Zogu, edhe pse disi i lodhur nga zhurma dhe moskomoditeti i gjithçkaje në këtë vend, herë duket energjik dhe këmbëngulës në punën e tij. I zhytur në tymin e cigareve, ashtu me një gjuhë të vjetër, që duket sikur vjen që nga koha e Budit dhe Bogdanit, pret e përcjell çdo ditë qindra vizitorë dhe admirues të Monarkisë. I rrethuar nga dhjetëra marka cigaresh të shtrenjta dhe purosh të gjithëfarshme, (Camel, Malboro, Dunhill, Merita, puro Havane, etj), ai noton në një mjegull blu dhe duket tepër enigmatik. Qentë e tij të famshëm, një racë e zgjedhur, të cilët i ka sjellë që nga Afrika e Jugut, i rrinë rreth e përqark, sikur presin ndonjë shenjë të të zotit. Pas pasionit të koleksionistit të armëve, që për pak e dërgoi si të akuzuar për terrorist në rajonin e policisë, sapo shkeli për herë të fundit tokën shqiptare, pasioni për qentë është më i qëndrueshmi në jetën e Leka Zogut.
“Mbreti i ka shumë për zemër kontaktet e gjalla me njerëzit”, thotë njëri nga anëtarët e stafit, “ata janë informacioni më i besueshëm për të dhe nuk i humbet kurrë lidhjet me to”, shton ai. I ulur në poltronin e butë, me lëkurë të shndërritshme, me gotën e uiskit me akull në njërën dorë dhe cigaren e radhës në tjetrën, me pamje të shkujdesur e babaxhane, Leka Zogu, më tepër se një pretendent për Fronin mbretëror, duket si një si një kaubojs i rënë nga vakti.
Kontakte të përditshme Leka mban me bashkëpunëtorët e tij politikë, që i janë bashkëngjitur Lëvizjes për Zhvillim Kombëtar, ku janë rreshtuar shumë intelektualë të njohur dhe politikanë që vijnë kryesisht nga PD dhe…
Qeveria Hije
Këto ditë, thuhet se Leka Zogu dhe njerëzit e tij më të afërt, i kanë dhënë dorën e fundit, qeverisë hije, që do të shpallet menjëherë, nëse ai dhe përfaqësimi i tij politik, fiton në zgjedhjet e ardhshme. Emri më i përfolur për kryeministër, nëse nuk do të zbatohet skema bullgare dhe nuk do të ulet vetë Leka në kolltukun e kreut të ekzekutivit, është ai i Maksim Begesë, ish-republikanit të vendosur që iku nga grupi parlamentar republikan, për një dashuri të re dhe tanimë të shpallur publikisht, asaj ndaj Monarkisë. Në krye të SHISH-it, mendohet të jetë ish-kryetari i parë i Komitetit Ekzekutiv Pluralist të Tiranës, demokrati Tomorr Malasi. Në krye të Ministrisë Financave do të ulet ish-Guvernatori i Bankës Shqiptare në kohën e Berishës, zoti Eduard Ypi. Postin e Ministrit të Jashtëm do ta mbaj Idriz Basha. Tepër intersetant duket varianti që pëshpëritet për postin e Ministrit të Rendit Publik, ku duket se do të ulet kriptolegalisti Neritan Ceka, i cili jo një herë, ka deklaruar afeksionin dhe lidhjet e familjes së tij me familjen Mbretërore dhe ditët e fundit po shfaq një soj rebelimi virtual ndaj Nanos. Thuhet, se kolltukun e Minstrit të Kulturës, Mbreti ia ka ofruar ballistit Shpëtim Roqit, i cili, gjithashtu, braktisi grupin e tij parlamentar për hir të Lëvizjes së Mbretit. Ndërsa ministër i Informacionit, shënohet Ramiz Lusha, i cili ka botuar disa monografi për Familjen e Zogut

------------------------------------------------------------------------------

Jeudi, Septembre 30, 2004 Signalé: 10:14 PM http://www.ata-al.net/index.aspx?lang=f

L'UE considère les élections de 2005 comme décisives pour le
progrès de l'Albanie

TIRANA, 30 sept/ATA/ La présidence néerlandaise de l'Union
européenne a publié jeudi une déclaration en réponse au rapport
du président de la Mission de l'OSCE, l'ambassadeur Osmo
Lipponen.
A la fin de sa mission en Albanie, M.Lipponen a présenté
aujourd'hui son dernier rapport devant le Conseil permanent de
l'OSCE à Vienne pour les développements en Albanie.
Dans sa position sur ce rapport, l'UE approuve les
conclusions de ce dernier qui confirment les évaluations inclues
dans la déclaration de l'UE pour l'Albanie données le 14
septembre, ainsi que dans la lettre du commissionnaire Patten
envoyée au Premier ministre Fatos Nano le 19 juillet.
La déclaration de l'UE exprime l'inquiétude pour le progrès
insuffisant dans l'application des réformes dans le pays,
surtout dans des domaines qui sont vitaux pour l'avenir de
l'Albanie et pour la réussite de son intégration. Elle attache
une attention particulière aux questions de la réforme
électorale. L'UE considère les élections parlementaires de 2005
"comme décisives pour les aspirations de l'Albanie en vue du
progrès dans le processus de stabilisation-association".
Dans ce cadre, la déclaration constate que "la classe
politique doit répondre aux expectatives et montrer sa
disposition de corriger les manquements identifiés par l'ODIHR
aux élections locales de 2003".
Nous encourageons puissamment tous les politiciens albanais
à appliquer les recommandations de l'ODIHR également concernant
le Code électoral.
Dans ce sens on constate qu'"une question-clef demeure
l'amélioration des listes électorales, qui demandera une bonne
volonté, considérable, de la part de toutes les parties
interesses. Nous faisons également appel au progrès dans la
composition de la Commission électorale centrale (KQZ).
La déclaration de l'UE fait appel aux dirigeants politiques
albanais de dépasser les inimitiés personnelles et de se mettre à
travailler pour des questions fondamentales et le développement
économique et social de l'Albanie.
Appuyant le rapport de l'ambassadeur Lipponen, l'UE partage
son opinion, selon laquelle "la lutte contre la corruption et la
criminalité doit continuer avec insistance et détermination",
est-il indiqué dans la déclaration.
Tout de même, elle salue l'adoption par le parlement de
lois importantes, comme celle de la Restitution des propriétés et
la Compensation des propriétaires. Dans le même temps, l'UE fait
appel à tous les partis politiques d'aboutir à un accord pour la
nomination du président du Comité étatique de la Restitution des
propriétés et de la Compensation des Propriétaires, comme l'une
des principales conditions pour l'application immédiate de cette
loi. /nila/klod/tt

------------------------------------------------------------------------------

Faqe 12/13 - Speciale

1Tetor 2004

dossier

Ministri i luftës Mahmut Pasha thirri Mustafa Qemalin, një ndër gjeneralët më të përgatitur e i ngarkoi hartimin e planit të operacioneve në 1910-1911

Beteja e panjohur e Ataturkut për të shtypur kryengritjen shqiptare

NIKOLLË LOKA

Kur flasim për Mustafa Qemalin kemi parasysh një njeri të jashtëzakonshëm. Ai hyn ndër të paktët liderë botërorë që kanë ndikuar thellësisht në fatin e vendit të tyre. Dhe në dallim prej këtyre liderëve, tek ai u bashkuan një gjeneral i madh, politikani largpamës dhe burrështetasi energjik. Turqit e quajtën Ataturk, (babai i turqëve) dhe e kthyen në simbol të kombit të tyre.

Por Ataturku nuk ishte vetëm turk, të paktën nga ana e nënës. Sado i vështirë të duket ky pohim për veshët e turqëve, në fakt është i vërtetë. Ataturku mund të ketë gjak shqiptar edhe nga babai, ndonëse vetë ka pohuar publikisht se «para shumë e shumë vitesh stërgjyshërit e tij nga Anatolia qenë vendosur ne Ballkan». Nuk mund të ndodhte ndryshe me personin, që në emër të interesave të larta kombëtare i ftoi turqit të shkëmbenin nacionalizmin e vjetëruar otoman me nacionalizmin e ri turk. Më e rëndësishme është se ai i deshi me gjithë zemër Shqipërinë dhe shqiptarët. Rezervat e shprehura ndaj Ahmet Zogut, kur Shqipëria ndryshoi formën e regjimit në monarki justifikohen me bindjet e tij thellësisht republikane. Ndërsa, përsa i përket qëndrimit ndaj afrimit të mbretit tonë me Italinë historia i dha të drejtë.

Babai i turqëve me gjak shqiptar
Mustafa Qemali lindi në Selanik në dimrin e vitit 1880. Gjyshi i tij quhej Ahmet Hafiz Efendi.(Titulli Efendi do të thotë një person që e ka mësuar përmendësh kuranin”. E shoqja quhej Aishe. Ata patën tre djem: Ali Rizain, Mehmetin, Emin dhe Nimetin. Familja ishte e lidhur shumë me traditën dhe fëmijët u arsimuan në shkolla fetare. Në fakt, shërbimi civil otoman me reformën e vitit 1900, u mbështet tek klerikët. Ali Rizai, babai i Mustafa Qemalit, e filloi karrierën si nëpunës i vogël; në fillim ishte kontrollor i fondacioneve bamirëse (vakëfeve), që ishin të shpërndarë kudo nëpër perandori. Në vitet 1876-1877 shërbeu si vullnetar në luftën ruso-turke. Martohet pas përfundimit të saj me Zybeiden, njëzet vjet më e re, origjina shqiptare e së cilës nuk vihet në dyshim. Babai i saj, Safuzade Abdullah Aga e nxirrte jetesën prej bujqësisë dhe tregtisë në qytetin e vogël Langaza (Langatha) në lindje të Selanikut. Mbante titullin Aga, ndonëse nuk fitonte shumë nga toka. Nuk dihet nëse ishte vetë pronari, apo zëvendës i tij. Ndërsa i biri, Hysen Aga, ishte vërtetë pronar tokash. Familja vinte prej Vodine (Ethesa) në Maqedoninë Perëndimore. Xhemil Bozak, djali i Sali Bozak, kushëririt dhe bashkëpunëtorit të afërt të Ataturkut shkruan se “të dy familjet kishin lidhje gjaku. Gjyshi im, Safer Efendi, ishte me origjinë shqiptare”. Ky pohim mund të ketë rëndësi për të njohur origjinën e Mustafa Qemalit. Ndërsa vetë Sali Bozak pohon se “me Mustafa Qemalin të dy rrjedhin prej gjyshërve të njëjtë atëror dhe mëmësor, që ai i quan Haxhi Islam Aga dhe Haxhi Sali Aga”. Megjithatë, Bozak mund të ketë folur për një brez më të largët, sepse gjyshi atëror i Mustafa Qemalit, siç kemi thënë edhe më lart quhej Ahmet. Në kujtimet e tij, Eqerem Bej Vlora, bashkëmoshatar i Ataturkut shkruan se “i ati i Mustafa Qemalit ishte shpërngulur nga Leskovici dhe fillimisht qe vendosur në Prishtinë….

Nga djalë i një familje të thjeshtë në babai i të gjithë turqëve
Gjeneral i betejave të fituara dhe burrë shteti i përmasave botërore, themeluesi i Turqisë moderne. E quajtën Mustafa Qemal Pasha deri në vitin 1934 dhe prej këtij viti deri në fund të jetës Ataturk, domethënë babai i të gjithë turqëve. Rrallë mund të gjendet një komb tjetër që ta ketë vlerësuar aq lart prijësin e vet. Por nga ana tjetër, janë të rrallë ata udhëheqës që kanë luajtur një rol shpëtimtar sa Ataturku për Turqinë. Mustafa Qemali u kalit në luftën kundër regjimit të Abdyl Hamitit II. Në vitin 1905, formoi në Damask shoqërinë sekrete të turqëve të rinj me qendër në Selanik. Në vitet 1908-1909, mori pjesë në revolucionin xhonturk që rrëzoi sulltanin Abdyl Hamiti II nga froni. Dallohet në luftën kundër italianëve në Libi më 1911. Gjatë Luftës së Parë Botërore u gjend në fronte të ndryshme. Më 1915, si lejtnant kolonel komandoi një division trupash në gadishullin e Galipolit. Në betejën e Dardanelëve shkëlqeu për vendosmërinë dhe aftësitë e jashtëzakonshme që e lartësuan në kulm, duke e bërë praktikisht gjeneralin numër një të Turqisë. Sukseset e tij bënë që opinioni publik ta quajë “Heroi i Galipolit”. Nuk pati marrëdhënie të mira me aleatët gjermanë. Kundërshtoi gjithashtu projektet islamiste të Enver Pashës. Megjithatë, deri në atë periudhë nuk pati mosmarrëveshje me sulltanin e ri Vahdetin, i cili e emëroi inspektor të përgjithshëm për shtypjen e trazirave në Detin e Zi.

Lufta e Parë Botërore pati pasoja katastrofike për perandorinë otomane, e cila u nda në mes të shteteve fituese: Anglisë, Francës, Italisë dhe Greqisë. Shteti i pavarur turk që do të krijohej do të shtrihej në një territor të vogël në Azi. Pjesa evropiane dhe shumica e territoreve aziatike i morën të huajt. Në këtë situatë të pashpresë Mustafa Qemali kaloi në Anadoll dhe krijoi një qeveri kombëtare në Ankara më 11 shtator 1919. Asambleja e Madhe Kombëtare e zgjodhi president të vendit. Traktati i Sevrës që ligjëronte ndarjen e territoreve të perandorisë provokoi zemërim të madh dhe për rrjedhojë nuk u nënshkrua prej Sulltanit. Aleatët nuk kishin forca të mjaftueshme për luftë, sepse pjesa më e madhe e trupave të tyre ishin çmobilizuar. Vetëm grekët ishin të motivuar të luftonin deri në pikën e fundit, sepse kuptuan se ishte shansi i fundit për të marrë territoret greqisht folëse të Azisë së Vogël dhe Konstandinopojën. Ushtritë greke dhe turke me rreth 300 mijë vetë secila u ndeshën në atë që është quajtur ”beteja e shekullit”. Ushtria turke e komanduar nga Mustafa Qemali doli fituese dhe rimori me shpejtësi territoret. Në anën e turqëve ishin vendosur rusët. Një aleancë ruso-turke ishte shumë e dëmshme për interesat afatgjata të Perëndimit. Diplomacia britanike hyri përsëri në lojë, duke i afruar Mustafa Qemalit bashkëpunim kundër vendit të sovjetëve. Rreshtimi i Turqisë në anën perëndimore ishte veprim i mençur e me ndikim pozitiv në zhvillimet e ardhshme. Forcat çlirimtare turke hynë në Stamboll dhe në fillim e izoluan sulltanin, pastaj e hoqën nga froni. Pas një tradite të gjatë mijëra vjeçare, u hoq regjimi monarkik. Shpërbërja e Perandorisë ishte një fakt i kryer. Nacionalizmi otoman u zëvendësua me nacionalizmin e ri turk që i ftonte të gjithë qytetarët që jetonin në territorin e Turqisë të bashkoheshin rreth vlerave të përbashkëta: gjuhës, historisë dhe kulturës turke. Vetë Mustafa Qemali u bë ideatori dhe realizuesi kryesor i krijimit të identitetit kombëtar turk. Me shpalljen e Republikës e deri në vdekjen e tij, Mustafa Qemali ishte presidenti i shtetit të parë turk.

Ideator i evropianizimit dhe modernizimit të vendit.
Turqia është sot i vetmi vend laik, në një vend ku shumica dërrmuese e popullsisë i përket besimit islam. Meritën kryesore për këtë e ka Mustafa Qemali, i cili duke parë progresin e Perëndimit vendosi ta përshtasë qytetërimin evropian në kushtet e Turqisë. Vetë ai ka deklaruar shpesh besnikërinë ndaj fesë islame, por kërkoi nga shoqëria turke që ta shohë fenë si çështje personale të individëve. Ndër masat kryesore të tij ishin heqja e kalifatit, ndalimi i përdorimit të ferexheve dhe i veshjeve orientale, pakësimi i shkollave fetare, zvogëlimi i rolit të klerit në arsimimin e popullsisë. Arsimi u unifikua dhe u modernizua. U realizua rinovimi i programeve shkollore që ato t’u përgjigjeshin më mirë nevojave të vendit; u hapën universitete të reja. Kodet civile dhe penale të vendit u hartuan sipas modeleve të shteteve të përparuara të Evropës. Roli i grave në jetën ekonomike dhe politike të vendit u rrit shumë. Që në vitin 1934, gratë fituan të drejtën e votës dhe të përfaqësimit në Parlament. Turqia është ndër vendet e para në botë ku grave iu dha e drejta elektorale. Në vitin 1926, hyri në përdorim kalendari gregorian dhe më 1 nëntor 1928, edhe alfabeti latin, ndërkohë që përdorimi i alfabetit arab u ndalua me ligj. U hoq nga kalendari e premtja si ditë pushimi dhe u zëvendësua me të dielën si në vendet e tjera evropiane. Në fushën ekonomike, Turqia siguroi ritme të larta të zhvillimit. U ndërtuan rrugë, ura, hidrocentrale, shkolla dhe spitale. Deviza e Ataturkut ishte “Paqe brenda vendit, paqe në botë” si lajmotiv i politikës së tij të jashtme.

Kushtetuta e re e Turqisë theksonte themelet laike dhe republikane të shtetit dhe ushtria merrte rolin e garantit të zbatimit të saj. Por, reformat e ndërmarra u zhvilluan në kushtet e opozitës së fortë islamike në vend dhe u karakterizuan nga përdorimi i grushtit të hekurt për të shtypur veprimtarinë e saj. Ataturku vdiq më 10 nëntor 1938, në Ankara. Mijëra statuja, buste dhe foto të tij janë të shpërndara në të gjithë vendin. Emri i tij u është dhënë institucioneve publike, ndërtesave, parqeve, rrugëve, e të tjera. Të huajt vërejnë jo pa habi se si turqit janë të dhënë shumë pas udhëheqësit që ka vdekur rreth 6 dekada e gjysëm më parë. Veprimi i tij realist e transformoi dhe e përtëriu vendin, duke e shndërruar Perandorinë e vjetër otomane në Republikën e re Turke.

Mustafa Qemali në Shqipëri 1910-1912
Në vitin 1910, në Shqipëri shpërtheu një kryengritje e madhe. Ministri i Luftës, Mahmut Shefqet Pasha, u angazhua personalisht në shtypjen e saj. Për këtë qëllim vendosi të thërrasë në shtabin e tij të luftës Mustafa Qemalin që njihej si njëri ndër gjeneralët më të përgatitur dhe i ngarkoi atij hartimin e planit të operacioneve. Mustafai në këtë kohë gjendej në Shtabin e Armatës së Pestë në Selanik. Operacionet luftarake të hartuara prej këtij gjenerali të aftë, në fakt siguruan shtypjen e kryengritjes. Dhuna e përdorur ndaj kryengritësve ishte aq e madhe sa shefi i kancelarisë së Sulltanit Lutfi Simavi do të shkruante: «Ishte dhunë e panevojshme e një qeverie që nuk di çfarë bën dhe po e çon vendin drejt katastrofës». Kur mori përgëzimet për fitoren e arritur ndaj kryengritësve shqiptarë, Mustafa Qemali u përgjigj se «ky është vetëm fillimi, krahasuar me atë që do të bëjmë në të ardhmen». Por Shqipëria nuk u gjunjëzua. Në vitin 1911, plasi kryengritja tjetër. Pastaj e treta më 1912. Programet e kryengritjeve ishin politike dhe dukej se fuqi të huaja qëndronin pas luftëtarëve. Edhe furnizimet me armë vinin nga jashtë. Mustafa Qemali nuk u përqendrua tek problemet politike të shqiptarëve. Si gjeneral i interesonin më tepër çështjet ushtarake. Sipas një raporti, ai kaloi fshehurazi në Bosnjë me ndihmën e një oficeri otoman të quajtur Ferit Çakmak, që shërbente në kufirin me Austro-Hungarinë, të cilin kur u bë president e emëroi shef Shtabi të Ushtrisë turke. Në të vërtetë, në kryengritjen e vitit 1912, Mustafa Qemali ndonëse u mor me çështjen shqiptare nuk qe i angazhuar drejtpërdrejt në luftime. Pse pjesmarrja e Mustafa Qemalit në operacionet luftarake kundër kryengritësve shqiptarë ka kaluar në heshtje?

Përgjigjja është e thjeshtë. Siç ndodh zakonisht gjatë një lufte, edhe sot luftimet, betejat dhe fitoret personalizohen me emrin e komandantit të ushtrisë. Të tjerët, përfshirë edhe gjeneralët e mëdhenj, mbetën disi në hije. Edhe në luftën shqiptare, si në të tjerat të zhvilluara brenda territoreve të Turqisë së sotme, apo gjetkë në perandorinë otomane, ai veproi si ushtarak, duke zbatuar urdhërat, pavarësisht nëse ishte dakort apo jo me luftën e bërë. Domethënë, nuk dihet nëse Mustafa Qemali e dëshironte sinqerisht këtë luftë. Vullnetin e tij, ai do ta shprehte vite më vonë, atëherë kur u vu në diskutim vetë ekzistenca e shtetit otoman dhe krijimi i një shteti turk në të gjithë territoret ku banonin turqit dukej gati i pamundur.

Kronologjia e jetës së Ataturkut

1881
Lindi në Selanik Mustafa Qemali
1893
Vazhdoi shkollën e mesme ushtarake në qytetin e lindjes.
1899
Vazhdoi studimet në Kolegjin e Luftës në Stamboll.
1902
Përfundon studimet dhe gradohet lejtnant
1905
Emërohet në Armatën V të Damaskut.
1907
Transferohet në Armatën III të Selanikut.
1908
Merr pjesë në organizatën e turqëve të rinj që kërkonin rrëzimin e sulltan Abdyl Hamitit II.
1911
Kalon në Shtabin e Ushtrisë në Konstandinopojë.
1913
Emërohet atashe ushtarak në Sofie.
1914
Gradohet lejtnant kolonel. Turqia hyn në aleancë me Gjermaninë; Rusia, Britania dhe Franca i deklarojnë luftë.
1916
Ngarkohet me organizimin e divizionit IX në Trakë. Sulm i pasuksesshëm aleat në Dardanele. Mustafa Qemali gradohet kolonel dhe emërohet komandant i korpusit 16-të të ushtrisë. Aleatët tërhiqen nga gadishulli i Galipolit. Mustafa Qemali transferohet në fronin e Kaukazit dhe gradohet gjeneral e merr titullin Pasha.
1917
Kthehet në Stamboll.
1919
Emërohet në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë në Stamboll.
1921
Betejat kundër armiqëve të ndryshëm. I jepen titujt “Ghazi“ dhe “Marshall”. Rimerret Izmiri. Shpallet heqja e sulltanatit.
1923
Traktati i Lozanës. Ankaraja bëhet kryeqytet. Shpallet Republika e Turqisë. Mustafa Qemali martohet me Latifen në Izmir.
1934
I jepet emri Ataturk «babai i turqëve».
1938
Vdekja e Mustafa Qemal Ataturkut. Ismet Inonu e pason në postin e kreut të shtetit.

Shqiptarët e shquar bashkëpunëtorë, ose bashkëkohës të Ataturkut

Shqiptarët gjithmonë kishin dominuar prej shekujsh në jetën politike të shtetit otoman. Nuk ishte përkëdhelja e sovranit turk që e bëri këtë. Në fillim, ata kishin pozitë të njëjtë me të gjithë popullsitë e tjera të nënshtruara dhe në dallim prej tyre luftuan dhe u sakrifikuan më shumë për liri, domethënë qenë të armiqësuar më shumë me turqit. Në rrethanat historike të krijuara dhe falë forcës së tyre, ata arritën të bëhen ndër shtyllat kryesore të perandorisë. Trimëria e jashtëzakonshme në luftë dhe dëshira për pushtet i ngjiti në majat e pushtetit otoman. Falë tyre, shqiptarët që banojnë në Turqi gëzojnë respekt të veçantë prej popullsisë turke.

Si edhe më parë, në kohën e Mustafa Qemalit, Ataturkut, në Turqi kishte një elitë politike shqiptare me ndikim në jetën politike të vendit. Disa prej këtyre personaliteteve ishin miq të tij, ndërsa të tjerët kundërshtarë, siç ndodh zakonisht në jetën politike të një vendi.

Ahmet Izet Pasha, (1864-1937)
Ahmet Izet Pasha ishte ushtarak e burrë shteti. Kishte punuar me këshilltarin ushtarak gjerman, Von der Galtz dhe qe trajnuar disa herë në Gjermani. Mori pjesë në luftën turko-greke të vitit 1897, pastaj shërbeu në Siri dhe Jemen, ku e gjeti shpërthimi i Luftës së Parë Botërore. Kthehet në Stamboll me detyrat e shefit të shtabit, pastaj edhe të ministrit të Luftës. Bëhet Vezir i Madh për 25 ditë me propozimin e Mustafa Qemalit, ndonëse nuk e përfshiu gjeneralin e shquar në kabinet. Ata e kishin njohur njëri-tjetrin në Juglindje të Turqisë, ku Izet Pasha kishte qenë epror i Mustafa Qemalit. Disa vjet më vonë, më 1926, kur Mustafa Qemali ishte president dhe Izet Pasha thjeshtë pensionist, pati deklaruar: “Pasi Mustafa Qemali i pati propozuar sovranit që unë të bëhesha kryeministër, unë i gjeta të gjitha të tjerat të parapërgatitura mbi tavolinë“.

Sali Bozak
Ishte kushëriri i Ataturkut, anëtar i Komitetit Union dhe Progres. Shërbeu në gardën e bejlerbeut në Stamboll, kur sulltani i larguar nga froni u transferua për në Selanik. Në vitet 1913-1914, ishte me Mustafa Qemalin në Siri dhe pas tre viteve kthehen së bashku në Stamboll për të kaluar përsëri së bashku në Ankara në vitin 1920. U bë anëtar i Parlamentit turk. Qëllon veten ditën e vdekjes së Ataturkut. I mbijetoi fatkeqësisë. Tërhiqet në pension e vdes më 1941.

Fuad Qyprili
I fundit ndër të mëdhenjtë e familjes së famshme të Qyprilinjëve. Lindi në vitin 1890. Mori edukim të zgjedhur. U tërhoq pas kulturës perëndimore, letërsisë otomane dhe asaj evropiane. Fliste disa gjuhë: turqisht, frëngjisht, greqisht, persisht dhe arabisht. Në fillim nuk pati marrëdhënie të mira me Mustafa Qemalin, por pastaj u bënë miq. Me ftesën e tij, gjenerali mori pjesë në debatet intelektuale që zhvilloheshin në atë kohë rreth të ardhmes së perandorisë. Fuad Qypriliu u bë njëri ndër intelektualët më të shquar të Turqisë. Ai shkroi një lumë artikujsh dhe 65 libra. Me kalimin e kohës iu përkushtua më shumë politikës. Në vitin 1947, krijoi Partinë Demokratike Turke, që erdhi në pushtet më 1950. U bë deputet i Stambollit dhe ministër i Jashtëm i Turqisë.

Fahretin Altai(1880-1974)
I lindur në Shqipëri. Diplomohet në Kolegjin Ushtarak të Stambollit. Ishte komandant kalorësie në luftën e pavarësisë. Mori pjesë në operacionet kundër kurdëve dhe pastaj qe komandant i tyre në beteja të ndryshme. Udhëhoqi një repart vullnetarësh kurdë kundër bullgarëve në vitin 1913. Në Luftën e Parë Botërore kreu detyrat e komandantit të divizionit dhe të korpusit. Pas përfundimit të luftës, u emërua komandant i divizionit 12 në Konia, ku u dallua në rezistencën kundër grekëve. Në fillim hezitoi ta lëshonte sulltanin, por pastaj bëhet me Mustafa Qemalin. Luajti rol parësor në fitoren mbi grekët. Ishte i pari komandant turk që rifitoi Izmirin më 1922. Mustafa Qemali e pati emëruar inspektor në Armatën e dytë dhe pastaj komandant të Armatës së parë.

Mehmet Ferid Pasha (1853-1923)
U njoh fillimisht si “damad”, dhëndërri i sulltan Abdyl Hamitit II dhe kunati i sulltanit të fundit Vahdetin. Për shumë vite ishte ambasador otoman nëpër Evropë. Kundërshtarë i vendosur i Komitetit Union dhe Progres. Pak i njohur para Luftës së Parë Botërore. Formoi pesë qeveri pas përfundimit të saj. Kur Stambolli ishte nën pushtimin aleat u lidh me anglezët, sepse mendonte se një rezistencë e mundshme ishte e kotë dhe do të shoqërohej me humbjen përfundimtare të kryeqytetit. Nënshkroi Traktatin e Sevrës. Ky ishte shërbimi i fundit që u bënte aleatëve para largimit nga pushteti. Për këtë veprim që u konsiderua tradhëti kombëtare, Asambleja e Madhe e shtetit i hoqi atij dhe bashkëpunëtorëve të vet shtetësinë otomane. Vdiq në azil në Francë në prag të shpalljes së Republikës së Turqisë.

Mehmet Ferid Pashë Vlora (1851-1914)
Pinjoll i njërës prej familjeve më të pasura dhe më të fuqishme të Shqipërisë së Jugut. Kishte kryer detyra të rëndësishme në administratë. U bë i mirënjohur si guvernator i suksesshëm i Konias. Tregoi talent në luftën kundër banditëve dhe në ndërtimin e rrugëve, urave, shkollave, spitaleve, ujësjellësve, si dhe në restaurimin dhe ruajtjen e monumenteve të vjetra historike, duke e bërë Konian një qytet model. Për të qetësuar kërkesat politike të shqiptarëve, Abdyl Hamiti II e bëri Vezir të Madh. Ndoshta nuk qe i aftë për të kontrolluar vullnetin politik të bashkë atdhetarëve. Pasi u njoh me kërkesat politike të popullatës shqiptare u shpreh se “ato nuk janë të popullit të atjeshëm dhe se të tjerë qëndrojnë pas tyre”. Megjithatë, besnikëria e tij ndaj Sulltanit mbeti e dyzuar. Thonë se kur mori vesh për kryengritjen që shpërtheu në Ferizaj u shpreh në shqip “mirë po ia bëni djema”, shprehje e cinizmit zbavitës të një politikani me përvojë. Për shkak të moskontrollit të revoltës shqiptare shkarkohet nga detyra më 22 korrik 1908 dhe kalon në funksione të rangut të mesëm deri në vitin 1913, kur Komiteti Union dhe Progres monopolizoi pushtetin. Pastaj shkoi në Egjipt, ku kaloi ditët e fundit të jetës.

Mehmet Said Pasha (1863-1921)
Anëtar i dinastisë mbretërore shqiptare të Egjiptit. Bashkëpunoi me Komitetin Union dhe Progres që më 1906. U bë senator në Stamboll më 1908, kryetar i Senatit më 1912, ministër i Brendshëm, pastaj Vezir i Madh më 1913. Nuk pati dijeni, kur Enver Pasha e futi Turqinë si aleate të Gjermanisë në Luftën e Parë Botërore. Qëndroi si figurë qendrore e politikës otomane deri në vitin 1917. Pastaj emigroi në Maltë. Gjatë një qëndrimi në Itali u vra prej një armeni më 1921.