http://www.shekulli.com.al/       10 Maj 2004

Botohet për herë të parë pjesë nga ditari i mëkëmbësit të Viktor Emanuelit
në Shqipëri, Alberto Parianit me përshkrime të protagonistëve të politikës
shqiptare gjatë luftës antifashiste

Zbulohet ditari i një gjenerali fashist për Shqipërinë

Protagonistët e luftës antifashiste sipas ditarit të Alberto Parianit

Belina Budini

Asnjë fjalë për Enver Hoxhën apo eksponentë të promovuar më vonë si shumë të
rëndësishëm për luftën antifashite në Shqipëri. Kush ishte i rëndësishëm ose
i rrezikshëm për Romën fashiste në vitin 1943 sipas mëkëmbësit të mbretit
Alberto Pariani? Për herë të parë vjen nga arkivat italiane dokumenti në
dorëshkrim i ditarit të Alberto Parianit me portete të protagonistëve të
politikës shqiptare gjatë luftës antifashiste. Është një dokument i panjohur
arkivor deri më sot në Shqipëri, origjinali i të cilit ruhet në "Biblioteca
Civica' të Veronës dhe një kopje e të cilit sapo ka mbërritur në Drejtorinë
e Përgjithshme të Arkivave. Bëhet fjalë për dorëshkrimin e ditarit të
mëkëmbësit fashist të Viktor Emanuelit në Shqipëri, Alberto Parianit. Ky
ditar është mbajtur gjatë kohës kur gjeneral Pariani ishte me këtë titull në
Shqipëri (nga marsi në shtator të vitit 1943). Figurojnë në të emra
protagonistësh të politikës shqiptare nga më të rëndësishmit e kohës me
përshkrimet përkatëse për to që ka bërë gjenerali fashist. Përshtypje të tij
gjatë takimeve me njërin apo tjetrin në rastin e kolaboracionistëve ose
informacioneve që ka mbledhur nga burime të vetat në rastin e antifashistëve
deri edhe në cilësime personale për to. Përveç përshkrimeve të bindjeve dhe
pikëpamjeve të tyre, jo rrallë bën edhe cilësime personale si në rastin e
Maliq Bushatit, i cili ka qenë në një funksion të lartë shtetëror nga 13
Shkurt 1943 -12 Maj 1943. Pariani e quan atë qejfli grash, ndërsa përshkruan
një tjetër protagonist të Verilindjes, një kapobandë të Dibrës, Cen Elezin,
si përfitues, pasi i biri i kishte kërkuar vetëm një ditë pasi i ishte
prezantuar plot 2 mijë napolona. Vetë përzgjedhja e figurave ose
protagonistëve emrat e të cilëve figurojnë në bllokun e shënimeve të
Parianit, duket se tregon për rëndësinë e tyre. Ky dokument përshtypjesh
zbardh anë të panjohura ose të pathëna të disa prej këtyre protagonistëve.
Ditari sigurisht në dorëshkrim italisht, nuk ka një kaligrafi shumë të
qartë, megjithatë pjesa më e madhe e tij është e deshifrueshme. Në këtë
numër kemi përzgjedhur vetëm disa prej këtyre protagonistëve të rëndësishëm
për Romën dhe vetë Alberto Parianin asaj kohe, ndërsa figurojnë rreth 80 të
tillë në ditarin e tij përfshi edhe disa protagonistë italianë. Përshkrimet
për protagonistët e tjerë do të botohen në vazhdim në rubrikën "Dossier"
javën e ardhshme.
Kush ishte Alberto Pariani?
Ka ende dëshmitarë të gjallë që e kanë njohur në të shkuarën gjeneralin
fashist, në kohën kur kanë qenë fëmijë ose shumë të rinj në moshë. Gjenerali
italian është edhe personazh i një filmi shqiptar, ndërsa në kohën e Zogut
ka patur një aks rrugor që mbante emrin "Gjeneral Pariani". Tashmë
dokumentat që kanë lidhje me të i përkasin arkivës si ky ditar në dorëshkrim
i cili ruhet në "Biblioteca Civica" të Veronës, ndërsa ndonjë kartolinë me
autografin e tij e gjen në tregun e librave antikë në internet për 30 euro.
CV-ja e tij nuk mungon në adresën virtuale të gjeneralëve,
http://ëëë.generals.dk/
Sipas të dhënave për të në këtë adresë, Alberto Pariani ka lindur në vitin
1876 dhe ka vdekur në 1955. Nga viti 1920 deri në 1924 ka qenë oficer
komando. Nga 1925 deri në 1926 shef armate. Dhe këtu fillon karriera e tij
ushtarake në Shqipëri si atashe ushtarak në Tiranë nga viti 1927 deri në
1933. Nga ky vit deri në 1934 edhe ka qenë kreu i Misionit ushtarak italian
në Shqipëri në kohën e Mbretit Ahmet Zogu. Pas kësaj oficer i prgjithshëm i
Divizionit Brennero nga 1934 në 1936, shef gjeneral i ushtrisë, nën-sekretar
i Luftës nga 1936 deri në 1939, i tërhequr në 1943 dhe i rithirrur po këtë
vit. Dhe rikthehet në Shqipëri si gjeneral në krye të misionit ushtarak në
1943, vit gjatë të cilit kreu funksionin e mëkëmbësit të mbretit, Viktor
Emanuelit, në Shqipëri nga marsi deri në shtator. Pas përfundimit të këtij
misioni, shkon si ambasador në Berlin nga 1943 deri në 1945. Përfundon në
burgun gjerman për dy vjet, nga 1945 deri në 1947. Arrestohet si pro-fashist
por lirohet. Vdes në 1955. Në Shqipëri ka patur një rrugë që ka mbajtur
emrin e gjeneral Alberto Parianit në kohën e mbretit Zog. Sot ajo është
rruga Fortuzi, emër i cili i është vënë kësaj rruge në vitin 2000. "Gjeneral
Alberto Pariani" ka qenë një aks i rëndësishëm në atë kohë. Anës saj ka
pasur vila të cilat jepeshin me qira. Në vitin 1935 për zgjerimin e rrugës
"Gjenereal Alberto Pariani" janë shpenzuar më shumë se 4600 franga ari.
Vilat në këtë rrugë vazhdojnë të jenë tipike të kohës së Italisë, ndërtime
të bëra në fund të viteve '20. Vila më karakteristike është ajo ku sot është
vendosur selia e Partisë Social Demokrate.


Për Rexhep Jellën

23.3.43

"Më mbetet premtimi i tij për bashkëpunim të plotë. - Insiston për problemin
e xhandarmërisë. Me xhandarmërinë do të jenë të gjithë nacionalistët kundër
komunistëve. Peja: Nuk e njeh shumë: ka dëgjuar të flitet mirë për të si
person i hapur. - Ka punuar mirë si prefekt në Kosovë. - Më i preferuar
është Prenk Teniqi (? mbiemri nuk kuptohet mirë në dorëshkrimin e Parianit)
ose Fiqiri Dino sepse janë më dinamikë."

Për Shefqet Vërlacin

24.3. 43

"Është shumë i hidhur kundër Jakomonit, Gabrielli-t dhe Meloni-t. - E
konsideron këtë të fundit si të lig sepse është drejtues i vërtetë i një
politike të bazuar në kriteret personale. Vërlaci është nje person me
karakter të vendosur: ka ende shumë ndikim në Shqipërinë qendrore (Elbasan)
dhe në jug. (Pjesa e dytë e tekstit për Vërlacin është shumë e vështirë për
t'u deshifruar për shkak të kaligrafisë jo të mirë të shkruesit)"

Për Hysni Kapon

Hysni Kapo është personazhi me numrin 50 në ditarin e Parianit. Ky i fundit
e përshkruan atë shumë shkurt me fjalët kapobandë dhe si shumë të vendosur.

Për Cen Elezin

Një nga krerët dibranë - një herë e një kohë miku im, - sot ? I biri erdhi
tek unë/ më bëri përshtypje të mirë - Një ditë më vonë më kërkoi me anë të
një letre 2 000 napolona.
Ka marrëdhënie të mira me Fiqiri Dinon, Hysni Deman, Haqif Lleshin, Muharrem
Bajrakratin (me të cilin ka lidhje familjare). Disponon rreth një mijë trupa
të armatosur. Me të janë të lidhur edhe Myftar Kaloshi (1000 burra), Ali (?)
Maliqi (500 burra).
Nga ana tjetër ka kundër: Halil Halia (500 burra të armatosur), Selim
Xhetani (gjithashtu 500), Ramazan Hoxha (300 të armatosur), nga familja
Dema, Homeshi (?) etj... Në rastin e familjes Dema, nga ana e Fiqiri Demos
po bëhen përpjekje që të pajtohen me familjen Lleshi me të cilët janë në
gjakmarrje.

Për Nuredin Bej Vlorën

Ka vetëm një përshkrim të shkurtër për të në ditarin e Alberto Parianit.
Protragonisti i 32 në bllokun e tij, pas Mithat Frashërit ose Lumo Skëndos,
Nuredin Bej Vlora përshkruhet tekstualisht si Nacionalist ekstremist,
përshkrim ky që haset dendur në ditarin e Parianit.

Për Myslym Pezën

"Kapobandë e Pezës - bën pjesë në grupin e këshillit kombëtar çlirimtar që
ka për organ një gazetë të daktilografuar, të titulluar Bashkimi".

Për Mustafa Gjinishin

Nga Peqini. I biri i një patrioti, ai është bërë kapoja i komunistëve
shqiptarë. Është me kapobandën Myslym Peza.

Për Maliq Bushatin

Dita 24.3.43 - Situatë e vështirë në Kosovë - në Prishtinë por sidomos në
Pejë dërgim në port i ministrit Agushi me shoqëruesit e vet personalë dhe
zyrtarë. Pyet se cilët autoritete ushtarake do të ndërmarrin role pajtuese
me autoritetet civile. Shënim: i degjeneruar (i dhënë pas grave) megjithatë
inteligjent.


Shënim
Burimi:Nga ditari dorëshkrim i gjeneral Parianit, Mëkëmbës i Përgjithshëm i
Viktor Emanuelit në Shqipëri në vitin 1943. Botohet sipas tekstit italisht
që ruhet në Arkivin Qendror Shtetëror në Tiranë. Ky ditar dhe dokumente i
është dhuruar pikërisht këto ditë AQSH në kuadër të bashkëpunimit me
Universitetin "San Pio V"- Romë dhe institucione tët jera partnere në Itali.
 Origjinali ruhet në "Biblioteza Civica" të Veronës. Teksti botohet për herë
të parë. Botimi i tij mund të ndihmojë historianët dhe studjuesit për të
saktësuar vendin e këtyre figurave duke marrë në konsideratë faktin e
rëndësishëm se ç'përfaqësonin ato për Romën, në kushtet kur dy aleancat e
fuqishme ndërkombëtare dhe dy grupimet e mëdha politike në Shqipëri ishin
shpallur me kohë publikisht.


Disa data të pushtimit fashist në Shqipëri

7 prill 1939; trupat italiane pushtojnë Shqipërinë

16 prill 1939 / 9 shtator 1943: Viktor Emaueli i Tretë, Mbret i Shqipërisë

23 prill 1939/ Mars 1943 mëkëmbës është Fancesco Jacomoni nga San Savino

Mars 1943 / 6 shtator 1943 mëkëmbës i mbretit është Alberto Pariani





10/05/2004
KATEGORIA: Dossier