vijon nga numri i kaluar

Jetëshkrimi i Ramizesë nuk do të ishte i plotë, në qoftë se do të linim mënjanë rrënjët e saj. Këtu e 130 vjet më parë, në Berat u lind Gjebrea (xhaxhai) dhe jo rastësisht po hedh në letër pak histori rreth tij. Kishte në krah dhe mik Dervish Himën, Hasan Prishtinën dhe Ismail Qemalin. Ky i fundit e ngarkoi më 1912-n që të ngrinte flamurin e lirisë në Berat, ndërsa me formimin e qeverisë, e emërtoi drejtor të Financave.

Ramize Gjebrea u lind më 20 prill 1923. Babai, Rustemi, ishte patriot. Edhe nëna, bijë e Kaçanikut të Kosovës martire, ishte një grua vatani, e cila nuk pushoi asnjëherë së foluri për shqiptarizmin. Viti 1913, viti që e përgjysmoi Shqipërinë, e la nënë Safijen në këto anë. Mësimet e para Ramizeja i mori nga babai i saj. Me konkurs fitoi të drejtën (bursën) për të vazhduar studimet në Institutin Femëror “Nëna Mbretëreshë” në Tiranë (1935-1940).

Nxënësja e shkëlqyer e Institutit “Nëna Mbretëreshë”
Ishte nxënëse e shkëlqyer, aq sa zelli i saj ra në sy, sepse atje ku shpërthente urrejtja, ishte e pranishme Ramizeja: në demonstrata e në faqet e para të gazetave. I prenë bursën dhe e përjashtuan nga shkolla. Më 18 janar 1942 u bë një demonstratë nga nxënësit e shkollës. Këtë e dëshmon letra që i është dërguar Ministrisë së Arsimit nga Rektorati Feminor “Nëna Mbretëreshë”: “Deri më sot nuk janë paraqitur në shkollë 6 vajza, midis tyre Ramize Gjebrea dhe Liri Belishova. Konviktorët marshuan nëpër rrugët e qytetit derisa arritën në sheshin “Skënderbej”. Sjellja qe shembullore. Për të parën herë vendosëm të mos këndojmë. “Mendja e Ramizesë kthjellohej nga dita në ditë. Ajo po e kuptonte gjendjen e rëndë në të cilin ndodhej vendi, prandaj hyri me shumë dëshirë në marrëdhëniet me ilegalët Misto Mame, Mihal Duri, Liri Belishova, Nexhmije Xhuglini, Fiqret Sanxhaktari, në Tiranë, Shejnaze Juka, në Shkodër (1942), Margarita dhe Kristaq Tutulani, në Berat. Tmerrësisht e revoltuar, një ditë ndaloi në pazarin e Tiranës, ku ishin varur dy ilegalë. Në gjoksin e tyre ishin vendosur kartela të bardha me mbishkrimin “partizan” dhe u betua para shokëve ilegalë për hakmarrje. Njëri nga shokët i propozoi Ramizesë. “Shumë mirë, - tha Mistoja. E meriton, e njohim të gjithë. E tërë qenia e Ramize Gjebresë dihaste guximin dhe qëndresën.

Aktiviteti i luftëtares së lirisë
Në mars të vitit 1942 udhëtoi me Qemal Stafën për në Gjirokastër. Bashkë me kënaqësinë, që do të shkonte në këtë qytet të gurtë plot histori e vlera të mëdha arkitekturore (qyteti i lindjes), ajo do të merrte pjesë në krijimin e Qarkorit të Rinisë. Në vitin 1943 caktohet sekretare e rinisë në Berat. Te Ramizeja ziente gjithçka. Edhe instikti që nuhat dhe i del përpara së keqes, edhe zgjuarsia që nxit maturinë dhe arsyen e fshehtë. Me porosi të Besnikut ajo mori pjesë në Konferencën e Rinisë Antifashiste të Qarkut të Vlorës. Kjo ishte një ngjarje e veçantë, e radhitshme në vlerat e mëdha të kohës. Vito Kapo, bashkënxënëse me Ramizenë, duke “shkelur” diçka nga e djeshmja, tha disa të vërteta që koha i kishte lënë në harresë për arsye politike. “Ramize Gjebrea më vjen një ditë në bankën ku rrija unë dhe më vë përpara broshurën “Lenini për fshatarët”. “Merre lexoje, por kujdes mos e humb!”. E lexova, por nuk e mbajta gjatë. Sipas traditës, e kaluam dorë më dorë duke menduar se do të na ndihmonte për të mësuar se ç’mund të bënim në të ardhmen. Mbas disa ditësh, erdhi të më takonte përsëri. “Më jep ndonjë tjetër”, - i thashë. - Atë që më dhe se kush ma mori dhe s’ma ka kthyer”. Të dyja mbetëm të shqetësuara dhe nisëm të sillnim ndërmend shoqet. Kaluan edhe disa ditë të tjera. Asgjë nuk ishte bërë majë, as brenda shkollës, as përjashta saj. Në një mbasdite kur ishim duke studiuar për të nesërmen, mbi bankë gjejmë një letër të shkurtër. Në të shkruhej: “Ju përgëzoj për punën që bëni! Margarita Tutulani”.

Aksionet, rrëmbimi i shtypshkronjës
Tipografët i dinin mirë labirinthet e hyrjes dhe të daljes në shtypshkronjë. Në orën 21.00, në çastin kur karabinierët ishin në shëtitje, secili u gjend në pozicionin e vet. “Te dera e shtypshkronjës qëndronte një rojë italiane. Me rojën do të merrej “çifti” Misto Mame dhe Ramize Gjebrea, që të kapur prej krahu, bënin shëtitje. Kishte dhe të tjerë. Ata ishin asi njerëzish që kur pakësohen në numër, shtohen në trimëri. Në mesin e tyre ishte edhe Ramizeja e bukur, e cila siç kemi thënë, e zotëronte perfekt italishten dhe frëngjishten. Edhe njëri, edhe tjetra, tërhoqën vëmendjen e rojës.

Atëherë “çifti” iu afrua atij dhe nisën të bisedojnë. Roja, i kënaqur shumë nga që po fliste italisht me një vajzë të hijshme, as që e vinte re ç’po bëhej para shtypshkronjës. Por kjo skenë nuk i kishte shpëtuar “të fejuarit”. Te dera ishte afruar qetë-qetë Mihal Duri dhe e kishte hapur atë me një çelës kopil. Pas tij, kishin rrëshqitur edhe ilegalë të tjerë. Të fundit, në një moment tjetër kur roja kalonte nga njëri cep në tjetrin, u fut brenda edhe “çifti”. “Nën dritën e zbehtë të një elektriku dore punuam gjithë natën derisa e çmontuam dhe e transportuam pjesë-pjesë. Në të gdhirë, te dera e shtypshkronjës ndaloi një makinë. Roja ishte ndërruar dhe nuk i bëri përshtypje se çfarë po transportonin “punëtorë”. Përpara me shoferin, u ul Ramizeja. Lart në makinë, të armatosur, kishin zënë vend Mihal Duri dhe Prokop Myzeqari.

Pengesën e fundit, një postbllok në fabrikën e tullave, në sajë të Ramizesë, e kaluam me sukses. Vetëm pas tri ditësh, e mori vesh se ç’kishte ndodhur prefekti Qazim Mulleti”.

Në mos këtë vit, vitin tjetër do të mbarojë lufta dhe do të vijë dita të shfaqem nuse.

Ajo e dinte se ia vlente. Në rastin konkret, u përgojua për arsye “të fejesës” së diktuar nga rrethanat e ilegalitetit. Këtu nuk ka ndonjë imagjinatë të shfrenuar, sepse “fejesa” me Misto Mamen, për të rrëmbyer shtypshkronjën, u bë e njohur. Dhe kështu, në të gjitha bazat “vlenin” thashethemet në mbushje të legjendës për të dy të rinjtë e pashëm (mishërim i moshatarëve të rritur me pekule) ku ishte e pamundur t’u “ngjiteshin” cene. “E fejuara” e Mistos i ngjante një nuseje elegante, të përkryer, evropiane, por për arsye që dihen në vitet e pas luftës, kjo “fejesë” i atribuohej Qiriako Deçkës. “Të fejuarit” e asaj kohe ishin të rinjtë më të lumtur, më të çiltër, që kishte parë ndonjëherë Shqipëria. “Shokët më porositën të hidhesha në ilegalitet dhe t’i rralloja lidhjet me ta. A nuk mund të mos më gëzohej zemra për këtë vendim?” “Përse s’më ke thënë një gjysmë fjale, edhe mua”, më pyeti nëna. “E, po!”. “Kishe frikë nga unë?” “Ti s’mund të më kuptoje!” “Përse, si thua ti, unë s’të kam kuptuar?”

Letrat e Ramize Gjebresë
Këto letra, padyshim zgjidhin emocionalisht personalitetin e Ramizesë. Po t´i lexosh si më poshtë, ato kanë vlera jo vetëm për kohën e tyre, por më mirë le t´ia lëmë lexuesit.

“Mos më ngacmo më shumë! Zëri im depërtoi lehtë- lehtë në zemrën e njerëzve të mi. Për një çast, nëna nuk ishte në gjendje të qëmtonte fjalë. “Pse kujton se unë nuk dua të largohem nga këta qena?” “Mos më mbaj inat, nëna ime e mirë!” “Sytë e mi ranë mbi kornizën prej xhami brenda së cilës ishte fotografia ime me atë të Nakos dhe thashë.” “Thuamë, çfarë të bëj?” “Që sot, po më hapet edhe një dritare e re. As nënës, as babait, as vëllezërve nuk po u them gjë. E di që do ta kem vështirë, por s’ka gjë; kam plot shokë e shoqe. Nuk jam as e fejuar, as nuse e re, por jam e lirë. Nuk jam më çupëlinë, por do të bëhem edhe unë diçka, do të ndihmoj edhe unë rezistencën. Kam një mendim. Po sikur të më caktonin këtu në Pezë? Unë jam në gjendje t’ia arrij këtij qëllimi, por nuk e bëj, kam edhe unë detyra ndaj atdheut, s’jam frikacake. Më kujtohet dita e parë kur dola ilegale. Nëna bëri sikur nuk m’i hodhi sytë, nuk më puthi fort. Vetëm kur do të mbyllja derën, më tha: “Kujdesu për vete!” Në një letër që i dërgon nënës së vet, Ramizeja i flet për dashurinë ndaj saj, për pikëpamjet e saj liridashëse, për të drejtat e nëpërkëmbura. Ajo, duke shprehur mendimet e saj, duket që është përparimtare dhe e sakrificës. Ajo kishte merakun që në fshehtësinë më të madhe, të ndiqte hap pas hapi detyrat e ngarkuara. Mbledhje me rininë, udhëzime, mbledhje me gratë, takime me përgjegjësin e agitpropit, orë mësimi me analfabetët, mbledhje këshillimi për ilegalët e plagosur, për furnizimin me ushqime e veshmbathje, për shpërndarjen e trakteve. Ramizenë, kujdesi i shokëve dhe i shoqeve (këtë fakt ia shkruante edhe nënës së vet në një letër) e entuziazmonte. “Me siguri që nëna ime fle në këtë orë,- i thoshte shoqes së saj të ngushtë në Rrugën e Elbasanit, atje ku kjo rrinte ilegale. Do të jetë e dërrmuar shpirtërisht, e shkreta nënë, por unë i kam shkruar letra”. Ramizeja, me punën e saj të mençur, u bë shumë shpejt e kuptueshme dhe e dashur edhe për babanë. Disa shokë të Qendrorit donin që ajo ta vazhdonte punën në Tiranë, por disa të tjerë mendonin ta çonin në Vlorë, se atje puna ishte më e vështirë. Ditari i saj nuk mund të fliste më prerë se kaq. Fill pas marrjes së vendimit, dy ditë më vonë, Ramize Gjebrea do të mbërrinte në qytetin historik. Për ta lidhur disi me të sotmen, kur Fatos Nano theu një tabu, a e patë se si u turrën politikanët dhe publicistët kundër tij? A e patë se sa “të ndjeshëm” ishin më të shumtët e të angazhuarve në çështjen e “moralit” militant?

Nuk është fjala për krahasim, për të marrë në mbrojtje Fatos Nanon”, “rrugaçërinë” e tij politike, por për një mendim dhe veprim ndryshe nga normat, nga tabutë që dikton politika anakronike për “kurorën” bashkëshortore. Do të doja të mos zhytesha në ankthet e së kaluarës, por as në ato të sotmet. Veç, e sotmja nuk detyron askënd, as burrin, as gruan ta mbajnë të lidhur njëri-tjetrin për hir të “unazës”, për hir të asaj që “kështu thotë Partia”, apo “kështu e do morali i Baba Qemove”. Edhe kur politikani Fatos Nanon vuri kurorë në kishë me Xhoana Nanon, ai theu një tabu. Ai që s’e kupton këtë, është i prapambetur, anakronik. Autori i këtij libri e ka provuar mbi supet e veta këtë politikë vrasëse, për dashurinë e parë në vitin 1968 me B. H., e cila s’kishte asgjë të keqe edh e kishte gjithçka të bukur. Pa dashur të bëhem imponues, shoqet dhe shokët e Ramize Gjebresë, nuk duhet të harrojnë as dëshirat e veçanta që e varrosën atë, as lidhjet e fshehta, as kurorat “e lidhjeve” gjatë luftës, që i vunë pas luftës.

“Çdo rrethim e ka një dalje”. Qe organizuar mbledhja e Qarkorit dhe ishte vendosur që Ramizeja “të bëhej” nuse. Veprim i guximshëm, por këtë e kërkonte dhe e diktonte gjendja e jashtëzakonshme. Ditarët, letrat e Ramize Gjebresë, i kapërcejnë kufijtë e dokumenteve. Kur i lexova për herë të parë ato, konstatova dhe sërish konstatoj se ato janë pjesë përbërëse e jetës së saj. Në planin njerëzor, me autentitetin e tyre, shfaqen emocionalisht të fuqishme.

Ç´ndodhi më pas me Ramizenë
Më në fund erdhi dita e 20 janarit 1944. Ishte mëngjes i ftohtë. Ndërsa një palë këndonin dhe vallzonin, të tjerët bisedonin me zhurmë. Këtyre partizanëve dhe partizaneve u dukej sikur u vlonin në zemër të gjitha këngët. Në këtë bashkësi njerëzish të moshave të ndryshme, këmbeheshin lule këmbore, kuçumbele e cigare. Edhe fshatarët përrreth nuk i mbanin lotët e gëzimit.

“Shokë dhe shoqe, vëllezër dhe motra,- briti Hysni Kapo me tonin e një njeriu që zotëroi tej e përtej gjendjen. I bini armikut kryesor, nazizmit me tërbim, e qëlloni pa papushim. Le të jetë kjo Brigada e flakës, e zjarrit të luftës dhe e sulmit. Gjithçka e thënë ishte e urtë, e matur, e denjë për entiuziazëm. Një betim, i cili u bë historik. Më pas e mori fjalën Ramize Gjebrea, një vajzë e rritur dhe e bukur. Çast kalimtar që vetëm dy fjalë mund ta shprehin: njëzet e një vjeç. Përmes epërsisë së saj, me një theks plot autoritet mëshirues, ajo (keçja e vogël) tërhoqi edhe vëmendjen e atyre burrave hijerëndë. “Shokë dhe shoqe partizane, nëna dhe baballarë që na rrethoni. Ne, rinia me vajzat shqiptare, jemi të vendosur të luftojmë për liri si edhe burrat. Kur Mitatin e vranë fashistët, ju afruan, i hoqën shaminë e kuqe të qafës dhe kapelen me yll...

vijon nesër