14102004

Ceshtja e pjesemarrjes ne Komitetin Shteteror te Kthimit te Pronave, duket se po kthehet ne nje loje te dyfishte politike per disa parti te vogla te opozites. Kjo per faktin se disa parti parlamentare te opozites, qe e kane kundershtuar ashper ligjin per pronat, por edhe vete shoqatat e pronareve, ndonese kane deklaruar se nuk do te marrin pjese ne kete Komitet, nendhe, ato po perpiqen qe te fusin njerezit e tyre ne perberje te ketij Komiteti. Kryetari i PLL, Eqerem Spahiu, ka bere te ditur dje per gazeten "Korrieri" se Shoqata e Pronareve ka kerkuar qe ne kete Komitet te beje pjese si anetare, nje prej perfaqesuesve te tyre qe eshte, Agim Toro. Sipas Spahise, mbeshtetje per kandidaturen e Toros, cuditerisht i eshte kerkuar nenze edhe nga drejtuesit me te larte te PR. "Ajo qe te habit eshte fakti se kane qene keto dy subjekte, ato te cilat, se bashku me PLL, kane kundershtuar ashper Ligjin per Pronat, si dhe kane deklaruar me buje te madhe se nuk do te marrin pjese ne Komitetin Shteteror te Pronave, per faktin se ligji i miratuar ne Kuvend, nuk zgjidh ceshtjen e pronave", thekson Spahiu. Sipas tij, vetem PLL i ka qendruar vendimit te saj politik per te mos marre pjese ne kete Komitet, me argumentin se ligji vetem sa e kthen pronen ne objekt pazari politik midis PS dhe PD dhe shperfill haptazi te drejten e pronareve legjitim. Kreu i legalisteve eshte i mendimit se edhe pozicioni politik i PD, tashme eshte pothuajse i kompromentuar per faktin se drejtuesit me te larte te kesaj partie, ndryshe nga ckishin deklaruar per jave me rradhe, kane bere te qarte se do te marrin pjese ne Komitet, nepermjet formules konsensuale me PS te zgjedhjes se Kryetarit. Spahiu nenvizon se te luash me argumentin se problem nuk eshte shume ligji, por kryetari i Komitetit, tregon qarte se nuk je i interesuar per nje zgjidhje ligjore dhe perfundimtare te ceshtjes se prones. "Perpos kesaj, ka edhe mjaft zera nga grupi parlamentar i LZHK, per pjesemarrje ne kete Komitet. Dua te sqaroj se ky eshte nje opinion personal i disa anetareve te ketij grupi parlamentar dhe nuk perfaqeson vendimet politike te PLL. Ne si parti jemi deklaruar dhe rideklarohemi se nuk do te marrim pjese ne Komitetin Shteteror per Pronat, i cili duket qartazi qe tani se, eshte kthyer ne objekt pazari midis forcave politike. Pazarlliku behet akoma me i qarte, po te kihet parasysh fakti se edhe disa subjekte politike dhe shoqata te cilat e kane kundershtuar ashper ligjin e pronave, nendhe, po bejne cmos qe te jene te pranishem ne kete Komitet", ka nenvizuar drejtuesi me i larte i PLL. Nderkaq, deputetet e grupit parlamentar te PR, i kane hedhur poshte metimet e kreut te legalisteve Spahiu, sipas te cilave, drejtuesit me te larte republikan i kane kerkuar kreut te PLL qe te ndikoje prane LZHK, ne mbeshtetje te kandidatures se Toros. Sipas tyre, pozicioni politik i PR eshte teresisht i qarte se ai eshte ne kundershtim me Ligjin e Pronave te miratuar ne Kuvend dhe per rrjedhim, as do te marre pjese, por edhe as do te mbeshtese ndonje kandidature nga cdo krah qe te vi per anetare te Komitetit te Kthimit te Pronave.

Faqe 6 - Politikë

Grupi parlamentar i Lëvizjes së mbretit bën gati iniciativën e parë në Kuvend

“Të kthehen pasuritë e luajtshme”

Begeja: Pasuritë e familjes mbretërore nuk janë shumë

Juli Prifti

Lëvizja për Zhvillim Kombëtar do të kërkojë, me anë të një projektligji, kthimin dhe kompensimin e pasurive të luajtshme. Iniciativa ligjvënëse pritet të mbërrijë shumë shpejt në Kuvend, pasi projekti është në përfundim e sipër.

Kryetari i grupit parlamentar të LZHK-së, Maksim Begeja, pohoi dje për gazetën “Panorama” se ky projektligj do të jetë një nga iniciativat e këtij grupi, pasi pritet të propozohet edhe një projekt tjetër për krijimin e xhandarmërisë shqiptare. Duke u ndalur në kthimin dhe kompensimin e pasurive të luajtshme, Begeja ka shpjeguar se në draft, parashikohet kthimi i monedhave të arta, brilantëve dhe gurëve të tjerë të çmuar, pikturave të rralla, bagëtive dhe fabrikave që janë konfiskuar nga regjimi komunist, pas përfundimit të luftës. Sigurisht, sipas tij, gjithçka do të ndjekë procedurën e dokumentimit të plotë të pasurisë së konfiskuar, por ky projektligj bazohet në një fakt që mjaft nga pasuritë e konfiskuara ndodhen, aktualisht, në rezervat e shtetit. Kreu i grupit parlmentar të LZHK-së thekson se mjaft nga familjet që kanë humbur pasuritë e tyre pas luftës, ruajnë dokumentet origjinale të konfiskimit të tyre nga shteti, por pjesa që nuk i ka ruajtur ato, mendohet se i ka në thesarin e shtetit. Në lidhje me mbështetjen që mendohet të ketë ky projektligj, Begeja ka thënë se iniciativa është e LZHK-së, por për çështje të tilla, ai beson se do të ketë konensus nga forcat e tjera parlamentare në Kuvend. Në bazë të rregullores së Parlamentit, edhe një deputet i vetëm mund të ndërmarrë një iniciativë të tillë ligjvënëse. Megjithatë, Begeja thotë se mbështetja që do të gjejë ky propozim do të shihet në një kohë të mëvonshme.

Familja mbretërore, si të tjerat
Projektligji për kthimin dhe kompensimin e pasurive të luajtshme nuk do të ketë asnjë favorizim të veçantë për pasuritë e konfiskuara të familjes mbretërore. Kreu i grupit parlamentar të LZHK-së e thekson këtë fakt, pasi propozimet e kësaj lëvizjeje, sipas tij, nuk duhen parë të lidhura me interesat e familjes mbretërore, por me interesat kombëtare. Gjithsesi, sipas Begesë, i cili ka qenë një nga mbrojtësit më të flaktë të çështjes së pronave, qëndrim që vazhdon ta ketë edhe pas kalimit nga PR-ja në LZHK, familja mbretërore nuk është se ka ndonjë pasuri të madhe të luajtshme, të konfiskuar nga regjimi. Por, për të, zgjidhja e të gjitha problemeve të pronësisë në Shqipëri, është një çështje madhore që u takon të gjitha forcave politike dhe është kusht për vendosjen e balancave në shoqërinë shqiptare.

LZHK-ja, deri tani, koalicion katërpartish

Lëvizja për Zhvillim Kombëtar nuk është regjistruar ende në gjykatë si forcë politike, pasi ajo synon të mbetet thjesht një lëvizje. Hyrja e saj në zgjedhje do të mundësohet përmes regjistrimit si koalicion partish nën këtë emër. Begeja konfirmoi dje, se në lëvizje deri tani, kanë aderuar katër parti politike, të cilat pritet të shtohen deri në prag të zgjedhjeve të ardhshme.

Votimet
LZHK kundër Këshillit Mbikqyrës

Kreu i grupit parlamentar të LZHK-së theksoi dje se nuk ka pasur bashkim votash të këtij grupi me socialistët apo demokratët në Kuvend, për miratimin e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë. Sipas tij, të gjitha aludimet në këtë pikë janë spekulime, ndërsa LZHK-ja vlerëson se bashkëpunimet në Kuvend nuk bëhen për shkak të interesave të ngushta. LZHK-ja nuk do të ketë aleanca paraelektorale me asnjë forcë politike, por ajo tenton të sjellë të djathtën në pushtet.

Faqja 14/15 - SPECIALE

Tetor 15, 2004

DOSSIER

Dëshmia e rrallë e 65-vjeçarit Jovan Batishevi nga Tirana, për babanë e tij Gavrilin, rusin e bardhë nga Xhukashvilli i Gjeorgjisë, i cili erdhi në 1924 në Shqipëri, së bashkë me Zogun

"Babai im, shoku i Stalinit që i shërbeu

Dashnor Kaloçi

Babai na tregonte se familja e Stalinit ka qenë një familje shumë problematike dhe me kontradita të shumta me të gjitha familjet e tjera të fshatit Xhukashvill. Vetëm njëri nga vëllezërit e Stalinit ka qenë njeri i hajrit, kurse të gjithë të tjerët, përfshi edhe Stalinin, ishin si kaçakë. Sa ishin në fshat, Stalini me vëllezërit e tij e kalonin gjithë kohën duke vjedhur dhe plaçkitur kryesisht kuajt e familjeve të tjera fshatare, të cilët më pas i shisnin në fshatrat e tjerë". Dëshmia e rrallë mbi të kaluërën e largët të ish-diktatorit të Bashkimit Sovjetik, vjen prej 65-vjeçarit Jovan Batishevi, babai i të cilit, Gavrili, ka qenë nga fshati Xhukashvill i Gjeorgjisë dhe e ka pas njohur personalisht Josif Stalinin dhe gjithë familjen e tij që njiheshin se kaçakë dhe vjedhës ordinerë kuajsh. Po kush ishte Gavril Batishevi, cila ishte e kaluar e tij, çfarë marrëdhëniesh kishin ata me familjen e Stalinit, sa kohë shërbeu ai tek Cari i Rusisë si erdhi ai në Shqipëri dhe si u trajtua nga regjimi komunist i Enver Hoxhës? Lidhur me këto e plot fakte të tjera na njeh intervista ekskluzive e djalit të tij, 65-vjeçarit, Jovan Batishevi.Carit dhe Zogut".

Zoti Jovan, cila është origjina e familjes suaj?
Origjina e familjes sonë është nga fshati Xhukashvill i Gjeorgjisë, ku në 17 mars të vitit 1895 ka lindur dhe babai im, Gavril Ivan Batishevi. Gjyshi im, Ivan Batishevi ka pasur shtatë djem dhe dy vajza, ndërsa babai im, Gavrili ishte i pesti nga fëmijët. Siç na ka pas treguar babai, familja e tij ka qenë një familje me prejardhje fisnike dhe shumë e pasur me prona e pasuri të shumta. Fshati Xhukashvill ka qenë një fshat tepër i njohur pasi aty ka lindur e ka banuar për shumë vjet me rradhë edhe Josif Visarianoviç Stalini me gjithë familjen e tij, e cila njihej me mbiemrin Xhukashvilli.

A e ka pas njohur babai juaj Stalinin dhe cilat kanë qenë marrëdhëniet e familjes së tij me atë të Stalinit?
Im atë e ka pas njohur personalisht shumë mirë Stalinin, por ndonjë miqësi me të nuk ka pasur kurrë. Kjo gjë vinte jo vetëm për faktin se Stalini ka qenë disa vjet më i madh në moshë, por edhe sepse ndërmjet dy familjeve, asaj të babait tim dhe asaj të Stalinit, nuk ekzistonte asnjë lloj miqësie.

Përse ndodhte kjo, pra që dy familje të një fshati nuk shkonin mirë me njëra tjetrën?
Ka pasur disa arsye që ato nuk bëheshin me njëra tjetrën. E para ishte origjina. Familja e babait tim, e cila në atë kohë përbëhej prej afro 75 antarësh, ishte një familje e pasur dhe fisnike në disa breza. Prej saj kishin dalë shumë djem e vajza të shkolluara, ndërsa ajo e Stalinit nuk ishte e tillë. E dyta familja e babait tim ishte një familje që e përkrahte dhe kontribuonte për Carin e Rusisë, ndërsa ajo e Stalinit ishte kundërshtare e tij.

Çfarë ju ka pas treguar babai për familjen e Stalinit?
Babai na tregonte se familja e Stalinit ka qenë një familje shumë problematike dhe me kontradita të shumta me të gjitha familjet e tjera të fshatit Xhukashvill. Babai na thoshte se vetëm njëri nga familja e Stalinit ka qenë njeri i hajrit, kurse të gjithë të tjerët, përfshi edhe Stalinin, ishin si kaçakë. Sa ishin në fshat, Stalini me njerzit e familjes së tij e kalonin gjithë kohën duke vjedhur dhe plaçkitur kryesisht kuajt e familjeve të tjera fshatare, të cilët më pas i shisnin në fshatrat e tjerë.

Ku u shkollua babai juaj, Gavrili?
Shkollën fillore, tetëvje-çaren dhe të mesmen, babai i mbaroi në fshatin e lindjes dhe më pas ai u regjistrua për oficer në shkollën e kadetëve në Moskë, të cilën e mbaroi me rezultate shumë të mira aty nga viti 1915. Pas kësaj babai u caktua në një repart afër Moskës ku shërbeu për një vit e gjysëm. Gjatë asaj kohe reparti ku shërbente Gavrili u sulmua disa herë nga forcat bolshevike dhe për trimëritë e treguara në mbrojtjen e repartit të tij, babai u dekorua me Kryqin e Artë të Carit të Rusisë duke u shpallur "Hero i Carit". Pas kësaj si shpërblim, babanë e dërguan në Akademinë Ushtarake në Moskë në degën e Kavalerisë, të cilën ai e mbaroi me rezultate shumë të mira në qershorin e vitit 1915, duke fituar gradën superiore. Pas mbarimit të akademisë ushtarake, Gavrili u thërrit për të shërbyer brënda në Pallatin Mbretëror të Carit, i njohur ndryshe si Pallati i Dimrit..

Ndërsa Gavrili shërbente në Pallatin e Dimrit, familja e tij vazhdonte të jetonte ende në fshatin Xhukashvill?
Në vitin 1915 kur babai shërbente në repartin ushtarak afër Moskës, babai i tij, Ivani, e shpërnguli të gjithë familjen e tij nga fshati Xhukashvill dhe u vendos në fshatin Stavropol afër Kaukazit. Një nga arsyet kryesore të largimit të tyre, ishte ajo se ata nuk i duronin dot bëmat e familjes së Stalinit, e cila nuk i linte rehat duke i plaçkitur herë pas here.

Sa kohë shërbeu Gavrili në Pallatin e Carit?
Në atë detyrë babai shërbeu deri në fundin e gushtit të vitit 1917, kohë kur u shkri dhe reparti i Gardës Mbretërore të Carit. Pas kësaj babai mori dy rrogat e fundit dhe u kthye pranë familjes në fshatin Stavropol. Aty nuk qëndroi për shumë kohë, pasi duke qenë se kishte shërbyer në Pallatin e Carit, ai kërkohej për t'u vrarë nga forcat bolshevike. Babai më tregonte se në atë kohë i jati i tij, Ivani i dha një shumë të madhe parash dhe i tha të largohej edhe nga Rusia, pasi forcat e majta të Leninit ishin në prag të fitores së tyre. Në atë kohë shumë nga rusët e bardhë emigruan për në Francë e SHBA, kurse Gavrili u detyrua dhe emigroi në Jugosllavi së bashku edhe me shumë ish-ushtarakë të tjerë të Carit, duke u sistemuar në Beograd me statustin e azilantit politik.

Sa kohë qëndroi Gavrili në Jugosllavi?
Në Jugosllavi babai qëndroi si emigrant politik deri në dhjetorin e vitit 1924, kur së bashku me 300 rusë të tjerë të bardhë, ai u zgjodh për të shoqëruar Zogun në rikthimin e tij në Shqipëri.

Pas ardhjes në Shqipëri, ku shërbeu babai juaj, a vazhdoi ai të qëndronte pranë Zogut?
Që nga dhjetori i vitit 1924 kur erdhi në Tiranë, e deri në shtatë prillin e vitit 1939 kur Zogu u detyrua të largohej nga Shqipëria, babai im ka shërbyer vazhdimisht në Pallatin Mbretëror të Zogut si oficer i thjeshtë. Edhe pse kishte kryer akademinë ushtarake në Moskë dhe ishte dekoruar me Kryqin e Artë "Hero i Carit", kur erdhi në Shqipëri, nuk e di se për çfarë arsye babai nuk i tregoi gradat dhe siç thashë ai shërbeu si oficer i thjeshtë.

A ka pasur Gavrili afrimitet me Zogun?
Babai nuk ka pasur ndonjë afrimitet të madh me Zogun, por di që ai i ka pas dhuruar Zogut, shpatën që ia kishin dhënë kur e kishin dekoruar "Hero i Carit".Miku i ngushtë i Zogut ishte Boris Beleski, shoku më i ngushtë i babait.

Cilët kanë qenë miqtë më të afërt të Gavrilit nga rusët e bardhë që erdhën me Zogun në Shqipëri?
Përveç Boris Beleskit, mik i ngushtë i tij ka qenë dhe Llavrent Paqoku.

Ku ka banuar babai juaj në Tiranë?
Fillimisht të gjithë rusët e bardhë që shoqëruan Zogun, u sistemuan në Hotel "Elbasani" i cili ndodhej diku në qëndër të Tiranës, fare pranë xhamisë. Ndërsa në vitin 1937 kur ai u martua me nënën time, Marushe Haxhinasta, ata morën një shtëpi me qera pranë xhamisë tjetër, atje ku sot është lagjia "Ali Demi". Nga ajo martesë kam lindur vetëm unë në 29 tetor të vitit 1939, pasi prindërit e mi nuk patën fëmijë të tjerë.

Gjatë kohës së Zogut, a tentoi babai të lidhej me familjen e tij në Bashkimin Sovjetik?
Ai tentoi disa herë të lidhej, por nuk mundi se nuk kishte asnjë adresë. Ndoshta familja e tij mund të ishte përndjekur nga regjimi komunist i Stalinit si ish-përkrahës të Carit dhe nuk dihej ku kishin përfunduar.

Po pas largimit të Zogut nga Shqipëria në prillin e 1939, çfarë ndodhi me babanë tuaj?
Në vitin 1940, babai u arrestua nga italianët duke u akuzuar se kishte ardhur nga Bashkimi Sovjetik në Shqipëri për përhapjen e ideve komuniste dhe për këtë gjë ai internua në disa ishuj të Italisë. Në internim ai nuk qëndroi më shumë se gjashtë muaj, pasi siduket ajo gjë u sqarua dhe babai u lirua e erdhi përsëri në Shqipëri. Pas kësaj ai filloi punë në Kopshtin Zoologjik të Tiranës (që ndodhej aty ku sot është lulishtja e Parlamentit) ku kishte vetëm arinj.

Sa kohë punoi babai në Kopshtin Zoologjik?
Aty babai punoi deri sa vdiq në prillin e vitit 1960.

Po me ardhjen e komunistëve në pushtet në 1944, duke pasur parasysh faktin se ai kishte ardhur me Zogun në Shqipëri dhe kishte shërbyer në pallatin e tij, a pati probleme Gavrili?
Babai nuk pati asnjë problem nga komunistët që erdhën në pushtet në 1944 dhe ai vazhdoi të punonte në Kopshtin Zoologjik njëlloj si më parë. Një nga arsyet kryesore që mendoj unë se ai nuk u ngacmua prej komunistëve, ishte fakti se ai kishte qenë i internuar në Itali nga fashistët, me akuzën e ardhjes në Shqipëri për përhapjen e ideve komuniste. Kjo mendoj se duhet të ketë qenë si të thuash alibia që e shpëtoi babanë nga hakmarrja e komunistëve, kur dihet fare mirë se disa nga rusët e tjerë të bardhë u masakruan prej tyre. Njëri nga ata ishte Boris Beleski, miku më i ngushtë i babait, gruaja e të cilit, Kalina, ishte nunja ime.
Po pas vitit 1944, e deri sa ishte gjallë, a e ruajti babai miqësinë me ndonjë nga rusët e tjerë të bardhë që kishin mbetur në Shqipëri?
Si fillim desha të them se nga 300 rusët e bardhë që erdhën me Zogun në Shqipëri, më shumë se gjysma qëndruan këtu duke u martuar dhe duke krijuar familjet e tyre. Pas viteve 1945, babai rujti miqësinë me disa prej tyre, por dy miqtë më të ngushtë ai kishte Nikolla Prohrin dhe Viktor Lenivenkon. Që nga koha e Zogut, Nikolla kishte punuar si iguzhinier, ndërsa Viktori si mekanik tek SITA. Edhe pas 1945, Nikolla vazhdoi të punonte si guzhinier, kurse Viktori punoi si mekanik në uzinën "Enver".që nga viti 1949 e deri sa doli në pension. Duke i pasur miq të ngushtë, si beqar që ishin, babai i mbajti ata në shtëpinë tonë tek "Ali Demi". Nikolla vdiq aty në shtëpinë tonë në vitin 1958, kurse kur u martova unë dhe ishim shumë ngushtë, Viktori shkoi në Azilin e Pleqëve, ku dhe vdiq në fillimin e viteve '80. Edhe me Llavrent Paqokun që vdiq në vitin 1965 babai e ruajti miqësinë.

Po nga shqiptarët kë kishte mik babai juaj?
Gavrili ka pasur mik të ngushtë vetëm, Cen Murthin, një tiranas që shiste pemë aty tek Pedagogjikja ku ne banonim me qera tek Mazrrekët, një familje tiranase me të cilën shkonim shumë mirë. Me Cenin babai pinte ndonjë gotë herë tek dyqani i tij dhe herë në shtëpinë tonë. Me njeri tjetër babai nuk shoqërohej pasi ka qenë një tip shumë i mbyllur dhe më shumë rrinte në shtëpi duke lexuar librat e shumtë që kishte në bibliotekën e tij personale.

Faqe 12/13 - Speciale

14Tetor 2004

dossier

Kujtimet e personazhit të rrallë që u detyrua të lërë Shqipërinë në vitin 1944 dhe të vendoset në Itali e më pas në Shtetet e Bashkuara të Amerikës

Sejfi Protopapa: Ju rrëfej jetën time

“Isha në një klasë me Margarita Tutulanin dhe e gjithë klasa ishte e dashuruar me të. Përse u bashkova me nacionalistët

Sejfi Protopapa

vijon nga numri i kaluar

Unë linda në 1923 dhe mbarova shkollën unike në Berat, një qytet shumë i vjetër shqiptar.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Berati nuk u cek nga trafiku ushtarak përgjatë akseve rrugorë Veri-Jug, i cili përshkonte zonën bregdetare, e Lindje-Perëndim, i cili lidhte portin e Durrësit me Maqedoninë, e më tutje Detin e Zi. Si një qytet relativisht i mënjanuar dhe ndoshta pikërisht për këtë arsye, një numër ngjarjesh të rëndësishme u zhvilluan në të gjatë viteve të luftës.

Nxënës i shkollës unike në Berat
Para mbërritjes së “Këmishave të Zeza” italiane në 7 prill 1939, prefekti i Beratit ishte Qazim Bodinaku, një shërbyes besnik i Mbretit Zog, të cilit i ishte besuar të mbante nën vëzhgim të gjithë qytetarët që kishin marrë pjesë në Kryengritjen e Fierit të qershorit 1935. Informatorët e Bodinakut ndiqnin edhe disa nga miqtë e familjes sonë që na vinin për vizitë. Për shembull Ramadan Velmishi, një nga pjesëmarrësit e Kryengritjes së Fierit, i tregonte prindërve të mi se, kur vinte në Berat, nuk e merrte me vete rojen e tij personale, i cili mund të futej në sherr me informatorët e Bodinakut.

Shtëpia jonë në Berat ishte afër godinës së prefekturës, ngjitur me kishën ortodokse të Shën Gjergjit dhe rreth 200 metra nga lumi Osum. Për të shkuar në shkollën unike, e cila ndodhej rreth 2 kilometra larg, në lagjen Murat Çelepie, më duhej të përdorja biçikletën. Biçikleta ime ishte me goma të trasha, kontrapedal dhe zgarrë. Fëmijët e Qazim Bodinakut, një djalë dhe dy vajza, vinin në shkollë të shoqëruar me një roje të armatosur, i cili priste jashtë derës së klasës deri sa të mbaronte mësimi. Margarita Tutulani, Resul Dollani (Toxhari), Namik Meqemeja dhe Vangjel Myzeqari, ishin disa nga nxënësit e tjerë të klasës sime. Të gjithë djemtë e klasës ishin dashuruar pas Margaritës. Ajo ishte shumë e bukur dhe, njëkohësisht, nxënësja më e mirë e klasës sonë. Margarita Tutulani, së bashku me të vëllanë e saj Kristaq Tutulanin, u pushkatuan një natë në afërsi të Kavajës nga pushtuesit fashistë. I ati i tyre, nëpunës i lartë në qeverinë shqiptare pas pushtimit fashist, qe shquar për patriotizëm dhe ndershmëri, tipare që i kishin trashëguar edhe fëmijët e tij. E bukur, e mençur dhe trime, Margarita merr pjesë në rezistencën popullore, shkonte derë më derë për të folur dhe organizuar luftën kundër zgjedhës së huaj. Veprimtaria e saj dhe e të vëllait ranë në sy të armikut që i arrestoi dhe i pushkatoi. Vdekja e tyre tronditi thellë banorët e Beratit, bëri përshtypje të thellë në mbarë vendin dhe qe një shkëndijë e re, një thirrje e re revolte kundër fashistëve.

Në atë kohë, babai im, një ish-avokat në pension e kalonte kohën duke luajtur me letra me shokët në kafenenë që ndodhej në qendrën e qytetit, në të njëjtën godinë me Bashkinë dhe pranë lumit. Zakonisht, babai paguante një pajton për të shkuar nga kafeneja në shtëpi, një distancë prej pothuajse një kilometër. Ai dukej mendërisht i izoluar nga rrëmujërat e kohës dhe ndoshta ndjente se koha e tij kishte kaluar dhe i përkiste brezit të ri të vendoste për të ardhmen e vet.

Konfuzion politik
Pushtimi italian i 7 prillit 1939, nxiti aktivitetin ekonomik krahasuar me kohën stagnante të regjimit të Mbretit Zog. Por, krijimi i Partisë Fashiste e Ballit Kombëtar në 1939, si dhe lindja e Partisë Komuniste në 1941, (vetëm pasi ushtria gjermane sulmuan Bashkimin Sovjetik), krijoi konfuzion në preferencat politike të të gjithë shqiptarëve, e sidomos tek ata që brenda për brenda familjeve kishin anëtarë me preferenca të kundërta.

Në shtëpinë tonë, nuk ekzistonte konfuzion për sa i përkiste parashikimit se cila palë do të ishte fituese e luftës botërore. Ne ishim të bindur se kombinimi i armatës së madhe ruse me produktivitetin industrial e ushtarak të SHBA-së, eventualisht, do të dilte fitimtar mbi mentalitetin e mangët politik të udhëheqësve nazifashistë, të cilët mbështeteshin nga një numër i kufizuar burimesh materiale dhe njerëzore. Ata mund të kishin pasur një shans ta fitonin luftën, në qoftë se do të kishin qenë të zotë të prodhonin të parët armët bërthamore. Por ata e humbën atë shans, për shkak të të ashtuquajturave bindje ideologjike. Komponenti urrejtje në bindjet e tyre shkaktoi një emigrim masiv intelektual, sidomos ndërmjet çifutëve, të cilët u vendosën kryesisht në SHBA.

* * *

Pak para kapitullimit të Italisë fashiste, në gusht 1943, karabinierët arrestuan një numër të rinjsh në Berat dhe më pas, i ekzekutuan ata. Ndërmjet tyre ishte edhe Margarita Tutulani e vëllai i saj Kristaqi. Në atë kohë, unë ndihmoja Kristaqin të shtypte trakte antifashiste. Për këtë arsye, kur mora vesh për ekzekutimin e tyre, u largova nga Berati dhe u nisa në drejtim të fshatit Protopapë (krahina e Oparit, Korçë). Atje, fisi i babait mund të më ofronte një strehë të sigurtë. I lindur me një defekt në çapok, udhëtova ngadalë me ndihmën e bastunit. Gjatë rrugës për në Protopapë, ndenja një natë në teqen që ndodhet në majën e mbuluar me borë të malit Tomorr. Atje mësova për kapitullimin e Italisë dhe brenda një dite, u ktheva në shtëpinë time në Berat.

* * *

Në të njëjtën kohë, edhe dy forcat luftuese antifashiste u futën në qytet. Godina e prefekturës ishte në dorë të forcave komuniste, ndryshe të quajtura partizane, ndërsa godina e bashkisë ishte nën kontrollin e forcave të Ballit Kombëtar. Më duhet të hap parantezë këtu për të treguar se forcat e Ballit, gjatë verës, i kishin sulmuar fashistët italianë në Berat, por kishin dështuar duke lënë tre të vdekur në portat e kalasë së qytetit. Sipas burimeve të Ballit, ata i kishin ftuar forcat komuniste të bashkonin forcat në atë sulm, por ftesa e tyre nuk ishte pranuar. Dhe në vend që të bashkoheshin me Ballin në atë sulm kundër italianëve, komunistët kishin paralajmëruar mbrojtësit duke shtënë në ajër pak përpara sulmit ballist.

* * *

Bashkekzistenca paqësore midis të dy forcave të armatosura në Berat korrespondoi në kohë me marrëveshjen që u arrit në Mukje midis Partisë Komuniste dhe Ballit Kombëtar, e cila parashikonte një plan konkret kooperimi dhe organizimi në luftën kundër pushtuesve fashistë. Merita për marrëveshjen e Mukjes i takon Thoma Horogollajt dhe Hasan Dostit, të cilët iu drejtuan komunistëve me këtë fjali të thjeshtë. “Ne ju lëmë të shkruani çfarë të doni në tekstin e marrëveshjes për të ardhmen politike të Shqipërisë, me kusht që ju të pranoni një proces të mirëfilltë demokratik për zgjedhjen e përfaqësuesve të popullit, dhe që të mbështesni të drejtën e popullit të Kosovës për vetëvendosje.”

* * *

Unë mund të them me plot gojën se është një fakt historik i pakundërshtueshëm që ushtria gjermane nuk u stacionua kurrë në Berat. Për të siguruar prodhimin e naftës, ata kishin stacionuar vetëm rreth 100 ushtarë në Kuçovë.

Gjermanët ishin kaq të shpërndarë në Evropë sa nuk kishin forca për të realizuar një pushtim të plotë të Shqipërisë. Në total, gjermanët patën mundësinë të dislokonin në Shqipëri jo më shumë se 1500 ushtarë, të cilët mbronin vijat e furnizimit të forcave të tyre në Ballkanin e jugut. Për mbajtjen e një numri kaq të vogël ushtarësh në Shqipëri, pjesërisht, gjermanët ia dinin për nder Xhafer Devës, një shqiptar nazist i devotshëm, i cili arriti të qeverisë në një farë mënyre vendin, duke kontribuar kështu në mbrojtjen e arterieve të furnizimit të ushtrisë gjermane.

Në vise të ndryshme të Shqipërisë, ata kishin vendosur nga 3-5 roje në urat kryesore të vendit. Ndërsa, në Tiranë, ishte dislokuar një njësi e Gestapos. Përveç saj, ishin dhe dy batalione ekspedicionare me nga 400-500 ushtarë, të cilët kryenin fushata raprezaljesh kundër atyre zonave në të cilat mund të vritej një ushtar gjerman. Gjatë raprezaljeve të tyre, gjermanët shtinin mbi çdo civil që iu kapte syri, shkatërronin godina, vrisnin kafshët blegtorale dhe digjnin të mbjellat. Në këto operacione, ata nuk u përballën ndonjëherë me rezistencë të armatosur. Me sa di unë, vetëm një herë Brigada e Parë komuniste, e udhëhequr nga Mehmet Shehu, pati një konfrontim frontal me gjermanët në Tendën e Qypit.

Forcat e Ballit dhe sidomos ato partizane, i sulmonin herë pas here patrullat gjermane të urave dhe autokolonat me furnizime ushtarake që kalonin nëpër rrugët e Shqipërisë. Në qoftë se ndonjë gjerman vritej, batalionet e raprezaljes vinin në atë zonë dhe e shkatërronin atë. Disa e quanin këtë sekuencë ngjarjesh “proletarizim i imponuar”. (Lexuesi duhet të mbajë parasysh se përshkrimi i mësipërm rreth prezencës gjermane në Shqipëri nuk vlen për periudhën tetor-nëntor 1944, kohë në të cilën Gjermania u tërhoq përfundimisht nga Greqia. Shtëpia ime, kisha ortodokse, dhe një pjesë e lagjes “Uzgur” u shkatërruan gjatë kësaj faze të fundit të luftës në Shqipëri.)

Situata në qytetin e Beratit
Duke u kthyer në ditët e gushtit 1943, situata në Berat ishte shumë konfuze dhe e ndërlikuar. Në vazhdim të punës që kisha bërë me Kristaq Tutulanin, unë shkoja punoja në sektorin e shtypit të Partisë Komuniste në godinën e prefekturës. Ndërkohë, mbaja lidhje me degën e “Grupit të të Rinjve” të Beratit, që udhëhiqej nga Resul Dollani, Namik Meqemeja, Fatbardh Guri, Enver Karkanjozi, Neti Fuga, etj. Ky grup vendosi të nxirrte një deklaratë (të nënshkruar nga katër emrat e parë në listën e mësipërme) për formimin e Partisë Nacional-Komuniste. (Me keqardhje mund të them se të vetmen kopje të asaj deklarate ia dhashë dr. Stavro Skëndit, kur arrita në Nju Jork në vitin 1947) Kontradikta midis termit Nacionalistë dhe Komunistë në emrin e partisë ishte më se e dukshme, por ato kohë të çmendura e justifikonin një edhe një gjë të tillë.

Duhet theksuar këtu se Resul Dollani, kur kishte qenë burgosur nga fashistët italianë, u bojkotua nga shokët komunistë të qelisë ngaqë Partia Komuniste kishte vendosur të shkatërronte Grupin e të Rinjve, pasi kishte varrosur të gjallë udhëheqësin e tyre, Anastas Lulon. Gjithashtu, duhet theksuar se babai i Namik Meqemesë dhe tre ballistë të tjerë me emër (ndër ta edhe udhëheqësi i Ballit, avokat Skënder Muço, një njeri i mrekullueshëm, i cili ishte personi që mbante lidhjet midis Ballit Kombëtar dhe oficerit të Misionit Aleat në Himarrë.)

vijon nesër

Nesër do të lexoni

Si më ra në dorë letra e Enver Hoxhës dhe pse e çova atë tek Abaz Ermenji
Incidenti me partizanët që më kërkonin të paraqitesha në godinën e prefekturës
Lufta civile në Shqipëri

------------------------------------------------------

Dosier

"Unë miku i Zogut, Enverit, Hrushovit, dhe Mehmetit

Autori i Lajmit: Dukagjin Hata dhe Shaqir Skarra
Abedin Çiçit, gjatë jetës së tij të gjatë në shërbim të frutikulturës, atij i ka rastisur të ketë lidhje me simbole të shkollimit praktik amerikan, si Harri Fullci, ka njohur dhe ka marrë përgëzime nga vetë Ahmet Zogu, ish mbret i shqiptarëve, kur Abedini filloi karrierën e tij si kryespecialist në ndërmarrjen më të re të vendit, në Laprakë. Atë kohë ai urdhëroi pezullimin e importimit të fidaneve, gjë që nxiti reagimin e aparatçikëve në Ministrinë e Bujqësisë, të cilët e pushuan nga puna. Abedini tregon se si u ngritën punëtorët e fidanishtes në revoltë, duke bërë që kjo fidanishte e mrekullueshme të mbetej në duar të specialistëve shqiptarë. Ai flet me nostalgji për drejtorin e Shkollës Teknike Amerikane, ku ishte drejtor një vigan i vërtetë i profesionalizmit dhe edukimit të brezave të rinj me vyrtytin e punës dhe të vlerave të krijimitarisë profesionale Harri Fullc.
Ai ka pritur Nikita Hrushovin në ndërmarrjen “Gjergj Dimitrov”, ku aso kohe ishte drejtor, ka patur marrëdhënie direkt me Enver Hoxhën dhe ka kryer në kohë rekord urdhërin e tij për krijimin e një vreshti në Laprakë, që do ta rrethonte Tiranën nga të gjitha anët. Tallazet dhe peripecitë e jetës së tij 94-vjeçare në kërkim të ëndrrës profesionale dhe njerëzore, për një Shqipëri më të mirë, qw brezat të mos vuajnë nën presionin e varfërisë ekstreme, rrëfyer nga goja e tij ekskluzivisht për gazetën “Ballkan”.

Zoti Çiçi, diçka për origjinën tuaj dhe të familjes…
Familja jonë është një familje e njohur në Libofshë të Gjirokastrës dhe babai im Dervish Çiçi, u vra që herët, pasi ishte komandant i një çete që vepronte në Jug të vendit kundër reformave të shtetit turk. Aso kohe, unë nuk isha as tetëmbëdhjetë muaj, kur më mori gjyshja për të më rritur. Para më priste një jetë shumë e vështirë, isha fare i vogël dhe më duhej të kuptoja se çfarë ndodhte në këtë jetë që për mua do të vinte me aq shumë tallaze. Pas disa kohëve më vdiq edhe gjyshja, duke më lënë në një pasiguri të plotë; më mori halla në fshatin e saj, në Nepravishtë, ku mbarova shkollën fillore. Shkollën gjashtë vjeçare e përfundova në Libohovë me nota të shkëlqyera. Duke parë dhuntitë e mia, talentin dhe afëtsinë për përvetësimin e dijeve, më akoorduan një bursë studimi për në Shkollën Teknike Amerikane, ku ishte drejtor i famshmi Harri Fullc.
Keni patur ndonjë kontakt më të gjërë se sa raporti student - drejtor me zotin Fullc?
Zoti Fullc ishte një burrë i gjatë, me një fytyrë të mprehtë tipike amerikane, me një vështrim të paqtë dhe të vëmendshëm që të bënte për vete. Që në fillim, unë shkëlqeva në mësime dhe kjo bëri që shihesha me sy të mirë nga trupa pedagogjike. Zoti Fullc ishte shumë i vëmendshëm dhe i trajtonte me shumë dashuri dhe vëmendje studentët e mirë në mësime. Fakti që unë isha jetim, siç duket, e bënte atë akoma më shumë të ndjeshëm dhe reagues ndaj meje. Mabj mend se për Krishtlindje, një herë, më dhuroi një orë të bukur, të cilën e ruaj akoma në shtëpi.
Një herë, më kujtohet, së bashku me një shok timin, kishim radhën e ujitjes së bahçes së shkollës. Orarai i përnatshëm, i caktuar nga agronomët, ishte ora 12 e natës. Një çerek ore para zgjimit, drejtori Fullc, ishte zgjuar së bashku me profesor Morsenën dhe kishin nisur të ujitnin në perimore. Më të ujitur zarzavatet, amerikanët ishin larguar përsëri pa zhurmë. Kur ne të dyve na doli gjumi pas mesnate, pamë se toka ishte e ujitur. Ndodhi të tilla ishin të zakonshme, kur kishe të bëje me një personalitet si Harri Fullc, një njeri tepër i ditur dhe modest, që i donte nxënësit me një përkushtim prej babai dhe iu rrëfentte sekretet për të qënë të vlefshëm në këtë jetë, që na falur Zoti.
Kjo fermë që mbikëqyrej nga studentët e “Harri Fullcit” siguronte nevojat me perime jo vetëm për guzhinën e shkollës, por edhe për treg dhe këtu e ka zanafillën fidanishtja me famë e Laprakës, ku unë do të punoja më vonë si kryespecialist.
Këtu, në këtë fidanishte jeni njohur edhe me Mehmet Shehun, ish-nxënës tek “Harri Fullci”… Mund të na tregoni diçka për atë që do të bëhej më vonë kryeministri i vendit komunist?
Jo vetëm njiheshim si bashkënxënës, por kemi patur shumë miqësi. Ishte një natyrë disi e vrazhdë, por në thelb ishte i drejtë dhe trim. Mësonte shumë dhe ishte i dhënë pas mësimit të gjuhëve të huaja. Kishte ide të majta që nuk shiheshin me sy shumë të mirë për kohën. Mua më puqi me të, që kur e pashë për herë të parë. Ishte shumë i dhënë pas mësimeve dhe punës, që në testimin e parë të bërë nga mësuesit amerikanë, Mehmet Shehu kishte shfaqur prirje në drejtimin e mjeteve bujqësore, duke fituar kështu simpatinë e drejtuesve të shkollës. Në stinën e verës, mallakastriotasi bëhej mjaft i dobishëm për shkollën. Fushatat e korrje-shirjeve në fshatrat e Kavajës ishin për kryeministrin e ardhshëm shumë të dashura. Nuk u merrte lekë fshatarëve, por prodhime bujqësore. Kjo nuk ishte pak, pasi me drithin që mblidhej, përballohej një pjesë e nevojave të shkollës.
Mehmet Shehut mund t’i besoje gjithçka dhe nuk të shiste kurrë. Kishte një energji të madhe, që e rrezatonte në çdo punë që bënte, në çdo veprim që kryente.
Kur iku në Spanjë në brigadat internacionaliste, që do të luftonin kundër diktaturës së Frankos, m’u lut të shkoja me të. Por, unë nuk ia thoja për politikë dhe kjo puna e luftës së Spanjës më dukej thjeshtë një përplasje e përgjakshme politike.
Kur në vitin 1981, Mehmet Shehu vrau veten, nuk e besova lajmin; ai ishte një njeri kurajoz dhe që iu shkonte punëve deri në fund. Duke e njohur nga afër, duke ditur karakterin e tij stoik dhe të panënshtruar, mendoj se kryeministri shqiptar i asaj kohe nuk mund të ketë vrarë veten.
A mund të na tregoni ndonjë ndodhi tjetër në shkollën amerikane?
Në vitin 1933, më nisën në Itali për të kryer një kurs kualifikimi. Shkolla më dha para me vete për të blerë fidanë, të cilat, më pas do t’i kultivonim në tokat e fermës. Në shkollën bujqësore të Firences, dishepulli i Harri Fullcit, kishte blerë një koleksion të madh fidanësh. Paratë i kishte llogaritur aq mire, që të vija me to në Durrës me sa më pak shpenizime. Mirëpo, llogaritë nuk i kishte bërë dhe aq mirë. Autoritet e mjetit lundrues kërkonin më shumë para për dengjet e mëdha të fidanëve, që kishim ngarkuar, në të kundërt, të gjithë fidanët do t’i hidhnin në det. Ishte data 22 dhjetor dhe bënte aq ftohtë, sa duart i ndieja si të ishin të huaja. Nuk pyeta më për asgjë; hypa në majë të dengjeve dhe iu thashë italianëve se, nëse do të më hidhnin fidanet në det, le të më hidhnin edhe mua së bashku me to në fund të detit. Ekuipazhi u shkri gazit dhe drejtuesit ranë dakort që t’ua jepja pjesën tjetër të parave, me të zbritur në portin e Durrësit. Sapo zbrita në tokën shqiptare, fati më ndihmoj të gjeja një mik, të cilit i mora lekë borxh (aq sa duheshin për të shlyer detyrimin ndaj mjetit lundrues) dhe kështu i shpëtova fidanët, duke i çuar në shkollë, në bazën prodhuese. Ata u mbollën të gjithë në fermën e Laprakës ku, disa kohë më vonë, u bëra kryeagronomi i saj deri në vitin 1939, vit kur Shqipëria u pushtua nga fashistët italianë. Disa muaj para 7 prillit famëkeq, Ahmet Zogu erdhi për vizitë në fermën e Laprakës, ku unë kisha rimarrë detyrën e kryespecialistit. Më fali një stilograf, të cilin e ruaj akoma në shtëpi, si relike
Si rrodhi jeta juaj pas pushtimit?
Viti 1939, më gjeti si emigrant në Jugosllavi. Punova disa vjet në fidanishte të Gostivarit. Në këtë kohë, bashkë me disa shokë antifashistë, nëpërmjet Haki Lleshit, filluam të krijojmë lidhje me antifashistë në Shqipëri. Na internuan në Vershaz të Jugosllavisë, ku ia dola të bëja disa eksperimente shkencore me 55 varietete rrushi. Duke u treguar tepër aktiv dhe një profesionist që ma kishin nevojën, më transferuan në Zhakol, si njeri me vlera shkencore. Në kohën kur gjermanët i ranë Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik, aty nga fundi i marsit të vitit 1941, u thirrën të gjithë shqiptarët që ndodheshin në territorin e Jugosllavisë në Beograd dhe u krijua i ashtuquajturi Shtabi i Solidaritetit me Jugosllavinë. Unë, së bashku me 4-5 shokë të mi, u caktuam në Ohër, ku kryetar shtabi ishte Mustafa Gjinishi. Në këtë shtab bënin pjesë edhe majori anglez Hill, nacionalistët Abas Kupi dhe Gani Kryeziu.
Kur u kthyet në Shqipëri?
Kongresi i Përmetit më gjeti në vendin tim, m’u në zenit të luftës kundër pushtuesit të huaj. Erdha nga kufiri grek, së bashku me pesëqind çamë që po iknin drejt tokës amë, për shkak të terrorit të dyfishtë: atij grek dhe atij gjerman.
U çlirua vendi dhe bashkëluftëtarët tuaj erdhën në pushtet. Si u sollën me ju?
Kjo është një pyetje që më dhëmb. Goditjet e para i mora nga shokët e mi të Luftës, me të cilët kishim ndarë bashkë ëndrrën për një Shqipëri të lirë dhe demokratike. “Dhuratën” e parë ma bëri Koçi Xoxe, një nga figurat më simbolike të viteve të para të regjimit komunist. Në saj të ndikimit të tij të drejtpërdrejtë, më hoqën nga puna në Ministrinë e Bujqësisë. Nuk kam qënë asnjëherë dakort që qeveria jonë të kishte ndikim dhe të ndikohej nga jugosllavët; fqinjët tanë kishin diçka djallëzore dhe koha vërtetoi se kisha të drejtë. Mirëpo, kjo më bëri armik me Koçi Xoxen, që ishte një dorë e vetëshpallur e jugosllavëve.
Çfarë ndodhi më pas?
Pushimi im nga puna dhe mosmarrja pjesë në Kongresin e Partisë, nuk kishte si të mos binte në sy. Më vjen një ditë në shtëpi shoku im i Luftës, Bedri Spahiu, i cili kishte marrë vesh se më kishin pezulluar nga puna. Pak i nxehur, më tha: “Mirë, mirë i lëmë tani këto gjëra. Janë gjëra të vogla. Ti ke kontribuar për këtë vend dhe që sot je i emruar drejtor i fermës së Laprakës”. Nuk më la kohë të kundërshtoja.
Sapo nisa detyrën, iu përvesha punës dhe krijova vreshtën e re, por jo në Laprakë, por në Sauk, kjo do të bëhej ferma më e madhe në vend dhe kjo vreshtë një pasuri e çmuar e vreshtarisë shqiptare.
Ndërkohë, erdhi në Shqipëri Nikita Hrushovi dhe fama juaj arriti kulmin. Si ndodhi?
Disa ditë para se të vinte Hrushovi, më thërret në zyrë vetë Enver Hoxha. Ishte takimi im i parë me shefin e madh të partisë dhe të shtetit socialist. Ai më porositi që të kisha kujdes, që shoku Hrushov të shikonte arritjet e mëdha të bujqësisë shqiptare në fermën që unë drejtoja.
Si e priti Hrushovi vizitën në fermë?
Hrushovit i pëlqeu shumë ferma “Gjergj Dimitrov”, ku unë isha drejtor. Erdhi një paradite shtatori me diell të vitit 1958, i shoqëruar nga Enver Hoxha dhe udhëheqës të tjerë të lartë të partisë dhe të shtetit.
Në një nga ngastrat me shalqin, preu njërin syresh dhe e hëngrën së bashku me Enverin. Duke biseduar në këmbë, më pyeti se çfarë shkolle kisha mbaruar. U detyrova t’i them se kisha mbaruar “Harri Fullc”-in. “Ah, më tha, paske mbaruar një shkollë famoze, Fullci është një simbol i teknicientit dhe i metodave të mësimdhënies së Perëndimit”. Heshta. E ç’mund të thoja? Në vendin tim Harri Fullc ishte një “armik” i socializmit dhe Hrushovi e dinte shumë këtë gjë. Enver Hoxha, kur ishim duke ngrënë drekë, më tha në sy të të gjithëve, duke e bërë fakt të kryer më tha se duhet të krijoja një vreshtë të re, që do ta rrethonte, siç thashë, Tiranën, nga të gjitha anët. Edhe pse thënë në një ambient dreke, ky ishte urdhër i Udhëheqësit dhe me të nuk bëhej shaka.
Çfarë bëtë për të zbatuar porosinë e Enverit?
Që të nesërmen nisa nga puna. Por nuk ishte një gjë e lehtë. Duheshin mbjellë 2000 ha vreshtë, ishte një punë dhe investim kolosal që duhej kryer, ishte, sigurisht, një përgjegjësi e madhe. Vetë Hrushovi, duke parë se isha vënë në pozitë të vështirë, më doli në mbrojtje duke më ofruar ndihmë.
“Makineritë, traktorët dhe buldozerët, do të t’i sjellë unë të gjitha nga Moska, më tha. Mos u trembni, do t’i keni dhuratë nga Bashkimi Sovjetik”.
A e mbajti Hrushovi premtimin?
Po, e mbajti. Nuk kaluan as një muaj nga largimi i tij nga Tirana dhe vjen faksi për të dalë dhe pritur kontigjentët e parë të mjeteve teknike, që më duheshin për krijimin e kësaj vreshte madhështore. Dhe, ndodhi që një kohë më të pakët se shtatë vjet, Tirana u rrethua anembanë me një plantacion vreshtash nga Lapraka në Lundër, nga Lundra në Paskuqan dhe Shkozë e gjetkë.
Si u prit kjo vepër nga administrata shqiptare?
Një herë, kur punoja në Ministrinë e Bujqësisë, dhe mbuloja frutikulturën, më vjen një listë e gjatë me emra vreshtash që duheshin shkulur në të gjithë vendin. Por, mua kjo këkesë më tmerroi dhe nuk pranova të nënshkruaj.
“Unë firmos vetëm për të mbjellur dhe jo për të shkulur”, iu thashë rekomanduesve të kësaj masakre.
Pas viteve ’90-të me çfarë jeni marrë?
Sigurisht me pasionin tim më të madh dhe më të qëndrueshëm, frutikulturën. Në vitet ’90-të, dola në pension, por zëri i pasionit të hershëm, të cilit i kam kushtuar jetën, nuk më linte qetë. Vazhdova t’iu shërbej njerëzve me projekte, me zbatimin e tyre në fushën e frutikulturës, me këshilla praktike në ekonomitë private dhe kolektive.
Por mua më dhëmb barbaria e pas viteve ’90-të mbi drurët frutorë. Është e pariparueshme. Është e trishtë dhe më tmerron. Janë shkatërruar mijëra ha vreshtë dhe pemë dru frutore, me eksportin e të cilave, mbahej me bukë ky vend, më i varfëri në Evropë.