Autori i Lajmit: Dukagjin Hata dhe Shaqir Skarra
Abedin Çiçit, gjatë jetës së tij të gjatë në shërbim të frutikulturës, atij i ka rastisur të ketë lidhje me simbole të shkollimit praktik amerikan, si Harri Fullci, ka njohur dhe ka marrë përgëzime nga vetë Ahmet Zogu, ish mbret i shqiptarëve, kur Abedini filloi karrierën e tij si kryespecialist në ndërmarrjen më të re të vendit, në Laprakë. Atë kohë ai urdhëroi pezullimin e importimit të fidaneve, gjë që nxiti reagimin e aparatçikëve në Ministrinë e Bujqësisë, të cilët e pushuan nga puna. Abedini tregon se si u ngritën punëtorët e fidanishtes në revoltë, duke bërë që kjo fidanishte e mrekullueshme të mbetej në duar të specialistëve shqiptarë. Ai flet me nostalgji për drejtorin e Shkollës Teknike Amerikane, ku ishte drejtor një vigan i vërtetë i profesionalizmit dhe edukimit të brezave të rinj me vyrtytin e punës dhe të vlerave të krijimitarisë profesionale Harri Fullc.
Ai ka pritur Nikita Hrushovin në ndërmarrjen “Gjergj Dimitrov”, ku aso kohe ishte drejtor, ka patur marrëdhënie direkt me Enver Hoxhën dhe ka kryer në kohë rekord urdhërin e tij për krijimin e një vreshti në Laprakë, që do ta rrethonte Tiranën nga të gjitha anët. Tallazet dhe peripecitë e jetës së tij 94-vjeçare në kërkim të ëndrrës profesionale dhe njerëzore, për një Shqipëri më të mirë, qw brezat të mos vuajnë nën presionin e varfërisë ekstreme, rrëfyer nga goja e tij ekskluzivisht për gazetën “Ballkan”.

Zoti Çiçi, diçka për origjinën tuaj dhe të familjes…
Familja jonë është një familje e njohur në Libofshë të Gjirokastrës dhe babai im Dervish Çiçi, u vra që herët, pasi ishte komandant i një çete që vepronte në Jug të vendit kundër reformave të shtetit turk. Aso kohe, unë nuk isha as tetëmbëdhjetë muaj, kur më mori gjyshja për të më rritur. Para më priste një jetë shumë e vështirë, isha fare i vogël dhe më duhej të kuptoja se çfarë ndodhte në këtë jetë që për mua do të vinte me aq shumë tallaze. Pas disa kohëve më vdiq edhe gjyshja, duke më lënë në një pasiguri të plotë; më mori halla në fshatin e saj, në Nepravishtë, ku mbarova shkollën fillore. Shkollën gjashtë vjeçare e përfundova në Libohovë me nota të shkëlqyera. Duke parë dhuntitë e mia, talentin dhe afëtsinë për përvetësimin e dijeve, më akoorduan një bursë studimi për në Shkollën Teknike Amerikane, ku ishte drejtor i famshmi Harri Fullc.
Keni patur ndonjë kontakt më të gjërë se sa raporti student - drejtor me zotin Fullc?
Zoti Fullc ishte një burrë i gjatë, me një fytyrë të mprehtë tipike amerikane, me një vështrim të paqtë dhe të vëmendshëm që të bënte për vete. Që në fillim, unë shkëlqeva në mësime dhe kjo bëri që shihesha me sy të mirë nga trupa pedagogjike. Zoti Fullc ishte shumë i vëmendshëm dhe i trajtonte me shumë dashuri dhe vëmendje studentët e mirë në mësime. Fakti që unë isha jetim, siç duket, e bënte atë akoma më shumë të ndjeshëm dhe reagues ndaj meje. Mabj mend se për Krishtlindje, një herë, më dhuroi një orë të bukur, të cilën e ruaj akoma në shtëpi.
Një herë, më kujtohet, së bashku me një shok timin, kishim radhën e ujitjes së bahçes së shkollës. Orarai i përnatshëm, i caktuar nga agronomët, ishte ora 12 e natës. Një çerek ore para zgjimit, drejtori Fullc, ishte zgjuar së bashku me profesor Morsenën dhe kishin nisur të ujitnin në perimore. Më të ujitur zarzavatet, amerikanët ishin larguar përsëri pa zhurmë. Kur ne të dyve na doli gjumi pas mesnate, pamë se toka ishte e ujitur. Ndodhi të tilla ishin të zakonshme, kur kishe të bëje me një personalitet si Harri Fullc, një njeri tepër i ditur dhe modest, që i donte nxënësit me një përkushtim prej babai dhe iu rrëfentte sekretet për të qënë të vlefshëm në këtë jetë, që na falur Zoti.
Kjo fermë që mbikëqyrej nga studentët e “Harri Fullcit” siguronte nevojat me perime jo vetëm për guzhinën e shkollës, por edhe për treg dhe këtu e ka zanafillën fidanishtja me famë e Laprakës, ku unë do të punoja më vonë si kryespecialist.
Këtu, në këtë fidanishte jeni njohur edhe me Mehmet Shehun, ish-nxënës tek “Harri Fullci”… Mund të na tregoni diçka për atë që do të bëhej më vonë kryeministri i vendit komunist?
Jo vetëm njiheshim si bashkënxënës, por kemi patur shumë miqësi. Ishte një natyrë disi e vrazhdë, por në thelb ishte i drejtë dhe trim. Mësonte shumë dhe ishte i dhënë pas mësimit të gjuhëve të huaja. Kishte ide të majta që nuk shiheshin me sy shumë të mirë për kohën. Mua më puqi me të, që kur e pashë për herë të parë. Ishte shumë i dhënë pas mësimeve dhe punës, që në testimin e parë të bërë nga mësuesit amerikanë, Mehmet Shehu kishte shfaqur prirje në drejtimin e mjeteve bujqësore, duke fituar kështu simpatinë e drejtuesve të shkollës. Në stinën e verës, mallakastriotasi bëhej mjaft i dobishëm për shkollën. Fushatat e korrje-shirjeve në fshatrat e Kavajës ishin për kryeministrin e ardhshëm shumë të dashura. Nuk u merrte lekë fshatarëve, por prodhime bujqësore. Kjo nuk ishte pak, pasi me drithin që mblidhej, përballohej një pjesë e nevojave të shkollës.
Mehmet Shehut mund t’i besoje gjithçka dhe nuk të shiste kurrë. Kishte një energji të madhe, që e rrezatonte në çdo punë që bënte, në çdo veprim që kryente.
Kur iku në Spanjë në brigadat internacionaliste, që do të luftonin kundër diktaturës së Frankos, m’u lut të shkoja me të. Por, unë nuk ia thoja për politikë dhe kjo puna e luftës së Spanjës më dukej thjeshtë një përplasje e përgjakshme politike.
Kur në vitin 1981, Mehmet Shehu vrau veten, nuk e besova lajmin; ai ishte një njeri kurajoz dhe që iu shkonte punëve deri në fund. Duke e njohur nga afër, duke ditur karakterin e tij stoik dhe të panënshtruar, mendoj se kryeministri shqiptar i asaj kohe nuk mund të ketë vrarë veten.
A mund të na tregoni ndonjë ndodhi tjetër në shkollën amerikane?
Në vitin 1933, më nisën në Itali për të kryer një kurs kualifikimi. Shkolla më dha para me vete për të blerë fidanë, të cilat, më pas do t’i kultivonim në tokat e fermës. Në shkollën bujqësore të Firences, dishepulli i Harri Fullcit, kishte blerë një koleksion të madh fidanësh. Paratë i kishte llogaritur aq mire, që të vija me to në Durrës me sa më pak shpenizime. Mirëpo, llogaritë nuk i kishte bërë dhe aq mirë. Autoritet e mjetit lundrues kërkonin më shumë para për dengjet e mëdha të fidanëve, që kishim ngarkuar, në të kundërt, të gjithë fidanët do t’i hidhnin në det. Ishte data 22 dhjetor dhe bënte aq ftohtë, sa duart i ndieja si të ishin të huaja. Nuk pyeta më për asgjë; hypa në majë të dengjeve dhe iu thashë italianëve se, nëse do të më hidhnin fidanet në det, le të më hidhnin edhe mua së bashku me to në fund të detit. Ekuipazhi u shkri gazit dhe drejtuesit ranë dakort që t’ua jepja pjesën tjetër të parave, me të zbritur në portin e Durrësit. Sapo zbrita në tokën shqiptare, fati më ndihmoj të gjeja një mik, të cilit i mora lekë borxh (aq sa duheshin për të shlyer detyrimin ndaj mjetit lundrues) dhe kështu i shpëtova fidanët, duke i çuar në shkollë, në bazën prodhuese. Ata u mbollën të gjithë në fermën e Laprakës ku, disa kohë më vonë, u bëra kryeagronomi i saj deri në vitin 1939, vit kur Shqipëria u pushtua nga fashistët italianë. Disa muaj para 7 prillit famëkeq, Ahmet Zogu erdhi për vizitë në fermën e Laprakës, ku unë kisha rimarrë detyrën e kryespecialistit. Më fali një stilograf, të cilin e ruaj akoma në shtëpi, si relike
Si rrodhi jeta juaj pas pushtimit?
Viti 1939, më gjeti si emigrant në Jugosllavi. Punova disa vjet në fidanishte të Gostivarit. Në këtë kohë, bashkë me disa shokë antifashistë, nëpërmjet Haki Lleshit, filluam të krijojmë lidhje me antifashistë në Shqipëri. Na internuan në Vershaz të Jugosllavisë, ku ia dola të bëja disa eksperimente shkencore me 55 varietete rrushi. Duke u treguar tepër aktiv dhe një profesionist që ma kishin nevojën, më transferuan në Zhakol, si njeri me vlera shkencore. Në kohën kur gjermanët i ranë Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik, aty nga fundi i marsit të vitit 1941, u thirrën të gjithë shqiptarët që ndodheshin në territorin e Jugosllavisë në Beograd dhe u krijua i ashtuquajturi Shtabi i Solidaritetit me Jugosllavinë. Unë, së bashku me 4-5 shokë të mi, u caktuam në Ohër, ku kryetar shtabi ishte Mustafa Gjinishi. Në këtë shtab bënin pjesë edhe majori anglez Hill, nacionalistët Abas Kupi dhe Gani Kryeziu.
Kur u kthyet në Shqipëri?
Kongresi i Përmetit më gjeti në vendin tim, m’u në zenit të luftës kundër pushtuesit të huaj. Erdha nga kufiri grek, së bashku me pesëqind çamë që po iknin drejt tokës amë, për shkak të terrorit të dyfishtë: atij grek dhe atij gjerman.
U çlirua vendi dhe bashkëluftëtarët tuaj erdhën në pushtet. Si u sollën me ju?
Kjo është një pyetje që më dhëmb. Goditjet e para i mora nga shokët e mi të Luftës, me të cilët kishim ndarë bashkë ëndrrën për një Shqipëri të lirë dhe demokratike. “Dhuratën” e parë ma bëri Koçi Xoxe, një nga figurat më simbolike të viteve të para të regjimit komunist. Në saj të ndikimit të tij të drejtpërdrejtë, më hoqën nga puna në Ministrinë e Bujqësisë. Nuk kam qënë asnjëherë dakort që qeveria jonë të kishte ndikim dhe të ndikohej nga jugosllavët; fqinjët tanë kishin diçka djallëzore dhe koha vërtetoi se kisha të drejtë. Mirëpo, kjo më bëri armik me Koçi Xoxen, që ishte një dorë e vetëshpallur e jugosllavëve.
Çfarë ndodhi më pas?
Pushimi im nga puna dhe mosmarrja pjesë në Kongresin e Partisë, nuk kishte si të mos binte në sy. Më vjen një ditë në shtëpi shoku im i Luftës, Bedri Spahiu, i cili kishte marrë vesh se më kishin pezulluar nga puna. Pak i nxehur, më tha: “Mirë, mirë i lëmë tani këto gjëra. Janë gjëra të vogla. Ti ke kontribuar për këtë vend dhe që sot je i emruar drejtor i fermës së Laprakës”. Nuk më la kohë të kundërshtoja.
Sapo nisa detyrën, iu përvesha punës dhe krijova vreshtën e re, por jo në Laprakë, por në Sauk, kjo do të bëhej ferma më e madhe në vend dhe kjo vreshtë një pasuri e çmuar e vreshtarisë shqiptare.
Ndërkohë, erdhi në Shqipëri Nikita Hrushovi dhe fama juaj arriti kulmin. Si ndodhi?
Disa ditë para se të vinte Hrushovi, më thërret në zyrë vetë Enver Hoxha. Ishte takimi im i parë me shefin e madh të partisë dhe të shtetit socialist. Ai më porositi që të kisha kujdes, që shoku Hrushov të shikonte arritjet e mëdha të bujqësisë shqiptare në fermën që unë drejtoja.
Si e priti Hrushovi vizitën në fermë?
Hrushovit i pëlqeu shumë ferma “Gjergj Dimitrov”, ku unë isha drejtor. Erdhi një paradite shtatori me diell të vitit 1958, i shoqëruar nga Enver Hoxha dhe udhëheqës të tjerë të lartë të partisë dhe të shtetit.
Në një nga ngastrat me shalqin, preu njërin syresh dhe e hëngrën së bashku me Enverin. Duke biseduar në këmbë, më pyeti se çfarë shkolle kisha mbaruar. U detyrova t’i them se kisha mbaruar “Harri Fullc”-in. “Ah, më tha, paske mbaruar një shkollë famoze, Fullci është një simbol i teknicientit dhe i metodave të mësimdhënies së Perëndimit”. Heshta. E ç’mund të thoja? Në vendin tim Harri Fullc ishte një “armik” i socializmit dhe Hrushovi e dinte shumë këtë gjë. Enver Hoxha, kur ishim duke ngrënë drekë, më tha në sy të të gjithëve, duke e bërë fakt të kryer më tha se duhet të krijoja një vreshtë të re, që do ta rrethonte, siç thashë, Tiranën, nga të gjitha anët. Edhe pse thënë në një ambient dreke, ky ishte urdhër i Udhëheqësit dhe me të nuk bëhej shaka.
Çfarë bëtë për të zbatuar porosinë e Enverit?
Që të nesërmen nisa nga puna. Por nuk ishte një gjë e lehtë. Duheshin mbjellë 2000 ha vreshtë, ishte një punë dhe investim kolosal që duhej kryer, ishte, sigurisht, një përgjegjësi e madhe. Vetë Hrushovi, duke parë se isha vënë në pozitë të vështirë, më doli në mbrojtje duke më ofruar ndihmë.
“Makineritë, traktorët dhe buldozerët, do të t’i sjellë unë të gjitha nga Moska, më tha. Mos u trembni, do t’i keni dhuratë nga Bashkimi Sovjetik”.
A e mbajti Hrushovi premtimin?
Po, e mbajti. Nuk kaluan as një muaj nga largimi i tij nga Tirana dhe vjen faksi për të dalë dhe pritur kontigjentët e parë të mjeteve teknike, që më duheshin për krijimin e kësaj vreshte madhështore. Dhe, ndodhi që një kohë më të pakët se shtatë vjet, Tirana u rrethua anembanë me një plantacion vreshtash nga Lapraka në Lundër, nga Lundra në Paskuqan dhe Shkozë e gjetkë.
Si u prit kjo vepër nga administrata shqiptare?
Një herë, kur punoja në Ministrinë e Bujqësisë, dhe mbuloja frutikulturën, më vjen një listë e gjatë me emra vreshtash që duheshin shkulur në të gjithë vendin. Por, mua kjo këkesë më tmerroi dhe nuk pranova të nënshkruaj.
“Unë firmos vetëm për të mbjellur dhe jo për të shkulur”, iu thashë rekomanduesve të kësaj masakre.
Pas viteve ’90-të me çfarë jeni marrë?
Sigurisht me pasionin tim më të madh dhe më të qëndrueshëm, frutikulturën. Në vitet ’90-të, dola në pension, por zëri i pasionit të hershëm, të cilit i kam kushtuar jetën, nuk më linte qetë. Vazhdova t’iu shërbej njerëzve me projekte, me zbatimin e tyre në fushën e frutikulturës, me këshilla praktike në ekonomitë private dhe kolektive.
Por mua më dhëmb barbaria e pas viteve ’90-të mbi drurët frutorë. Është e pariparueshme. Është e trishtë dhe më tmerron. Janë shkatërruar mijëra ha vreshtë dhe pemë dru frutore, me eksportin e të cilave, mbahej me bukë ky vend, më i varfëri në Evropë.