Autori i Lajmit: Apostol Duka
Gazeta “Ballkan” botonë intervistën e fundit të Shefqet Peçit, dhënë disa ditë para se të provonte qelinë e burgut. Në këtë intervistë ai rrëfen një pjesë të kujtimeve nga historia e tij e luftës, por edhe gjykimet e tij për Mehmet Shehun, Kadri Hazbiun dhe shumë byroistë të tjerë të asaj kohe. Dhe megjithëse Shefqet Peçi vetë nuk u bë kurrë anëtar i Byrosë Politike përsëri ai njihet si njeri nga drejtuesit që nuk pyeste askënd. Kësisoj, ai godet ashpër Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun, duke i cilësuar ata si urdhërues apo pjesëmarrës në vrasjet e ndryshme të bëra gjatë 45 vjetëve të sundimit komunist. Nga ana tjetër Shefqet Peçi jep mendimin e tij edhe për shkrimtarët më në zë të asaj kohe, ku vlerëson shumë Dritëro Agollin dhe jep mendimin e tij për Ismail Kadarenë, duke treguar se si sulmohej nga Mehmeti e Kadriu dhe se si ai mbrohej nga Enver Hoxha. Duke botuar intervistën e fundit të Shefqet Peçit, redaksia e gazetës “Ballkan” jep edhe njëherë mendimet alternative të ish-drejtuesve komunistë që u shfaqën në fillimin e viteve 90-të, si edhe paraqet para lexuesve platformën e tyre për riciklimin e historisë apo për hapjen e dosjeve.


Shefqet Peçi ishte një nga
burrat më të zotë dhe më të shquar që më ka qëlluar të takoj e të njoh në jetë. Trim, njeri i fjalës dhe i besës, bujar deri në mani, poet i shquar popullor, për të mos thënë i madh, ai merrte herë-herë përmasat e një tribuni popullor. Në dukje, ishte i ashpër si rrallëkush, zhurmëmadh, i sertë e zemërak si ata lebërit e vjetër me këngë dhe këtë nuk mundohej ta fshihte asnjëherë. Ashtu edhe fliste, një labçe të kulluar, plot me ngjyra e sinonime të figurshme, duke i zgjatur rrokjet e fundit të fjalëve ose duke hequr prej tyre herë një “d” e herë një “y”, thua se sapo kishte zbritur nga malet dhe s’dinte të kuvendonte ndryshe me njerëzit. Vështirë ta thuash në se e bënte këtë me kast ose për mani, vështirë të arrish në ndonjë përfundim për ashpërsinë e tij proverbiale, pas së cilës fshihej çuditërisht një zemër e dhemshur dhe një shpirt i ndjeshëm poetik. Ai nuk u bë kurrë anëtar i Byrosë Politike të KQ-së të PPSH-së, por nderohej më tepër se shumica e anëtarëve të kësaj byroje. Pas çlirimit të vendit në nëntor 1944, ai nuk mbajti poste të rëndësishme shtetërore, por kjo nuk e cënoi aspak autoritetin e tij absolut, deri në ditët e fundit të jetës. Fillimi ishte gjithmonë i vështirë me të. Puna ishte sa të pranonte të uleshe përballë tij, po pastaj ai vetë t’i lehtësonte gjërat dhe biseda rridhte natyrshëm dhe mund të vazhdonte me orë e orë të tëra, madje edhe me ditë. Dhe kafet e gotat e rakisë së fortë nuk mungonin asnjëherë në tavolinë, dhe, kur vinte dreka a darka, do të shtrohej buka, se “miku asnjëherë s’duhet të ikë me barkun bosh nga shtëpia…” Dhe, të gjitha këto, nuk bëheshin vetëm për miq e njerëz të veçantë, po për gjithkënd që trokiste në derën e tij… Duke lexuar këta rreshta, të cilët më duhet ta pohoj sinqerisht se po i shkruaj me një dashuri dhe mallëngjim të veçantë, dikujt mund t’i dukem si një notsalgjik i pandreqshëm. Kam plot argumente për ta vërtetuar se nuk jam i tillë; pas viteve ’90 kam shkruar e botuar mjaft intervista ku Enver Hoxha, Shefqet Peçi dhe shokët e tyre shahen me fjalë nga më të rëndat, por ky është një nga të rrallët raste kur më duhet ta pranoj se vërtet jam nostalgjik. Arsyet janë sa njerëzore, aq edhe shpirtërore: Para dhe pas viteve ’90, Shefqet Peçi më ka dhuruar me bujari çaste të paharruara, më ka bërë ta dashuroj me pasion profesionin tim të vështirë. Kur punoja në shtypin ushtarak, Shefqet Peçi ishte bërë tmerri i gazetarëve, sidomos i atyre që merreshin me traditën. Nuk guxonim të bënim ndonjë shkrim për Brigadën e Pestë Sulmuese se në redaksi do të gjëmonin me zhurmë telefonat dhe mbi kokat tona do të binin të tëra rrufetë e qiellit, aq sa më në fund ai e shpalli hapur se nuk pranonte të takohej me asnjërin prej nesh. Ndërkohë kishte vdekur Enver Hoxha dhe Shefqet Peçi, si shumica e udhëheqësve të asaj kohe, kishte bërë vizita të shumta në Jug të vendit, “për t’u takuar e për të folur me popullin…” Në dukje, këto takime e biseda ngjanin si të natyrshme, por nuk ishte tamam kështu. Në to kishte shumë propagandë, shumë betime e stërbetime që njerëzit i harronin sapo mbaronin takimet e, pse jo, kishte edhe nga pak “regjizurë”. Për shembull, një javë para se Shefqet Peçi të shkonte në Dhoksat të Lunxhërisë, nënës sime i thanë se ishte caktuar të fliste në emër të grave veterane të krahinës. E shkreta nëna ime, jo se s’dinte të fliste, por porosia ishte se fjalët duhet të ishin të zgjedhura e të veçanta, ndaj u desh që ato t’i shkruante Arbenit dhe pastaj, për ditë të tëra, nëna ime bëri prova të stërmundimshme se çfarë të thoshte, si të fliste, si ta mbante trupin, si t’i lëvizte duart e të tjera, e të tjera. Sidoqoftë, mundi i saj u shpërblye dhe nëna foli në atë takim aq bukur, sa që Shefqet Peçi, kundër zakonit të tij, përqafoi dhe puthi publikisht një grua. Ky gjest, sado i studiuar, propagandistik e teatral që ishte, kishte edhe anën e vet njerëzore dhe unë e ndieva se pikërisht kjo anë ndoshta mund të më jepte dorë në punën time…
… Rasti erdhi më shpejt se ç’e prisja. Ishte pragu i 10 korrikut, festës së atëhershme të Ushtrisë. Me këtë rast, m’u ngarkua të bëja faqen speciale, në të cilën, veç shkrimeve me karakter historik, duhej të kishte domosdoshmërisht përshëndetje nga drejtues të lartë të Partisë, qeverisë e ministrisë së Mbrojtjes, si dhe nga titullarët e të gjitha organizatave të masave. Me të tjerët rregullohet, më tha shefi, po me Shefqet Peçin do ta kesh shumë të vështirë. Ai është betuar se nuk do t’i shohë më me sy gazetarët ushtarakë. Mos ki merak, ia ktheva, besoj se me të do ta kem më të lehtë se me këdo tjetër. Pas pak orësh, përshëndetjen e tij do ta kesh mbi tavolinë…
Në Komitetin Kombëtar të Veteranëve më pritën me këmbët e para. “Kot e ke, - më tha sekretari, - nuk do të të presë.” “Po t’i më ler të hyj, mor burrë, pa di unë se si të flas me të.” “Punë që s’bëhet, shok i dashur, unë për këtë punë paguhem këtu dhe jo për të ruajtur shelegët…”, këmbënguli sekretari, si një konspirator i regjur. Ndërkohë, unë i isha afruar me marifet derës. Në çast, lëviza dorezën e saj me shpejtësi dhe, pas dy - tre hapash, ndodhesha ballë për ballë me Shefqet Peçin.
- Urdhëro, - m’u drejtua ai, jo pa njëfarë habie.
- Shoku Shefqet, jam filani, vij nga gazeta “Luftëtari” dhe do t’iu lutesha që…
- Aaa, jo, jo…, e kam thënë prerë se nuk dua të takoj asnjërin nga ju, jeni të gjithë gënjeshtarë të mëdhenj, i shtrembëroni gjërat. Përjashta, djalë, përjashta, se të piu e zeza!… Nuk kam fjalë për ju u… S’kam e s’kam…
- Ju lutem shumë, shoku Shefqet, nuk ka pse të na fusni të gjithëve në një thes. Unë nuk kam shkruar ndonjëherë për Brigadën e Pestë… Pastaj, ne jemi edhe një çikë si tanët; unë jam nga Labova e Zhapës së Gjirokastrës, jam edhe dhëndër në Humelicë, në familjen e Mitro Rrapit, që ka qenë miku juaj…
- Mor po, përjashta, të thashë! Në një thes jeni juve, të tërë. Punë e madhe se nuk paske shkruar për brigadën time, punë e madhe se na qenke nga Labova dhe dhëndër Humelice!… Ehuuu, sa kam parë u si puna jote…
- Epo, mirë, shoku Shefqet, e lemë fare atë punë e përshëndetjes. Por unë nuk mund të dal nga kjo zyrë pa iu thënë, si burri burrit, se më keni një borxh të madh nderi…
- E ç’borxh të paskam, o njeri?!…
- Atje në Dhoksat, në takimin me popullin, ju keni puthur nënën time në sytë e të gjithëve dhe këtë unë nuk mund ta fal…
- Po pse, more, djali i Lenos qenke ti?!… Po ne desh u vramë pa u njohur, a të vrafshin për derr!… Ulu, o shejtan, ulu, se ma more kalanë na brëna…
… Që nga ai çast, unë nuk e pata kurrë të vështirë të takohesha me Shefqet Peçin, kudo, kurdoherë, ndonëse në fillim të çdo takimi a bisede, nuk e harronte atë shprehjen standarte: “Nuk jap intervista!… Nuk jap, jo…” Dhe, nuk mund të mos ndjehem i privilegjuar se isha i fundit që munda ta intervistoj pak kohë para se të jepte frymën e fundit në spitalin e burgut, i arrestuar për genocid në moshën nëntëdhjetë vjeçare. Varrimi i tij, megjithë vëzhgimin e egër të forcave të shumta të policisë e të SHIK-ut të atëhershëm, ishte madhështor. Duke ndjekur korteun e gjatë, me një habi të sinqertë pyesja shpesh vetveten: “Përse vallë duhej ta arrestonin në këtë moshë?!… Nuk e kuptuan se i dhuruan një vdekje të denjë për jetën dhe emrin e tij, nuk e menduan se, me duart e tyre, po vinin mbi thinjat e tij një kurorë martirësh?!…” Po le të kthehemi edhe njëherë tek intervista tij e fundit:
Shefqet Peçi: - Mor po, edhe këtu më gjete ti?!… Kot e ke, nuk jap intervista! Nuk jap, jo!… i dhashë një para ca kohësh atij përmetarit të “Javës”, Bardhul a si e quajnë, dhe më kërryen nga shtëpia. Më prunë këtu, në pulari. Tani, po të fola edhe ty, prit kur të më fusin në burg fare.
- E kush do tu fusë në burg?
Shefqet Peçi: - Po Saliu, more, kush tjetër?! Ai që më kërreu nga shtëpia. Sot është si në atë këngën e vjetër: “Lala Kros, lala Kros,/ Vetë shkruaj, vet’ vulos/ Nuk të thotë kush se mos…” Po u jam komunist, enverist. Me Enverin jam! Dhe nukë pyes hiç për këta!…
Ç’u bënë portokallet, hardhitë? I shkatërruan e i prishën, se ishin komuniste dhe ato, dogjën e shkretuan çdo gjë, vodhën pasurinë e popullit. S’kish në Ballkan fermë më të mirë se ajo e Shkodrës. I vunë sopatën e kazmën. Po kush e kërkon shkatërrimin e Shqipërisë? Armiku, dihet ajo…
Kam parë ëndrra, mrekullira sonte. Jam i sëmurë, kam pirë lart nga dhjetë trinitrina. Do des o u, o Adili, o Hyria, në mos të tre do desëm… Pije, pije duhanin… Është leckë e vjetër kjo tani, nukë pyet. Digje, nxirri fundin…
… Vajta njëherë në Kurvelesh. U mblodh populli e hodhi valle. Kur u ktheva, më pyeti Enveri:
- Si qe populli?
- Shumë mirë. Nja pesë a gjashtë pleq kërcyen e kënuan për ty…
- Po ç’thanë, o Shefqet?
- Po ja: “O Enver, të keqen nëna, / Na hoqe rrobat e rëna / E na veshe allafrënga…”
- Do të kenë ftohtë, pa kënduan kështu, - më tha me të qeshur Enveri.
- Jo, shoku Enver. Ku pyet labi na e ftohta!
- Kanë ftohtë, dëgjomë mua…
Që atë ditë, thirri Kiço Ngjelën dhe e urdhëroi që të mos e shiste leshin e Kurveleshit. Kiçua u thartua, se na Kurveleshi e mirr leshin më të shumë ai. Më mori në telefon e më tha: “Po ç’më bëre, o shoku Shefqet, më prishe tregtinë!…”
Unë kot i thashë Enverit se labi nuk pyet na e ftohta. Të ftohtit s’ka trimëri, djal-o. Kam qenë tetë vjeç, jeshmë djegur. Ishim në Mavrovë, aty qe një çoban, një Hyso na Tërbaçi. Mua më kërcisnin dhëmbët, kesh marrë plevit. Hysua theri një dash dhe më futi në lëkurë të tij. U bëra qiqër. S’ia harrova kurrë atij njeriu. E kërkova dhe e kërkova më vonë, pyeta sa u lodha, po s’e gjeta kurrë… Kam bërë gabim që nuk pyeta babanë e Arif Haskos. Hajde, ç’burrë ka qënur ai! I vate njëherë Hito Çakua me Arifin dhe ai u theri një mish. Na, i thanë gjeneralët, nuk e hamë këtë mish, po s’hyre ti në kooperativë. “Ashtuu?!… Përjashta, atëhere, shkoni e hani mish te ata që kanë hyrë në kooperativë!…” I noqi fare gjeneralët na shtëpia, ore, i noqi… Po ato ditë, u nodha edhe u në Vlorë. Ky Haskua, plaku, më tha Gaqo Neshua, qenka palo burrë, kështu e kështu ka bërë dhe në kooperativë, s’pranon të hyjë… Mirë ua ka bërë, i thashë. Po pse, more, kështu thotë Enver Hoxha, që njerëzit të hyjnë në kooperativë me zor?! Ato treqind kokë dhentë, Haskua i ka vënë vetë, s’ia kanë dhënur Hitua me Arifin. Vajta e i shtrëngova dorën plakut dhe bashkë hëngrëm mish e pimë raki sa u shqepëm…
- Thonë se, kur uleshit nëpër tavolina miqsh, ju urdhëronit që rakia të pihej me dolli dhe ju pëlqente t’i dehnit njerëzit…
Shefqet Peçi: - E kush e thotë këtë?!… No një poet, me siguri, se ata më pëlqenin mua, kur deheshin e bëheshin helaq fare. Pinin me okare sa dëndeshin dhe pastaj thoshnin na dehu shoku Shefqet… Kur s’e manin rakinë, pse uleshin në trapezën e burrave. Se dihet që atje me dolli do pihet, jo ndryshe.
Eeeh, poetët. Pse, nuk e dija u që ata, nja pesë a gjashtë poetë e shkrimtarë na Labëria, më vinin në shtëpi për të më bërë qejfin. Kush e kush të më merrtë më parë, kush e kush të m’i rrëmbente i pari vjershat e mia për t’i redaktuar. Le parathëniet e librave të mi, i qanin fare, më bënin mua më të madh na vetja e tyre. Pse, s’e dija u që ata haheshin e griheshin me njëri-tjetrin si qentë?!… Shpifnin për njëri-tjetrin prapa krahëve, shkruanin letra, bënin spiunllëqe. Edhe te u e kanë spiunuar shoshoqin. Qenë profkaxhinj të mëdhenj, të pathemel, si fleta mi ujë. Vetëm të pinin raki donin, të shihnin edhe për gra të bukura. Sikur gratë vdisnin pas tyre… Dritëroi, po, është burrë. Ai ka karakter popullor dhe nuk largohet na origjina, është tribun. E di ç’më tha pas Kongresit të Dhjetë?
- U tremba, o Shefqet Peçi!…
- Po pse, more bir?
- Po ja, kritikova Enver Hoxhën dhe thashë se do të më merrje inat…
- E përse të të marr inat, kur flet drejt?! Edhe u kam kritikat e mia për Enverin, po poshtë s’e hedh. Ai qe burrë i madh, kishte gjuhën e Leninit, i shante armiqtë. Dhe u s’jam i atij kalibri që të gjykoj më të mençurit na vetja.
… Burrat!… Thonë po, - po! Dhe nuk shtrembërojnë, nuk dalën në shteg tjetër. Po këta janë shkrimtarë, poetë, edhe lëvizin, e heqin një çikë bran tabanin..
… Java shtatë e Ismaili tetë, do të vin te u. E doja, i thoshja gjithnjë që na thonjtë e Mehmet Shehut dhe të Kadri Hazbiut të ka shpëtuar Enver Hoxha. Dhe tani del e na thotë se e niqnin, e përgjonin, e gjurmonin. Maso edhe bëheshin këto, po Ismailit s’kishin ç’i bënin, se e mbronte Enveri. Të tjerat, ia kishin bërë benë. Mehmet Shehu ka thënur në qeveri se ai është revizionist, Kadri Hazbiu ka thënur se ai qorr duhet zhdukur sa më parë, po Enveri ka thënë jo, është poet i madh, është njeri me talent, i duhet popullit…


Shefqet Peçi ishte një nga
burrat më të zotë dhe më të shquar që më ka qëlluar të takoj e të njoh në jetë. Trim, njeri i fjalës dhe i besës, bujar deri në mani, poet i shquar popullor, për të mos thënë i madh, ai merrte herë-herë përmasat e një tribuni popullor. Në dukje, ishte i ashpër si rrallëkush, zhurmëmadh, i sertë e zemërak si ata lebërit e vjetër me këngë dhe këtë nuk mundohej ta fshihte asnjëherë. Ashtu edhe fliste, një labçe të kulluar, plot me ngjyra e sinonime të figurshme, duke i zgjatur rrokjet e fundit të fjalëve ose duke hequr prej tyre herë një “d” e herë një “y”, thua se sapo kishte zbritur nga malet dhe s’dinte të kuvendonte ndryshe me njerëzit. Vështirë ta thuash në se e bënte këtë me kast ose për mani, vështirë të arrish në ndonjë përfundim për ashpërsinë e tij proverbiale, pas së cilës fshihej çuditërisht një zemër e dhemshur dhe një shpirt i ndjeshëm poetik. Ai nuk u bë kurrë anëtar i Byrosë Politike të KQ-së të PPSH-së, por nderohej më tepër se shumica e anëtarëve të kësaj byroje. Pas çlirimit të vendit në nëntor 1944, ai nuk mbajti poste të rëndësishme shtetërore, por kjo nuk e cënoi aspak autoritetin e tij absolut, deri në ditët e fundit të jetës. Fillimi ishte gjithmonë i vështirë me të. Puna ishte sa të pranonte të uleshe përballë tij, po pastaj ai vetë t’i lehtësonte gjërat dhe biseda rridhte natyrshëm dhe mund të vazhdonte me orë e orë të tëra, madje edhe me ditë. Dhe kafet e gotat e rakisë së fortë nuk mungonin asnjëherë në tavolinë, dhe, kur vinte dreka a darka, do të shtrohej buka, se “miku asnjëherë s’duhet të ikë me barkun bosh nga shtëpia…” Dhe, të gjitha këto, nuk bëheshin vetëm për miq e njerëz të veçantë, po për gjithkënd që trokiste në derën e tij… Duke lexuar këta rreshta, të cilët më duhet ta pohoj sinqerisht se po i shkruaj me një dashuri dhe mallëngjim të veçantë, dikujt mund t’i dukem si një notsalgjik i pandreqshëm. Kam plot argumente për ta vërtetuar se nuk jam i tillë; pas viteve ’90 kam shkruar e botuar mjaft intervista ku Enver Hoxha, Shefqet Peçi dhe shokët e tyre shahen me fjalë nga më të rëndat, por ky është një nga të rrallët raste kur më duhet ta pranoj se vërtet jam nostalgjik. Arsyet janë sa njerëzore, aq edhe shpirtërore: Para dhe pas viteve ’90, Shefqet Peçi më ka dhuruar me bujari çaste të paharruara, më ka bërë ta dashuroj me pasion profesionin tim të vështirë. Kur punoja në shtypin ushtarak, Shefqet Peçi ishte bërë tmerri i gazetarëve, sidomos i atyre që merreshin me traditën. Nuk guxonim të bënim ndonjë shkrim për Brigadën e Pestë Sulmuese se në redaksi do të gjëmonin me zhurmë telefonat dhe mbi kokat tona do të binin të tëra rrufetë e qiellit, aq sa më në fund ai e shpalli hapur se nuk pranonte të takohej me asnjërin prej nesh. Ndërkohë kishte vdekur Enver Hoxha dhe Shefqet Peçi, si shumica e udhëheqësve të asaj kohe, kishte bërë vizita të shumta në Jug të vendit, “për t’u takuar e për të folur me popullin…” Në dukje, këto takime e biseda ngjanin si të natyrshme, por nuk ishte tamam kështu. Në to kishte shumë propagandë, shumë betime e stërbetime që njerëzit i harronin sapo mbaronin takimet e, pse jo, kishte edhe nga pak “regjizurë”. Për shembull, një javë para se Shefqet Peçi të shkonte në Dhoksat të Lunxhërisë, nënës sime i thanë se ishte caktuar të fliste në emër të grave veterane të krahinës. E shkreta nëna ime, jo se s’dinte të fliste, por porosia ishte se fjalët duhet të ishin të zgjedhura e të veçanta, ndaj u desh që ato t’i shkruante Arbenit dhe pastaj, për ditë të tëra, nëna ime bëri prova të stërmundimshme se çfarë të thoshte, si të fliste, si ta mbante trupin, si t’i lëvizte duart e të tjera, e të tjera. Sidoqoftë, mundi i saj u shpërblye dhe nëna foli në atë takim aq bukur, sa që Shefqet Peçi, kundër zakonit të tij, përqafoi dhe puthi publikisht një grua. Ky gjest, sado i studiuar, propagandistik e teatral që ishte, kishte edhe anën e vet njerëzore dhe unë e ndieva se pikërisht kjo anë ndoshta mund të më jepte dorë në punën time…
… Rasti erdhi më shpejt se ç’e prisja. Ishte pragu i 10 korrikut, festës së atëhershme të Ushtrisë. Me këtë rast, m’u ngarkua të bëja faqen speciale, në të cilën, veç shkrimeve me karakter historik, duhej të kishte domosdoshmërisht përshëndetje nga drejtues të lartë të Partisë, qeverisë e ministrisë së Mbrojtjes, si dhe nga titullarët e të gjitha organizatave të masave. Me të tjerët rregullohet, më tha shefi, po me Shefqet Peçin do ta kesh shumë të vështirë. Ai është betuar se nuk do t’i shohë më me sy gazetarët ushtarakë. Mos ki merak, ia ktheva, besoj se me të do ta kem më të lehtë se me këdo tjetër. Pas pak orësh, përshëndetjen e tij do ta kesh mbi tavolinë…
Në Komitetin Kombëtar të Veteranëve më pritën me këmbët e para. “Kot e ke, - më tha sekretari, - nuk do të të presë.” “Po t’i më ler të hyj, mor burrë, pa di unë se si të flas me të.” “Punë që s’bëhet, shok i dashur, unë për këtë punë paguhem këtu dhe jo për të ruajtur shelegët…”, këmbënguli sekretari, si një konspirator i regjur. Ndërkohë, unë i isha afruar me marifet derës. Në çast, lëviza dorezën e saj me shpejtësi dhe, pas dy - tre hapash, ndodhesha ballë për ballë me Shefqet Peçin.
- Urdhëro, - m’u drejtua ai, jo pa njëfarë habie.
- Shoku Shefqet, jam filani, vij nga gazeta “Luftëtari” dhe do t’iu lutesha që…
- Aaa, jo, jo…, e kam thënë prerë se nuk dua të takoj asnjërin nga ju, jeni të gjithë gënjeshtarë të mëdhenj, i shtrembëroni gjërat. Përjashta, djalë, përjashta, se të piu e zeza!… Nuk kam fjalë për ju u… S’kam e s’kam…
- Ju lutem shumë, shoku Shefqet, nuk ka pse të na fusni të gjithëve në një thes. Unë nuk kam shkruar ndonjëherë për Brigadën e Pestë… Pastaj, ne jemi edhe një çikë si tanët; unë jam nga Labova e Zhapës së Gjirokastrës, jam edhe dhëndër në Humelicë, në familjen e Mitro Rrapit, që ka qenë miku juaj…
- Mor po, përjashta, të thashë! Në një thes jeni juve, të tërë. Punë e madhe se nuk paske shkruar për brigadën time, punë e madhe se na qenke nga Labova dhe dhëndër Humelice!… Ehuuu, sa kam parë u si puna jote…
- Epo, mirë, shoku Shefqet, e lemë fare atë punë e përshëndetjes. Por unë nuk mund të dal nga kjo zyrë pa iu thënë, si burri burrit, se më keni një borxh të madh nderi…
- E ç’borxh të paskam, o njeri?!…
- Atje në Dhoksat, në takimin me popullin, ju keni puthur nënën time në sytë e të gjithëve dhe këtë unë nuk mund ta fal…
- Po pse, more, djali i Lenos qenke ti?!… Po ne desh u vramë pa u njohur, a të vrafshin për derr!… Ulu, o shejtan, ulu, se ma more kalanë na brëna…
… Që nga ai çast, unë nuk e pata kurrë të vështirë të takohesha me Shefqet Peçin, kudo, kurdoherë, ndonëse në fillim të çdo takimi a bisede, nuk e harronte atë shprehjen standarte: “Nuk jap intervista!… Nuk jap, jo…” Dhe, nuk mund të mos ndjehem i privilegjuar se isha i fundit që munda ta intervistoj pak kohë para se të jepte frymën e fundit në spitalin e burgut, i arrestuar për genocid në moshën nëntëdhjetë vjeçare. Varrimi i tij, megjithë vëzhgimin e egër të forcave të shumta të policisë e të SHIK-ut të atëhershëm, ishte madhështor. Duke ndjekur korteun e gjatë, me një habi të sinqertë pyesja shpesh vetveten: “Përse vallë duhej ta arrestonin në këtë moshë?!… Nuk e kuptuan se i dhuruan një vdekje të denjë për jetën dhe emrin e tij, nuk e menduan se, me duart e tyre, po vinin mbi thinjat e tij një kurorë martirësh?!…” Po le të kthehemi edhe njëherë tek intervista tij e fundit:
Shefqet Peçi: - Mor po, edhe këtu më gjete ti?!… Kot e ke, nuk jap intervista! Nuk jap, jo!… i dhashë një para ca kohësh atij përmetarit të “Javës”, Bardhul a si e quajnë, dhe më kërryen nga shtëpia. Më prunë këtu, në pulari. Tani, po të fola edhe ty, prit kur të më fusin në burg fare.
- E kush do tu fusë në burg?
Shefqet Peçi: - Po Saliu, more, kush tjetër?! Ai që më kërreu nga shtëpia. Sot është si në atë këngën e vjetër: “Lala Kros, lala Kros,/ Vetë shkruaj, vet’ vulos/ Nuk të thotë kush se mos…” Po u jam komunist, enverist. Me Enverin jam! Dhe nukë pyes hiç për këta!…
Ç’u bënë portokallet, hardhitë? I shkatërruan e i prishën, se ishin komuniste dhe ato, dogjën e shkretuan çdo gjë, vodhën pasurinë e popullit. S’kish në Ballkan fermë më të mirë se ajo e Shkodrës. I vunë sopatën e kazmën. Po kush e kërkon shkatërrimin e Shqipërisë? Armiku, dihet ajo…
Kam parë ëndrra, mrekullira sonte. Jam i sëmurë, kam pirë lart nga dhjetë trinitrina. Do des o u, o Adili, o Hyria, në mos të tre do desëm… Pije, pije duhanin… Është leckë e vjetër kjo tani, nukë pyet. Digje, nxirri fundin…
… Vajta njëherë në Kurvelesh. U mblodh populli e hodhi valle. Kur u ktheva, më pyeti Enveri:
- Si qe populli?
- Shumë mirë. Nja pesë a gjashtë pleq kërcyen e kënuan për ty…
- Po ç’thanë, o Shefqet?
- Po ja: “O Enver, të keqen nëna, / Na hoqe rrobat e rëna / E na veshe allafrënga…”
- Do të kenë ftohtë, pa kënduan kështu, - më tha me të qeshur Enveri.
- Jo, shoku Enver. Ku pyet labi na e ftohta!
- Kanë ftohtë, dëgjomë mua…
Që atë ditë, thirri Kiço Ngjelën dhe e urdhëroi që të mos e shiste leshin e Kurveleshit. Kiçua u thartua, se na Kurveleshi e mirr leshin më të shumë ai. Më mori në telefon e më tha: “Po ç’më bëre, o shoku Shefqet, më prishe tregtinë!…”
Unë kot i thashë Enverit se labi nuk pyet na e ftohta. Të ftohtit s’ka trimëri, djal-o. Kam qenë tetë vjeç, jeshmë djegur. Ishim në Mavrovë, aty qe një çoban, një Hyso na Tërbaçi. Mua më kërcisnin dhëmbët, kesh marrë plevit. Hysua theri një dash dhe më futi në lëkurë të tij. U bëra qiqër. S’ia harrova kurrë atij njeriu. E kërkova dhe e kërkova më vonë, pyeta sa u lodha, po s’e gjeta kurrë… Kam bërë gabim që nuk pyeta babanë e Arif Haskos. Hajde, ç’burrë ka qënur ai! I vate njëherë Hito Çakua me Arifin dhe ai u theri një mish. Na, i thanë gjeneralët, nuk e hamë këtë mish, po s’hyre ti në kooperativë. “Ashtuu?!… Përjashta, atëhere, shkoni e hani mish te ata që kanë hyrë në kooperativë!…” I noqi fare gjeneralët na shtëpia, ore, i noqi… Po ato ditë, u nodha edhe u në Vlorë. Ky Haskua, plaku, më tha Gaqo Neshua, qenka palo burrë, kështu e kështu ka bërë dhe në kooperativë, s’pranon të hyjë… Mirë ua ka bërë, i thashë. Po pse, more, kështu thotë Enver Hoxha, që njerëzit të hyjnë në kooperativë me zor?! Ato treqind kokë dhentë, Haskua i ka vënë vetë, s’ia kanë dhënur Hitua me Arifin. Vajta e i shtrëngova dorën plakut dhe bashkë hëngrëm mish e pimë raki sa u shqepëm…
- Thonë se, kur uleshit nëpër tavolina miqsh, ju urdhëronit që rakia të pihej me dolli dhe ju pëlqente t’i dehnit njerëzit…
Shefqet Peçi: - E kush e thotë këtë?!… No një poet, me siguri, se ata më pëlqenin mua, kur deheshin e bëheshin helaq fare. Pinin me okare sa dëndeshin dhe pastaj thoshnin na dehu shoku Shefqet… Kur s’e manin rakinë, pse uleshin në trapezën e burrave. Se dihet që atje me dolli do pihet, jo ndryshe.
Eeeh, poetët. Pse, nuk e dija u që ata, nja pesë a gjashtë poetë e shkrimtarë na Labëria, më vinin në shtëpi për të më bërë qejfin. Kush e kush të më merrtë më parë, kush e kush të m’i rrëmbente i pari vjershat e mia për t’i redaktuar. Le parathëniet e librave të mi, i qanin fare, më bënin mua më të madh na vetja e tyre. Pse, s’e dija u që ata haheshin e griheshin me njëri-tjetrin si qentë?!… Shpifnin për njëri-tjetrin prapa krahëve, shkruanin letra, bënin spiunllëqe. Edhe te u e kanë spiunuar shoshoqin. Qenë profkaxhinj të mëdhenj, të pathemel, si fleta mi ujë. Vetëm të pinin raki donin, të shihnin edhe për gra të bukura. Sikur gratë vdisnin pas tyre… Dritëroi, po, është burrë. Ai ka karakter popullor dhe nuk largohet na origjina, është tribun. E di ç’më tha pas Kongresit të Dhjetë?
- U tremba, o Shefqet Peçi!…
- Po pse, more bir?
- Po ja, kritikova Enver Hoxhën dhe thashë se do të më merrje inat…
- E përse të të marr inat, kur flet drejt?! Edhe u kam kritikat e mia për Enverin, po poshtë s’e hedh. Ai qe burrë i madh, kishte gjuhën e Leninit, i shante armiqtë. Dhe u s’jam i atij kalibri që të gjykoj më të mençurit na vetja.
… Burrat!… Thonë po, - po! Dhe nuk shtrembërojnë, nuk dalën në shteg tjetër. Po këta janë shkrimtarë, poetë, edhe lëvizin, e heqin një çikë bran tabanin..
… Java shtatë e Ismaili tetë, do të vin te u. E doja, i thoshja gjithnjë që na thonjtë e Mehmet Shehut dhe të Kadri Hazbiut të ka shpëtuar Enver Hoxha. Dhe tani del e na thotë se e niqnin, e përgjonin, e gjurmonin. Maso edhe bëheshin këto, po Ismailit s’kishin ç’i bënin, se e mbronte Enveri. Të tjerat, ia kishin bërë benë. Mehmet Shehu ka thënur në qeveri se ai është revizionist, Kadri Hazbiu ka thënur se ai qorr duhet zhdukur sa më parë, po Enveri ka thënë jo, është poet i madh, është njeri me talent, i duhet popullit…