ATDHEU" Gazete e Partise Levizja e Legalitetit
___________________________

18 Jully 2004, Nr.28(598)
___________________________

Intervistë e z.Sulejman Gjana botuar në revistën franceze "Royaliste" të La Nouvelle Action Royaliste

Mbreti Leka mund ta shpejtojë integrimin në BE

Royaliste: A mund të na përshkruani panoramën politike të Shqipërsë që nga rënia e komunizmit?
Suleman Gjanaj: Shqipëria është e njohur më tepër për shkak të diktaturës që ka vuajtur për pothuaj 50 vjet. Të mos harrojmë që ky komb është ndër më të vjetrit e Europës: shqiptarët janë pasardhës të ilirëve, që kanë ardhur në Ballkan tashmë prej shumë mijëvjeçarësh, shumë para grekëve. Ju e dini që shqiptarët kanë pas populluar Kosovën, një pjesë të Maqedonisë aktuale dhe Veriun e Greqisë, dhe kanë pas themeluar një shtet përpara Luftës Parë Botërore.
Më 1992 Partia Demokratike ka fituar zgjedhjet bindshëm dhe ka ruajtur pushtetin nën kryesimin e presidentit Berisha deri më 1997 - në kohën e përmbysjes së piramidave financiare. Kjo katastrofë financiare krijoi një krizë shumë të rëndë sociale, ekonomike dhe institucionale. Më 1997 u zhvilluan zgjedhje të përgjithshme të parakohshme, dhe, që prej atëherë, Partia Socialiste mban frenat e pushtetit.

Royaliste: Si do ta përshkruanit Partinë e Legalitetit?

Suleman Gjanaj: Ne jemi një prej partive më të vjetra politike të vendit. Kjo parti ka pas qenë krijuar më 1924 nga ish Mbreti Zog I, i cili në atë kohë nuk ishte ende sovran (mbret). Ahmet Zogu ishte bërë kryeministër më 1923, por në qershor 1924 qeveria e tij u rrëzua për shkak të një grushti shteti. Në dhjetor të atij viti, organizatat që u gjendën papritur në opozitë ose të shtrënguara të mërgonin, kanë rimarrë pushtetin dhe e quajtën koalicionin e tyre "Lëvizja e Legalitetit", me qëllim që të shpjegonin se ata përfaqësonin lëvizjen e rikthimit të rendit legal të gjërave. Në atë kohë, ishte paraparë tashma në planin juridik që një asamble kushtetuese mund të përcaktonte një sovran për vendin i cili ishte përcaktuar si mbretëri prej kohësh. Ishte përcaktuar shumë qartë ligjërisht që kësaj mbretërie do t'i caktohej një mbret autokton.

Royaliste: si u realizua kalimi nga regjimi republikanist në atë të monarkisë kushtetuese?

Suleman Gjanaj: transformimi i republikës në monarki i gjen rrënjët që në deklaratën e pavarësisë më 1912 si dhe në deklaratën e Ambasadorëve të Fuqive të Mëdha të vitit 1913, që e njohën Shqipërinë si mbretëri. Një sovran, Princ Vidi, u dërgua në Shqipëri më 1912, por ai u shtrëngua shumë shpejt të braktiste vendin. Gjatë Luftës Parë Botërore, statusi i Shqipërisë ishte në një gjendje mjaft të papërcaktuar. Mbas Traktatit të Versajës, shqiptarët u bashkuan në një kongres dhe afirmuan të drejtën e tyre për t'u qeverisur të lirë, përmes një Këshilli Regjence, një kryeministri dhe disa ministrash që përpiqeshin të organizonin shtetin dhe kombin. Por vendi ishte nën rrezikun e trazirave dhe grushteve të shtetit, të cilat u frenuan vetëm pas vitit 1925. Ky qetësim mundësoi një stabilizim të gjendjes ekonomike. Çeshtja e natyrës së regjimit u ridiskutua përsëri dhe u vendos, në një kuadër legal e institucional, të përcaktohej një sovran dhe të ndryshohej kushtetuta shqiptare, për të bërë një kushtetutë monarkike.
Royaliste: Më pas Shqipëria u bë një nga viktimat e Musolinit...

Suleman Gjanaj: Po. Shqipëria qe monarki deri më 7 prill 1939, dita e pushtimit italian që detyroi Mbretin Zog të mërgonte e të jetonte së bashku me Familjen në Francë e më pas në Angli, deri në përfundim të Luftës Dytë Botërore. Sa u përket mbretërorëve, ata kanë vepruar si atdhetarë të vërtetë duke iu përgjigjur këshillave të mbretit Zog: ata morën menjëherë armët, nën komandën e gjeneral Abaz Kupit, për me mbrojtë vendin dhe për me kundërshtue pushtimin e aneksimin nga Italia, dhe e kanë vazhduar luftën e tyre çlirimtare kundër trupave gjermane që ndodheshin në territorin shqiptar.
Më vonë, janë shfaqur edhe lëvizje të tjera të rezistencës ndaj pushtuesve, njëra prej të cilave, lëvizja komuniste ishte e stimuluar nga Kominterni dhe zgjatimet e tij serbe. 
Gjatë luftës Partia Komuniste përgatiti marrjen e pushtetit politik dhe ju e dini, në këtë pikë, ata ia dolën plotësisht duke qenë se komunistët e modifikuan strategjinë e tyre: luftën kundër pushtuesit e kthyen në luftë kundër nacionalistëve që përfaqësonin për ta rrezikun e vërtetë për çeshtjen e pushtetit. Ashtu si shumë shqiptarë të tjerë, edhe anëtarët e Partisë Legaliste u shtrënguan të mërgonin, ose ranë në duart e policisë politike dhe u likuiduan fizikisht. Në Francë, në Britaninë e Madhe, në Itali, në SHBA dhe Australi militantët e Partisë së Legalitetit u organizuan në gjirin e komuniteteve shqiptare që ekzistonin në gjithë këto vende të ndryshme. Unë e di psh., që prej shumë vitesh "Aksioni i Ri Mbreteror" (la Nouvelle Action royaliste) mban lidhje të ngrohta me Skënder Zogun, kushuri i Mbretit Leka.
Gjatë viteve '80, partia jonë ka marrë pjesë aktive në protestat e shqiptarëve të Kosovës kundër politikës represive të Beogradit, duke vazhduar pa ndërprerë përpjekjet aktive kundër regjimit komunist. Ne kemi qenë në ballë të qendresës, derisa regjimi komunist filloi të lëkundej e më pas të përmbysej në Tiranë.

Royaliste: Gjatë atyre viteve në mërgim, cilat kanë qenë lidhjet tuaja me Mbretin Leka?

Suleman Gjanaj: ne kemi qenë, në njëfarë mënyre, kontingjenti i tij. Partia jonë ka qenë gjithmonë shumë e afërt me Familjen Mbretërore shqiptare dhe ne u kemi bërë një jehonë të madhe qendrimeve të Mbretit në raste të panumërta.

Royaliste: Si është riorganizuar partia juaj pas rënies së komunizmit?
Suleman Gjanaj: Komunistët ishin përgatitur, në fakt, për ndryshimet politike dhe kishin projektuar parti të reja: Partia Socialiste, e dalë direkt nga gjiri i tyre, dhe Partia Demokratike, e pozicionuar në opozitë, por që përbëhej nga funksionarë të lartë e të vjetër të regjimit të përmbysur. Partia e Legalitetit nuk ishte njohur ende ligjërisht nga autoritetet, pavarësisht kërkesave që kishim bërë për të marrë pjesë në zgjedhjet e vitit 1992. Partia jonë është zyrtarizuar vetëm 15 ditë para zgjedhjeve... Dhe ato zgjedhje përfaqësonin, për të gjithë kundërshtarët e vërtetë të komunizmit, një rast të mirë për të hequr përfundimisht qafe atë regjim ndaj të cilit kishin luftuar aq me shpirt. Ai rast nuk u shfrytëzua për shkak se ne nuk qemë në kushte të atilla që të organizoheshim për zgjedhjet, dhe Partia Demokratike erdhi në pushtet. 
Në zgjedhjet e ardhshme, më 1996, ajo ia arriti, përmes manipulimesh, ta mbante pushtetin. Socialistët atëherë nxitën një lëvizje proteste në vend, e cila iu shtua zemërimit të shkaktuar nga rënia e piramidave financiare. Nga këto erdhi fitorja e Partisë Socialiste, e cila, përveç këtyre, u mbështet në bandat e armatosura. 
Zgjedhjet e përgjithshme të 2001 konfirmuan, - përmes një serie të gjatë manipulimesh - qeverinë socialiste që drejtohet nga Fatos Nano.
Partia e Legalitetit është në opozitë me këtë qeveri, e cila ka ndeshur në vështirësi të shumta ekonomike e sociale dhe që është përballë pakënaqësisë së një pjese të madhe të popullsisë. Ju e dini që Shqipëria bën pjesë prej kohësh në listën e vendeve më të varfëra të Europës: pothuaj 50% e popullatës jeton me më pak se një dollar në ditë. Nga ana tjetër vendi ynë duhet të përballet njëkohësisht me forma të ndryshme të krimit të organizuar. Ka mjaft shembuj të vështirësive të shumta e të rënda me të cilat na është dashur të përballemi. Partia e Legalitetit vërtet është një parti monarkiste, por para së gjithash është një parti politike e cila merr pjesë shumë aktivisht në jetën politike të vendit dhe në debatin parlamentar. Duke bërë këtë ne nuk bëjmë gjë tjetër veçse u përgjigjemi akteve të besimit që na adresohen prej shqiptarëve që votojnë për partinë tonë.

Royaliste: Po Mbreti Leka?

Suleman Gjanaj: Mbreti ka bërë një tentativë të parë për t'u rikthyer në Shqipëri më 1993 - në kohën e qeverisë së presidentit Berisha - po Ai u prapësua në më pak se 24 orë pas arritjes së Tij. Ai erdhi më 1997 gjatë periudhës së rebelimit: qeveria provizore në të cilën kishin përfaqësuesin e tyre edhe mbretërorët, pranoi asokohë të organizonte një referendum për çështjen e regjimit dhe në të njëjtën kohë të mbaheshin edhe zgjedhjet parlamentare.
Rezultatet e para të referendumit i jepnin gati 60% të votave në favor të rivendosjes së monarkisë, ndërsa rezultati përfundimtar doli 35% dhe është, të paktën, befasues. Rezultat sigurisht u kundërshtuan dhe Gjykata kushtetuese u detyrua të rivlerësonte rezultatet në rritje, ku dolën 45% të votave pro monarkisë - çka tregon manipulimet e rënda që i janë bërë verdiktit të votuesve.
Ne nuk e kemi njohur atë rezultat dhe grupi ynë parlamentar lufton për bërjen e një referendumi të ri - ose për restaurimin e monarkisë përmes rrugës parlamentare. Ne kemi nënshkruar disa marrëveshje me grupe të tjera opozitare, ku thuhet se këto formacione do të angazhohen për organizimin e një referendumi të ri kur ne të kemi shumicën parlamentare.
Përsa i përket Mbretit, Ai e la Shqipërinë më 1997, mbas referendumit, por që prej dy vitesh tashmë, Ai u rikthye në Shqipëri i ftuar nga shumica e deputetëve shqiptarë të të gjitha krahëve. 
Mbreti dhe Familja Mbretërore aktualisht banojnë në Tiranë. Ky rikthim ka qenë shumë pozitiv, sepse ai ka mundësuar zbutjen e tensioneve që ekzistonin mes PD e PS. Shumë intelektualë janë kthyer nga Mbreti dhe i kanë kërkuar që të marrë kryesimin e një lëvizjeje politike. Mbreti kërkon nga ana e tij të jetë një simbol i unitetit dhe stabilizimit, me qëllim që Shqipëria të mund të hyjë sa më shpejt të jetë e mundur në Bashkimin Europian.

Royaliste: Cila mund të ishte forma e monarkisë që ju kërkoni në vendin tuaj?

Suleman Gjanaj: Partia e Legalitetit do të pëlqente që Mbreti të ishte përfaqësues i kombit, me një rol të definuar nga Kushtetuta, por megjithatë pa u hequr përgjegjësitë parlamentit e qeverisë dhe rolin e tyre aq të rëndësishëm në një demokraci. Në fakt do të jetë një maxhorancë parlamentare e dalë prej një partie ose prej një koalicioni partish, ajo që do të ketë të drejtën të qeverisë vendin. Përgjegjësia e Mbretit do të jetë të mbikqyrë stabilitetin dhe unitetin e vendit, të zbusë tensionet mes forcave politike, të garantojë një rend kushtetues i cili është nëpërkëmbur shumë shpesh gjatë këtyre 12 viteve të fundit. Ky unitet kombëtar dhe ky stabilitet politik do të mundësonin, sipas nesh, që shqiptarët të rifitonin besimin në institucionet e tyre dhe në drejtuesit e tyre, çka do të favorizonte zhvillimin ekonomik dhe progresin social të vendit tonë.

Marrë nga "Royaliste" nr 842, Korrik-Gusht 2004, organi i organizatës politike "La Nouvelle Action Royaliste"

Përktheu nga frengjishtja: Neritan Kolgjini