Rezarta Delisula

Shpresa e përparimit ekonomik është varur tek pronarët e mëdhenj. Ky ka qenë slogani i fillimviteve '30, kur shteti i drejtuar nga Ahmet Zogu nisi të hartojë një sërë reformash për rritjen e nivelit ekonomik të vendit. Vetë drejtuesit të shtetit iu desh të hiqte dorë nga kryesimi i grupit konservator të pronarëve të mëdhenj të tokave, të cilin e kryesoi deri në vitin 1924, duke hartuar ligjin e ri të pronave. Po si e zgjidhi Zogu I problemin e tokave, cilat ishin favoret e disfavoret e këtij ligji dhe pse nuk u zbatua plotësisht kjo reformë? Ndër gazetat e vitit 1930 kemi gjetur diskutimet e shumta për Ligjin e Reformës Agrare.

Fillimi
"Shqipëria nuk mund të qëndronte më në këtë pozitë. Pasuri kryesore e vendit është toka dhe mosdhënia e kësaj e vret fare shtetin. Po të mos japë toka, ku do të gjejë shteti të holla që nesër të ngrefë universitet, të ndreqë rrugë, të përkujdeset për shëndetin e popullit e të bëjë vepra përparimtare. Ne s'jemi të parët që po bëjmë një reformë të këtillë, sepse para nesh e kanë bërë shtetet e Balltikut, Irlanda, Jugosllavia, Rumania, Greqia... Kështu deklaroi në prill të vitit 1930 ministri i Ekonomisë Kombëtare, Mehdi Frashëri, teksa në parlament diskutohej ligji i Reformës Agrare. ("Gazeta Shqiptare", 1 prill 1930). Bisedimi mbi këtë reformë agrare u miratua unanimisht dhe zgjati dy mbledhje të dhomës së deputetëve. Në këto mbledhje të pranishëm kanë qenë përfaqësues shtetërorë dhe nga publiku. Në mbledhje qe i pranishëm edhe kryeministri Pandeli Vangjeli dhe anëtarët e kabinetit. Artikujt e ligjit bujqësor, 88 gjithsej, u panë më parë nga një komision i veçantë parlamentar. Mbreti Zogu I mori si këshilltar ekspertin italian në fushën agrare Lorenzoni. Në fillim të vitit 1930 profesor Lorenzoni dorëzoi propozimin e tij mbi reformën.

Reforma
Reforma do të zbatohej në kujdesin e një drejtorie indipendente, të varur vetëm nga Kryeministria. Mbi këtë çështje u bënë shumë diskutime, ku disa sugjeronin që kjo t´i kalonte si detyrë Ministrisë së Ekonomisë Kombëtare. Më në fund u pranua varianti i parë, pasi Kryeministri nuk kishte asnjë portofol.
Sipas ministrit të Ekonomisë Kombëtare të Kohës së Zogut, Mehdi Frashëri, reforma nuk dëmtonte asnjë. Në çdo 1000 dynymë pronarit i do t'i liheshin vetëm 600. Në 400 dynymët e mbetur, 200 i liheshin me konditë përmirësimi dhe 200 të tjera do t'ia merrnin. Por, edhe në këtë rast, sipas ligjit, toka e marrë do i paguhej pronarit për 10-15 vjet dhe këtij të fundit s'i mbetej gjë tjetër veçse të bënte durim. Qeveria deklaroi se, një e treta në vend të gjysmës që po shpronësohet, do të mjaftojë, dhe kjo qeveri nuk ka për të kërkuar tokë më vonë. Për të mos u dhënë shkak kapitalistëve që të blejnë shumë tokë e të bëjnë të nevojshme hartimin e një reforme tjetër në kohën e ardhme, u ndalua blerja e më shumë se 40 hektarëve "tokë buke".

Banka
Paralelisht me miratimin e Ligjit për Reformën Agrare u miratua edhe ngritja e Bankës Agrare. Kjo e fundit, qendrën do e kishte në Tiranë dhe kapitalin fillestar do ta kishte 5 000 000 franga ari. Kjo Bankë do të drejtohej nga një drejtori dhe një inspektor. Sipas rregullores së atëhershme, veprimet e zyrës agrare do të kontrollohshin nga 3 veta të emëruar me dekret mbretëror. Më parë ishte propozuar që grupi i inspektorëve të ishte 6-3, të emëruar nga mbreti dhe 3 nga Parlamenti, por me qenë se Parlamenti kishte të drejtën e kontrollimit të përhershëm, kjo u pa e tepërt. Nga burimet e shumta për të shtuar fondin e Bankës dallonin: pasuria e Sarandës, dhuruar nga sovrani; një muaj rrogë e nëpunësave; pasuritë shtetërore etj. Mbas ligjit mbi bankën u pranuan edhe 20 nenet mbi kontratën tip me disa ndryshime. Sipas qeveritarëve të atëhershëm kjo bankë do të vihej në shërbim të bujkut.

Përfituesit
Neni 5 i ligjit thoshte se nuk përfitojnë nga reforma ata që janë dënuar me vendime të prera për veprën penale të vjedhjes, vrasjes, internimit dhe gënjeshtrës. Por ky nen u hodh poshtë dhe tani të gjithë bujqit proletarë, bujqit pronarë që nuk kanë toka të mjaftueshme, agronomët që kanë mbaruar shkollën e mesme dhe bujqit proletarë që kanë një pasuri të pamjaftueshme për jetesën e tyre në moshën 60 vjeç, të tërë përfitojnë nga reforma agrare, pa përjashtim. Çdo anëtar familjeje bujku do të merrte 5 dynymë secili, kurse agronomit, në qoftë se nuk ka nëpunësi, do i dyfishohej. Tokat e shpronësuara për instalim do t'u jepeshin bujqve dhe agronomëve me liri të plotë zotërimi, me kusht që këta të fundit t'i nënshtroheshin konditave të caktuara me ligj. Brenda një viti nga shpallja e këtij ligji, lipsej të bëhej një tjetër ligj i posaçëm për pronat familjare, me të cilin do të rregullohej regjimi juridik i këtyre pronarëve bujqësorë. Deri sa të përgatitej ligji i lartpërmendur, këto prona s´do të ndaheshin, tjetërsoheshin apo shiteshin ndër persona të tjerë dhe as të hipotekoheshin pa lejen e zyrës agrare. Gjithashtu, këto prona përjashtoheshin nga shpronësimi i detyrueshëm për çdo detyrë të kontraktueme, pa pëlqimin e zyrës agrare, pas detyrimeve kundrejt shtetit. Në gazetën "Besa" të 14 korrikut 1931 kjo pikë u kritikua shumë. "Ai qi shkaktoi katastrofën e pronarit është dispozita e ligjit agrar që nuk e lejon atë të shesi dhe të hipotekojë tokat e tija para se të aplikohet reforma agrare e cila duket se në disa vise të Shqipërisë do të vonojë edhe shumë vjet", shkruan mes të tjerash kjo gazetë.

Sanksionet
Ky ligj parashikonte edhe sanksione. Kështu, në qoftë se i zoti i tokës së konceduar (i quajtur kështu në kohën në fjalë) nuk kryente detyrimet që kishte marrë përsipër me lejen e zyrës agrare, pronat mund të shiteshin në ankand, të gjitha apo pjesërisht, por në këtë ankand nuk mundej të merrte pjesë përveç se zyra agrare dhe bujqit që kishin një pjesë më pak se normalja. Ligji parashikonte edhe detajet, në rast të vdekjes së pronarit bujk, ku pronësia i shkonte atij mashkulli të familjes i cili e fitonte këtë të drejtë në bazë të trashëgimisë. Marrja e tokës disa pronarëve të mëdhenj që kishte Shqipëria, mes të cilëve ishte edhe vetë Zogu I dhe ndarja e një pjese të tyre bujqve të varfër u cilësua si një përpjekje serioze e shtetit të asaj kohë, por një përpjekje e cila, për disa shkaqe, nuk funksionoi. Në librin e Bernard Fisherit "Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri" përshkruhet në këtë mënyrë ecuria e reformës: "Nëpunësit e qeverisë shkuan në Myzeqe të Fierit për të shpronësuar disa toka dhe aty panë se pronari i kishte copëtuar ato midis pjestarëve të shumtë të familjes së tij të madhe, nëpërmjet akteve të shitjeve dhe të dhurimit, saqë nuk kishte mbetur asgjë për t'u shpronësuar. E njëjta gjë ndodhte edhe pranë Tiranës".

Ç'shkruan Fisheri për reformën e mbretit Zog të vitit 1930

Në rast se Zogut do t'i lihej kohë, dhe në rast se vendi do të njihte qetësinë, shanset për sukses do të ishin vërtet të mëdha", shkruan Bernard Fisher në librin "Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri". Sipas tij, vëllimi i reformës dhe legjislacionit ishte i konsiderueshëm, por fatkeqësisht pjesa më e madhe mbeti në letër ose dështoi tërësisht. Sipas Fisherit, arsye kryesore e dështimit mbetej fakti se shqiptarët, madje edhe vetë Zogu ishte tepër i lidhur me traditat e lashta shekullore, duke e pasur të vështirë të asimilonin me lehtësi idetë e reja të huaja. "Jo vetëm makina administrative, e cila duhej t'i impononte këto reforma, ishte shumë primitive, por edhe parimet mbi të cilat mbështeteshin këto ndryshime moderne ishin të huaja për popullin shqiptar", shkruan Fisheri. Kështu, historiani shpjegon se shumë prej kodeve të adaptuara prej Zogut nuk gjetën zbatim në shoqërinë shqiptare edhe pse sa herë që këto kode hasnin vështirësi, mbreti mundohej të krijonte ligje të tjera për të bërë më të pranueshme zbatimin e tyre.

Projektligjet e sotme që mbështeten në ato të hartuara 74 vjet më parë

Ditët e fundit në komisionet e përhershme të Kuvendit po diskutohet projektligji për legalizimin e zonave informale. Në fakt objekti i këtij ligji është jo vetëm legalizimi i këtyre zonave informale, por mbi të gjitha integrimi i tyre në zhvillimin territorial dhe infrastrukturor të vendit, si dhe përmirësimi i kushteve të jetesës. Projektligji i hartuar nga qeveria, mbështetet mbi një skemë sipas së cilës toka mbi të cilën është bërë ndërtimi pa leje do t'u merret ish-pronarëve nga shteti me çmimin që ka statusi i tokës në momentin e marrjes së pronësisë. Ndërsa pronarëve të ndërtimeve pa leje shteti do t'ua shesë këtë tokë me çmimin aktual të truallit. Kjo vlerë që do t'u merret pronarëve të ndërtimeve pa leje është shumë herë më e lartë se ajo që do t'u jepet ish-pronarëve të tokës. Në projektligj parashikohet se diferenca e vlerës midis asaj që do t'u merret ndërtuesve, me vlerën që do t'u jepet ish-pronarëve, do të përdoret për procesin e urbanizimit të këtyre zonave informale. Një skemë e tillë për menaxhimin e tokës nga shteti është kundërshtuar nga parlamentarët, të cilët e kanë vlerësuar të kundërligjshme idenë e bërjes së shtetit pronar. Sipas tyre, shteti nuk ka asnjë atribut për t'u marrë ish-pronarëve tokat e tyre dhe t'ua shesë atë pronarëve të ndërtimeve pa leje. Megjithatë, zv/ministri i Rregullimit të Territoreve dhe Turizmit, Artan Lame, u shpreh se një skemë e tillë është përdorur edhe nga mbreti Zog. "Kjo skemë është përdorur nga qeveria e Zogut për legalizimin e zonës së Tiranës së Re. Qeveria bleu tokat e pronarëve, menaxhoi vetë, duke sistemuar në këtë zonë qytetarë të tjerë", tha Lame. Ai u shpreh se kjo skemë nuk do të sjellë kosto të lartë për buxhetin e shtetit. Kjo skemë do të përdoret vetëm në rastet kur ish-pronari i tokës dhe pronari i ndërtesës pa leje nuk bien në konsesus për të shitjblerjen e tokës.

Kuriozitete

1. Bisedimet e projekt-ligjit të Reformës Agrare u zhvilluan të premten pasdreke në datën 11 prill 1930 dhe zgjatën 4 orë. Ditën e shtunë u zhvilluan dy seanca, paradite dhe pasdite, ku u miratua njëzëri edhe reforma e re.

2. Që nga miratimi i ligjit më 1930 e deri në maj të vitit 1938 ishin shpronësuar vetëm 4698 hektarë tokë ose 11600 dynymë tokë shtetërore.

3. Banka Bujqësore, e cila duhej të kryente të gjitha veprimet e reformës, u krijua vetëm në vitin 1937.

MESAZHI I MBRETIT ZOG PER REFORMEN AGRARE

Populli i jonë e dashtun shef me kënaqësitë të madhe, realizimin e nji dëshire të nxehtë të tij të përfundueme prej përfaqsuesve besnik të vet. Vendimi i Sotshëm asht nji hapë e fortë në rrugën e përparimit, plot lavdata; për ket historia do të jetë dëshmuëse. Këta vendime janë qi e shquejnë zotsiën e nji populli në vet-urdhënimin e tij. Brezat e ardhshëm do t'a çmojnë si duhet vendimin t'uej plot sakrifica për Shtet, të dhanë në nji qetësi të plotë. Me ket vendim Shteti i jonë kryenaltë mbështjellë bijt e tij njisisht në gjinin e vet. Gjithmonë ka qenë dëshira e jonë me pa bijt e Kombit zot në shtëpien e tyne. Tue dishenue vazhdimin e këtyne vendimeve decizive dhe kryesore, urojmë me gjithë zemër Parlamentin për pranimin e Reformës dhe krijimin e Bankës agrare.
Teksti origjinal i mesazhit të mbretit dërguar kryesisë së Dhomës së Deputetëve