Dashnor Kaloçi

Një ndër ata bashkëpunëtorë të afërt të Enver Hoxhës që nga koha e luftës dhe më pas kur ai u ngarkua me funksionin e zv / Kryeministrit të Shqipërisë, të cilëve historiografia e regjimit komunist u detyrua që t'u bënte retushe të mëdha në biografinë e tyre, ka qenë dhe Myslym Peza. Gjatë 45 vjetëve të regjimit komunist të Enver Hoxhës, në të gjitha tekstet e historisë zyrtare të saj, Babë Myslymi është paraqitur si një luftëtar i madh me të kaluar patriotike që nga koha e Zogut kur ai ishte në emigracion politik në Jugosllavi. Por ndryshe nga sa është thënë dhe folur për Babë Myslymin nga historiografia komuniste e para viteve '90, dokumentet dhe shtypi i kohës së Mbretërisë së Zogut flasin për të kundërtën. Ish-lufëtari dhe komandanti i legjendar i Çetës së Pezës, (një prej formacioneve të para antifashiste në të gjithë Europën Lindore) e cila u bë një nga bazat kryesore të luftës partizane, dhe bashkëpunëtori i ngushtë i Enver Hoxhës, në shtypin e kohës së Zogut paraqitet me të tjera ngjyra. Madje duke u cilësuar si një kriminel dhe hajdut ordiner. Kjo gjë thuhet në një prej gazetave të pavarura të asaj kohe, të cilën po e botojmë më poshtë në këtë shkrim.

Pse e vrau Lymi Osman Balin
Myslym Peza u lind në vitin 1897 në fshatin Pezë të Tiranës dhe deri në vitin 1926 kur ai vrau Osman Balin, nuk ka qenë një njeri fare i panjohur. Ajo vrasje të cilën historiografia e regjimit komunist të Enver Hoxhës e ka paraqitur për motive patriotike, (pasi Osman Bali ishte njeri i afërt i Esat pashë Toptanit) erdhi pas një ngatërrese që Lymi kishte me Osmanin për punën e një mëzi kali, të cilin njerzit e Lymit e kishin vjedhur në shtëpinë e tij. Pas kësaj ngatërrese Lymi vendosi që ta vriste Osman Balin dhe bashkë me shokun e tij të ngushtë, Lam Lekën, ai ndiqte të gjitha lëvizjet e tij nëpër Tiranë. Atë gjë ai e bëri realitet më 13 gusht 1926 duke e qëlluar disa herë me revolver mbi Osmanin teksa ai ishte duke shëtitur në afërsi të Pallatit të Zogut. Nga shumë dëshmitarë okularë të asaj kohe është thënë se kur ngriti dorën për të qëlluar ndaj Osmanit, Lymit i ngeci revolveri dhe miku i tij i ngushtë, Lami, nxorri revolverin e tij dhe e qëlloi disa herë mbi Balin duke e lënë atë të vdekur në vënd. Madje për këtë gjë është kënduar dhe një këngë ku midis të tjerash perifrazohen fjalët e Lymit pas vrasjes së Osmanit, ku ai shprehet: "Mos të qofsha falë moj dhjetshja e shkret / se mos qe Lam Leka / më shtine në dhet". Pas kësaj vrasje e cila bëri bujë të madhe jo vetëm në Tiranë por dhe në të gjithë Shqipërinë e Mesme ku Osmani kishte popullaritet të madh, Lymi dhe Lam Leka u larguan nga vëndi i ngjarjes duke u shpëtuar forcave të xhandarmërisë. Ndërsa ata endeshin pyjeve e fshatrave të Shqipërisë së Mesme, Gjykata e Tiranës i dënoi të dy me vdekje në mungesë. Pas kësaj Lymi me Lamin qëndruan për disa vjet të fshehur pyjeve dhe fshatrave të Tiranës, ku disa herë u shpëtuan forcave të xhandarëmrisë që vepronin për t'i kapur. Aventurat e Myslym Pezës me forcat e xhandarmërisë shpesh herë u bënë objekt shkrimesh edhe në kronikat e zeza të shtypit të asaj kohe.

"ORA": Myslymi hajdut dhe kriminel
Një nga ato gazeta që shkruante për ndjekjet që i bënte xhandarëmria Myslym Pezës, ishte dhe e përditshmja "ORA" e cila dilte në Tiranë dhe kishte si pronar e botues Kost Çekrezin. Në numrin e saj të 23 gushtit 1930, në tre titujt kryesorë që prezantonte në krye të faqes së parë me gërma të mëdha kapitale, njëri prej tyre (i dyti) i kushtohej Myslym Pezës. Aty shkruhet: "Gjindarmëria e Durrsit, Përpiqet me Katilin e Famshëm Myslym Prezën". Në atë kronikë shkruhet: "Durrës 21 gusht. Krimineli i famshëm që ka terrorizuar qarkun t'onë dhe të Shijakut prej 5-6 vjetësh, Myslym Preza dhe i dënuar me vdekje në mungesë, tek po shëtiste dje mbasdreke me shokuin e tij në një vënd afër Durrësit, u-takua me një patrullë xhandarmësh, të dërguar së këndejmi postafat për ta kapur, të lajmëruar më parë për ndodhjen e tij në at vënt. Krimineli, shoqërohej, përveç shokut Lam Lekës, dhe ky i dënuar me vdekje në mungesë, edhe prej Asllan Ramazanit prej Ndroqit që lonte rolin e udhëheqësit për ta lajmëruar atë kur të paraqitej rasti, prezencën e xhandarmëve që e ndiqnin prej një kohe të gjatë. Pikërisht ky ishte që vuri re më parë dhe patrullën e djeshme dhe pa humbur kohë lajmëroj me një shenjë të posaçme kriminelët që ndodheshin në majë të një bregu. Xhandarmaria që kishte dijeni dhe për kët udhëheqës, rrethoi menjeherë gjith vëndin rreth e për qark dhe njëkohësisht filloj të kapte udhëheqësin, i cili me të parë xhandarët filloi të ikte me nxitim. Në pushkët e para që shtiu mbi të patrulla, Asllan Ramazani ra i vdekur dhe nga ana tjetër xhandarët shtin të gjithë kujdesin e tyre për mbi kajpjen ose vrasjen e dy katilëve. Mirpo vëndi për t'u rrethuar ishte mjaft i gjerë, dhe megjithë kujdesin e patrullës dhe guximin e xhandarmëve, katilët mujtën të arratisen. Muslim Preza është një katil i tmerrshëm dhe ka filluar karrierën e hajdutllëkut, sidomos nga viti 1926, që vrau. D,m.th. Osman Balin me 13 gusht të atij viti dhe qysh atëhere fillon shoqërimin e tij me Lam Lekën. Për vrasjen e Osman Balit është dënuar me vdekje në mungesë prej Gjyqit të Tiranës. Gjindarmëria e ka ndjekur për herë dhe është përpjekur shumë herë me të, por s'ka mujtur me e shti në dorë. Bile në vitin 1927, ësht vrarë me një katundar prej fshatit Qela, që kishte vrapuar me ndihmue xhandarët".

Kontrastet e karakterit të Babës
Pasi u end për disa vjet pyjeve dhe fshatrave të Shqipërisë së Mesme, në fillimin e viteve '30, Lymi u arratis nga vëndi dhe u vendos në Ohër të Jugosllavisë. Atje ai u bashkua me një grup antizogistës, (azilantit politik) si Esat Dishnica, Haxhi Lleshi, Kajo Karafili, dhe një person tjetër i njohur si Ibrahimi i vogël, i cili kishte vrarë Hasan Prishtinën. Pasi qëndroi disa vjet në Ohër, Lymi dhe miqtë e tij u kthyen në Shqipëri pak kohë pas pushtimit të vëndit nga Italia fashiste. Pas ardhjes në Shqipëri, Lymi nxiti Kajo Karafilin që ai të vriste Neki bej Starovën, në shenjë hakmarrje ndaj implikimit të tij në vrasjen e Halit Lleshit, babait të Haxhiut, me të cilin Lymi kishte qëndruar bashkë në emigracion në Ohër. Pas gjithë këtyre ngjarjeve ai u kthye në Pezë duke qëndruar përsëri i fshehur dhe në kërkim nga ana e qeverisë shqiptare nën pushtimin italian, pasi kishte llogari të pambyllura me Drejtësinë. Qëndrimin e tij si kaçak malesh e shfrytëzuan krerët e Partisë Komuniste dhe Enver Hoxha të cilët e kthyen Pezën në një nga bazat kryesore të Luftës ku ata gjenin strehë dhe fshiheshin nga italianët. Nisur nga ky fakt, Babë Myslymi dhe Peza u bënë simbolet e asaj lufte duke mbajtur peshën kryesore të saj. Menjeherë pas ardhjes së komunistëve në pushtet, si shpërblim, Enveri e bëri Myslymin zv / kryeministër të Shqipërisë me gradën gjeneral-leitnant, megjithëse ai ishte analfabet. Gjatë asaj kohe por edhe më vonë Myslym Peza ka ndihmuar shumë persona duke i shpëtuar ata nga burgu apo pushkatimi. Njëri prej tyre ka qenë ish-kryeministri Ibrahim Bej Biçaku të cilin Myslymi e mbrojti në Gjyqin Special në '45 duke thënë: "Kur ishte kryeministër i ka sjellë babës në Pezë dy kamionë me armë". Por shumë shpejt Enveri e liroi Lymin nga funksionet ekzekutive duke e lënë vetëm si zv / kryetar të Presidiumit të Kuvendit Popullor, funksion në të cilin Baba qëndroi deri sa vdiq në 1984, duke gëzuar të gjitha privilegjet njëlloj si të gjithë antarët e Byrosë Politike.

Kostë Çekrezi u arratis nga Shqipëria në vitin 1935

Botuesi i gazetës "Ora" u dënua me vdekje nga Mbreti Zog
Kostë Çekrezi, botuesi dhe pronari i gazetës së përditëshme ORA që dilte në Tiranë, nuk ka pasur asgjë tendencioze në shkrimin e datës 23 gusht 1930, ku Myslym Peza akuzohej si hajdut e kriminel ordiner. Po kështu në ato akuza që ai ka bërë ndaj tij nuk ka qenë i shtyrë as nga qeveria e asaj kohe e cila e kishte dënuar Myslymin me vdekje dhe e kishte shpallur person në kërkim për vrasjen e Osman Balit. Kjo gjë vërtetohet edhe me faktin se rreth një vit pas atij shkrimi, vetë Kostë Çekrezi u arrestua nga qeveria e asaj kohe duke u akuzuar si pjesmarrës në Lëvizjen e Vlorës e cila kishte si qëllim përmbysjen e Monarkisë së Mbretit Zog. Ndonëse ishte një adhurues i flaktë i Fan Nolit, pas daljes nga burgu Kostë Çekrezi vazhdoi normalisht jetën e tij pa pasur probleme me qeverinë e Zogut. Por katër vjet më vonë në 1935, pas implikimit në Kryengritjen e Fierit, ai u detyrua të arratisej nga Shqipëria me anë të një varke me motor që ia sollën italianët në derdhjen e lumit Seman. Çekrezi ishte një ndër krerët kryesorë të asaj kryengritje e cila kishte si qëllim përmbysjen e Monarkisë së Zogut dhe nisur nga ky fakt, ai u detyrua të largohej nga Shqipëria për t'i shpëtuar dënimit. Me përjashtim të Çekrezit dhe Musa Kranjes, të cilët italianët arritën që t'i tërhiqnin për në Itali, të gjithë organizatorët e tjerë të Kryengritjes së Fierit u arrestuan dhe dolën përpara gjyqit. Përveçse ishte një kundërshtar i Monarkisë së Zogut, Kostë Çekrezi ishte dhe një antikomunist i flaktë, gjë të cilën ai e shprehu në të gjithë veprimtarinë e tij në vitet e emigracionit në SHBA, ku botoi disa libra kundër regjimit diktatorial të Enver Hoxhës.