Mbështetur në qëndrimet e delegacionit të Kosovës për Kosovën shtet i pavarur dhe sovran, i cili i është dorëzuar Presidentit Martii Atihsaari më 23 nëntor 2005, delegacioni i Kosovës tani parashtron një sërë parimesh themelore për reformimin e qeverisjes lokale në Kosovë. Delegacioni i Kosovës i qaset bisedimeve për reformën e pushtetit lokal duke u mbështetur në qëndrimin e delegacionit të Kosovës se nuk mund të ketë marrëveshje për asnjë element të pakos për zgjedhjen e statusit përfundimtar përderisa nuk është arritur marrëveshja për pakon në tërësi. Detajet e parashruara në këtë propozim mund të zbatohen në tërësi vetëm pasi që të jetë arritur marrëveshja rreth një pakoje të pranueshme të zgjidhjes së statusit përfundimtar.
Me propozimin e këtyre parimeve themelore, delegacioni i Kosovës pranon rëndësinë e dispozitave të avancuara për mbrojtjen dhe promovimin e pakicave në Kosovë nëpërmjet qeverisjes lokale dhe për marrëdhënie harmonike dhe stabile ndërmjet komuniteteve etnike për të cilin qëllim edhe janë zhvilluar këto parime. Parimet e paashtruara në këtë dokument janë propozuar në pajtim të plotë me parimet e qeverisjes së mirë, demokracisë, transparencës dhe sundimit të ligjit siç zbatohen në tërë Europën. Në të vërtetë, shumë prej parimeve në vazhdim janë pasqyrim i drejtpërdrejtë i dispozitave relevante të dokumenteve në vijim:
Parimin e subsidiaritetit të Bashkimit Evropian; Kartën Evropiane për Vetëqeverisje Lokale (1985), Konventën Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare (1995), Skicën e Konventës Evropiane për Bashkëpunimin Kufitar ndërmjet Bashkësive Territoriale ose Autoriteteve (1980), praktikat më të mira rajonale me referencë të veçantë, Kornizën mbi Marrëveshjen e Ohrit (2001), si dhe në parimet e miratuara dhe të zbatuara deri tani të Dokumentit Kornizë për Reformën e Pushtetit Lokal (2004), dhe Programit Punues 2005-2008 (2005) që del nga Dokumenti Kornizë. Reforma e pushtetit lokal, pos tjerash, do të ndihmojë procesin e integrimit të Kosovës në Bashkimin Evropian.
1. Objektivat, Përfituesit, Marrëdhëniet Ndëretnike
1.1. Kosova është angazhuar për një reformë të plotë të pushtetit lokal, të udhëhequr nga parimet e efektivitetit, funksionalitetit dhe stabilitetit të saj, nga e cila do të përfitojnë të gjithë qytetarët e Kosovës.
1.2. Reforma e pushtetit lokal do t’i sjell qytetarët më afër vendim-marrjes, do të ofrojë shërbime më të mira në nivelin lokal, do të sigurojë qeverisje të qëndrueshme, si dhe kushte jetese për të gjithë qytetarët e Kosovës, do të kontribuojë në integrimin e të gjitha komuniteteve në strukturat demokratike në Kosovë dhe do të konsolidojë institucionet lokale në Kosovë. Një pushtet lokal efektiv dhe i përgjegjshëm është thelbësor për inkurajimin e qytetarëve për të marrë pjesë në jetën demokratike.
1.3. Reforma e pushtetit lokal do të kontribuojë pozitivisht në raportet ndër-etnike, do ta afirmojë respektin për identitetin etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar të komuniteteve dhe do të mundësojë një zhvillim të qetë dhe harmonik të shoqërisë civile në të tërë Kosovën
1.4. Reforma e pushtetit lokal do të respektojë karakterin shumë-etnik të shoqërisë të Kosovës. Ky karakter do të reflektohet në mënyrë të duhur në nivelin komunal nëpërmjet ekzistencës dhe formimit të njësive shumetnike të vetëqeverisjes lokale
1.5. Reforma e pushtetit lokal do të përfshijë dhe zbatohet në tërë Kosovën dhe për tërë qytetarët e saj duke funksionuar brenda rendit të përgjithshëm kushtetues dhe ligjor të Kosovës.
2. Organizimi Territorial Komunal
2.1. Organizimi i tanishëm territorial do t’i nënshtrohet rishqyrtimit, duke u bazuar në këto kritere siç janë: numri i banorëvfe, tiparet gjeografike, infrastruktura ekzistuese, qëndrueshmëria ekonomike dhe financiare, dhe veçoritë kulturore e gjuhësore. Për ndryshimet e kufijve komunal, janë të nevojshme edhe konsultimet paraprake me komunitetet lokale. Organizimi i ri territorial do të përcaktohet me Ligjin mbi Kufijtë e Komunave.
2.2. Organizimi i ardhshëm territorial i Kosovës, vëmendje të veçantë do t’i kushtojë interesave të veçanta të komuniteteve pakicë duke përfshirë komunitetin serb, duke respektuar dhe balancuar me të gjitha palët e përfshirë dhe duke marrë parasysh kriteret e lartpërmendura përfshirë kapacitetet ekonomike dhe financiare. Do të krijohet një numër shtesë edhe i komunave shumetnike me një shumicë lokale të pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.
2.3. Integriteti territorial i Kosovës dhe karakteri unitar i saj është i pacënueshëm. Prandaj në mënyrë eksplicite përjashtohet çdo kërkesë me karakter territorial, si janë krijimi i korridoreve etnike, enklavave, apo kërkesa territoriale që synojnë ndarje territoriale përgjatë linjave etnike de jure apo de fakto.
2.4. Kufijtë e ri komunal do të përcaktohen duke marrë parasysh rezultatet nga regjistrimi i ekonomive familjare dhe i popullsisë. Rezultatet nga regjistrimi i popullsisë janë të rëndësishme për të përcaktuar masën e nevojave, pavarësisht etnicitetit, siç janë shëndetësia dhe arsimi. Rishikimi i kufijve komunal do të bëhet brenda një viti pas përfundimit të regjistrimit të popullsisë. Regjistrimi i popullsisë dhe i ekonomive familjare do të realizohet sipas standarteve evropiane dhe nën mbikëqyrjen ndërkombëtare.
2.5. Komunat janë njësi bazë të vetëqeverisjes lokale. Të gjitha komunat e Kosovës janë subjekte të barabarta juridike. Komunat urbane (qytetet) duke përfshirë edhe Mitrovicën mund të organizohen edhe në njësi nën-komunale.
2.6. Kryeqyteti Prishtina dhe organizimi i saj i brendshëm territorial rregullohet me anë të një Ligji të veçantë për Kryeqytetin Prishtinë.
2.7. Pas përfundimit të organizimit të brendshëm territorial të Kosovës dhe pas freskimit të listave të votuesve, në pajtim me organizimin e ri territorial, zgjedhjet e reja okale do të mbahen duke u bazuar në organizimin territorial tashmë të caktuar, dhe në pajtim me rregullat e specifikuara në Ligjin mbi Zgjedhjet Lokale.
3. Kompetencat Vetanake dhe ato të Deleguara, Emërimi i Zyrtarëve të Lartë, Përfaqësimi i Barabartë, Financat Lokale
3.1. Kompetencat e komunave dhe njësive nën-komunale do të specifikohen në Ligjin për Vetëqeverisje Lokale.
3.2. Brenda kufijve të saj dhe në bazë të ligjeve në fuqi, çdo komunë mund të ushtrojë kompetencat e saj vetanake të caktuara:
a) Përcaktimi i prioriteteve ekonomike lokale dhe avancimin e zhvillimit ekonomik lokal;
b) Planifikimin urban dhe rural dhe shfrytëzimin e tokës;
c) Lëshimin e lejeve për ndërtim dhe zhvillimin e tokës;
d) Mbrojtjen lokale të ambientit;
e) Zbatimin e rregullave të ndërtimit dhe kontrollimi i standarteve të ndërtimit;
f) Ofrimi i shërbimeve publike lokale dhe të infrastrukturës duke përfshirë; furnizimin me ujë, ujësjellësin dhe kanalizimin, përpunimin e ujërave të zeza; mirëmbajtjen e rrugëve lokale, transportin lokald he planet për ngrohtoret lokale;
g) Gatishmërinë emergjente lokale dhe zjarrfikësve;
h) Menaxhimin e pronës komunale;
i) Shkollimin parashkollor, fillor dhe të mesëm;
j) Kujdesin primar shëndetësor;
k) Shërbimet sociale dhe strehimin;
l) Mbrojtjen e konsumatorëve dhe shëndetin publik;
m) Lëshimin e lejeve për shërbime dhe pajisje, duke përfshirë argëtimin, ushqimin, tregjet, shitjet në rrugë, transportin lokal publik dhe taksistëve, gjuetinë e peshkimin, restorantet dhe hotelet;
n) Panairet dhe tregjet;
o) Emërtimin dhe riemërimin e rrugicave, rrugëve dhe vendeve të tjera publike;
p) Sigurimin dhe mirëmbajtjen e parqeve publike, hapësirave të hapura dhe varrezave;
q) Turizmin;
r) Aktivitetet kulturore;
s) Sportet dhe aktivitetet e lira;
t) Aktivitetet rinore;
u) Kujdesin ndaj fëmijëve
Kompetencat vetanake, po ashtu, do të përfshijnë: caktimin e zyrtarëve të lartë komunal në fushat e lartpërmendura. Komunat dhe njësitë nën-komunale do të mund të ushtrojnë edhe aktivitete të tjera të cilat janë të nevojshme për administrim adekuat të komunës dhe të cilat nuk janë përcaktuar gjetiu me ligj.
3.3. Përveç kompetencave të përshkruara më lart, komunave dhe njësive nën-komunale mund t’u delegohen edhe kompetenca të tjera (për zbatimin e rregulloreve qëndrore) që do të përfshijnë, por nuk do të jenë me doemos të kufizuara në:
a) Librat e kadastrave;
b) Regjistrimi civil (regjistrimi dhe dokumentacioni)
c) Regjistrimi i votuesve;
d) Regjistrimi i bizneseve dhe lëshimi i lejeve;
e) Pagesa e ndihmës sociale;
f) Mbrojtjen e pyjeve.
Resurset adekuate duhet t’u ofrohen komunave nga autoritetet qëndrore për këto qëllime. Kompetencat mund t’ju delegohen të gjithave komunave apo një numri të kufizuar të komunave të mëdha.
3.4. Brenda kompetencave vetanake dhe atyre të deleguara, komunat dhe njësitë nënkomunale duhet t’i respektojnë parimet e përfaqësimit adekuat të përbërjes etnike në administratën publike komunale, duke respektuar rregullat që kanë të bëjnë me kompetencat dhe integritetin me të cilat udhëhiqet administrata publike. Deri në arritjen e një niveli të akorduar të përfaqësimit të minoriteteve, do të vazhdojë zbatimi i veprimeve afirmative dhe diskriminimi pozitiv, që synon punësimin e anëtarëve të komuniteteve të nën-përfaqësuara.
3.5. Kjo gjithashtu do të aplikohet në stacionet lokale të policisë dhe në drejtësi. Kuvendi komunal, nga lista e tre kandidatëve të propozuar nga Ministria e Brendshme, do të zgjedh kryeshefat lokal të policisë të emëruar më pas nga Ministria e Brendshme, të cilët rregullisht do të komunikojnë me kuvendin. Ministria e Brendshme, në pajtim me ligjin, do të jetë e autorizuar për shkarkimin e kryeshefave lokal të policisë. Çdo njësi policore, apo forcë sigurimi, që vepron në territorin e Kosovës, duhet të jetë ekskluzivisht nën kontrollin e Ministrisë së Brendshme të Kosovës, dhe do t’i nënshtrohet një strukture të unifikuar komandimi.
3.6. Kosova do të ketë gjyqësi të pavarur dhe uniforme, ku do të sundojë ligji. Të gjithë qytetarët do të jenë të barabartë para ligjit.
3.7. Parimi i barazisë para ligjit zbatohet në të gjitha kompetencat e caktuara, apo që do të caktohen në njësitë e vetëqeverisjes lokale. Të gjithë qytetarët e Kosovës do të kenë qasje të barabartë në shërbimet publike dhe do t’i nënshtrohen ligjeve dhe trajtimit të njëjtë, pavarësisht përkatësisë së tyre etnike, gjuhësore dhe fetare.
3.8. Ligji i ri për Financa Lokale do të sigurojë financim adekuat gjatë procesit të bartjes së përgjegjësive që do të merren në bazë të Ligjit mbi Vetëqeverisjen Lokale. Njësitë e vetëqeverisjes lokale do të kenë qasje në fondet e mbledhura nga të hyrat e taksave, si dhe transferimin e një pjese të taksave të ngritura në nivelin qëndror, që korrespondojnë me bartjen e kompetencave. Komunat, brenda kompetencave të veta, do të gëzojnë autonominë buxhetore. Një skemë e barazimit financiar apo masa të ngjashme do të mbrojnë komunat më të dobëta financiarisht.
4. Mbrojtja e Minoriteteve: Mekanizmat për Votim, Përdorim i Gjuhës, Arsimimi, Liria e Asocimit, Liria e Shprehjes/Qasja në Media, Përdorimi i Simboleve
4.1 Të gjitha ligjet e lartpërmendura dhe këto në vijim: (Ligji për Vetëqeverisje Lokale, Ligji për Financat Lokale, Ligji për Organizimin Territorial, Ligji mbi Kryeqytetin Prishtina, Ligji mbi Zgjedhjet Lokale, Ligji mbi Përdorimin e Gjuhës), do të miratohen vetëm duke përfshirë shumicën e Anëtarëve të Kuvendit nga komunitetet pakicë. (“Shumica Badinter”). Në rast se një marrëveshje e tillë nuk arrihet, do të aplikohen procedurat e specifikuara në Kushtetutën e Kosovës.
4.2. Aktet normative komunale, të cilat në mënyrë të drejtpërdrejt ndikojnë në kulturën, përdorimin e gjuhës, arsimin, dokumentet personale dhe përdorimin e simboleve, do të jenë subjekt i “klauzolës së interesit vital” (mekanizëm që synon parandalimin e mbivotimit të komunitetit pakicë në atë komunë të veçantë për çështje që ndikojnë direkt interesat etnike), që të specifikohet me Ligjin për Vetëqeverisje Lokale.
4.3. Përdorimi i gjuhës do të rregullohet me Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve. Gjuha serbe dhe alfabeti do të vazhdojë të mbetet një gjuhë zyrtare në tërë territorin e Kosovës dhe në të gjitha nivelet administrative dhe gjyqësore. Gjithashtu, gjuhët e komuniteteve pakicë, që fliten nga të paktën 5% e banorëve që jeton në njësinë e vetëqeverisjes lokale, do të jenë gjuhë zyrtare në komunikim me autoritetet lokale brenda njësive përkatëse.
4.4. Qasja në arsim në gjuhën amtare do t’i garanohet të gjithë fëmijëve pavarësisht nëse gjuha e tyre amtare është apo jo gjuhë zytare në njësinë e qeverisjes lokale të cilën ata jetojnë. Gjithashtu, personat që i përkasin një komuniteti pakicë kanë të drejtë të krijojnë dhe menaxhojnë institucione private edukimi apo trajnimi në bazë të ligjeve të aplikueshme në Kosovë. Ushtrimi i kësaj të drejte nuk do të përbëjë ndonjë detyrim financiar për autoritetet qëndrore ose komunale.
4.5 Të gjitha komunitetet kanë të drejtën për të krijuar institucione në lëmin e kulturës, artit, shkencës dhe fesë si dhe shkolla dhe shoqata të tjera për shprehjen, avancimin dhe zhvillimin e identitetit të tyre.
4.6 Të gjitha komunitetet dhe të gjithë individët gëzojnë Lirinë e shprehjes dhe qase në media. Kjo përfshin lirinë për të shprehur pikëpamje dhe për të marrë informacion në gjuhët e minoriteteve pa ndërhyrjen e autoriteteve publike qëndrore apo lokale. Licensimi dhe përdorimi i shtypit apo mediave elektronike do të mbështetet bazuar në ligjet në fuqi.
4.7 Komunat do të kenë të drejtën për përdorimin e simboleve të veta: stemat, vulat, emblemat dhe flamujt pranë stemave, vulave, emblemave dhe flamurit të Kosovës. (Ligji mbi Vetëqeverisjen Lokale). Simbolet duhet të dallojnë nga ato të komunave të tjera dhe nga simbolet shtetërore zyrtare të shteteve të tejra.
5. Bashkëpunimi Ndër-komunal, Liria e Asocimit, Bashkëpunimi Ndërkufitar, Bashkëpunimi Ndërkombëtar, Mbikëqyrje Lekale Institucionale
5.1. Komunat do të kenë të drejtën të bashkëpunojnë dhe të krijojnë partneritet me komunat e tjera të Kosovës, që të kryhen detyrat e interesit të përbashkët. Gjithashtu, komunat mund të themelojnë apo të jenë pjesë e shoqatave të Kosovës dhe ndërkombëtare për mbrojtje dhe promovim të interesave të tyre të përbashkëta. Shoqatat e Kosovës do të kenë të drejtën, sipas kushteve të përcaktuara me Ligjin mbi Vetëqeverisjen Lokale, të bashkëpunojnë me shoqatat e vendeve të tjera. (Neni 10 i Kartës Evropiane për Vetëqeverisje Lokale).
5.2. Bashkëpunimi ndërkufitar ndërmjet komunave, i disenjuar për të përforcuar dhe avancuar marrëdhënie fqinjësore të mira, në fushat si ato fetare, zhvillimi rural dhe urban, mbrojtjen e ambientit dhe përmirësimin e infrastrukturës publike, Kosova do të lehtësohet me anë të lidhjes së marrëveshjeve përkatëse me qëllim që të kontribuojë për përmirësimin dhe zhvillimin e rajoneve kufitare.
5.3. Kosova ka për qëllim të hyjë në marrëveshje dypalëshe, të dëshmuara dhe garantuara nga komuniteti ndërkombëtar, ndërmjet qeverive qëndrore të Kosovës dhe Serbisë, respektivisht në fushat me interes të përbashkët, veçanërisht në lëmitë e kulturës, arsimit dhe trashëgimisë kulturore. Në përputhje me praktikat ndërkombëtare për marrëveshjet (traktatet) bilaterale, obligime të caktuara, që janë pjesë e këtyre marrëveshjeve do të duhej të ishin plotësisht reciproke. Për këtë qëllim do të krijohen komisione të përbashkëta që përfaqësojnë përkatësisht institucione të qeverisjes qëndrore të Kosovës dhe Serbisë, si dhe komuna individuale aty ku është e dobishme dhe e nevojshme.
5.4. Çdo ndihmë e huaj monetare ose jo-monetare për njësitë e qeverisjes lokale duhet të jetë kompatibil me integritetin territorial dhe sovranitetin e Kosovës dhe duhet të kanalizohet nëpërmjet Ministrisë për Administrimin e Qeverisjes Lokale të Kosovës.
5.5. Monopoli i pushtetit ligjor dhe mbikëqyrja e komunave i mbetet vetëm institucioneve të Kosovës. Të gjitha institucionet paralele ekzistuese duhet të shpërbëhen dhe asnjë formë e institucionit paralel përjashta kontrollit të Kosovës nuk mund të ekzistojë apo të ushtrojë kontroll në ndonjë pjesë të territorit të Kosovës.
6. Identiteti, Pespektiva Evropiane, Parimet e Reciprocitetit, Garantuesit Ndërkombëtar, Kushtetuta dhe Implementime
6.1. Gjatë Reformës së Pushtetit Lokal, Kosova do ta respektojnë konceptin mbi të drejtat civile, të bazuar në vlerat evropiane, që synojnë krijimin e identitetit të Kosovës ndërsa ruan të gjitha identitetet etnike, kulturore, gjuhësore dhe fetare të Kosovës.
6.2. Një marrëveshje politike mbi pushtetin lokal në Kosovë e siguruar brenda kornizës së bisedimeve për status dhe do të dëshmohet dhe do të garantohet nga bashkësia ndërkombëtare. Tiparet kryesore të saj do të inkorporohen në Kushtetutën e Kosovës, si hap i parë i implementimit. Kushtetuta do të garantojë të gjitha të drejtat e minoriteteve të përmendura më lart.
6.3. Kosova zotohet për bashkëpunim të plotë për zbatimin e një marrëveshje të tillë me të gjitha organizatat ndërkombëtare relevante.
6.4. Reforma e pushtetit lokal është një proces kompeks, e jo një akt i përkohshëm; dhe kërkon jo vetëm vullnetin e mirë të gjithë të përfshirëve, por edhe kohë për implementim. Duke marrë parasysh rëndësinë, jo vetëm për pakicat, Kosova synon në mënyrë ambicioze implementimin e plotë të pakos së reformës deri në vitin 2008, ose gjatë dy viteve pas përfundimit të bisedimeve për status.