shor të vitit 1994, gjatë një

seance plenare, Kuvendi

Popullor i Shqipërisë vendosi me

unanimitet të plotë që 27 qershori

të futej në kalendarin kombëtar si

dita e genocidit ndaj Shqiptarëve

të Çamërisë nga shovinizmi grek.

Ajo nismë u mor nga deputeti Abedin

Elmazi (me origjinë çame) dhe

gjeti mbështetje e u firmos edhe

nga një grup deputetësh të tjerë si:

Azem Hajdari, Vasil Gjika, Shaban

Memia, Pjetër Pepa, Ibrahim Vasjari,

Menduh Dërguti, Gëzim Luli,

Mitro Çela, Lindita Prifti, Esat Çoku,

Afrim Jupi, Natasha Shehu, Uran

Butka, Ihsan Çabej, Tomorr Malasi,

Moikom Zerqo, Tonin Ujka, Blerim

Çela, Kujtim Gina, Halit Shamata,

Kol Tonaj etj. Nga diskutimet e tyre,

ne kemi përzgjedhur ato të Halit

Shamatës, Ihsan Çabejt, Mendu

Dërgutit, Moikom Zeqos e Sadik

Bejkos, pjesë nga të cilat po i botojmë

në këtë shkrim.

Deputeti Halit Shamata

“Tragjedia çame apo holokausti

shqiptar i maskuar, jo rastësisht

në harresën e 59 vjetëve të diktaturës,

është gjithsesi një çështje e

hapur dhe, si e tillë, lë të hapur mjaft

çështje që merren me problemin

tërësor ndërkombëtar. Ajo gjithmonë

përfaqëson e synon të jetë

një promemorie kombëtare dhe

më tej akoma, për t’i prerë udhën

çdo dhune e qëndrimi shoven antishqiptar

dhe antihuman, në emër

të paqes dhe fqinjësisë së mirë.

Përmbajtja dhe miratimi i këtij projekti

përfaqësojnë një memorial të

dyfishtë për njërën prej tragjedive

dhe brengave më të mëdha të shqiptarëve

të shtrirë në të gjithë dimensionin

e shekullit me të cilin

përgatitemi të ndahemi”.

Deputeti Menduh

Dërguti

“Popullsia çame u shndërrua në

një minoritet shqiptar brenda shtetit

grek mbas vendimeve të padrejta

që morën fuqitë e mëdha

lidhur me kufirin jugor të Shqipërisë

në vitin 1913, zonë e cila iu

shkëput territorit nënë dhe kaloi si

territor brenda shtetit grek.

Çamëria, që përbënte Shqipërinë

e Jugut ose të Poshtme, gjithnjë ka

qenë e banuar nga shqiptarët dhe

duke filluar nga pushtimi romak e

më vonë, ai bizant e turk, ajo nuk ka

pasur ndonjëherë ndryshime të

qenësishme në përbërjen e saj etnike.

Dokumentet që hedhin dritë

për këto fakte historike

shumëshekullore janë të shumta.

Më lejoni të kujtoj ndonjë prej tyre,

pasi koha nuk më lejon të bëj një

paraqitje të plotë të problemit.

Straboni, duke folur për gjuhën e

Ambrahisë, theksonte se për ata që

hyjnë me anije në këtë grykë deti,

në të djathtë kanë Akrananet që

janë grekë, nga ana e majtë është

Nikopoli dhe Kastiole që janë epiriotë.

Grigor Akropoliti, historian bizantin

dhe kryekomandant i ushtrisë,

në mes të tjerash pohonte se

malet e Pindit ndajnë Epirin e vjetër

dhe të ri nga toka greke. Ndërsa në

periudhën e sundimit osman, të

gjitha dokumentet që flasin për

Vilajetin e Janinës e quanin këtë

trevë me emrin Arnautllëk. Turqit

osmanë, mbas pushtimit të Janinës

në vitin 1431, shqyrtuan trevën e

saj dhe e klasifikuan atë, siç pohon

Konica, një pjesë të Shqipërisë.

Janë shumë domethënëse dhe të

pakundërshtueshme të dhënat që

dalin nga regjistrat e administratës

osmane, ku jo vetëm dëshmohet

ekzistenca e popullsisë shqiptare,

por dhe emrat e vendeve, qyteteve,

fshatrave, në përgjithësi toponimia

dhe antroponimia e këtyre regjistrave

zyrtarë shprehet në trajtat e

pastra shqipe e jo greke. Mendoj se

gjatë kësaj periudhe të gjatë historike,

ku përgjithësisht fati i dy

popujve më të vjetër të Ballkanit ka

qenë i njëjtë, me të mira e të këqija

të përbashkëta, miqësia e bashkëpunimi

kanë shprehur një domosdoshmëri.

Siç kanë pohuar

shumë studiues të huaj e grekë,

prania e faktorit shqiptar në historinë

e shoqërisë greke ka qenë e

një rëndësie kapitale. Enklavat e

sotme arvanite, të krijuara që në

shekujt e mesjetës e kanë dhënë

me bollëk gjakun, djersën, mendjen

e tyre për lirinë, zhvillimin e

përparimin e shoqërisë greke pa

përmendur këtu faktorin shqiptar

në revolucionin grek të vitit 1822,

që për sa i përket dimensionit është

i barasvlershëm me atë grek. Por,

pikërisht pas fitores së revolucionit

e krijimit të shtetit të pavarur

grek, më 1830, ngjarjet marrin një

kthesë të madhe. Faktori grek, që

për shqiptarin ishte një mik në

halle dhe në luftë për liri, kthehet

në një faktor tepër të rrezikshëm

për trojet shqiptare. Në këtë kohë

fillon pretendimi grek për një ekspansion

drejt Veriut, pra për shtrirjen

në Çamëri. Tentativa të tilla

janë bërë në vitin 1854, më 1873

dhe veçanërisht gjatë luftërave

ballkanike të viteve 1912-1913, po

nuk është arritur që Shqipërisë t’i

shkëputet ndonjë copë tokë. Pas

1913-ës, filloi ekspansioni intensiv

grek i realizuar nga qarqe shoviniste

reaksionare që u imponojnë

herë pas here forcave shtetërore

zbatimin e një politike antishqiptare,

antidemokratike dhe antihumane,

që shkallëzohej duke

marrë karakterin e fushatave kriminale,

që kishin për qëllim

spastrimin e plotë etnik të popullsisë

çame. Ky krim i organizuar, që

veproi gjatë 32 vjetëve, pra deri në

vitin 1945, u realizua me mjetet më

çnjerëzore si: vrasje, burgime,

dëbime, internime, plaçkitje, djegie,

përdhunime, masakrime masive,

për të cilat dëshmojnë shumë

të huaj që kanë qenë të pranishëm

okularë gjatë këtyre ngjarjeve të

shëmtuara dhe antihumane. Ky

tmerr filloi më 23 shkurt të vitit 1913

në Paramithi, me masakrimin e 72

burrave. Pas Luftës së Parë

Botërore, qeveria greke mori vendimin

për dërgimin e popullsisë

myslimane çame në Turqi, duke i

ndërruar me emigrantët grekë të

Azisë së Vogël. Ishte Lidhja e Kombeve,

e cila mbasi përcaktoi nacionalitetin

shqiptar në Çamëri,

hodhi poshtë vendimin e qeverisë

greke. Pika kulmore e masakrës

çame arriti në vitet e Luftës Antifashiste,

kur forcat terroriste të

Napolon Zervës, Theodhoiri Vitos

etj., filluan persekucionin masiv,

familje të tëra u zhdukën, gra e vajza

u çnderuan, pleq e fëmijë u

pushkatuan, fshatra e qytete u

dogjën, një masakër e vërtetë që

përfundoi në vitin 1944-1945 me

dëbimin e 23 mijë çamëve që u strehuan

në Shqipëri, duke marrë fund

shpërngulja çame dhe shfarosja e

tyre etnike. Në shenjë respekti për

vëllezërit tanë çamë, që u martirizuan

në mbrojtjen e identitetit të

tyre shqiptar, ne si komision jemi

dakord që dita e 27 qershorit të

shpallet në kalendarin kombëtar si

dita e genocidit ndaj shqiptarëve të

Çamërisë nga shovinizmi grek dhe

të ngrihet në Konispol pranë trojeve

martire të Çamërisë një memorial.

Me këtë akt, ne jemi të bindur se realizojmë

një detyrë, një borxh moral

ndaj popullsisë së martirizuar

çame, bëjmë një hap përpara në rivlerësimin

e historisë, hedhim akoma

dritë në politikën antikombëtare

të diktaturës së kuqe që

tragjedinë çame e la në harresë,

madje dhe ta varrosë, dhe së fundi,

duke institucionalizuar masakrën

çame, ne e ngremë problemin çam

si një aspekt të çështjes sonë kombëtare,

i cili brenda normave

demokratike të lirive dhe të

drejtave të njeriut do të gjejë

zgjidhjen e vet. Kështu, minoriteti

grek e problemi çam dhe trajtimi i

tyre brenda dimensioneve

demokratike do të shndërrohet në

ura të qëndrueshme të miqësisë

dhe bashkëpunimit ndërshtetëror,

duke ecur në gjurmët e traditës historike

të fqinjësisë së mirë e të ndihmës

reciproke”.