http://www.shekulli.com.al/ 02/07/2006

Shqiptarët, evropianë në letrat e Kadaresë

Robert Rakipllari

DOSJE ESKLUZIVE
Katër letra të Kadaresë, në polemikën për identitetin evropian të shqiptarëve. “Shekulli” boton letrat e shkrimtarit të madh drejtuar Bushit, Miteranit, Havelit dhe Shirakut

Në këto letra preken disa nga çështjet kryesore që kanë lidhje me polemikën e sotme, siç është problemi i marrëdhënieve të Evropës me popullin shqiptar në Shqipëri e në Kosovë, çështja e lirisë së Kosovës dhe e së ardhmes evropiane të shqiptarëve.

Polemika lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve, të cilën gazeta “Shekulli” e ka pasqyruar gjerësisht, ka zgjuar një interes të madh te lexuesit. Ndër letrat dhe reagimet e shumta që kemi marrë, krahas interesit është shprehur dëshira që polemika të mos degradonte nga synimi i saj fillestar: çështja e identitetit, në kuadër të dy qëllimeve kryesore të popullit shqiptar sot: hyrja e Shqipërisë në Evropë dhe pavarësia e plotë e Kosovës.
Në përpjekje për një orientim më të drejtë të diskutimit, gazeta i kërkoi leje shkrimtarit Ismail Kadare, për botimin e katër letrave të tij, drejtuar katër presidentëve të njohur të botës së sotme: Xhorxh Bush (ati), Fransua Miteran, Vacslav Havel dhe Zhak Shirak. Tri nga këto letra janë shkruar pesëmbëdhjetë vite më parë, në shtator të vitit 1991. Letra e katërt, e cila botohet për herë të parë në Shqipëri, është dërguar në dhjetor të vitit 2001.
Në këto letra preken disa nga çështjet kryesore që kanë lidhje me polemikën e sotme, siç është problemi i marrëdhënieve të Evropës me popullin shqiptar në Shqipëri e në Kosovë, çështja e lirisë së Kosovës, e së ardhmes evropiane të shqiptarëve etj.
Leximi i këtyre letrave, sjell idenë se si çështjet e rëndësishme mund të trajtohen jashtë pasioneve e jashtë çdo personalizimi, dy të këqija të mëdha, që e kanë dëmtuar aq shumë çështjen shqiptare.
Në jehonën që i është bërë e vazhdon t’i bëhet këtij debati, krahas kuptimit të drejtë të fenomeneve, janë shprehur disa herë keqkuptime të rrezikshme lidhur me raportet Shqipëri-Kosovë, si dhe raportet midis besimeve fetare në Shqipëri.
Në këto letra jepet një model i trajtimit të çështjes shqiptare si çështje e një kombi që është një dhe i pandarë. Ato janë një përgjigje e qartë kundër spekulimeve të kohëve të fundit për gjoja shpërfilljen e autorit të letrave ndaj Kosovës, lirisë së saj, UÇK-së etj.
Një gjë tepër e rëndësishme është se në këto letra, ndonëse, siç e thekson Kadare në intervistën e tij, iu drejtohen “katër presidentëve të krishterë”, në asnjë rresht të tyre nuk përmendet faktori fetar si faktor ndihmues ose pengues për shqiptarët. Po ashtu, në këto letra, ashtu si edhe në sprovën “Identiteti evropian i shqiptarëve”, nuk gjenden asnjë herë shprehjet: “identitet i krishterë i Evropës” ose “identitet i Evropës së krishterë”, shprehje me të cilat janë bërë aq shumë spekulime. Ndërsa nesër do të botohet në gazetën “Shekulli” një intervistë e Kadaresë lidhur me këtë çështje, sot fillon botimi i letrave të shkrimtarit të njohur drejtuar liderëve botërorë të viteve ’90 dhe 2000.


NESËR INTERVISTA

Ndërsa polemika për identitetin evropian ose joevropian të shqiptarëve vazhdon në shtypin shqiptar, Ismail Kadare rikthehet në këtë debat nëpërmjet një interviste ekskluzive për gazetën “Shekulli”. Në intervistën që do të botohet nesër së bashku me letrën e tij shkruar presidentit Vaclav Havel, Kadare flet për bjerrjen e kësaj polemike, duke shtuar se ajo që ai ka thënë në lidhje me identitetin evropian të shqiptarëve nuk është asgjë më shumë sesa një ide e përpunuar prej një shekulli e gjysmë nga rilindësit tanë në lidhje me orientimin evropianoperëndimor të Shqipërisë. Kadare i quan disa nga polemizuesit “Haxhi Qamilë të vonuar” që i janë kthyer zanatit të vjetër të falsifikimit. Flet edhe për trajtimin e profetit Muhamed në sprovën “Dante Aligieri” dhe pozicionimin e Shqipërisë sot mes Evropës dhe SHBA-së si gjënë më të mirë që i ka ndodhur popullit shqiptar që nga pavarësia.

Ja një fragment i kësaj interviste:
“Të vetëshpallurit mbrojtës të myslimanizmit shqiptar, në të vërtetë, janë akuzuesit kundër tij. Identitetit evropian ata i kundërvënë “identitetin mysliman”. Përveç që është një mënyrë barbare të menduari, sepse konceptit “evropian” nuk mund t’i vësh përballë një koncept fetar, ashtu siç nuk mund t’i vësh një të tillë koncepteve “aziatik” ose “amerikan”, kjo kundërvënie shpreh një qëndrim përjashtues ndaj pjesës myslimane të popullsisë shqiptare. Sipas kësaj kundërvënieje, myslimanët shqiptarë e kanë të pamundur ose të ndaluar të jenë evropianë”.


Letra e Kadaresë drejtuar Xhorxh Bushit për çështjen e Kosovës

Kadare-Bushit:
NDALONI MASAKRËN KUNDËR KOSOVËS

SOMARIO:
A do të pranohet prej botës së sotme të qytetëruar e drejta e këtij populli që të jetojë bashkë, në të njëjtën shtëpi, si të gjithë kombet apo do t’i mohohet kjo e drejtë në emër të tabuve ose të gjumit të qetë të dikujt?

SOMARIO:
Me një krim të tillë në ndërgjegje, bota e lirë s’mund të flejë e qetë. Ndonëse nuk do të doja ta mbyllja këtë letër me një gjë të zymtë, s’mund të rri pa ju thënë se shqiptarët e Kosovës i kanë bërë një thirrje për ndihmë gjithë botës: një masakër e përgjakshme po përgatitet kundër tyre.


LETËR GEORGE BUSH-IT,
PRESIDENTI I SHBA-SË

Zoti President!

Dy vjet më parë, më 1989, kur jo vetëm në vendin tim, por në gjithë perandorinë e Lindjes, diktatura komuniste ishte ende në këmbë, me mikun tim, laureatin e çmimit Nobel të Paqes, Elia Weisel, ju kam dërguar një letër. Në atë kohë, për një letër si ajo, në Shqipërinë komuniste dënoheshe me vdekje, megjithatë, unë e ndjeva për detyrë t’ju drejtohesha Juve, presidentit të shtetit më të fuqishëm demokratik të botës, për t’ju kërkuar ndjesë në emër të popullit shqiptar për qëndrimin armiqësor që mbante qeveria komuniste shqiptare ndaj SHBA-së. Ju shkruaja, midis të tjerash në atë letër, se populli shqiptar, në kundërshtim me sunduesit komunistë, kishte ndjenja të thella mirënjohjeje për SHBA-në, dhe ju lutesha Juve, që, pa ua vënë veshin fyerjeve të Tiranës, të vazhdonit të ndihmonit këtë popull martir, si atë që vuante brenda kufijve të shtetit, si gjysmën tjetër të tij që vuante në Jugosllavi.
Dhe ja, pa u mbushur dy vjet, në marrëdhëniet amerikano-shqiptare ndodhi e pabesueshmja. Kur sekretari i shtetit Baker u prit në mënyrë madhështore në Tiranë, isha i lumtur të vërtetoheshin fjalët që ju kisha shkruar më 1989, që në atë kohë mund të tingëllonin si fantazi shkrimtari, se SHBA-ja do të ketë te populli shqiptar një mik të zjarrtë e të përhershëm. Nga ana e tyre shqiptarët, të zhgënjyer nga ato lidhje të mbrapshta në të cilat i çuan komunistët, janë sot më të etur se kurrë për miqësi të vërtetë.
Zoti President, sot kur një pjesë e botës, e sidomos ajo pjesë që posa është shkëputur nga e kaluara komuniste, po përpëlitet e s’gjen dot qetësi, njerëzimi mbarë përcjell me adhurim përpjekjet tuaja fisnike për rregullimin e saj. Në këtë kahje, jo vetëm si shkrimtar e qytetar shqiptar, por edhe si njeri që dëshiron një botë më të përkryer, ju drejtohem Juve, burrit të shtetit me të cilin e ardhmja e botës ka një lidhje të drejtpërdrejtë.
Për shumë dekada, një pjesë e botës në aksionet e saj politike e diplomatike, përballë problemeve të mëdha ka qenë shpeshherë e paralizuar prej dogmave dhe tabuve. Në emër të një stabiliteti e qetësie false këto dogma shpalleshin të shenjta e të pandryshueshme, paçka se kombe e popuj të tërë, të rrëzuar prej fatit njëlloj si titanët e dikurshëm, vuanin e rënkonin prej tyre. Tani është e qartë për cilindo se ajo qetësi dhe stabilitet që përligjej nga formulat gjoja të shenjta, nuk ka qenë veç një harmoni e gënjeshtërt. Nuk do të zgjatem për gjëra që Ju i dini më mirë se kushdo dhe prej të cilave jeni shqetësuar si rrallë kush. Do të dëshiroja vetëm që të tërheq edhe një herë vëmendjen tuaj, Zoti President, për popullin me fatin më tragjik të krejt kontinentit evropian: shqiptarët.
Ky është i vetmi popull në historinë e Evropës që, pas dy mijë vjetëve jetë, u nda më dysh, që në fillim të shekullit XX, prej Fuqive të Mëdha. Ky është i vetmi komb që në këtë shekull u shtyp prej dy diktaturave më të egra që ka njohur bota: diktaturës së komunistëve shqiptarë dhe diktaturës së komunistëve serbë.
Ky gjymtim e kjo shtypje dyfishe e ka lodhur dhe e ka dëmtuar rëndë këtë komb. Tani, gjysma e tij, ajo që jeton brenda kufijve të shtetit shqiptar është duke e fituar më në fund lirinë. Por gjysma tjetër, ajo që ende ndodhet nën komunistët serbë, është në zi dhe në mjerim.
Zoti President i SHBA-së! Mendoj se është e palejueshme dhe në kundërshtim me të gjitha ligjet e natyrës, të së drejtës universale dhe të Zotit, që ky komb të vazhdojë të jetë i dënuar kështu. Dhurata që iu bë terroristëve serbë që vranë më 1914 në Sarajevë, dukën Ferdinand të Austro-Hungarisë, duke u dhënë si shpërblim gjysmën e Shqipërisë, është një nga krimet më të rënda në historinë e njerëzimit. Sa më shpejt që bota e qytetëruar ta çlirojë veten e saj nga ky krim aq më mirë do të jetë.
Kur ju shkruaj këto fjalë unë nuk mendoj kurrë që paqja dhe mirëkuptimi i sotëm i arritur me aq mundime të rrezikohen për shkak të shqiptarëve. As nuk parashtroj kërkesa për veprime të ngutshme, brutale ose sensacionale. Ajo që dëshiroj të shtroj para jush është kërkesa për një ndryshim parimor në qëndrimin ndaj popullit shqiptar. Në mbarim të këtij shekulli përpara shqiptarëve po ngrihet shansi historik, shansi që të korrigjohet faji që u bë ndaj tyre në fillim të shekullit.
A do të pranohet prej botës së sotme të qytetëruar e drejta e këtij populli që të jetojë bashkë, në të njëjtën shtëpi, si të gjithë kombet apo do t’i mohohet kjo e drejtë në emër të tabuve ose të gjumit të qetë të dikujt?
Në qoftë se në vizionin e Evropës së nesërme pranohet kjo ide, mendoj se edhe mjetet demokratike për zgjidhjen e saj në mënyrë paqësore, diplomatike, njerëzore, pa dhimbje e gjak për kurrkënd, mund të gjenden. E tmerrshme është se gjer më sot kjo ide nuk është pranuar. Por në kohën tonë, në kohën e triumfit të të drejtave të njeriut, triumf në të cilin SHBA-ja ka një vend nderi, të mos pranosh një ide të tillë, do të thotë të pajtohesh me të kundërtën. Të pajtohesh me një nga tragjeditë më të rënda të kohës.
Me një krim të tillë në ndërgjegje, bota e lirë s’mund të flejë e qetë. Ndonëse nuk do të doja ta mbyllja këtë letër me një gjë të zymtë, s’mund të rri pa ju thënë se shqiptarët e Kosovës i kanë bërë një thirrje për ndihmë gjithë botës: një masakër e përgjakshme po përgatitet kundër tyre.
Shpresoj Zoti President i SHBA se ju do të bëni gjithçka për të ndaluar këtë krim të paralajmëruar tashmë nga shumë drejtime.
Duke ju falënderuar edhe një herë, Ju personalisht dhe shtetin tuaj të madh për vëmendjen ndaj popullit tim, shpresoj Zoti President se midis punëve dhe problemeve tuaja të shumta do të vazhdoni të interesoheni për fatin e popullit tim martir.
Pranoni Zoti President, shprehjen e respektit tim më të thellë!

Ismail Kadare

Paris, 11 shtator 1991



Letra e Kadaresë drejtuar Fransua Miteranit, në lidhje me Shqipërinë dhe Kosovën

Kadare-Miteranit:
Çlirojeni Evropën nga fajet e vjetra ndaj Shqipërisë

Somario:
Evropa e nesërme s’mund të ndërtohet pa e çliruar ndërgjegjen nga gabimet dhe fajet e vjetra. Historia e botës sonë është e mbushur me faje të tilla, por ato që u bënë në çerekun e parë të këtij shekulli prej Fuqive të Mëdha evropiane, janë tepër të ndjeshëm ende sot.

Somario:
Midis dy seanca mbledhje, midis dy ceremonive, u bënë prerje tragjike kufijsh, popujve iu këputën pjesë të tëra, dhe ndonjë popull u pre më dysh. Tani, pas kaq vitesh, ashtu si plagët e vjetra që dhembin sa herë ngryset moti, ashtu dhe këto prerje shkaktojnë dhimbje e tragjedi të reja.



LETËR FRANÇOIS MITTERRAND-IT,
PRESIDENT I FRANCËS


Zoti President!

Pata nderin të marr pjesë në mbledhjen e Pragës, në mbyllje të së cilës ju mbajtët një fjalim, që me të drejtë u gjykua prej të gjithëve i shkëlqyer. Nuk pata mundësi t’ju takoj në mbarim të konferencës suaj të shtypit, por edhe po t’ju kisha takuar vështirë se do të mund t’ju shtjelloja në ca çaste të shkurtra atë çka po ju parashtroj këtu.
Kjo letër ka lidhje me fjalimin tuaj dhe unë po ju drejtohem si President i Francës e njëkohësisht si burrë shteti vizionar, një nga arkitektët kryesorë të Evropës së nesërme. Shumë mendje të fuqishme janë të angazhuara sot për projektin e kësaj Evrope, që është një nga aksionet më madhështore të ndërmarra ndonjëherë në historinë e njerëzimit. Sa më shumë të kalojë koha, aq më qartë do të spikatin përmasat e vërteta të kësaj ngrehine monumentale, mbi të cilën popujt kanë vënë aq shumë shpresa.
Do të jetë në nderin e përbashkët të kontinentit tonë gjetja e rrugëve dhe shtrimi i tyre i vështirë për të mbërritur tek Evropa e nesërme. Në këtë kontekst mendova t’ju drejtohem.
Është një gjë e njohur tashmë se një pjesë e qytetërimit antik grek, mbi të cilin është ngritur qytetërimi perëndimor, e sidomos ajo pjesë që lidhet me letërsinë e mitet, është mbështetur mbi një akt moral: një emancipim të ndërgjegjes ose më saktë një exorcizëm të saj. Pa këtë exorcizëm, që Greqia e filloi me Homerin, për të nxjerrë nga vetja një krim të vjetër, krimin kundër Trojës, populli grek s’mund të shkonte përpara e të ngjitej atje ku u ngjit.
Evropa e nesërme s’mund të ndërtohet pa e çliruar ndërgjegjen nga gabimet dhe fajet e vjetra. Historia e botës sonë është e mbushur me faje të tilla, por ato që u bënë në çerekun e parë të këtij shekulli prej Fuqive të Mëdha evropiane, janë tepër të ndjeshëm ende sot. Midis dy seanca mbledhje, midis dy ceremonive, u bënë prerje tragjike kufijsh, popujve iu këputën pjesë të tëra, dhe ndonjë popull u pre më dysh. Tani, pas kaq vitesh, ashtu si plagët e vjetra që dhembin sa herë ngryset moti, ashtu dhe këto prerje shkaktojnë dhimbje e tragjedi të reja.
Në këtë kirurgji të rëndë, ai që humbi më shumë ishte kombi shqiptar. Bashkëkohës i grekëve të vjetër, një nga më martirët e kontinentit, pas dy mijë vjet jete në bashkësi, ai u pre më dysh më 1913 dhe 1918. Qysh nga kjo kohë ajo prerje kullon gjak.
Në korrik të vitit 1989, gjatë mëngjesit që më ftuat në Elize, për të cilin ruaj një kujtim aq të bukur, gjatë bisedës sonë folëm, midis të tjerash, edhe për çështjen e shqiptarëve e të kurdëve, si dy nga problemet etnike më të ndërlikuara. Ju thatë atëherë me të drejtë, se ndërsa problemi kurd, për rrethana që dihen është tepër i ndërlikuar, çështja e shqiptarëve paraqitet më e qartë. Pas luftës së Gjirit, gjithë bota ishte dëshmitare e tragjedisë kurde, kurse për tragjedinë shqiptare ende nuk duket projekt zgjidhjeje në horizont.
Në atë takim unë ju kujtova se mbi kombin shqiptar rëndojnë për fat të keq dy diktatura: ajo e komunistëve vendës dhe ajo e komunistëve serbë. Tani mbas dy vjetësh, njëra nga diktaturat, ajo shqiptare, ka rënë, por ka mbetur tjetra, serbja.
Unë ju shkruaj këtë letër me besim të plotë se ju si President i Francës, si evropian i shquar dhe si një njeri i kulturës e i ndërgjegjes botërore do të bëni diçka për zgjidhjen e këtij problemi dramatik. Unë e di mirë se sa të vështira janë çështjet etnike, sa ndërlikime të papritura krijojnë aty ku nuk priten, dhe sa shpesh bien ndesh me harmoninë e arritur me aq vështirësi.
Ju siguroj, Zoti President, se shqiptarët nuk do të kërkojnë kurrë në mënyrë të paduruar e egoiste të rregullojnë çështjen e tyre në kurriz të paqes evropiane ose të cenimit të popujve të tjerë. Por në qoftë se ata kurrsesi nuk duan të bëhen shkaktarë të prishjes së harmonisë në kontinent, kjo s’do të thotë se ata do të vazhdojnë të vetëflijohen e të mos kërkojnë ato të drejta elementare për të cilat bota e sotme është krejtësisht në një mendje.
Mendoj se ajo që kërkojnë sot shqiptarët janë dy gjëra. E para, të ndihmohet demokracia në Shqipëri. E dyta, të mos lihet gjysma e kombit shqiptar, që jeton në Jugosllavi nën mëshirën e terrorit serb, kësaj skëterre të papërfytyrueshme të kohës sonë.
Çështja e parë, ndihmesa për demokracinë e re shqiptare është e qartë dhe e thjeshtë, dhe kohët e fundit, për fat të mirë, janë ndërmarrë disa hapa të ndjeshme. Çështja e dytë lidhet me kërkesën e ngutshme që shqiptarët, populli i tretë në Jugosllavi, të vendosin si çdo komb tjetër për fatin e tyre.
Lidhur me këtë do të dëshiroja të shtoja diçka të rëndësishme. Nga të dhëna të sakta që kam mundur të grumbulloj, vërtetohet njoftimi që liderët demokratë të Kosovës i kanë bërë të ditur gjithë botës, se komunistët serbë po përgatisin kundër shqiptarëve një masakër të përgjithshme. Sado që një gjë e tillë tingëllon si mesjetare dhe e kapërcyer nga koha, më besoni Zoti President, se në gadishullin ballkanik mesjeta është ende e pranishme. Unë ju lutem që ta vlerësoni këtë paralajmërim, këtë klithmë për ndihmë, përpara se tragjedia të ndodhë, dhe përpara se të jetë vonë.
Duke ju kërkuar ndjesë për këtë letër të gjatë, jam i sigurt Zoti President, se me gjithë punët dhe angazhimet e shumta që keni, do të bëni diçka të ndjeshme për popullin tim, i cili përherë ka pritur diçka më shumë nga Evropa, e veçanërisht nga Franca. Drama e tij është pjesë e dramës botërore, por aq më tepër drejtësia që ai kërkon është pjesë e saj.
Pranoni Zoti President, shprehjen e konsideratës sime më të lartë!

Ismail Kadare

Paris, 12 shtator 1991



Letra e Kadaresë drejtuar Zhak Shirakut, në lidhje me të burgosurit politikë në burgjet jugosllave

Kadare-Shirakut:
Shqiptarët, ende në kampe përqendrimi jugosllave

Somario;
Është e vështirë të pranosh idenë se mbi shqiptarët e Kosovës po lejohet të ushtrohen tortura epokash të shkuara të cilat u janë kursyer popujve të tjerë të Evropës. Kjo të bën t’i druhesh shfaqjes së re të racizmit mbi kontinentin tonë.

Somario:
Ideja e Evropës, realiteti i saj tashmë, nuk mund të lidhen kurrsesi me asnjë lloj racizmi. Me një tmerr të tillë mbi truallin e vet, ndërgjegjja evropiane nuk mund të jetë e qetë. Liria e Evropës nuk mund të jetë e plotë pa lirinë e popujve që i përkasin hapësirës së saj.


Letër Presidentit Jasques Chirac

Zoti President!
Nuk kam menduar kurrsesi se do t’ju drejtohesha sërish rreth një çështjeje, për zgjidhjen e së cilës bashkësia ndërkombëtare, dhe në veçanti Evropa Perëndimore, Aleanca e Atlantikut, Franca dhe ju vetë keni marrë pjesë seriozisht dhe fuqishëm: drama e Kosovës. E kuptoj fare mirë se gjërat duhen vendosur në përmasat e tyre reale dhe se bota e sotme ka çështje të reja dramatike për të zgjidhur, nuk duhet pra t’i lejoj vetes luksin e rikthimit pafund te shqetësimet e një populli, edhe kur ka arsye për ta bërë. Jam i ndërgjegjshëm për këtë gjë, e, megjithatë, një fakt skandaloz më shtyn t’i tejkaloj të gjitha dhe t’ju drejtohem me këtë letër.
Pak kohë më parë, një i burgosur politik shqiptar i quajtur Besim Zymberi, ia doli mbanë të nxirrte nga burgu i Sremes në Serbi, një dëshmi të shkruar, të nënshkruar prej tij dhe në emër të qindra të burgosurve politikë që mbahen ende në burgjet e Jugosllavisë. Ma ka drejtuar publikisht këtë dëshmim, si shkrimtar, duke më kërkuar me ngulm t’ia bëj të ditur opinionit evropian, si dhe atij botëror.
“Unë, i burgosur shqiptar në një kamp përqendrimi serb, ju kërkoj të hidhni dritë mbi një vuajtje për të cilën institucionet ndërkombëtare nuk kanë dijeni.”
Kështu zinte fill letra duke përfunduar me fjalët: “Ne, të burgosurit shqiptarë të Kosovës, jemi hebrenjtë e fundit të mbajtur në kampet hitleriane të Milosheviçit, madje edhe pas rënies së tij… Dhe bota vazhdon të jetë e verbër!!!”
Zoti President, ja thelbi i çështjes: në kontinentin tonë evropian, pjesë e hapësirës perëndimore, atë që quhet pararojë e luftës për një botë të re demokratike dhe morale, ekzistoka edhe një vend me emrin Jugosllavi, ku njerëzve u hidhen prangat thjesht pse aspirojnë lirinë. Dhe ky vend e quan veten demokratik, këtij vendi ia hapin dyert, madje të dy kanatet, duke harruar se ai e ka për detyrë t’i japë fund kësaj barbarie.
Për të shmangur çdo keqkuptim, do të doja së pari t’ju thosha se shqiptarët kanë qenë dhe i janë mirënjohës Evropës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për faktin se ata i dhanë lirinë gjysmës së kombit të tyre. Nga ana tjetër, krejt ndryshe nga ç’trumbeton propaganda antishqiptare, ata janë një popull i durueshëm dhe i matur në kërkesat e veta. Por këtë durim ia kanë keqpërdorur së tepërmi dhe madje vazhdojnë ta bëjnë këtë me cinizëm. Mjafton të sillen ndër mend disa prej fakteve të shënuara në letrën që përmenda.
Më 10 qershor 1999, menjëherë pas marrjes së Kumanovës, që shënoi edhe fundin e konfliktit mes NATO-s dhe Milosheviçit, rreth një milion shqiptarë të Kosovës u rikthyen me shpejtësi në tokat e tyre, prej nga i kishin dëbuar në kushte çnjerëzore. Po atë ditë, më 10 qershor 1999, trupat serbe që linin Kosovën, morën me forcë 2050 shqiptarë për t’i burgosur më pas. Nëse thuhet se çdo burgosje është në vetvete një tragjedi, të burgosesh ditën e çlirimit të vendit tënd përbën një tragjedi të pafund.
Njeriu që më dërgoi këtë letër është një prej personazheve të kësaj drame. Me të drejtë ai shtron pyetjen: si është e mundur që Kryqi i Kuq Ndërkombëtar, Komisariati i Lartë i Refugjatëve, Këshilli i Evropës (Komiteti kundër torturës) nuk shfaqin interes për të burgosurit shqiptarë të Kosovës? A do të ndodhte kështu edhe nëse ata do të ishin amerikanë, gjermanë apo francezë? Si është e mundur që presidenti i shpallur si demokrat, Koshtunica, për më tepër jurist në vendin e tij, të tregohet kaq i pandjeshëm, mizor e madje racist ndaj këtyre të burgosurve? Së fundi, si është e mundur që askush nuk e shpall e nuk e dënon këtë gjendje?
Mbasi shtypën dhe masakruan një popull për vite me radhë, mbasi shkuan në thikë rreth një mijë fëmijë të moshës nën pesë vjeç, siç e ka pohuar edhe vetë shtypi serb (në artikujt e Filipoviçit në gazetat “Le Monde” dhe “Liberation”), mbasi përdhunuan qindra vajza dhe gra, mbas shpërnguljes barbare të rreth një milion njerëzve, provokimi vazhdon. Mbajtja e të burgosurve politikë shqiptarë është pjesë e një strategjie sistematike, të ndjekur me cinizëm, vite me radhë. Ky sistem i shtyn shqiptarët të gabojnë. Qëllimi i tij është ligjërimi i mëtejshëm i goditjeve kundër tyre. Një lojë makabre që luhet prej shumë kohësh në Ballkan.
Zoti President, siç e dini, kjo nuk është hera e parë që unë përpiqem të tërheq vëmendjen tuaj ndaj çështjes së të burgosurve politikë shqiptarë të Kosovës. E di që gjatë vizitës suaj në Beograd, u lirua vetëm një i burgosur, Albin Kurti. Por, sa të tjerë, numri i të cilëve nuk dihet, mbetën ende? Sa kanë vdekur? Kohë pas kohe, i zhvendosin nga një kamp në tjetrin, lirojnë një ose dy veta, si me pikatore… Mes tyre gjendet Ukshin Hoti, lider i rëndësishëm, ish-ministër i Punëve të Jashtme të Kosovës autonome, filozof, politolog…
Është e vështirë të pranosh idenë se mbi shqiptarët e Kosovës po lejohet të ushtrohen tortura epokash të shkuara të cilat u janë kursyer popujve të tjerë të Evropës. Kjo të bën t’i druhesh shfaqjes së re të racizmit mbi kontinentin tonë.
Ideja e Evropës, realiteti i saj tashmë, nuk mund të lidhen kurrsesi me asnjë lloj racizmi. Me një tmerr të tillë mbi truallin e vet, ndërgjegjja evropiane nuk mund të jetë e qetë. Liria e Evropës nuk mund të jetë e plotë pa lirinë e popujve që i përkasin hapësirës së saj.
Pikërisht për këto vuajtje të mëdha, e veçanërisht për tragjedinë e të burgosurve, arsye e kësaj letre, ju drejtohem juve, President i një vendi pa të cilin nuk mund të kuptohet historia e lirisë njerëzore. Franca, duke pasur ndikim qoftë në Shqipëri, qoftë në Jugosllavi, i ka mjetet e duhura për të ndërmarrë një aksion vendimtar për këta të burgosur, orët e të cilëve janë të pafundme, siç janë gjithnjë orët e skllavërisë. Ju drejtohem juve, Zoti President, me shpresën se do të ndërmerrni një përçapje, që do të japë sinjalin e një veprimi më të gjerë për të qetësuar atmosferën e rëndë në gadishullin e lënduar ballkanik.


Me konsideratën time të lartë,
Ismail Kadare
Paris, 12 dhjetor 2001

VIJON NESËR