Leka Zogu: Ngjarjet qe ndikuan jeten time

Rrefen pasionet: Kadare, i preferuari

Pikturat e Kelly-t (një piktor australian) janë hapësirat ku ai gjen Suzanën... Në ngjyrat e thella të piktorit të saj të preferuar, në mënyrën se si ai ka shtjelluar çdo detaj të një subjekti të zgjedhur, ai mundohet të përfytyrojë kohët me bashkëshorten, lëvizjen plot emocion të buzëve të saj kur fliste për atë piktor. Ndonjëherë bisedat që kemi bërë dikur, kur mund të jemi ndier ndoshta dhe të lodhur, kur njerëzit e dashur na kanë folur për "dashuritë" e tyre, vlejnë më shumë se çdo gjë, në kohën kur këta njerëz nuk i kemi më. Ashtu siç vlen Kally sot për Mbretin Leka I.

Në familjen mbretërore, në morinë e koleksioneve të pikturave të ruajtura me kujdes nga e ndjera Suzan, koleksioni që mbreti kërkon ta shohë më shpesh si të preferuarin e saj është ai i piktorit më të madh australian Kelly. Ajo e adhuronte Kelly-n. Në shpenzimet e saj për artin, mundohej të ishte e kujdesshme në mënyrë që të kishte mundësi të blinte sa më shumë vepra të tij. Tashmë Kelly dhe ngjyrat e tij janë trishtimi më i madh për mbretin. Një burrë e ka të vështirë të rrëfejë mallin... Teksa ndez pareshtur cigare, Mbreti Zog nuk mund të shpjegojë dot se çfarë do të thotë për të humbja e saj. Vajza bionde australiane që vuri kurorë me të në një ceremoni madhështor më 10 tetor të vitit 1975, ka qenë për të më shumë se një bashkëshorte. Fustani i saj i bardhë, kohët kur ajo i dhuroi princin Leka, përkujdesja e saj për mbretëreshën Geraldinë janë momente të strukura thellë në trupin e tij. Dashuria mes tyre është e ngjashme me dashuritë që i gjejmë nëpër libra, ku një vajzë lë gjithçka për të qenë pranë djalit të "mbretit", ose "princit të saj të kaltër", ku dhe ëndrrat për t‘u bërë një studiuese e njohur arti, ashtu siç ishte edhe edukimi i saj, nuk kanë asnjë rëndësi përpara fuqisë hipnotizuese të një burri. Kjo ishte fuqia që Mbreti Leka kishte mbi të. Një fuqi të cilën gruaja e rrëfente kohë më parë në ato pak intervista që mundi të jepte gjatë kohës që mbërriti në Shqipëri. Dhe në moshën 63-vjeçe ajo nuk ishte penduar asnjëherë, përse kishte zgjedhur jetën e një "mbretëreshe", që vlente më shumë se pasionet e rinisë. Një jetë që ajo diti ta bënte me përkushtimin e duhur, duke ruajtur me kujdes të gjitha parimet që të imponon një detyrë e tillë. Duke dashuruar me mirësjellje atë, burrin të cilin kur e kishte parë për herë të parë, nuk e dinte se ishte "një princ", atë që do të ndryshonte opinionin e familjes dhe miqve të saj për Shqipërinë. Jeta e Suzanës mund të gjendet kudo në orenditë që janë vendosur në familjen mbretërore. Çdo gjë lidhet me një kujtim të sajin, me një shije të gruas së njohur për zgjedhje perfekte... Çdokush do të donte të dinte gjithë jetën e saj, që kur u bë pjesë e derës "Zogu". Do të donte të dinte mendimet që kanë shoqëruar jetën e një "mbretëreshe jo të zakonshme" e një "mbretëreshe që njihte artin, dinte të fliste për një pikturë, apo kujdesej për librat". Por ndoshta Suzana nuk e mendoi ikjen e shpejtë, se lumturinë që i kishte falur shqiptarit do t‘ia kthente në një dhembje të pafund me ikjen e saj, ndoshta ikjet nuk i mendon askush dhe shumë rrallë na shkon në mendje se çfarë mund të lëmë pas saj... Suzana ka lënë gjithçka në mënyrën e sjelljes, në veprimet e njohura për ata që e njohën nga afër, por thellë jetën e saj private, gjithçka çfarë kaloi në "mbretërinë e shqiptarëve" e mori me vete atë pasdite që iku përgjithmonë. Ndoshta, kjo grua e dinte se ajo jetë kishte kuptim vetëm për të dhe nuk donte të linte pas leksione se si ishte ndier apo çfarë kishte jetuar ajo përkrah Mbretit Leka, edhe pse jo gjithmonë jeta e tyre kishte pasur dhe vështirësi. Ajo iku ashtu siç ikin mbretëreshat, duke marrë me vete të gjitha brengat që ndonjëherë kurora nuk ia linte t‘i shprehte...
Por, kujtimet për të orvaten vetëm në mendjen e Mbretit Leka, në orët kur endet i vetëm në vilën ku tashmë prej kohësh është transformuar familja mbretërore. Angazhimi i tij politik nuk i lë shumë kohë të mendojë për kohët e tij të bukura. Sigurisht që të gjitha këto momente kanë lidhje me Suzanën, me pasionet e saj që padashur u bënë dhe pasionet e tij. E thjeshtë dhe e bukur, Suzana ka qenë e vetmja grua e rëndësishme në jetën e tij, pas së ëmës Geraldinë. Tashmë, kur frymën e saj e gjen kudo në sendet e tij, ai ndihet më shumë se kurrë i sigurt për këtë. Do të donte që këto kohë ta kishte pranë vetes, të tymoste me të ndonjë cigare pikërisht në divanin e madh. Por Suzana nuk është më dhe kjo është gjëja më e trishtë në jetën e tij. Humbja në një kohë relativisht të shkurtër e dy femrave që ndikuan aq shumë në jetën e tij, mbretëresha Geraldinë dhe më pas gruaja Suzana, nuk ka qenë e lehtë për mbretin. Edhe pse i duhet të vazhdojë angazhimin e tij në platformat e njohura, që synojnë rikthimin e "mbretërisë së dikurshme" të shqiptarëve, ai nuk mund të mohojë kohët kur endet në kujtimet për to. Nëse Geraldina iku e lumtur se mundi të mbyllte sytë përgjithmonë në vendin e burrit që dashuroi kohë më parë, për Suzanën ishte ende herët të largohej. Ikja e saj i ka bërë më të trishta ditët e tij dhe i ka dhënë një tis të lehtë heshtjeje familjes mbretërore. Tashmë, ai duhet të kujdeset vetë jo vetëm për idealet që aspiron në politikë për të përmbushur ëndrrën shekullore, por edhe për të birin Leka, të vetmin fryt të bukur të dashurisë me Suzanën.

Trishtimi nuk i ka hije një burri, aq më tepër një mbreti. Kështu që, ai ka ditur ta fshehë bukur atë, për të vijuar udhën që e përkrahte edhe Suzana... Shprehet se dita e tij vazhdon të jetë e mbushur me angazhimet politike, me takime të ndryshme diplomatike në funksion të motos për rikthimin në pushtet.

E thjeshtë duket jeta në atë pallat ku tashmë jeton familja mbretërore. Kthimi në Shqipëri, përveç lumturisë që më në fund ishin në vendin ku duhet të ishin në fron, solli dhe momente të hidhura siç ishte ikja e dy mbretëreshave. Tashmë, në pallat orvaten dy burra. Një mbret dhe një princ. I pari suporton dhembjen, duke dashur të ndërtojë mirë platformën që do ta sillte sërish në fron dhe do të përmbushte misionin e familjes, i dyti, princi, ndihet i bindur se një ditë do të përmbushet dëshira e madhe e të atit. Vetëm se atë ditë, të dy e dinë mirë se më shumë se buzëqeshja e të parit të tyre Mbretit Zog, do të mungojë prania e dy mbretëreshave...


Pasionet për artet figurative


Mbreti flet pak. Me mënyrën e tij shpjegon se "mbretëresha Suzanë nuk ka qenë thjesht një pasiononte ndaj pikturës, por edhe një studiuese e artit figurativ". Vajza e Alan Robert Cullen-Ward dhe Phylis Doretha Myrray Prior, familja e së cilës kishte lidhje të hershme me familjen mbretërore të Britanisë së Madhe dhe të shumë vendeve evropiane, kishte përfunduar studimet e larta në Akademinë e Arteve në Sidnei, dhe më pas do të kryente një studim për arkitekturë. Por të qenit pjesëtare e një familjeje mbretërore, edhe pse asnjëherë në fron, e bëri atë të ishte thjesht një studiuese nga larg e artit, një njohëse e mirë e gjuhës së tij dhe një vizitore besnike e muzeve dhe ekspozitave që hapeshin në vende të ndryshme të botës. Mbreti Leka nuk ka si të harrojë mënyrën se si ajo e dashuronte artin... Më shumë se kushdo tjetër ai e di se ç‘do të thotë të jetosh me një grua që është artiste, se si ditët e tua shndërrohen çdo ditë ndryshe, duke mos i ngjarë njëra-tjetrës. Djaloshi që ka marrë një arsim ndryshe nga ai i Suzanës mund të shpjegojë një pikturë falë saj. Atij i mjafton vetëm një e vështruar për të kuptuar nëse një pikturë është e mirë. "Mbretëresha Suzanë ka qenë një studiuese e artit figurativ. Ne kemi shumë koleksione pikturash, por koleksioni më i spikatur është i një piktori të madh australian me emrin Kelly, si një nga koleksionet e rralla në botë", thotë ai.

Në koleksionin e pafund të pikturave që familja mbretërore disponon, ai di përmendësh çdo histori të atyre punëve. Suzana përzgjidhte ata autorë të njohur për kohën kur kishin jetuar dhe që përcillnin diçka përmes punëve të tyre. Ai sot i jep të drejtë gruas për çdo mendim që ka dhënë për këto punë, pasi ndonjëherë piktura mbush ato pjesë bosh që janë të trupin tonë. Ai mund të "takohet" me të ndërsa vështron pikturën e saj të preferuar, apo kur kujton kohët kur ishte shoqëruesi i saj në ekspozita të ndryshme...



Librat që lexon Mbreti


"Kontakti me librat është që në fëmijërinë e hershme, sepse Mbreti Zog dhe Mbretëresha Geraldinë kanë qenë të pasionuar mbas leximit, gjë të cilën ma kanë përcjellë edhe mua", thotë mbreti Zog. Biblioteka e madhe e familjes mbretërore, e cila shënon rreth 14,000 libra të llojeve të ndryshme është oaza ku ai ndalet shpesh për të shpenzuar atë kohë që i mbetet pas angazhimeve. Tashmë, kur Suzana nuk është më, dhoma e tij e gjumit është shndërruar në një dhomë leximi. Nuk është në gjendje të rrëfejë se cili është libri i parë që ka lexuar. Por rrëfimet e para sigurisht kanë qenë ato të Mbretëreshës Geraldinë e cila mundohej t‘i përzgjidhte përralla me kuptim djaloshit që mbante në prehër dhe që dikur do të ishte mbret. Ndryshe nga shokët e tij, orientimet e tij në fushën e të lexuarit qysh kur kuptoi se çfarë ishin librat kanë qenë librat historikë, ata shkencorë dhe gjithnjë e më pak romancat. Këto të fundit mund ta bënin pak të vështirë udhën e tij drejt parimeve mbretërore. Sentimentalizmat nuk përkrahen tek ata që shihen si lider të ardhshëm të një vendi. Padashur ai eci normalisht në shijet e të atit dhe në rekomandimet e së ëmës Geraldinë. Gruaja e mençur e dinte se djali i saj nuk mund të ishte asnjëherë një shkrimtar apo artist. Për familjet mbretërore një trashëgimtar i tillë do të ishte një "dramë". Sigurisht që nëse ai do të donte të ishte një artist, ata nuk do ta kishin penguar, por Zoti qe me ta duke i dhuruar një djalë që do të ecte në instinktet e historisë së familjes dhe do të pranonte të ishte udhëheqësi i ardhshëm i fronit.

Mbreti Leka pranon se "si gjatë adoleshencës, gjatë gjithë jetës, edhe sot librat marrin pjesën më të madhe të kohës që unë kam në dispozicion". Teksa e pyes nëse ka provuar ndonjëherë të shkruajë, gjë e cila ndodh zakonisht në kohën e adoleshencës, ai është i sinqertë teksa rrëfen se nuk e ka bërë asnjëherë një gjë të tillë. "Për hir të së vërtetës, nuk kam provuar asnjëherë të shkruaj". Por lidhja e tij me Suzanën, një vajzë që vinte nga një shkollë arti, rrëfen se thellë brenda tij edhe Mbreti i ka dashur artet...

Kjo s‘do të thotë se ai nuk ka qenë i ndjeshëm, vetë kontakti i vazhdueshëm me librat e rrëfen një gjë të tillë, por prirjet e tij kanë qenë gjithnjë më të sakta. Në bibliotekën e familjes mbretërore, në morinë e librave që preken lehtë nga duart e Mbretit Leka, një pjesë e mirë e librave i përkasin letërsisë shqipe. Mes atyre librave tashmë ai ka autorët e tij të preferuar. "Kam lexuar Gjergj Fishtën, Sulejman Krasniqin (Dardanët), dhe më pëlqen Ismail Kadareja", thotë ai.
Në raportimet që stafi i tij mundohet t‘i bëjë, nuk janë jashtë edhe raportet për kulturën. I mbushur tashmë me instinktin e trashëguar nga Suzana për artet, ai kërkon të jetë koherent me atë çfarë ndodh në artet tona. "Kultura shqiptare po mundohet çdo ditë e më shumë nga handikapi që i krijoi diktatura. Sot është e lirë, por unë mendoj se duhet të evidentohen më shumë vlerat e kulturës sonë kombëtare", thotë ai.