Dossier : Kur Noli, Konica e Zogu shaheshin dhe putheshin

Historia që ka karakterizuar marrëdhëniet ndërmjet liderëve të politikës shqiptare dhe burrave që kanë qeverisur këtë vend, që nga krijimi i shtetit të Arbrit, duket se është destinuar të përsëritet pikë për pikë. Ashtu si dikur, Ismail Qemali, princ Vidi, Turhan Pasha, Esad Pasha, Ahmet Zogu, Fan Noli, Faik Konica etj., historia e të cilëve në kohë të ndryshme është e mbushur sa me miqësira e bashkëpunime të ngushta, aq dhe me konflikte (deri të armatosura) me njëri-tjetrin, edhe "trashëgimtarët" e tyre të politikës së sotme shqiptare duket se janë në të njëjtën rrugë. Marrëdhëniet plot dritëhije që kanë mbushur në këto 16 vjet të periudhës postkomuniste, të gjithë rrugën nga kanë ecur pothuajse të gjithë krerët e politikës shqiptare, si: Nano, Berisha, Meksi, Selami, Meta, Pëllumbi, Dokle, Majko, Rama, Ceka, Gjinushi etj., ngjajnë si dy pika uji me ato të paraardhësve të tyre. Madje, jo vetëm kaq, por edhe të gjitha ato vepra që ata kanë bërë për "të mirën e popullit", si dhe mbështetja e përkrahja e madhe dhe e pakursyer, që populli u ka dhënë atyre, nuk ka asnjë ndryshim. Kjo gjë shihet qartë dhe konfirmohet më së miri edhe po të shohësh vetëm atë që është pasqyruar në shtypin e kohës, (që nga vitet e para të shekullit të kaluar e deri në ditët e sotme), për të nxjerrë një konkluzion të saktë mbi historinë e politikës shqiptare. Për t‘i ilustruar këto që thamë më lart, në këtë shkrim po botojmë një artikull editorial të gazetës "LES DEBATS" ("Bisedimet") të vitit 1930 (gazetë që botohej në Kajro të Egjiptit nga emigrantët shqiptarë) të titulluar: "Cuditemi me popullin", i cili duket sikur është shkruar sot. Bashkë me këtë shkrim, që po e publikojmë të plotë, po botojmë edhe disa shkrime të tjera të marra nga gazeta "Melesini" e vitit 1930, (botohej në SHBA nga emigrantët shqiptarë), ku shihen qartë marrëdhëniet që kanë karakterizuar liderët e politikës dhe emigracionin shqiptar të atyre viteve, të cilat nuk kanë nevojë për asnjë koment.

Gazeta "Melesini" e vitit 1930: CUDITEMI ME POPULLIN
Pas një kryengritje të gjakwshme, Fan Noli braktisi pushtetin dhe iku për në Itali. Dhe me këtë Shqipëria merr rekordin të përmbysjeve qeveritare me armë në dorë. Tani as ajy Meksiku s‘na shkon dot; përkundër do na zilojë se, kur atje shkuan 2-3 vjet qetësije, nër ne në një mot u bënë, 2-3 kryengritja!! Bravo na qoftë!! Tani, këtu lark nuk Cudit në quhet Nol a Zogu ajy që organizon gjakderdhjen dhe vëllavrasjen. Na Cudit lehtësia me të cilën populli ndjek pas këta. Se në atë i shtyn ideali, egoizma a lakmim i madhërisë, për të rrokur pushtetin; popullin C‘e shtyn të vejë të vritet? Nuk i janë mjaft varfëria dhe mjerimet? Mos kërkon të shtojë fatkeqësinë dhe urinë?
"Populli të mos bëhet vegël e politikës"
T‘ish populli më i zoti të urdhërojë vetehnë do mos bënësh vegla e Cdo politikani, ura që të shkelen mbi kurris të tij dhe të shkojnë diplomatët...Se cila do parti në fitoftë, ky fitim vjen nga gjaku që derdhi i mjeri popull. Nga djersa që i ra, nga ndihma morale dhe lëndore që dha se pa popullin, do mos kuxonte kurrkush të bëjë të tilla lëvizje. Cvillimi i mendimeve duhet bërë me shkrime, me fjalë dhe jo me mbi vënë në plumb të pushkës a majën e thikës. Jemi mjaft të pakë, numerisht, që të duam të përparojmë me këtë sistem. Se, me këtë mënyrë, dhe në u mbushtë no një ditë, qëllimi i këtij, a atij, do të jetë i kotë se Shqipëria e shkretë, do mos ketë më banorë dhe do të hyjnë të huajt të na sundojnë dhe të rrinë në vatrën tënë, afër nënavet, motrave dhe bijave t‘jona, të mbetura pa burra që t‘u mbrojnë nderin! Atëhere na rroftë gazi që vramë shoqi-shoqin!
"Djemuria të mos bëjë nga lufta civile"
Djelmuria, shpresa jonë e nesërme, në vënd që të marrë anë tuke u sulur, e para, në sheshet e luftës civile, do bënte më mirë të mbahej pak dhe të mundohej të përhapte idealet kombëtare nër popullin pa mësuar që të gatuajë, të forcojë dhe të përgatite kundër C‘do intrige të brendshme dhe nërhyrje të jashtëme. Lere të kuptoje djemuria se programi i‘anmiqëvet tenë është: Të haemi me shoku shokun, të demoralizohen politikanët tënë dhe populli, i lodhur i dëshpëruar, nga të vetët që e sundojnë, t‘i hapë krahët të huajit, si shpëtimtari, dhe të kërkojë atje, prehjen dhe qetësinë që s‘i dhanë atdhetarët. Politika e lakmonjësvet të tokës tënë është, që kurdoherë të jenë dy kundërshtarë, në Shqipëri: Ismailit (Ismail Qemalit) i kundrequan (kundërvunë, shënimi i redaksisë "Shqip") Esadin dhe këtij Mbretin...(është fjala për princ Vidin).
Kryeministrat në luftë ndaj njëri-tjetrit
Si u Cduknë këta të tre, fuqia e shtetit zu të përkulet, pa u rrënjosur, në duart e Turhanit (Turhan Pashë Përmetit, kryeministër në vitet 1914-1918), Suljeman Delvinës, Vrionit dhe të tjerëvet, gjer sa u bë lëvizja e Hasan Prishtinës që mposhti në gjak, Ahmed Zogu. Kjo ngjarje dhe mvarajat (ekzekutimet me varje në litar) që bëri në mes të Tiranës, ngritne këtë djalosh në sytë e atyre që kërkonin një burrë të kuzimshim që t‘e bëjnë vegël. Me maskën e miqve të Shqipërisë, e gënjyen dhe e bënë organ‘ e tyre. Mirpo miqt‘e tjerë, që s‘e panë me sy të mirë animin të politikës Shqiptare, nxituan të gjejnë, dhe këta një njeri të tyrin që t‘e përdorin si u vjen më mirë. Ambicia e Fan Nolit i shërbeu plotësisht dhe zunë t‘e frynë, me fjalë, me lajka, me mburja, me para, tëpkë si miqtë e tjerë patne bërë për Ahmed Zogun. Prifti ariu (arriti) të mbësojë se është i dërguari i Zotit dhe zu të marrë, në dorë, të gjitha ofiqet dhe nderet, që të thotë: Unë jam; Dhespot, Eksarh i Shqipërisë, Ministër, Kryeministër dhe Këshill i Naltë! D.m.th. Vetë Ali dhe vetë kadi. Vetë vendos dhe vetë vulos! Kur i ardhi rradha Zogut, dashi dhe ky t‘imitojë me më lart dhe u bë Kryetar i Republikës Shqiptare!
"Politika që mbushi rrugët me gjak"
Nuk kritikojmë as njërin dhe as tjetrin, se këtë lozën lodrën e tyre dhe, mundet, pa ditur, u bënë veglat e miqve që dëshirojnë copëtimin e Shqipërisë; por do na jepet lejen të mendohemi që, ky a ajy, në ishin më patriotë, sa t‘i japin dërmën shtetit, dhe të mbushin rrugët e Krumës dhe Shkodrës me gjak, limanet e Durrësit dhe të Vlorës me të arratisur dhe burget e Tiranës me djelmosha që patriotizme e sinqertë dhe gjak nzetësia e moshës, i shtyri të sulen, me këtë, a po me atë parti, nënë flamur të Shqipërisë, me qëllim që t‘i shërbejnë atdheut vet; sa të bëjnë këto që të ngjinjen (njihen) meritë vetjake; po të ishin më patriotë politikanët tënë do të mëndoheshin si të përmirësojnë gjendjen e popullit, të bëjnë rrugë, të hapen shkolla, t‘ujdisin limanet dhe të lumtësojnë vëndin që të mos rënkojë i gjunjosur nën vërgjitë e shumta dhe taksat doganave që janë 1000 për 100, dhe të mos mallkojë ditën që u lint...Shqipëtar. (Gazeta "LES DEBATS".Kairo, 15 shkurt 1925)
Gazeta "Melesini": "Konica, një kryevagabond dhe aventurier i famshëm"
Ku e shpuri "Vatrën" Faik Konitza (titulli i shkrimit). Pranë patriotëve të ndershëm që janë përpjekur për Shqipëri, të shtytur nga instikti i atdhedashjes, qysh në fillim janë shënuar edhe disa vagabondë, të cilët duke e bërë mjeshtëri patriotismën, kanë dashur dhe gjer në një pikë kanë mundur, të rehin (rrahin) t‘anë dhe të huaj e të sigurojnë, në këtë mënyrë një jetë luksoze nëpër metropollat e huaja. Syresh m‘i famshmi ësht, sigurisht, Faik Bej Konitza. I pajisur me të gjithë cilësirat që i duhen një aventurieri të math, pasi nxori në mezat (në ankand, për ta shitur) më shumë herë kurorën e Shqipërisë, pasi zhveshi gjithë princat naivë q‘i duall përpara, pasi ropi vite me rradhë "argatët e Amerikës", duke u shitur ideologji dhe patriotismë me kut, (njësi matëse) pensionuari i vjetër i buxhetit të Romës, u emërua, për turp të Shqipërisë dhe të atij që rri mbi Fronin e Kastriotit-kundra të Cilit nuk la adjektiv (epitete sharjesh) pa thënë më parë-Ministër Fuqiplot i Mbretnisë Shqiptare në Uashington. Të mos besojë kush se qëllimi i këtij artikulli është t‘i tregojmë Qeverisë degradimin moral që ka pësuar dhe po pëson Shteti ynë duke qenë i përfaqësuar prej këtij kryevagabondi; jo! Qeveria e di më mirë se në Faik Konitzën dhe megjith këtë e toleron. Përse? Këtë do të rezervohemi ta thomi kur të vijë koha.
"Faik beu shuajti zjarrin e ‘Vatrës‘"
Dora dorës mbi tjetër pikë duam të qëndrojmë, Faik Konitza pasi e përdori Federatën vite me rradhë për qëllimet e tija personale, kur nuk pati më nevojë prej saj, kur e Ciku qëllimin dhe u bë "xhinxhellesë", kujtoj se është më mirë ta shfarosë "Vatrën" e ta shuaj krejt zjarrin që diqte tek ajo nga frika se mos i përvëlojë ndonjë ditë duart e ndotura, ato duar të mësuara të marrin Cmimet e ndërgjegjes së tij të pazarepsur në mënyrën më të ndyrë. Dhe e shfarosi; mbolli grindjen fetare midis vatranëve, i ndau në dy gaborre beligjrante dhe u tall me ta, me "argatët e Amerikës", siC i quan sot, ndonëse ata "argatë", e mbajnë aqe vite me bukë, -u tall me ta si i desh qejfi. Një letër nga Bostoni dërguar fletores "Melesini" në muajin Prill 1933, dëshmon plotësisht dekadencën e Federatës, duke thënë: "Mësoni se binaja e "Vatrës" u shit në mezat (ankand) dhe i mbeti Bankës që kish befan e parë (aksionet) për 16.000 dollarë; Ata që kishin befan e dytë prej 3.000 dollarësh dhe shqiptarët që kishin befan e tretë prej 2.000 dollarësh nuk muarën gjë. Ja derexheja në të cilën e solli brenda në pak vite, më të bukurën dhe më të madhen shoqëri shqiptare. Populli le të gjykojë dhe... Gurazezët, në s‘kanë tjetër punë, le të vazhdojnë t‘i ngrehin "osana"-n aventurierit ndërkombëtar, të cilin një fat i shtrembër dhe buadallallëku ynë, e ngritnë në pozitë, Ministër Fuqiplotë.
"Për shuarjen e ‘Vatrës‘ faj kanë dhe shqiptarët"
Shënimi i "Melesinit": Në Ckatërrimin e "Vatrës", një pjesë e fajt i‘ bje Faikut dhe tjetra pjesë u bje Shqiptarëve, të cilët në raste të trumbullta nukë dinë se Cfarë udhë të marrin. Mirpo që "Vatrën" e prishi Faiku, po Federatën Bijt e Shqipërisë kush e prishi? "Immigrantin" kush e mbylli, Faiku apo Shqiptarët vetë? Faiku u thotë Shqiptarëve të mos dërgojnë pajtimet "Melesinit" po ta marrin badjava për shtatë muaj? E vërteta është që Shqiptarët vetë i lënë Institutat e tyre të gremisen. Po edhe sikur t‘i këshillojë Faiku të kundërtën, kush e dëgjon?
"Flamuri kombëtar në ankand"
Një person, me nënshkrimin G.N.P., ca javë të shkuara shkrojti në "Dielli" mbi Cështjen e Flamurit Kombëtar që gjoja sikur Kryekisha Shën Gjergji, e paskësh nxjerrë në "ankan" ditën e Ujit të Bekuar, dhe që nuk e paskesh kremtuar Ditën e Flamurit si dhe në vitet e kaluara. Këtij personi që fshihet prapa gardhit, neve munt t‘i themi këto që pasojnë, dhe për të tjerat le t‘i përgjigjen atdhetarët që munt ta njohin ose munt ta dinë sigurisht se cili është. G.N.P. je i gabuar kur thua se Kryekisha Shën Gjergj e fëlliqi Flamurin Kombëtar kur e nxorri në "ankan" që të përdorim fjalën tënde. Nuk e nxorri në "ankan" po e nxorri ashtu si e ka nxjerrë mot për mot, me nderim dhe lavdërim, dhe ca më shumë ca që e shënjtëron se e barabit (barazon) me ngritjen e shënjtëorëvet, të cilët ajo Kishë i lut dhe i kremton, dhe ca më tepër se Flamuri është m‘i pari që prifti e ngre, sipas zakonit fetar të Kishës Orthodokse që e bëjnë në ditët e Ujit të Bekuar. Sa për moskremtimin e Ditës së Flamurit, e solli rasti i lik që Qeveria Shqiptare nuk gjeti dot njerës të zot të dërgontej si zyrtarë të saj në Amerikë. As ministri dhe as konsulli s‘kanë dalë të flasin në për kollonitë ose dhe nëpër Institutat Kombëtarë, për shembull si Kisha, Klube, etj, që të sjellin një afërim. Po në vent të bashkimit ata mbjellin përCarje duke mos dhënë pasaporta atyre që dëshirojnë të bëjnë një vizitë në Atdhen‘ e tyre etj, që t‘i tregojnë qeverisë se gjoja kanë punë të madhe dyk e "luftuar kundërshtarët e qeveris, Fanolistët", etj. Zyrtarët e Kryekishës Shën Gjergji e dinin fare mirë se asnjë shqiptar nuk do të vinte t‘a kremtontej dhe harxhet e mundimet do të vinin më kot. As ti nuk do të kishe vajtur. Duam t‘ju bëjmë një pyetje. Përse s‘bën qarjen tëndë në mbledhjen e Kishës? Apo s‘je antar i Saj? Kur të vinj bashkimi në mes të Shqiptarëve të Amerikës, atëhere do t‘i shikosh Kishët, Shoqëritë dhe Klubet që ta kremtojën Ditën e Flamurit Madhështisht. Por bashkimi do të vinjë kur të kemi në mes t‘onë zyrtarë të zot që dinë detyrën e tyre. Këta të sotmit e dinë fare mirë që Imzot Noli adhurohet, jo vetëm në Amerikë, po edhe aqë shumë në Shqipëri, dhe pallavrat e tyre as që munt t‘i cënojnë dot veprat e pavdekura të Imzot Nolit. Po duke kundërshtuar Imzot Nolin, politikërisht dhe ndryshe, pandehin se i bëjnë shërbim Cështjes Shqiptare këtu në Amerikë.
Akroballiqet e Faik Konicës në Amerikë
Shqiptarët e Amerikës dëshirojnë bashkim, po bashkim me kuptim dhe jo si i teket Faikut, dhe të dy shokët e tij që të hidhemi këtej dhe të bredhim andej, sikur bëri Faiku kur ishte kryetar i "Vatrës", që: e luftoj dhe e shau Zogun së bashku em Vatranët dhe më në funt, pa i pyetur dhe në mënyra nënrrogosta, bëri një marrëveshje me Zogun. Fajin e kanë të tillët dhe jo Shqiptarët e Amerikës, që edhe sot edhe mot e dashurojnë dhe adhurojnë Flamurin Dykrenor të Skënderbeut. Me që ti me shkrimet tënde do të tregohesh si patriot i math, të themi të na rrëfesh emrin tënt që të shikojmë se C‘ke bërë në kohën që Shqipëria ish në mëshirën armiqve. Apo i bën me sy nonjë pozite të majme.
Polemika e editorit të "Dielli"-t me z. Cekrezi
Editor i "Diellit" me një kryeartikull të gjatë atakonte Zotin Chekrez, se gjoja Chekrezi ka mbajtur një fjalë në shkollën Teknike në Tiranë dhe paska thënë se Faiku nuk është fillonjësi i "Vatrës". Neve nuk kemi qëllim që t‘a mprojmë ose që ta kritikojmë Chekrezin, duam vetëm t‘i heqim vërejtjen editorit të "Diellit", që kërkon aqë shumë "paqen dhe bashkimin" dhe "bindje tek lartmadhësi e tij". E para Chekrezi është i "ngarkuar me punë të larta të shtetit". Pra, përse editori i famëshëm nuk i bindet Urdhërit të "dorës së hekurt"? Apo të binden të tjerët dhe jo ay? E dyta thotë dhe këto: "Kur të botohen arshivat e "Vatrës", në formë libri, atëhere do të shohin shqiptarët historinë e vërtetë të "Vatrës‘". Përgjigjja jonë është: Arshivat e "Vatrës", për të cilat flet Zoti Editor, janë shtypur njëherë në 1918, dhe nuk është nevoja të rishtypen. Në arshivat e "Vatrës", gjenden këto që pasojnë: "Ideja e bashkimit të shoqërisë shqiptare të Amerikës ishte e vjetër. U-bisedua disa herë po nuk u vu në punë. Më 24 dhjetor 1911, në Boston, pas thirrjes së shoqërisë BESA-BESËN, nën chairmanë e z. Kristo Floqi, redaktorit të "Dielli", një mbledhje në Rathbo Hall, 722 Washington Street, ku u bisedua gjër e gjatë Cështja e bashkimit të shoqërive. Më në fundt, propozimi i zotit, Marko Adams, vendos të zgjidhet një Komitet prej ZZ Faik Bej Konitza, At Fan Noli, Kristo Floqi dhe Paskal Aleksi, të cilët të kujdesen për këtë punë. Në mbledhjen e parë të Komitetit Organizator, u zgjodh për sekretar At Fan Noli dhe iu la barra të nga një letër gjithë Shoqërive dhe kollonive shqiptare dhe t‘u Cpjegonjë nevojën e bashkimit. Në mbledhjen e 31 Marsit, ishin mbledhur Komisjoni Organizator dhe Delegatët e Shoqërive të ndryshme, u emërua shoqëria me emrin VATRA. Më 28 prill bashkim i shoqërive mori funt, u emërua pleqësi e përkohëshme me këta zotërinj: Sekretar At Fan Noli, Arkëtar Lambi Chikozi, menaxher i "Diellit", zoti Kristo Kirika. Ju ra për të filluar degë të "Vatrës" Faik Konitzës, At fan Nolit, Kristo Floqit. Komisjoni i Betimit ish: At Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konitza, dhe Paskal Aleksi. Delegatë ishin: Kristo Kirka, Lambi Chikozi, Elia Tromara dhe Kosta Vasili.
"Cekrezit i binin erë këmbët"
Zoti Chekrezi ka qenë redaktor‘ i "Diellit" që në 10 Nëntor 1914, gjer më 20 Dhjetor 1915; kontrollor i "Vatrës‘ 1915-1916; delegat i Kuvendit 1917; editor i Revistës Adriatike, dhe përfaqësonjës në Uashington. Sa për ato që thotë editor i "Diellit‘, se Chekrezit i binin erë këmbët, ajo është një Cështje që nuk n‘a përket. Nuk është Cudi që zoti Chekrez, me që merr rrogë të mirë tani, kur të kthehet zoti Editor në Shqipëri, ta marrë me rrogë e ta mbaronjë atë punë. Shpresojmë se këto do t‘a lethësojnë luftën e editorit me Zotin Chekrez i cili nuk do të ketë nge të merret më. (Gazeta "Melesini", WORCESTER, MASS, Maj 1930)



Historia
Letra e dërguar në Departamentin e Shtetit në vitin 1943

Noli: Vetëm Zogu mund ta shpëtojë Shqipërinë

Historia e marrëdhënieve të Fan Nolit me Ahmet Zogun është e mbushur me plot zigzage në udhën e tyre të gjatë. Dikur, në fillimin e viteve ‘20, ata ishin bashkë në Partinë Popullore, deputet të të njëjtit grup parlamentar, pas zgjedhjeve të para të prillit 1921 dhe bënin pjesë në një kabinet: Noli si ministër i Jashtëm dhe Zogu si ministër i Brendshëm. Por miqësia dhe marrëdhëniet e tyre të ngushta nuk do të zgjasnin shumë. Krisjet erdhën duke u zmadhuar së tepërmi dhe ato Cuan në prishjen përfundimtare në qershorin e vitit 1924, kur Noli udhëhoqi kryengritjen e armatosur (në historiografinë komuniste njihet si: Revolucioni Demokratiko-Borgjez i Qershorit), e cila rrëzoi qeverinë e Shefqet Vërlacit, ku Zogu, që mbante postin e ministrit të Brendshëm, u arratis në Jugosllavi. Që nga ajo kohë, ata u deklaruan armiq të betuar me njëri-tjetrin dhe qeveria e Nolit e dënoi me vdekje (në mungesë) Zogun. Por pas gjashtë muajsh, Zogu u rikthye në pushtet dhe ishte radha e Nolit që të arratisej jashtë Shqipërisë. Qeveria e Kryeministrit Ahmet Zogu fillimisht e dënoi me vdekje Nolin, por ai dënim u zbut me 101 vjet burg në amnistinë e përgjithshme që bëri Zogu në vitin 1926. Që nga ajo kohë e deri në prillin e 1939-ës, që Zogu qëndroi në pushtet, marrëdhëniet në mes tyre vazhduan të ishin të tensionuara. Ndërsa Noli e atakonte vazhdimisht në shtyp e kudo regjimin e Zogut dhe personalisht Mbretin ("C‘qe ky shyqyr kësmet, që pamë hallvaxhiun Mbret", poezia e Nolit, "Marshi i Barabait"), Zogu nuk iu përgjigj kurrë atij dhe të gjithë kundërshtarëve të tjerë politikë. Por pas viteve ‘40, Noli reflektoi në qëndrimin që kishte mbajtur prej vitesh ndaj Mbretit Zog. Madje, në një letër të gjatë që Imzot Noli i dërgoi Departamentit të Shtetit, (në ditët në vazhdim kjo letër do publikohet në faqet e gazetës "Shqip"), ai i sugjeronte qeverisë amerikane që të ndihmonte dhe të përkrahte Mbretin Zog, duke e rikthyer atë në pushtet, pasi vetëm Zogu mund ta shpëtonte Shqipërinë nga pushtimi fashist italian. Që nga ajo kohë e deri sa ata u ndanë nga kjo jetë, nuk patën më kontradikta dhe sulme ndaj njëri-tjetrit. Të njëjtën gjë bëri edhe Konica, i cili nga një kundërshtar i rreptë politik i Zogut, pranoi postin e ministrit Fuqiplotë të Shqipërisë në SHBA dhe nuk e ngacmoi më Zogun. Kjo gjë pat sjellë reagimin dhe mërinë e Nolit, i cili në atë kohë shkruante: "Ky Faiku faqen ndërron, dje shante sot lëvdon".


Precedenti
Marrëdhëniet e tyre: miqësira, bashkëpunime dhe konflikte

Berisha, Nano, Rama, në rrugën e paraardhësve të tyre

Historia e marrëdhënieve të liderëve të politikës shqiptare dhe krerëve të shtetit tonë, duket se është e destinuar të përsëritet pikë për pikë në të gjithë udhën e saj. Ashtu si dikur, në kohë të ndryshme, Ismail Qemali, princ Vidi, Turhan Pasha, Esad Pasha, Ahmet Zogu, Fan Noli, Faik Konica, etj politikanë e burra shtetit që kanë qeverisur këtë vënd, bashkëpunonin ngushtë me njëri- tjetrin për t‘u armiqësuar më pas për vdekje ndërmjet tyre, edhe "trashëgimtarët" e tyre, Nano, Berisha, Rama, Majko, Meta, Gjinushi, Ceka etj., duket se janë në të njëjtën rrugë. Janë të njohura tashmë marrëdhëniet e ngushta të Edi Ramës me liderët kryesorë të Partisë Demokratike në fillimet e viteve ‘90, kur Rama nga tribunat e PD-së kërkonte me insistim sulme radikale jo vetëm ndaj komunistëve të përfaqësuar nga Ramiz Alia, por edhe ndaj Partisë Socialiste, që konsideroheshin si pasardhësit e tyre. Në vitet që pasuan, Rama u tërhoq nga ato qëndrime, duke u armiqësuar me PD-në dhe duke qenë një nga kritikët më të ashpër të qeverisjes së saj. Pas ardhjes së socialistëve në pushtet në 1997-ën, Rama pranoi postin e Ministrit të Kulturës në kabinetin "Nano", duke u bërë një nga mbështetësit kryesorë të tij dhe armiku më i madh i Berishës. Por miqësia me Nanon nuk do të zgjaste shumë dhe ajo do të kalonte në një rrugë plot zigzage, edhe pse ata vazhdojnë të jenë në të njëjtën llogore partiake. Ndërsa Rama (tashmë kreu i socialistëve), vazhdon të mbajë të njëjtën linjë në marrëdhëniet me Berishën, kurse te Nano duket se diCka ka ndryshuar. Takimi i tyre i para ca ditëve e tregon më së miri këtë gjë, e cila as më shumë dhe as më pak, është një rrugë nëpër të cilën kanë kaluar pothuaj të gjithë liderët e politikës shqiptare dhe burrat që kanë qeverisur këtë vend që nga krijimi i shtetit të Arbrit.

Skenderbeu dhe Vatikani

Marrëdhëniet e Skënderbeut me Vatikanin janë pasqyrë e një prej aspekteve më të rëndësishme të personalitetit të tij prej burri shteti dhe diplomati. Duke qenë se Selia e Shenjtë në Mesjetë ishte pushteti qendror i Evropës dhe ushtronte autoritetin e saj si mbi aspektet fetare të banorëve të Evropës, ashtu edhe mbi të gjitha aspektet e tjera të jetës së tyre, ishte mençuri nga ana e Skënderbeut që të përpiqej të fitonte vëmendjen e Vatikanit dhe ta përdorte këtë vëmendje për qëllimet e tij.

Nëse do të përpiqemi që të kuptojmë mirë këto marrëdhënie të Skënderbeut me Vatikanin, duhet t‘i marrim në konsideratë ato në të gjitha nivelet dhe në të gjithë plotësinë e tyre, gjë që do të ishte një sipërmarrje shumë e veçantë, por edhe shumë e madhe. Në këtë shkrim bëhet një përpjekje për të cekur disa nga nivelet më të rëndësishme të këtyre marrëdhënieve, kryesisht duke u përqendruar mbi dokumente arkivore, që sot gjenden në Arkivin Sekret të Vatikanit, një pjesë e mirë e të cilave nuk janë botuar asnjëherë.

Qysh në fillim duhet theksuar që marrëdhëniet midis Skënderbeut dhe Selisë së Shenjtë u ndërtuan mbi bazën e një interesi të ndërsjellë, si nga ana e Skënderbeut ashtu edhe nga ana e Selisë së Shenjtë, interesa këto që erdhën duke u forcuar me kalimin e kohës dhe me rritjen e famës së Skënderbeut si strateg në luftën kundër osmanëve. Ishte dështimi i kryqëzatës së Varnës (1443-1444) e mbështetur nga papati dhe e udhëhequr nga Vladislavi III, mbreti polak që në ato kohë ishte bërë edhe mbreti i Hungarisë, nga Janosh Hunyadi, figurë kryesore e oborrit mbretëror hungarez që sundonte Transilvaninë dhe Gjergj Brankoviqi, që pas pushtimit turk të Serbisë ishte strehuar në Hungari, ai që e bëri papatin që të kthente tërë vëmendjen e tij nga Skënderbeu, i cili me qëndresën e pandërprerë në territoret shqiptare ndezi përsëri shkëndijat e shpresës për papatin dhe pengimin e depërtimit otoman në Evropën Perëndimore.

Megjithatë, që Skënderbeu të fitonte plotësisht besimin e Selisë së Shenjtë iu desh kohë dhe shumë fitore kundër turqve. Atij iu desh jo vetëm që ta çonte ushtrinë e vet nga fitorja në fitore, por edhe të demonstronte që ishte serioz në sipërmarrjet e tij kundër turqve dhe që do të luftonte si një princ i krishterë kundër jobesimtarëve. Papët Eugjen IV (1431-1447) dhe Nikolla V (1447-1455) e afruan mjaft Skënderbeun, por nuk mund të thuhet që ata të vetmen shpresë e kishin tek ai dhe për këtë arsye ta përqendronin të gjithë vëmendjen e tyre për luftën kundër otomanëve te ai. Ata e kishin të përqendruar vëmendjen e tyre edhe te Hungaria dhe Kostandinopoja, që mbanin barrën kryesore të luftës së krishterimit kundër jobesimtarëve, ndërkohë që me Papën Kalisti III (1455-1458), sidomos në fund të pontifikatit të tij, vëmendja e papatit ndaj Shqipërisë rritet, për të arritur kulmin me Papën Piu II (1458-1464), i cili e konsideronte Skënderbeun si komandant të ushtrisë së krishterë kundër turqve.

Që në fillim të fushatës së tij antiosmane, Skënderbeu tregon qartë që po kërkonte një orientim perëndimor-katolik. Nuk ishte rastësi që përpjekjet e para për bashkim të princërve shqiptarë ndodhën pikërisht në një katedrale të ritit katolik. Fan Noli pohon që Kuvendi i Lezhës (2 mars 1444), në të cilin Skënderbeu thirri të gjithë princat shqiptarë dhe ata të vendeve fqinjë, nuk u mblodh rastësisht në një katedrale: me anë të këtij veprimi Skënderbeu po dëshmonte që kisha katolike, institucionet dhe klerikët e saj, do të ishin ata që do të shërbenin si bazë në misionin e tij kundër turqve. Koha e mëtejshme tregon sesa të vërteta ishin këto plane. Kisha katolike kishte luajtur dhe do të vazhdonte të luante jo vetëm një rol të rëndësishëm në luftën kundër turqve, por edhe në realizimin e idesë së bashkimit të princërve fetarë dhe të koalicioneve efektive si pjesë përbërëse të një plani lufte kundër infideles.

Meqenëse marrëdhëniet e Gj. K. Skënderbeut me Selinë e Shenjtë kishin filluar që herët dhe patën një vazhdimësi të pandërprerë gjer në fund të jetës së Skënderbeut, mund të flasim pa frikë edhe për rrugë diplomatike të konsoliduara midis tyre. Përfaqësuesit e Kishës Katolike ishin vazhdimisht të ngarkuar me shërbime ndërmjetësuese midis Vatikanit, fisnikëve shqiptarë dhe fuqive të tjera të Evropës së asaj kohe.

Më 27 shkurt 1451, ambasadori i Skënderbeut, Gjon Gazuli, e informoi Papën Kalist V për situatën e vështirë në të cilën ndodhej Skënderbeu. Kjo situatë nuk ishte krijuar vetëm si rrjedhojë e sulmeve të turqve, por edhe për shkak të mungesës së financave për të vazhduar luftën kundër turqve. Për shkak të kësaj situate, në të cilën ndodhej Skënderbeu, Gjon Gazuli ishte nisur për në Raguzë (Dubrovnikun e sotëm), ku mundi të merrte ndihmë financiare, vetëm pasi paraqiti atje letrat papnore që kishte marrë nga Papa Nikolla V. Në këto letra, Papa i kërkonte Republikës së Raguzës që të ndihmonte fuqishëm Skënderbeun.

Zyrtarisht dhe të përhershëm si ambasador të dërguar pranë Selisë së Shenjtë, funksioni i të cilit ishte dorëzimi i letërkredencialeve të Skënderbeut te Papa Piu II, kemi Martin Muzaka, një pinjoll i shquar i familjes Muzaka. Më 29 tetor 1459, pasi ka marrë një relacion nga Martin Muzaka, ambasadori i tij pranë Piut II, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, i prezanton kryeipeshkvit Pal Engjëlli të Durrësit, e të rajonit ilirik, Biaxhon, prior të Dominikanëve të Konventit të Shkodrës, orator e nunc apostolik në Shqipëri.

Kisha Katolike e Shqipërisë dhe sidomos Pal Engjëlli luajtën një rol shumë të rëndësishëm në vitet ‘60 të shekullit XV për përkrahjen ekonomike dhe politike të Skënderbeut. Që prej vitit 1465, kryeipeshkvi i Durrësit, Pal Engjëlli, ishte ambasadori kryesor i Skënderbeut në marrëdhëniet diplomatike me Selinë e Shenjtë. Ai konsiderohet madje edhe si një ndër princat klerikë më të rëndësishëm të të gjithë Ballkanit të shekullit XV, sepse ishte në shërbim të planeve kryqtare të Papës Piu II, i cili fushatat kundër turqve i ndërmerrte me gjithë energjinë e mundshme.

Papa Kalisti III, në një breve të tij drejtuar Skënderbeut, na përmend një tjetër personalitet kishtar, i cili funksionoi kryesisht si ambasador për çështjet midis Skënderbeut dhe Sinjorisë së Venedikut: Gjergj Pelinin, abatin e manastirit benediktin të Shën Marisë së Rotecit. Edhe ai ishte i dërguari diplomatik i Skënderbeut në Vatikan dhe anasjelltas. Papa Kalist III na informon që ai i plotësonte të gjitha dëshirat e Skënderbeut. Duke e lavdëruar në një letër të 19 shkurtit të vitit 1461, Papa Piu II thotë për Gjergj Pelinin, që krahas devocionit për Kishën Katolike, ai kishte sakrifikuar jashtëzakonisht shumë edhe për Skënderbeun, sidomos kur e shoqëronte këtë të fundit si përfaqësues papnor në Pulia të Italisë.

Për sa i përket zërit diplomatik të Selisë së Shenjtë pranë Skënderbeut, kemi shumë autoritete kishtare. Ndër më të hershmit që daton nga 1 prilli i vitit 1444 është Paganino, ipeshkvi i Ulqinit. Me këtë datë, Papa Eugjeni IV e konfirmon Paganinon, ipeshkvin e Ulqinit në autoritetin dhe postin e nuncit të Selisë së Shenjtë për Shqipëri e Dalmaci: përkatësisht për trojet shqiptare si, Tivari, Budva, Ulqini, Shasi, Drishti, Pulti, Shkodra dhe Sarda. Pas vdekjes së Gjergj Pelinit, i tillë kishte qenë në Shqipëri edhe Giovanni Navarra. Andrea Suma ishte një tjetër ambasador i Skënderbeut dhe përfaqësues i Kurisë papnore pranë Skënderbeut. Më 18 mars të vitit 1452, atë e gjejmë në Raguzë, ku merr një shumë prej 4893 dukatë ari për Skënderbeun. Për të tërhequr para, pra nga Raguza, e cila ishte qendra e financave të Skënderbeut, si për ato personale ashtu edhe për ato të fushatave kundër turqve, Skënderbeu përdorte gjithmonë klerikë katolikë.

Marrëdhëniet diplomatike të Skënderbeut me Selinë e Shenjtë shfaqen më të frytshme për sa i përket çështjes së bashkimit të krerëve shqiptarë rreth Skënderbeut. Minoriti dhe nunci apostolik, Antonio de Olivetto, ishte porositur prej Papës Nikolla V, që të fitonte fisnikët vendas për Skënderbeun, me qëllim që ata ta mbështesnin atë në luftën kundër turqve.

Një rast shumë i spikatur është ai i pajtimit të gjaqeve midis Skënderbeut dhe Dukagjinasve. Marrëdhëniet midis Skënderbeut dhe Dukagjinasve ishin ashpërsuar veçanërisht në vitin 1450, kur rezultuan në luftime të vogla. Në po atë vit, disa anëtarë të familjes së Dukagjinit duket se kanë ndihmuar fushatën osmane dhe si rezultat rriten pronat e tyre tokësore. Selia e Shenjtë filloi ndërhyrjet për pajtimin e Skënderbeut me Dukagjinasit në vitin 1452. Më 13 gusht 1452, Papa Nikolla V emëron Pal Dushin (Paolo Dussus), ipeshkvin e Drishtit, nunc dhe mediator të paqes midis Gjergj Kastriotit Skënderbeut dhe Palit e Nikollë Dukagjinit. Dhe në të vërtetë, paqja u përfundua, edhe pse gati dy vjet më vonë, në vitin 1454, gjë që tregon se sa serioze ishin këto kontradikta.

Megjithatë, paqja midis Skënderbeut dhe dukagjinasve nuk zgjati shumë. Më 10 shkurt të vitit 1459 ishte Papa Piu II ai që i drejtohet me një bulë kryeipeshkëve të Durrësit e të Tivarit dhe sufraganëve të tyre, në lidhje me kundërshtimet e dukagjinasve, në atë kohë aleatë të turqve "kundër popullsive katolike, kundër Selisë së Shenjtë dhe veçanërisht kundër birit të shquar, burrit fisnik Gjergj Kastrioti i ashtuquajtur Skënderbeg, zot i Shqipërisë". Papës Piu II iu desh të përdorte autoritetin e tij apostolik për këtë rast: i kërcënoi dukagjinasit me shkishërim, nëse ata do të vazhdonin kundërshtimet e tyre. Përveç kësaj, Pal Engjëlli u tregua një mediator i shkëlqyer kur arriti të shmangte luftën midis të dy palëve shqiptare.

Një tjetër rast për intervenimin apostolik shfaqet në vitet 1463-1464, kur Skënderbeu dhe dukagjinasit kishin marrë një qëndrim neutral përkundrejt osmanëve. Duke qenë se po bëheshin plane sulmi të të krishterëve kundër turqve nën udhëheqjen e Papës Piu II, Papa Piu II i donte edhe Skënderbeun dhe dukagjinasit aktivë në këtë fushatë dhe ia arriti që t‘i tërhiqte ata në anën antiosmane.

Në këtë kohë, në të gjithë Ballkanin Jugor vepronte edhe Eugen Suma, i cili ishte emëruar nga Papa Nikolla V si nunc dhe komisar për këtë rajon. Ai predikonte jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Bullgari dhe në Rasha (Serbi). Papa Nikolla V e ngriti në postin e ministrit provincial të françeskanëve dhe së fundi i ngarkoi atij edhe postin e inkuizitorit në luftën kundër heretizmit në këto territore. Eugen Suma ishte një ndër predikuesit kryesorë në Shqipëri e në Ballkanin Jugor për të përkrahur Skënderbeun në luftërat e tij antiosmane.


Mbështetja financiare e Selisë së Shenjtë për Skënderbeun

Voigt dhe Fallmerayer thonë se papët e ndihmuan Skënderbeun vetëm me bekime apostolike dhe me ligjërata panegjirike, zëra këto që gjejnë jehonë të fuqishme edhe sot e kësaj dite në historiografi, por Noli e hedh poshtë këtë gjë, duke pohuar që papët "e ndihmuan Skënderbeun me të holla tingëlluese që arrinin në mijëra dukatë ari të thesarit papal" dhe se "shumat e parave që ata i dhanë ishin në çdo rast më të mëdha se ato të çdo shteti tjetër të veçantë". "Dhuratave të tyre - vazhdon Noli - duhet t‘u shtohen edhe fondet e mbledhura nga legatët e papëve si brenda në Shqipëri, ashtu edhe përjashta, veçanërisht në Dalmaci, për kryqëzanën e Skënderbeut". E, në fakt, për këtë kemi shumë dokumente arkivore, disa prej të cilave do t‘i përmendim më poshtë.

Më 19 shkurt të vitit 1447, nëpërmjet një bule, Papa Nikolla V u jep indulgentia pleniaria të gjithë atyre (individë apo fuqi politike evropiane qofshin ato) që do të ndihmonin Gjergj Kastriotin Skënderbeun me para. Nëse mbajmë parasysh që indulgjencat luanin një rol shumë të rëndësishëm në jetën e besimtarit të asaj kohe dhe që ishin një ndër motorët kryesorë që kisha përdorte për të bërë para, atëherë dhënia e indulgjencave të plota, sipas së cilës faleshin mëkatet për gjithë jetën dhe që vlente për të gjitha llojet e mëkatet, për të gjithë ata që ndihmonin Skënderbeun me para ishte një ndihmë e konsiderueshme ekonomike për të. Ndihma të tilla të tërthorta ekonomike, Selia e Shenjtë i dha Skënderbeut edhe në raste të tjera. Më 15 shtator 1457, Papa Kalisti III i plotëson dëshirën Skënderbeut, duke lëshuar një indulgjencë për ata që do të bëjnë donacione për rikonstruktimin e kishës së Shën Nikollës në Lezhë, tempull antik, që në atë epokë ishte në rrënim. Pas vdekjes, Skënderbeu u varros në këtë kishë. Të tjera indulgjenca iu dhanë edhe në vitin e shenjtë, 1450. Në këtë vit, Gjon Gazuli ishte personaliteti më i rëndësishëm, përgjegjës për mbledhjen e financave që Kuria ia kishte akorduar Skënderbeut.

Në lidhje me të dhjetat e mbledhura për fushatat, taksë që në vitin 1457 u mblodh në të gjithë Dalmacinë, paratë u ndanë midis Hungarisë, Bosnjës dhe Skënderbeut. Më 17 shtator të vitit 1457, Papa Kalisti III i dërgon një breve kardinalit të S. Angelo-s, duke i kërkuar udhëzime për të shpërndarë të dhjetat e mbledhura për kryqëzatat në Dalmaci midis mbretit të Hungarisë, Bosnjës, dhe Skënderbeut. Më 17 shtator të vitit 1457, Papa Kalist III i drejton një breve Skënderbeut, ku siç e thamë i flet kryesisht që abati Pellini i kishte plotësuar të gjitha dëshirat e tij, por në këtë breve Papa Kalisti III i komunikon gjithashtu Skënderbeut keqardhjen e tij për vdekjen e ipeshkvit të Krujës, që kishte qenë nunc dhe kolektor pontifik në Shqipëri. Në vend të tij, Papa kishte dërguar një komisar të ri në Shqipëri, Giovanni Navarrën, për të rikuperuar të gjitha shumat e mbledhura nga ipeshkvi i sipërpërmendur dhe nga kolektorët e subkolektorët e tjerë për kryqëzatën. Giovanni Navarra do të kujdesej gjithashtu që ndarja e të dhjetave të bëhej ashtu si duhej.

Më 20 shtator të vitit 1457, Papa Kalist III i komunikon dogjit të Venedikut, Francesco Foscari, që kishte nisur komisarin e tij, Giovanni Navarrën, dhe çdo shumë parash e mbledhur nga Raguza e në qytete të tjera të Dalmacisë në favor të Selisë së Shenjtë, të ndahej në mënyrë të barabartë midis mbretit të Hungarisë, Bosnjës dhe Skënderbeut, gjë që tregon se Shqipëria e vogël do të merrte po aq financa sa Mbretëria e Hungarisë, që jo vetëm ishte shumë më e madhe gjeografikisht, por kishte qenë edhe shumë më e konsoliduar në luftën kundër turqve. Përveç kësaj, Papa i kërkon Dogjit venedikas që Giovanni Navarri t‘i dorëzojë Skënderbeut edhe paratë e mbledhura në Shqipëri, në vendet që juridikisht ishin subjekte të Republikës së Venedikut.

Më 6 shkurt të vitit 1458, Papa Kalisti III i drejton një breve Gjergj Kastriotit Skënderbeut, në të cilën e informon që kishte marrë nga ai ambasadorë që e kishin informuar për situatën në Shqipëri. Kalisti III e definon Skënderbeut si princ të vërtetë katolik dhe për të lavdëruar pamposhtmërinë e tij në luftë kundër turqve i dhuron atij 6000 dukatë de camera dhe i shpreh edhe miqësinë e tij.

Më 8 shkurt 1458, Papa Kalist III i drejton një breve mbretit të Aragonës, në të cilën e informon që kishte ndërmend t‘i dërgonte edhe ndihma të tjera Skënderbeut dhe i bën thirrje atij që t‘i dërgonte gjithashtu shuma parash zotit të Shqipërisë. Më 17 qershor të vitit 1461, sipas instruksioneve të marra nga Papa Piu II, Dhoma Apostolike i vë në dispozicion Skënderbeut 1000 florinj ari.

Përveç se me para të thata, Selia e Shenjtë e ndihmonte Skënderbeun edhe me forca ushtarake aq sa mundet. Më 9 qershor të vitit 1457, Papa Kalist III e siguron Gjergj Kastriotin Skënderbeun, dominus Albaniae, se do t‘i japë menjëherë një flotë të pajisur mirë dhe i premton që do t‘i dërgojë të tjera sa më shpejt që të jetë e mundur. Më 11 shtator të vitit 1457, Papa Kalisti III i drejton një breve Skënderbeut, në të cilën e lavdëron atë dhe e quan "atleta invitto e propugnatore del nome cristiano". Në të njëjtën kohë, ai gjithashtu i shpreh keqardhje për Shqipërinë e kërcënuar nga ushtria e fuqishme turke dhe e siguron Skënderbeun që do t‘i vërë në dispozicion flotën e madhe papnore, të dislokuar në Orient.

Është e vërtetë që në vitin 1467, kur Skënderbeu vajti vetë në Romë, për t‘i kërkuar ndihmë financiare Papës Pali II, ai nuk mori ndihmën financiare që priste. Megjithatë, vetëm një rast si ky dhe që ka arsyet e veta, nuk mund të përgjithësohet në atë mënyrë sa të thuhet Skënderbeu ka marrë vetëm bekime apostolike dhe mburrje panegjirike nga Selia e Shenjtë.

Është tashmë një fakt i njohur, që politika e papatit ndryshon sipas pikëpamjeve personale të çdo pape që vjen në krye të Selisë së Shenjtë. Kështu, Papa Pali II si individ, ndryshe nga papët e tjerë paraardhës, nuk është shquar për ndonjë mbështetje të madhe ndaj Skënderbeut. Arsyet janë të ndryshme, si politiko-ekonomiko, ushtarake dhe diplomatike, në veçanti ato individuale të vetë Atit të Shenjtë, përkatësisht përcaktimet e tij për luftë, për paqe ose për një variant tjetër të tretë. Është pastaj vetë Skënderbeu, që në 1467-ën ka bërë midis kardinalëve të fitojë më tepër ajo pjesë që ishte kundër tij dhe kundër luftës, që tashmë e konsideronin të pashpresë. Pamja e Skënderbeut, "një burrë i varfër dhe që i kishte kaluar prej kohës të 60-at", siç përshkruhet në dokumentet e asaj kohe, me siguri që nuk ka qenë shumë shpresëdhënëse për kardinalët, që, sipas atyre që kishin dëgjuar, prisnin me siguri që të shihnin një superhero të pavdekshëm, me të gjitha karakteristikat e jashtme. Paraqitja e një plaku, që edhe sikur të ishte i suksesshëm në luftë kundër turqve gjatë jetës së tij, kjo përsëri nuk ishte shumë shpresëdhënëse për të ardhmen e krishterimit, pasi dukej qartë që ai nuk do të jetonte gjatë, ka qenë ndoshta një grusht shumë i fortë për palën përkrahëse të kardinalëve. Dhe faktikisht, vdekja e Skënderbeut një vit më vonë i përligji veprimet e palëve kundërshtuese.

Marrëdhëniet diplomatike midis Skënderbeut dhe Selisë së Shenjtë, si dhe përkrahja financiare e papëve për fushatat e Skënderbeut kundër turqve, natyrisht që kishte qëllime politike në sfond. Kryqëzata kundër turqve ishin shpallur nga të gjithë papët e shekullit XV, por me Papa Piun II, i njohur që gjatë kardinalatit të tij si predikues dhe promovues i kryqëzatës dhe që kishte treguar interes për Shqipërinë e për Skënderbeun që gjatë asaj kohe, Shqipëria ngrihej në përfytyrimet papnore si një bazë për planet kryqtare dhe Skënderbeu në një udhëheqës të kryqëzatës së planifikuar. Kjo duket qartë në një dokument të prillit të vitit 1463, në të cilin Papa Piu II, Republika e Venedikut, si dhe aleatët e tjerë i kërkonin Skënderbeut që të nënshkruante një marrëveshje me ta për luftë kundër turqve. Pas fitores së Skënderbeut në vitin 1464, Papa Piu II ishte përfundimisht i bindur e i vendosur që Skënderbeu do të ishte udhëheqësi i ushtrisë kryqtare të krishterë kundër turqve "të pabesë". Megjithatë, Papa Piu II vdiq në Ankona, kur po fillonte kryqëzatën dhe bashkë me vdekjen e tij vdiqën edhe idetë e tij.