Site officiel de la Maison Royale d'Albanie

http://albania.dyndns.org/

 

Ardian Marashi, Ekrem Spahija, Jozefina Topalli, le prince Leka II (photo Patrice Najbor).

Le vice-ministre de la Culture, Ekrem Spahija, le prince Leka II, le ministre de la Culture, Yllie Pango, le directeur du Centre des Etudes Albanologiques, Ardian Marashi, le président de l'Académie des Sciences d'Albanie, Teki Biēoko et le président de l'Académie des Sciences du Kosovo, Rexhep Ismajli (photos Ilia Terpini).

Skender Zogu, le prince Leka II, Le directeur du Musée National d'Histoire, Beqir Meta et le vice-ministre de la Culture, Ekrem Spahija (photo Ilia Terpini).

Faruk Ismailajku, Suleman Gjanaj, Servet Spahija et Skender Zogu (photo Ilia Terpini).

Dr Antonio d'Alessandri, Dr Jason Tomes, Dr Patrice Najbor, Dr Beqir Meta, Dr Teodor Kareco et Dr Halim Purellku.

Zamira Koranēe (Journaliste), Skender Zogu, Dr Valentina Duka, Prince Leka II, Dr Bernd Fisher, Dr Patrice Najbor, le ministre de la Justice du Kosovo, Mme Nekibe Kelmendi, le vice-ministre de la Culture, Ekrem Spahija et Musli Mulosmanaj (photo Ilia Terpini).

Xhafer Elezi, Prince Leka II, Dr Patrice Najbor et Dr Bernd Fisher (photo Ilia Terpini).

 

----------------------------------------------------------------------

http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=43207

 OPINION/ Monarkia shqiptare dhe patetizmi komunist

10/09/2008 - 08:12
• Nga Ardian Marashi

Shpeshherė thuhet se pėr Monarkinė nuk ka mė ēfarė tė thuhet, se historianėt e kanė “zbardhur” rolin e saj nė historinė tonė tė afėrt dhe ne sot do tė bėnim mirė t’i lėmė tė shkruarat siē janė. Atėherė: Pse tė flitet mbi Monarkinė? Monarkia ėshtė njė moment kyē nė historinė tonė kombėtare. Pėr arsyet qė tashmė i njohim, roli i saj jo vetėm nuk ėshtė “zbardhur”, por ėshtė nxirė. Revolucioni komunist nuk mund t’i njihte merita asaj qė e quante “bota e vjetėr”, pėrndryshe do t’i duhej tė pranonte disa vlera tė saj themelore, siē qenė liria, prona, tregu. Trashėgimia shqiptare shėnon dy thyerje tė mėdha nė histori: epokėn otomane, qė theu trashėgiminė humaniste tė Skėnderbeut dhe Barletit, dhe epokėn komuniste, qė theu trashėgiminė liberale tė Mbretit Zog dhe Konicės. Tė dy thyerjet patėn si pasojė izolimin e Shqipėrisė nga orientimi perėndimor, mohimin thuajse total tė trashėgimisė politike e kulturore, si dhe modelimin identitar tė popullsisė pėrmes imponimit tė surrogatove historike tė tipit ‘njeriu otoman’ nė njė anė dhe ‘njeriu i ri’ nė anė tjetėr.
U tha dhe u shkrua se epoka e qeverisjes sė Mbretit Zog paska qenė epoka mė e zezė, mė ēnjerėzore e madje mė komikja e historisė kombėtare. U teatralizuan xhandari, prefekti dhe e gjithė epoka, me qėllimin e vetėm pėr tė krijuar nė popull njė imazh degradues tė Mbretėrisė dhe tė Mbretit. Kjo vėnie nė skenė e Historisė sipas ambicjeve tė regjisorit ishte diēka qė pritej: pėr tė ndėrtuar diktaturėn, komunizmit i duhej qė tė karikaturonte historinė. Pėrgjegjėsia e historianėve qėndron pikėrisht nė faktin se kėta e luajtėn me kėnaqėsi dhe deri nė fund rolin qė u caktoi regjisori nė kėtė mise-en-scčne tė turpshme. Detyra e shkencės historike sot konsiston nė ēmontimin e mizanskenave tė parafabrikuara, pėrmes dokumentimit historik dhe faktologjisė.
Ne jemi tė ndėrgjegjshėm se kjo detyrė ėshtė krejtėsisht e realizueshme, aq sa ē’jemi tė vetė­dijshėm pėr vėshtirėsitė. Nė tė kuptuarit e historisė, njė pjesė e madhe e shoqėrisė shqiptare vazhdon tė mbetet peng i interpretimeve teatrore, ku roli i personazheve ėshtė pėrcaktuar sipas optikės socrealiste bardhezi me heronj “pozitivė” dhe “negativė”, njė skemė qė pėr fat tė keq i pėrshtatet fare mirė mentalitetit thjeshtėzues popullor, nė tė cilin, me tė zėnė vend, ajo ngelet e ngulitur pėr njė kohė bukur tė gjatė. Paragjykimi ndaj epokės sė Monarkisė ėshtė ngritur, pra, mbi njė keqkuptim monumental, tė pėrforcuar dhe tė stabilizuar emocionalisht nė popull edhe nga fjala patetike e poetėve zyrtarė. Mjafton t’u pėrgjigjemi ndershmėrisht tri pyetjeve pėr tė krijuar njė ide fillestare mbi rolin e Monarkisė dhe tė Mbretit Zog I nė historinė shqiptare:
1) Nga erdhi Shqipėria, pėrpara se Monarkia tė merrte nė dorė punėt e shtetit shqiptar?
Trashėgimia otomane disashekullore la gjurmė tė thella deri nė identitetin e shqiptarve; kujtojmė formulėn e Fishtės / Konicės: “Tani qė u bė Shqipėria, duhen bėrė shqiptarėt”.
Luftėrat Ballkanike, mė tė egra se Lufta Botėrore qė pasoi, pėrgjakėn vendin dhe shpirtin e shqiptarėve, duke krijuar njė komb tė pėrgjysmuar.
Vendi ishte pa infrastrukturė rrugore, ekonomike, tregtare; s’kishte rrjet arsimor, kultu­ror, shkencor, spitalor e shėrbimesh sociale; asnjė potencial administrativ, industrial, ushtarak; sistem ligjor jashtėfunksional; sistem politik empirik dhe i pastabilizuar; sistem doganor e taksativ pothuaj inekzistent; sistem pronėsie i tipit feudal.
Nė planin e brendshėm: skamje, emigracion masiv, pasiguri, papunėsi; nė planin e jashtėm: izolim nga bota, aleanca inekzistente ose krejtėsisht tė kompromentuara.
2) Si e la Monarkia Shqipėrinė nė fund tė dhjetėvjeēarit tė qeverisjes sė saj, pėrpara se Lufta tjetėr Botėrore ta nxirrte jashtė skenės politike?
Njė orientim euro-perėndimor, i mbėshtetur nė aleancat me Italinė dhe me Austrinė, dy ndėr Fuqitė e Mėdha botėrore.
Njė periudhė paqeje dhe stabiliteti pėr gjithė vendin, pa ushtruar dhunė politike apo institucionale mbi popullsinė.
Punime tė rėndėsishme nė infrastrukturėn rrugore, hedhje e bazave tė ekonomisė sė tregut, tregti e lirė dhe nė pėrmasa serioze me fqinjėt, me prioritet aleancat ekonomiko-tregtare me Italinė ; rrjet arsimor i nivelit tė mesėm nė gjithė qytetet, financim shtetėror pėr bursistėt nėpėr universite tė njohura europiane, promovim i figurave tė shkencės nėpėrmjet inkurajimit tė medias sė lirė, tė shoqatave dhe revistave kulturore-shkencore ; krijim i njė rrjeti funksional spitalor dhe tė shėrbimeve sociale ; ngritje dhe konsolidim i administratės shtetėrore, i bazave tė industrisė sė lehtė dhe tė rėndė, krijim i njė ushtrie profesionale nėn mbikėqyrjen e ekspertėve nga Italia, Austria, Turqia; konsolidim i ligjit, i kuadrit politik, i sistemit tė doganave dhe taksave; arritje serioze drejt njė sistemi pronėsie tė garantuar dhe modern.
Rritje e mirėqenies, kryesisht pėr qytetet, rėnie e ndjeshme e emigracionit, mundėsi punėsimi dhe vlerėsim korrekt pėr nėpunėsit shtetėrorė; dalje nga izolimi, por mbetje e vendit nė nivelin e aleancave tė kompromentuara, kryesisht pėr shkaqe tė jashtme tė gjeopolitikave ndėrkombėtare nė prag tė Luftės II Botėrore.
Tė gjitha kėto nė njė dhjetėvjeēar tė vetėm dhe nė kushtet e krizės ekonomike botėrore.
3) Cila qe gjendja e brendshme e vendit, nėn Monarkinė:
Liri e besimit, liri e fjalės, liri e shtypit, liri e lėvizjes.
Garanci e pronės dhe e tė drejtave themelore.
Respektim i komuniteteve fetare dhe i personaliteteve tė kombit, edhe nė rastin kur mėritė personale mund t’i kishin imponuar Mbretit qėndrim tė kundėrt, si psh. nė raportet e tij me Konicėn dhe me Fishtėn ; nėse mė pėrpara kishte pasur larje hesapesh me rivalėt politikė, nė vitet e Monarkisė situata politike paraqitet e stabilizuar.
Lulėzim i vėrtetė dhe i qėndrueshėm i kulturės, artit e sidomos letėrsisė, aq sa periudha e monarkisė mund tė cilėsohet si periudha mbretėrore ose periudha e artė e letrave shqipe.
Detyra e shkencės sė sotme historike nuk ėshtė kurrsesi qė tė vazhdojė t’i pėrmbahet skemės bardhezi, duke e pranuar atė siē qe ose duke ndėrruar vetėm vendin e personazheve: mė tepėr sesa amatorizėm, ky do tė ishte krim intelektual e njėkohėsisht krim social, nė vazhdėn e para­ardhėsve. Sot, detyra e historianėve ėshtė qė tė evidentojnė me skrupulozitet pėrmbajtjen e qenėsishme tė epokave dhe tė periudhave tė historisė kombėtare, si dhe rolin e personaliteteve e tė forcave politike nė lojėn komplekse tė faktorėve historikė tė ndėrlidhur. Angazhimi i QSA nė kėtė drejtim ėshtė i qartė: ne synojmė t’u kthejmė shqiptarėve pronėn e tyre tė pėrbashkėt, historinė kombėtare, nė tė cilėn tė gjitha forcat politike e tė gjithė personalitetet janė aktorė me tė drejta tė barabarta pėrfaqėsimi, sipas kontributit e sipas meritės realizuese.
*Drejtor i Qendrės sė Studimeve Albanologjike

----------------------------------------------------------------------

 

Conférence internationale organisée par

Le ministčre du Tourisme, de la Culture, de Jeunesse et des Sports,

Le Centre des Etudes Albanologiques

L’Institut de l’Histoire d'Albanie

et le Musée National d'Histoire

sur le thčme : "La monarchie albanaise 1928-1939"

Tirana - Hotel Sheraton (Salle Illyria) - 01/09/2008

------------

"Les réalisations du roi Zog - 1928/39" par le Dr Patrice Najbor*  

-----------------

Mesdames, Messieurs, chers Professeurs,

Je vous remercie de me donner l'occasion de vous présenter un "panorama" des réalisations du roi Zog qui vous montrerons qu'il fut le véritable fondateur de l'Etat albanais au sens moderne du terme. Opinion, d'ailleurs, que de nombreux observateurs partagent et dont je vous apporterais le témoignage.

-----------------

Sous le rčgne du roi Zog, comme sous la présidence de Ahmet Zogu, l'Albanie a connu un développement sans précédent dans tous les domaines. La période 1928/1938, fut marquée par de profondes transformations.

Tout d'abord, je souhaiterai apporter le témoignage d’un certain nombre d’observateurs tel que le diplomate anglais Aubrey Herbert, qui avait rencontré en 1913, Ahmet Zogu, quand celui-ci avait seulement 18 ans, et qui l'avait décrit comme "un lecteur de Shakespeare et un combattant excellent", tandis que le lieutenant colonel Stirling ajoutait, en 1941, que "de tous les hommes d'Etats du Moyen-Orient, je considčre le roi Zog comme étant, de loin, le plus brillant et le plus cultivé". Le mot de la fin pourrait revenir au politicien conservateur britannique Sir Julian Amery, qui dira de lui qu'il s'agit de "l'homme le plus intelligent qu'il avait rencontré".

Véritable fondateur de l'Albanie moderne, le roi Zog avait doté l'Etat d'institutions démocratiques et de nouvelles structures et avait, enfin, apporté la stabilité ą l'Albanie. A ce propos, l'écrivain franēais Albert Mousset le décrit comme "autoritaire, trčs travailleur et trčs ambitieux, d'idées démocratiques haļssant la démagogie et cherchant autant l'ordre que le progrčs. Il aspire ą jouer, dans son pays, le rōle historique de Mustapha Kemal en Turquie".

Regardons d'abord les institutions. La Constitution de 1928 est de type monarchie constitutionnelle héréditaire avec prédominance de l'exécutif. D'inspiration belge et italienne, la Constitution prévoyait une représentation parlementaire au sein d'une Chambre unique. Le Kosovo était représenté par 3 députés. Le Sénat avait été supprimé et un Conseil d'Etat de 12 membres nommés par le roi avait été institué pour la rédaction des lois.

Les élections étaient ą deux degrés, le peuple jouissant du suffrage universel indirect. Les femmes votaient également. Pour la petite histoire rappelons que le suffrage universel avait été inventé par la France, en 1848, mais le droit de vote fut accordé aux femmes franēaises seulement le 21 avril 1944. On constatera, ici, que par cette mesure le roi Zog fit preuve d'un modernisme précurseur, mźme comparée aux grandes démocraties occidentales.

Le roi Zog remplaēa, ensuite, la législation datant de l'époque ottomane par le code civil franēais et, avec l'instauration d'un code pénal et d'un code commercial de type européen, il assura l'ordre, la paix sociale et la stabilité. Enfin, des ministčres et des hauts tribunaux furent créés, ainsi que la Banque nationale.

Voyons maintenant son programme de construction.

Alors qu'en 1923, il n'existait que 2 routes carrossables (une dans le Sud et l'autre entre Tirana et Durazzo), le reste n'étant que des tronēons de routes non reliés entre eux et représentant un total de moins de 600 km, pendant les dix années de monarchie, 2.200 km de routes nationales et 400 km de routes communales avaient été mises en chantier. Ces infrastructures avaient été complétées par la construction de 400 ponts, dont le plus long fut le pont de Mati d'une longueur de 480 mčtres.

Le petit port de plaisance de Durazzo fut transformé en un véritable port marchand accessible aux grands navires de commerce. Les travaux d'agrandissement du port et l'assčchement de la lagune voisine, commencés durant l'été 1927, furent terminés, début 1929, ainsi que le chemin de fer de Durazzo ą Tirana et les gares terminus.

Le roi Zog fut, aussi, l'artisan de la métamorphose de Tirana, qui était devenue le noyau du développement moderne d'une grande ville européenne, qui s'élargissait de jour en jour[1]. De longues avenues, des bātiments modernes, de beaux parcs, la propreté et l'ordre dans les rues furent les signes d'une prospérité constante. On notera, aussi, que l'éclairage électrique était assuré depuis le printemps 1929 et que la distribution d'eau était en cours d'achčvement.

Le centre de Tirana et, notamment la place Scanderbeg, le Palais royal, les ministčres, l'Hōtel de ville et la Banque nationale ont été réalisés dans les années trente suivant le plan d'urbanisation et selon les plans des architectes italiens Florestano de Fausto et Armando Brasini. Enfin, la Bibliothčque nationale, le Musée national et l'Académie des Arts furent édifiés.

La croissance démographique, durant la période, avait été particuličrement importante puisque la population s'était accrue de 25%[2]. C'est pourquoi, le roi accorda un soin particulier ą la construction de nombreuses écoles et hōpitaux alors que l'organisation sanitaire n'existait, qu'ą l'état d'ébauche, au début des années vingt[3].

Dans le domaine éducatif, l'instruction devint obligatoire et le pays réalisa de véritables progrčs dans le développement de l'enseignement. En effet, alors qu'en 1927, il n'y avait que 26.612 élčves dans les écoles primaires, en 1937, leur nombre atteignait 56.634, soit plus du double.

Le fonctionnement des écoles était alors régi par un décret-loi signé par le roi, le 4 mai 1936. Cette nouvelle législation[4] rétablissait l'enseignement libre, pour satisfaire aux populations catholiques du Nord du pays, mais accentuait le contrōle du gouvernement albanais sur la nomination des professeurs et imposait l'emploi exclusif de la langue albanaise pour l'ensemble de l'enseignement élémentaire. Par ailleurs, un important systčme de bourses d'études avait été mis en place afin que la jeunesse puisse aller étudier ą l'étranger.

Attardons nous maintenant sur la consolidation de l'établissement d'un Etat moderne avec les progrčs réalisés, notamment, aux niveaux militaires puisque une gendarmerie nationale, pilier de l'ordre public, fut mise sur pied et l'armée organisée.

A cōté de la maison civile du roi ou ministčre de la Cour, se trouvait la maison militaire, constituant un véritable ministčre de la Guerre[5]. La maison militaire dépendait directement du roi, chef suprźme de l'armée[6].

L'armée comprenait trois groupes stationnés ą Permet, Tirana et Scutari et son effectif total était d'un peu plus de 5.000 hommes. On comptait prčs de 500 officiers. La durée du service militaire, obligatoire pour tous, était fixée ą 18 mois.

L'effectif total de la gendarmerie était de 2.500 hommes. C'est la Grande-Bretagne qui accepta de se charger de l'encadrement et d'une partie de l'équipement de la gendarmerie[7].

On notera, enfin, en février 1929, la création d'un corps spécial de gardes frontičres d'un effectif de mille hommes, qui étaient répartis sur les points les plus importants de la frontičre afin d'en assurer la surveillance en mźme temps qu'ils assuraient le service douanier.

Selon les observateurs, l'armée était, sūrement, la meilleure des institutions de l'Albanie. Pour le roi Zog, l'armée n'était pas un instrument d'agression, mais seulement un moyen d'éducation du peuple et de substitution chez lui du sentiment de patrie au sentiment de clan[8].

Sur le plan diplomatique, la monarchie albanaise avait établi des relations avec les principaux pays européens et plusieurs traités furent signés, y compris avec les Etats-Unis et le Japon, pour assurer ą tout citoyen albanais de se rendre librement dans le pays de son choix avec le passeport du Royaume d'Albanie.

Mais, le plus grand succčs de la diplomatie du roi Zog fut, s'en doute, l'aide de l'Albanie royale en faveur des Juifs fuyant la terreur nazie. A ce sujet, la majorité des historiens s'accorde ą confirmer que, outre la protection des quelques 200 Juifs, qui vivaient déją en Albanie, le roi Zog avait facilité l'accčs au territoire albanais et sauvé, ainsi, plus de 500 familles juives. L'historien américain Bernd J. Fischer estime que les initiatives du roi Zog ont permis de sauvés environ 2.000 Juifs mais ce chiffre est nettement supérieur puisqu'en 2005, le Memorial Museum of the Holocaust avait identifié 2.640 Juifs ayant été sauvés par l'Albanie[9].

En matičre économique, on a pu constater une forte croissance du volume du commerce extérieur. En effet, celui-ci était passé de 19 M en 1928 ą plus de 30 M de francs or en 1937. Il est, aussi, intéressant de souligner la stabilité et la valeur réelle du Lek albanais, qui était convertible en or. Pour s'en convaincre, nous citerons un extrait de l'article "The albanian lek" paru dans l'International Currency Review (July 1977), qui fait référence en la matičre : "Avant la seconde Guerre mondiale, le franc albanais était la plus forte devise en Europe. La monnaie n'a jamais été dévaluée malgré la dévaluation de la livre sterling en 1931, du dollar en 1933 et de la dépréciation du franc suisse en 1936".

Particuličrement importante dans un pays disposant encore d'un systčme foncier féodal, la question de la réforme agraire, fut discutée au Parlement et adoptée dčs le 13 avril 1930 malgré la forte opposition des beys ą la politique libérale du roi. Ainsi, une partie des terres des grands propriétaires terriens, furent distribuées et réparties plus équitablement.

Attardons nous maintenant au cadre de vie, que trouvčrent les jeunes générations sous le rčgne du roi Zog Ier, qui contribua ą renforcer le sentiment national d'un peuple, traditionnellement divisé par le caractčre régionaliste. En effet, le roi Zog mit fin aux droits et aux privilčges des chefs de clans, qui prźtčrent le serment de la "besa" suspendant les luttes fratricides, et supprima les titres de pacha et de bey. De plus, il abolit le féodalisme et décréta un Etat laļc.

Bien que les Musulmans étaient majoritaires[10], le roi Zog autorisa le libre exercice de tous les cultes et se présenta comme le protecteur de toutes les religions. Par cette mesure clairvoyante, on peut dire, aujourd'hui, que le roi Zog avait su éviter ą l'Albanie d'źtre un foyer de guerre de religion, qui aurait pu enflammer la région.

Ainsi, avec la Turquie de Atatürk, l’Albanie était le seul pays laļc du monde musulman. A ce sujet, il est d’ailleurs intéressant de noter, qu’en mars 1937, ą l’initiative du roi Zog, fut adopté par le parlement un projet de loi interdisant le port du voile. De plus, cette loi condamnait lourdement toute personne forēant les femmes ą ne pas obéir ą cette mesure. On notera, également, qu'en Albanie, la polygamie, permise par la loi religieuse, n'existait pas.

Mais, les mentalités d'alors étaient encore rigides. Le roi décida alors d'envoyer ses sœurs sillonner le pays pour expliquer le décret gouvernemental et promouvoir le rōle de la femme. A cet effet, la princesse Myzejen, devint la marraine du sport, la princesse Maxhide la marraine du tourisme, la princesse Ruhije, la marraine de l'art et de l'artisanat et la princesse Senije, la présidente de la Croix Rouge. Il contribua, ainsi, ą l'évolution du statut de la femme dans la société albanaise.

C'est ainsi, qu'ayant posé les bases d'un Etat moderne, démocratique et de type occidental, et qu'ayant substitué le droit de la force ą la force du droit, le roi Zog Ier, tel un "Atatürk albanais", apparaissait źtre, pour la destinée de l'Albanie, l'homme du progrčs.

D'ailleurs, tous les observateurs étrangers de l'époque étaient unanimes ą reconnaītre les mérites du roi Zog Ier. En effet, le sénateur franēais, M. Justin Godart, avait déclaré : "L'Albanie fičre, forte, noble dans sa volonté de vivre libre est sur la grande route du progrčs, sous la haute et sage direction du roi Zog Ier qui, concentrant en lui l'esprit d'indépendance de la lignée des chefs montagnards dont il descend, a la lourde mission de faire une politique nationale".

Et de l'autre, M. Léon Rey, dans l'avant-propos de son "Guide de l'Albanie", paru en 1930, ą Paris, ajouta : "Grāce ą l'intelligence et ą la volonté de S.M. le roi Zog Ier, l'Albanie, en quelques années, a franchi les étapes, qui l'élčvent au rang de puissance moderne".

De son cōté, l'écrivain albanais, M. Ismail Kadare, avait déclaré le 21 novembre 1991 : "Le roi Zog a créé l'Albanie moderne et on l'a beaucoup critiqué ą tort. L'Histoire le réhabilitera. On ne peut prétendre que le roi Zog était un dictateur. Il n'y avait pas de répressions. Il était un roi comme les autres ą son époque et il a sauvé l'Albanie de l'anarchie"[11].

Plus récemment, M. Besnik Mustafaj, alors ministre des Affaires étrangčres, avait déclaré, le 13 juin 2006, lors d'une conférence au Grand Orient de France, que "le roi Zog a été un grand homme d'Etat, qui a organisé l'Etat et nous a légué un héritage que nous continuons aujourd'hui".

CONCLUSION

Pour conclure, je citerais l'ambassadeur des Etats-Unis en Albanie, de 1935 ą 1939, M. Hugh Grant qui avait déclaré : "Je suis convaincu que l'histoire apportera un jugement objectif et impartial et parlera du Roi des Albanais, comme d'un chef d'Etat important, ayant des qualités politiques et militaires, mais aussi comme d'un patriote courageux, doué d'une intelligence rare lui permettant de résoudre les problčmes graves et d'œuvrer en faveur du peuple albanais assoiffé de liberté".

On peut donc affirmer que unanimement saluée ą l'étranger, l'œuvre du roi Zog était restée méconnue en Albanie mźme, du fait de la refonte de l'histoire par les communistes.

Je tiens, ici ą saluer, le président albanais, M. Bamir Topi, qui a déclaré le 7 septembre 2007, que "le rōle joué par le Roi Zog dans la création d'un Etat moderne et la contribution de son action pour jeter les bases d'un pays européen seront valorisés dans la nécessité de rétablir les évčnements historiques".

Je tiens, également ą saluer le Premier ministre, M. Sali Berisha, qui veut "rendre aux Albanais la vérité sur leur passé" et, notamment, réhabiliter la figure du roi Zog[12].

Je remercie enfin, le professeur Beqir Meta, qui s'est, également, prononcé en faveur de la révision de l'histoire albanaise et qui a déclaré que "la période de Ahmet Zogu est trčs importante car elle correspond ą la consolidation de l'Etat albanais" et qu'"il convient de faire une analyse globale objective afin d'établir la réalité de la gouvernance du roi Zog Ier"[13].

Je remercie, enfin, tous les organisateurs de cette conférence qui nous donne l'occasion de réhabiliter l'œuvre du roi Zog, véritable fondateur de Albanie moderne, il y a maintenant 80 ans, et j'espčre que, prochainement, l'Etat albanais procédera au rapatriement des cendres du roi Zog en Albanie afin qu'elles reposent avec celles de la reine Géraldine. Merci de votre attention.

-----------------

* Dr Patrice Najbor

Diplōmé de l'Institut d'Etudes des Relations Internationales (ILERI), titulaire d'un DESS de diplomatie et administration des organisations internationales (Paris XI), docteur es sciences politiques, a réalisé une thčse sur "La bicéphalité de l'Albanie dans les relations internationales contemporaines" (Paris XI – 1992) et plusieurs écrits dans le cadre d’un DEA de défense et sécurité européenne (Lille II – 1990) dont "Le systčme et la politique de sécurité de l’Albanie" et "La question albanaise au Kosovo". Il est l'auteur de "La dynastie des Zogu" (2002) et de "L'histoire de l'Albanie et de sa Maison Royale 1443-2007" en cinq volumes (2008). Il a, par ailleurs, organisé et accompagné de nombreux convois humanitaires en Albanie, notamment, lors de la transition démocratique.


[1] La population de Tirana est passée de 15.000 en 1910, ą 33.000 en 1930, ą 60.000 en 1945.

[2]  La population est passée de 824.000 habitants en 1924 ą 1.037.097 habitants en 1938.

[3] En 1923, on comptait seulement une cinquantaine de médecins et huit hōpitaux (environ 500 lits) et un asile d'aliénés.

[4] Le but  essentiel de ce texte législatif était de rapporter les dispositions de la loi du 24 avril 1933 qui, votée sur l'initiative du ministre Mirash Ivanaj, avait instauré en Albanie le régime de nationalisation et de laļcisation de l'enseignement.

[5] L'organigramme de la défense nationale avait été fixé par la loi du 5 novembre 1929, le général von Myrdacz prenant le titre de chef d'Etat major général et étant assisté du général Xhemal Aranitas.

[6] La maison militaire comprenait, outre la garde commandée par le colonel Hysen Selmani secondé du major Allaman Ēupi, un département de l'administration dirigé par le lieutenant-colonel Zef Serreqi secondé par les majors Llesh Topallaj et Osman Gazepi, un secrétariat tenu par M. Mustafa Currin, un département militaire et un département de la gendarmerie dirigé par le général Jocelyn Percy.

[7] Le colonel Sterling puis le général Percy (ą partir de 1928), assisté du major Darey Okley Hill, assureront le commandement de la gendarmerie albanaise.

[8] Cf. interview accordée par le roi Zog ą M. Ashmead-Bartlett et publiée le 12 octobre 1928 par le "Daily Telegraf".

[9] Voir notamment les nombreux écrits du Dr Shaban Sinani et l'annexe 59 de l'ouvrage de Patrice Najbor, "Histoire de l'Albanie et de sa Maison Royale 1443-2007" , tome V, pp. 1808 ą 1846.

[10] Selon le recensement de 1930 l'Albanie comptait : 696.000 musulmans, 200.000 orthodoxes, 105.000 catholiques, 204 juifs, 72 protestants et 24 athées.

[11] Cette opinion est partagée par le professeur Ernest Weibel qui a qualifié "d'homme providentiel" le roi Zog et confirmé, dans une brillante analyse du contexte de l'époque, que "le roi Zog, qui instaura un régime autoritaire, rétablit la tranquillité dans le pays sans pour autant recourir ą la répression".

[12] Shekulli - 01/09/2007.

[13] Rilindja Demokratike - 01/09/2007.

----------------------------------------------------------------------

 

 

http://www.shekulli.com.al/news/53/ARTICLE/31464/2008-08-30.html

Na besoni ne, se ata kanė gėnjyer

Duhet njė sebep si i 80-vjetorit tė monarkisė shqiptare, qė njė zėvendėsministėr sportesh, a mė saktė udhėheqėsi i njė force politike, Lėvizja e Legalitetit, tė deklarojė pa dashje qė historia e shqiptarėve po rishihet.

Elsa Demo
Shtune, 30 Gusht 2008 08:32:00
 

Monarkia nė 80-vjetor. Historianėt zyrtarė: Zogu I, ky burrė i madh e i jashtėzakonshėm

Duhet njė sebep si i 80-vjetorit tė monarkisė shqiptare, qė njė zėvendėsministėr sportesh, a mė saktė udhėheqėsi i njė force politike, Lėvizja e Legalitetit, tė deklarojė pa dashje qė historia e shqiptarėve po rishihet. “Nė kėtė kuadėr”, tha drejtuesi i Sporteve nė Ministrinė e Turizmit, Kulturės dhe Rinisė, Ekrem Spahia, sė bashku me Qendrėn e Studimeve Albanologjike, Institutin e Historisė dhe Muzeun Historik Kombėtar, “organizojmė njė Konferencė Shkencore Ndėrkombėtare me temė “Monarkia Shqiptare 1928-1939” kushtuar kėsaj periudhe shumė tė rėndėsishme tė historisė sė Shtetit Shqiptar”.

Trupi i drejtuesve tė institucioneve nė fjalė, bėri tė ditur dje para medias kalendarin e datės 1 shtator, referuesit vendas e tė huaj, 21 studiues, ndėr tė cilėt Beqir Meta, Bernd Fischer, Bajram Xhafa, Jason Tomes, Valentina Duka, Teodor Kareco, Muharrem Dezhgiu, Fatmira Musaj, Francesco Guida, Alberto Basciani, Marenglen Verli, Patrice Najbor.

“Referencat do tė shėrbejnė si bazė pėr tė riparė dhe ndryshuar atė qė ėshtė shkruar pėr kėtė pjesė tė historisė sė Shqipėrisė” tha drejtori i Institutit tė Historisė, Beqir Meta, qė para pak muajve, ish- krye e Muzeut Historik Kombėtar, u shpreh pėr heqjen e mozaikut. “Kjo shėnon fillimin e njė etape tė re nė rishikimin e historisė”. Meta shtoi se ai personalisht ka bėrė njė recencė me 24 faqe vėrejtje mbi tekstin e historisė tė vitit 2007 i cili, sipas tij, nuk ka ndonjė ndryshim tė madh nga ai i vitit 1984.

Ku ėshtė gabuar me Mbretėrinė dhe mbretin? Ēfarė duhet korrigjuar nė tekstin bazė tė teksteve tė historisė? Kasem Biēoku, drejtori aktual i Muzeut Historik Kombėtar, tha se Ahmet Zogut i veshin tė pavėrteta si ajo e zbatimit tė njė politike antikombėtare. “Ahmet Zogu s’ka tė bėjė fare me pushtimin e Shqipėrisė nga Italia fashiste”, tha studiuesi i epokės sė Skėnderbeut. “Se ēfarė ka bėrė ai, mjafton t’u hedhim njė sy teksteve tė shkollave tė asaj kohe qė janė pėr t’u pasur zili edhe sot”.

Gati i sugjestionuar nga fjalėt e veta dhe nga sytė qė e shihnin dhe veshėt qė e dėgjonin, nuk iu duk i tepėrt opinioni qė po i dilte nga zona subjektive, i zhveshur sa nga logjika e historianit aq edhe nga ftohtėsia e qytetarit qė nė kėtė rast e njeh mirė historinė e vendit tė tij, si zanat qė e ka. “Ai ėshtė personaliteti mė i jashtėzakonshėm nė historinė e popullit shqiptar dhe qė krijoi njė Shqipėri demokratike”. Zoti historian po bėnte tė njėjtėn gjė si ata “historianėt kompilatorė” qė kanė shtrembėruar historinė por qė “s’kemi pse i akuzojmė, e tillė ishte koha”.Studiuesi i Skėnderbeut dhe Shqipėrisė otomane, po e deformonte Mbretin edhe ai, por duke e lėvduar.

Ka njė lloj historiani nė Shqipėri qė kur nuk ėshtė i veshur me autoritet zyrtar bėn propagandė deri sa ta rrėzojė nga karrikja “historianin e keq”. Kur e fiton atė autoritet nga ardhja nė pushtet e forcės politike ku militon – historiani vazhdon tė jetė anėtar partie jo me teserė, po me zell praktik qė i kompensohet me interesa tė momentit, karrierė, libra, para dhe mbi tė gjitha sedėr e gufuar nga vėmendja e masės qė, falė shtypit qė shpesh merr ē’t’i dalė para, ia qep sytė si tė ishte Herodot – prapė e vret kėpuca dhe e ējerr ferra qė ka lėnė pa prerė paraardhėsi i tij, “historiani i kohės sė Enverit”. Kur tė kthehet atje ku ishte, historian i lirė e pa post zyrtar, ka shkruar ndėrkaq njė faqe tjetėr tė historisė sipas tij, dhe tė historisė sonė dyfytyrėshe.

Duhet shtuar kėtu se Meta si drejtues qė ėshtė (sė bashku me drejtorin Biēoku i pėrket brezit tė historianit 55-70 vjeēar qė ka pėrvojėn e historigrafisė sė djeshme marksiste-leniniste dhe tė sotme) nuk pėrmendi gjėkundi “nė kuadrin e rishikimit tė historisė” dy burime tė rėndėsishme: njerėzit dhe paratė, pa tė cilėt nuk mund tė pretendohet njė histori e re. Njerėz tė painfektuar nga e shkuara dhe paratė qė do t’i ēonte kėta njerėz nė arkivat burimore tė botės ku ruhen tė fshehura nė gjuhė tė vjetra dhe tė sotme edhe historia qė nuk njohim.

Po hė pėr hė, kjo nuk i intereson asnjė prej insitucioneve qė po festojnė themelimin e institucioneve tė “tė parit shtet efektiv shqiptar”.

 
 

http://www.shekulli.com.al/news/53/ARTICLE/31651/2008-09-02.html

Zogu I, i padėshiruar dhe i dobishėm

Nė 80-vjetorin e Mbretėrisė Shqiptare u zhvillua dje njė konferencė shkencore ku historianė shqiptarė e tė huaj, ofruan njė panoramė tė kėsaj periudhe, pak tė studiuar nė historiografinė shqiptare.

Alma Mile
Marte, 02 Shtator 2008 09:15:00
 

Profesori italian Francesco Guida shpjegon arsyet pse Italia ishte e interesuar pėr Shqipėrinė. Cili ishte vlerėsimi pėr Mbretin Zog dhe pse ai ishte e “keqja mė e vogėl” pėr Italinė. Gjithēka sipas arkivave diplomatike italiane

Nė 80-vjetorin e Mbretėrisė Shqiptare u zhvillua dje njė konferencė shkencore ku historianė shqiptarė e tė huaj, ofruan njė panoramė tė kėsaj periudhe, pak tė studiuar nė historiografinė shqiptare. Kushtet qė sollėn monarkinė, politikat e ndjekura, reforma agrare, marrėdhėniet me vendet e tjera, Kosova, kultura, pozitat e gruas, etj. Ndėr ta, profesori i Universitetit tė Romės, Francesco Guida, solli njė kėndvėshtrim mbi mbretėrinė sipas dokumentacionit diplomatik italian. Mė sė shumti mbi marrėdhėniet mes kėtyre dy vendeve nė prag tė pushtimit fashist. Duke cituar arkivat italiane, ai thotė se Zogu nuk ishte njė figurė “e dashur” pėr italianėt, por marrėdhėniet me tė ishin tė domosdoshme, nė njė kohė kur Italia po humbiste pushtetin e saj nė rang ndėrkombėtar.

Ēfarė ofron dokumentacioni diplomatik italian mbi mbretėrinė shqiptare dhe arsyen pse Italia ishte aq e interesuar pėr Shqipėrinė?

Jam interesuar kryesisht pėr periudhėn ’35-’36, kur vullneti i Italisė pėr tė lidhur marrėveshje ėshtė shumė i fortė. I nevojitej njė vend aleat nė njė moment shumė tė vėshtirė nė rrafshin ndėrkombėtar. Shqipėria bashkė me Austro- Hungarinė ishin tė vetmit vende qė nuk aderuan me sanksionet kundėr Italisė. Kėshtu qė Roma ishte shumė e interesuar pėr tė lidhur kėto marrėveshje dhe sė fundi e pranoi edhe me disa kushte jo shumė tė pėlqyeshme, si pėr shembull, qė njė pjesė e marrėveshjeve tė mos ishte e shkruar, por verbale, mbi fjalėn e Mbretit Zog.

Edhe pse Shqipėria ishte njė vendi vogėl, Italia kishte nevojė pėr tė, kėshtu qė iu kthye marrėdhėnieve miqėsore, edhe mė tė forta se ato tė vendosura nė vitet ’20 dhe qė pėrfunduan nė fillim tė viteve ’30. Dhe ishte pikėrisht Musolini qė kėmbėngulte nė kėtė lidhje. (Nė shkurt tė vitit 1936 ishte i kėnaqur edhe qė “tė mbetej ndonjė thikė nė brez”) Janė tė njohura marrėveshjet qė lidhen me naftėn, Portin e Durrėsit, shkėmbimet tregtare… Pjesa jo e shkruar i pėrkiste menaxhimit tė shkollave private katolike, qė me reformėn arsimore pėsuan disa dėme, me praninė e ushatarakėve italianė nė ushtrinė shqiptare, largimin e ushtarėve anglezė nga xhandarmėria shqiptare, etj. Njė panoramė komplekse, por e njohur.

Ēfarė thonė kėto dokumente pėr mbretin Zog, si personalitet?

Mbreti Zog nuk konsiderohej person ideal pėr Italinė, apo shumė i besueshėm. (Konti Ciano kishte antipati tė theksuar dhe ishte shprehur hapur kundėr tij) Ishte e kuptueshme qė Mbreti Zog kishte marrėdhėnie edhe me diplomaci tė tjera. Nga ana tjetėr, nė kėtė periudhė, nė vitin ’34 lind njė bashkėsi ballkanike, ku u pėrfshinė gjithė vendet e Ballkanit, me pėrjashtim tė Bullgarisė dhe Shqipėrisė. Italia shpresonte shumė qė Shqipėria tė bėnte pjesė nė kėtė bashkim dhe bėnė gjithēka qė ajo tė pėrfshihet nė tė.

Dihej se Mbreti Zog nuk do tė ishte tėrėsisht njė satelit i Romės, por pėrballė rrezikut qė eksponentė tė tjerė politikė, apo klane tė tjera, mund ta largonin nga pushteti, ndoshta edhe me ndihmėn Jugosllave, qeveritarėt italianė dhe ministri italian kėtu nė Tiranė, thanė hapur: shumė mė mirė Zogu, sepse pėrfaqėson njė lloj stabiliteti nė njė vend qė pėrndryshe rrezikon anarkinė. Ky ėshtė njė vlerėsim nė thelb pozitiv, aq sa pozitiv mund tė konsiderohet njė vlerėsim politik, sigurisht.

Pse ky mosbesim ndaj Mbretit Zog, cili ishte qėndrimi i tij?

Mbreti Zog vazhdonte tė kishte probleme serioze nė mbajtjen e pushtetit, por mė sė shumti nė ndjekjen e njė politike serioze reformiste, nė favor tė modernizimit tė vendit. Raporti i tij me qeveritė italiane mbeti i dyfishtė: nėse ishte njė satelit i Italisė fashiste, ishte i detyruar pėr shkak tė mungesės sė alternativave serioze politike ndėrkombėtare, duke nisur qė nga ajo tėrėsisht e pakėnaqshme, madje e rrezikshme, e ndjekur nga Jugosllavia. Ciano doli hapur kundėr tij, duke kėrkuar njė tjetėr alternativė qeverisjeje, por edhe kur si pėrfaqėsues i Italisė nė Shqipėri erdhi Jakomoni, marrėdhėniet shqiptaro-italiane nuk u pėrmirėsuan, madje hynė nė njė periudhė krize. Dhe pushtimi italian i Shqipėrisė i kishte rrėnjėt nė paqartėsitė dhe dyshimet nė marrėdhėniet mes Tiranės dhe Romės.

Atėherė si erdhi pushtimi i 7 prillit tė vitit 1939?

Motivi ėshtė i njohur. Hitleri pushton Boheminė dhe Moravinė dhe shkatėrron tėrėsisht shtratin ēekosllovak, duke vendosur influencėn gjermane nė qendėr tė Evropės. Musolini duhet tė demonstrojė se edhe Italia ka njė peshė politike dhe atėherė vepron nė Shqipėri, e cila konsiderohej nėn influencėn e saj. Por ėshtė edhe fakti qė Mbreti Zog ishte zgjedhja mė e mirė nė Shqipėri, por jo mė e mira absolute. Qė do tė thotė se do tė kishte qenė shumė mė mirė tė lidhje Shqipėrinė me komunitetin e ashtuquajtur “perandorak” italian.

Njė ide, sipas sė cilės, Italia do tė ishte njė shtet i madh nė pėrbėrje tė tė cilit do tė kishte popuj tė tjerė, nė tė njėjtin plan. Pra s’mund tė thuash nė karakterin kolonial… Por ishte njė ide utopike. Pushtimi erdhi si pėrgjigje kundėr Gjermanisė dhe Londra nuk protestoi fare, por e pranoi si njė fakt normal. Pasi pranohej sfera e influencave. Shqipėria prej vitesh konsiderohej nėn sferėn e ndikimit italian dhe nuk kishte asgjė tė ēuditshme nė kėtė fakt.

A keni njė ide mbi zhvillimet e historigrafisė shqiptare?

Nuk jam shumė nė brendėsi tė botės akademike shqiptare pėr tė dhėnė njė gjykim, por nga kontaktet qė kemi me kolegėt shqiptarė, shohim se ka njė rizgjim tė dukshėm, gjė qė erdhi qė pas rėnies sė regjimit komunist. Ka njė rikthim tė studimit tė historisė nė mėnyrė mė tė lirė, pa kushtėzime ideologjike (ky takim e tregon kėtė). Po zgjerohet edhe fusha e studimeve, duke u thelluar mbi tema, tė cilat ishin prekur pak.

Ndodh qė me ndryshimin e sistemeve “tė pėrmbysen” edhe figurat historike, kjo po ndodh edhe me Mbretin Zog….

Nuk ēuditem me kėtė fakt, sepse nuk ka ndodhur vetėm me Mbretin Zog, por edhe me shumė figura tė tjera historike. Sipas klimės politike, kur zhvillohen studimet, jepen pėrfundime tė ndryshme. Dhe historianėt mė seriozė e mė objektivė janė gjithnjė tė kushtėzuar si nga formimi ideologjik i tyre, por dhe nga konteksti kulturor nė tė cilin jetojnė. Kėshtu qė ajo qė ka ndodhur me figurėn e Zogut ėshtė e kuptueshme. Tė tentoje gjatė regjimit komunist tė rivlerėsoje figurėn e Zogut ishte e pamundur, maksimumi mund tė rishikoje ndonjė aspekt tė vogėl. Nė shumicėn e herėve regjimet komuniste janė nacional-komuniste dhe ndonjė aspekt ideologjik i regjimeve tė mėparshėm ėshtė rivlerėsuar. Por tė rivlerėsoje njė personazh tė tėrė nė epokėn e Hoxhės ishte nė tė vėrtetė e pamundur.

Mendoni se ka ende gjėra pėr tė thėnė?

Kam shfrytėzuar njė dokumentacion qė ėshtė i mbledhur dhe i publikuar, por mund tė shkohet edhe mė tutje e tė publikohen dokumente tė reja. Por gjithsesi mė duket se ky dokumentacion qė kam pėrdorur, ėshtė pak i shfrytėzuar nga kolegė tė tjerė. Thuajse gjithēka vjen nga arkivi i Ministrisė sė Punėve tė Jashtme. Por janė shfrytėzuar edhe arkiva tė tjera italiane, apo tė huaja. Por arkivi diplomatik italian ėshtė aq i pasur sa edhe vetė mund tė japė njė panoramė tė qartė. Ajo qė do tė mė dukej interesante ėshtė pėrballja me dokumentacionin diplomatik shqiptar.

 

http://www.shekulli.com.al/news/53/ARTICLE/31719/2008-09-03.html

Mbretėria nė korridor

E gjelbra e karrigeve dikur ka qenė mė e ndezur, tryeza e rrumbullaktė me tri kėmbė shkėlqente, ndėrsa kaloshina nė kėnd lėkundej papushim sipas tekave tė princit tė vogėl. Gjithēka mbretėrore deri nė detaj.

Alma Mile
Merkure, 03 Shtator 2008 08:45:00

 

Ekspozohen nė Muzeun Historik Kombėtar foto dhe objekte personale tė Zogut I dhe familjes sė tij. Ja ēfarė pėrmban koleksioni

E gjelbra e karrigeve dikur ka qenė mė e ndezur, tryeza e rrumbullaktė me tri kėmbė shkėlqente, ndėrsa kaloshina nė kėnd lėkundej papushim sipas tekave tė princit tė vogėl. Gjithēka mbretėrore deri nė detaj. Me rastin e 80-vjetorit tė Mbretėrisė Shqiptare (1 shtator 1928), nė hollin e Muzeut Historik Kombėtar u hap njė ekspozitė me fotografi dhe objekte tė pėrdorura nga Mbreti Zog I dhe familja e tij, jo vetėm gjatė viteve tė mbretėrimit nė Shqipėri, por edhe nė emigrim.

Nė hollin ku sundon ngjyra vishnje e kadifenjtė ėshtė pėrmbledhur thjeshtėsisht jeta e njė mbreti. Qė nga veprimtaria politike, diplomatike, tek ajo familjare, nga ku janė shkėputur skena tė momenteve ēlodhėse me bashkėshorten dhe djalin e tij, Lekėn, por edhe objekte qė i pėrkisnin jetės sė tyre tė pėrditshme. Disa prej tyre ekspozohen pėr herė tė parė, ndėrsa tė tjera janė bėrė pjesė e Muzeut Kombėtar, apo kanė zėnė vend nė faqet e shtypit tė pėrditshėm.

Sapo hyn nė muze, tė zė syri fronin mbretėror me kėmbėt e praruara, e mbi tė stema e mbretėrisė. Aty dikur qėndronte sovrani, por sot ai ėshtė i zbrazėt, i rrethuar nga kureshtarė qė e shohin si diēka tė rrallė.

I pasur ėshtė fondi fotografik i cili nis qė nga paraardhėsit, pėr tė vijuar me fėmijėrinė e Ahmet Zogut, kohėn kur ai ishte student, pastaj nė ushtri, pėr tė vijuar me aktivitetin politik. Njė kėnd tė veēantė zė martesa me Geraldinėn, mė 27 prill tė vitit 1938, ku janė shkėputur momente tė tilla si zbritja nga makina, nėnshkrimi i dokumentit martesor, etj.

Mė tej fotot marrin gjithnjė e mė tepėr karakter familjar. Mbreti, tashmė i zhveshur nga uniforma ushtarake, gjithnjė elegant, nė kostum e gravatė pozon me tė birin dhe bashkėshorten teksa pushojnė nė sallon, apo ndėrsa i tregon princit njė libėr nga biblioteka e pasur. Pas vdekjes sė Zogut I, i cili pasqyrohet gjithashtu nė foto, hapėsirėn mė tė madhe e zė i biri, Leka.

Edhe mė interesante paraqiten objektet, mė tepėr pėr faktin qė ato janė pėrdorur prej mbretit. Pjesa mė e madhe e koleksionit pėrbėhet nga armėt e tij, armė tė ftohta e zjarri. Pėrkundėr armėve tė ftohta, qė Mbretėresha Geraldinė ia ka dhuruar Muzeut Historik Kombėtar, si njė shpatė me dorezė, mbi tė cilėn kanė nisur tė shihen shenjat e ndryshkut, apo shpatave tė fshehura nėn bastun, nė njė vitrinė mė vete ekspozohet njė komplet armėsh me vlera tė rralla. Njė revolver, njė thikė nė mill, njė brez… Tė gjitha tė punuara me mjeshtėri tė rrallė, tė gdhendura me motive floreale, tepėr fine, qė tregonin pėr sėrėn e personit qė i ka mbajtur. Nė njė tjetėr vitrinė ekspozohen tė tjera objekte.

Njė set prej 6 ēibukėsh, njė tavėll duhani, vula e familjes, njė frutierė argjendi e tė tjera objekte zbukurimi. Ca mė tej ca orendi, nė dukje tė zakonshme, por ka mundėsi tė kenė qenė pjesė e mbrėmjeve e takimeve mbretėrore, 80 vjet mė parė. Bėhet fjalė pėr njė komplet gotash me fron dhe filxhanė ēaji me ēajnik, mbi tė cilėn ėshtė gdhendur vula mbretėrore, shqiponja dykrenare dhe pėrkrenarja e Skėnderbeut. Kompleti i gotave etiketohen “Servis vere me stemėn mbretėrore, dhuruar nga princesha Adile, terziut (rrobaqepėsit) tė Oborrit Mbretėror Shukri Kėrēuku”. Nė njė tjetėr kėnd ėshtė zhvendosur njė copėz shtėpie. Ka mė sė shumti pamjen e njė studioje.

Njė tavolinė e vogėl rrethore, karrike, njė bibliotekė e vogėl, ku renditen me kujdes volume tė tėra enciklopedish, ca mbajtėse me kėmbė tė pėrdredhura, ku janė vendosur albumet e familjes, apo ndonjė statujė nė bronz dhe nė njė kėnd njė kalė i drunjtė me kėmbė tė harkuara, pėr tė pėrkundur fėmijėt e vegjėl. Nuk mungon edhe njė sergjen e njė gjym uji prej bronzi. Sigurisht kėsaj panorame tė pėrgjithshme nuk mund t’i mungojnė ca dorėshkrime, apo libra pėrshtypjesh, ku personalitete tė kohės, shqiptarė e tė huaj kanė lėnė mbresat e tyre pėr “Lartmadhninė e Tij”, e tė tjera dokumente personale, apo tė lėshuara gjatė kohės sė mbretėrisė.

Por fatkeqėsisht janė nėn pllakat e xhamta dhe nuk mund t’i shfletosh pėr tė kuptuar diēka mė shumė pėr kohėn, apo situatat nė tė cilat mbreti ka vėnė firmėn. Ndėrsa nė njė ekran shfaqet jeta e mbretit Zog e pretendentit tė fronit. Kjo copė mbretėrie ka pasur kėto ditė vizitorė tė shumtė, tė cilėt shikojnė me vėmendje fotografitė, lexojnė etiketat e datimet e secilės dhe kundrojnė objektet e pėrdorura nga Mbreti “i rėnė” nga froni.

-------------------------------

 

02/09/2008 http://www.gazeta-standard.com/tekst.php?idt=10247
 
Topalli: Mbreti Zog, Ataturku shqiptar
BLERINA GJOKA
Koha e Mbretit Zog, qė nė diktaturėn komuniste u mohua dhe u anatemua, ka marrė dje dhe vlerėsimin e politikės shqiptare. Nė mėnyrė tė sinqertė, kryetarja e Parlamentit, Jozefina Topalli, nuk ka nguruar ta krahasojė me liderin historik tė Turqisė, qė ka shėnuar nė histori reformimin e shtetit turk. Duke shfrytėzuar pjesėmarrjen nė ekspozitėn e hapur enkas pėr mbretėrinė shqiptare nė 80-vjetorin e saj, Topalli tha se “ishte njė njeri vizionar, qė ėndėrronte njė Shqipėri moderne. Besoj se modeli i tij ishte modeli i Ataturkut shqiptar”. E duke forcuar krahasimin e saj, ajo shtoi se “nė kuptimin e sotėm dhe nė artikulimin e sotėm besoj se ishte njė lider i vėrtetė, i admirueshėm pėr reformat qė bėri, pėr mendimin modern dhe aplikimin me kurajė tė idesė sė njė shteti modern shqiptar qė pėr atė kohė ishte jashtėzakonisht e vėshtirė”. Gjithashtu, Topalli ka parė mė gjerė aspektin parlamentar tė viteve tė mbretėrisė, ku shteti shqiptar ndėrtoi bazat e tij ligjore. Sipas kreut tė Kuvendit, shumė ligje tė atėhershme janė me interes pėr t’u studiuar pėr nga pėrmbajta dhe standardet qė kanė. “Historia e Mbretėrisė sė Shqipėrisė vlen pėr t’u studiuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar, pėrmes vizionit modern tė Mbretit Zog”, - u shpreh ajo.



Vlerėsimi

Pas miratimit para pak vitesh nga Parlamenti shqiptar i ligjit qė i lejonte familjes mbretėrore tė rikthehej nė atdhe dhe tė jetonte me tė gjitha nderimet qė i takojnė njė familje mbretėrore, politika shqiptare e ka parė nė njė prizėm tė ri kohėn e Zogut. Rasti mė i fundit ishte ai i djeshmi, kur kryeparlamentarja Topalli ka mbajtur vėrtet njė fjalim pėr t’u shėnuar referuar figurės sė Mbretit Zog dhe kohės qė ai mbretėroi. Nė kėtė mėnyrė pak nga pak, me ndihmėn edhe tė politikės, po fashitet nė mendimet e shqiptarėve imazhi i mbretit “tradhtar” i ngulitur nga doktrina komuniste. Me tė drejtė, kryetarja e Kuvendit u ndal nė hapėsirėn ligjore qė ka lėnė trashėgimi mbretėria shqiptare. Sipas saj, “ėshtė ndoshta historia e parė e gjithė historisė sė shtetit shqiptar qė vlen pėr t’u studiuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, qoftė nga pikėpamja qė unė e shoh si kryetare e Kuvendit tė Shqipėrisė: pėr ligjet qė janė bėrė, pėr Kushtetutėn, kodet, qarkoret, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar pėr tė cilin merita kryesore, absolutisht, nė ato vite ėshtė e Mbretit Zog”.



Pango: Mbretėria, moment i rėndėsishėm nė stabilitetin e shtetit

Ministri i Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Ylli Pango, pėrshėndeti dje nė emėr tė qeverisė Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare “80-vjetori i Monarkisė Shqiptare (1928-1939)”, kushtuar njė periudhe tė rėndėsishme tė historisė kombėtare, Mbretėrisė Shqiptare, e proklamuar si sot 80 vjet mė parė. “MTKRS e ka mbėshtetur kėtė konferencė, e cila ėshtė konferenca e parė ndėrkombėtare qė organizojnė institucionet shtetėrore, kushtuar kėsaj periudhe, sepse kėshtu i shėrbejmė njohjes, kultivimit dhe ndriēimit tė trashėgimisė sonė historike”, - ka nėnvizuar Pango nė kėtė konferencė ku ishin tė pranishėm personalitete tė jetės politike dhe kulturore shqiptare. “Periudha e Mbretėrisė Shqiptare, e cila mban vulėn e personalitetit politik dhe shtetasit tė njohur shqiptar, Ahmet Zogut, shėnon pikėsėpari njė moment tė rėndėsishėm nė stabilitetin e shtetit shqiptar”, - tha kreu i kulturės duke cilėsuar se gjatė kėsaj periudhe u konsoliduan institucionet kryesore politike, kulturore, ekonomike dhe shoqėrore kombėtare, duke i pėrafruar ato me institucionet demokratike tė kohės dhe duke futur shtetin shqiptar nė rrugėn e modernizimit dhe progresit. “Kam besim se konferenca e sotme do tė sjellė kontribute tė vlefshme pėr ndriēimin e historisė sė kėsaj periudhe, duke bėrė njė hap tė ri nė rishkrimin e historisė sonė kombėtare, nė mėnyrė objektive e korrekte”, - pėrfundoi Pango.



Ekspozita, Pallati Mbretėror Shqiptar nė foto

Nė Muzeun Historik Kombėtar ditėn e djeshme ėshtė hapur njė ekspozitė me fotografi qė i pėrkasin familjes mbretėrore shqiptare, qė ditėn kur ėshtė shpallur monarkia. Nė kuadėr tė 80-vjetorit tė Mbretėrisė Shqiptare, ekspozita ėshtė ēelur qė nė orėt e para tė mėngjesit. Nė fokus tė saj janė me dhjetėra fotografi tė rėndėsishme pėr ekzistencėn e familjes mbretėrore, tė cilat tregojnė aspekte tė ndryshme tė saj ndėr vite. Nė ceremoninė e hapjes sė ekspozitės ishin tė pranishėm anėtarė dhe tė afėrm tė Familjes Mbretėrore, historianė, personalitete tė kulturės, studiues shqiptarė e tė huaj. Ekspozita pėrmban foto nga jeta e Familjes Mbretėrore, objekte tė ndryshme nė pėrkatėsi tė Pallatit Mbretėror, veshje tė ruajtura nga ajo periudhė si dhe e mjedise tė improvizuara me orendi tė Pallatit Mbretėror. Pėr veē pamjeve tė veēanta, nė ambientet e hollit tė Muzeut Historik Kombėtarė nuk mungonin gjithashtu edhe dokumente apo materiale tė pasura. Fotografitė e pjesėtarėve tė Pallatit Mbretėrorė janė ekspozuara pikėrisht dje ku 80 vjet mė parė, menjėherė pas shpalljes sė republikės, pėrfaqėsues tė qeverisė shqiptare morėn vendimin e themelimit tė Monarkisė sė Shqipėrisė. Kjo ėshtė njė ekspozitė e cila ėshtė realizuar nga puna dhe pėrkujdesja e vetė oborrit mbretėror dhe pikėrisht nė fotot dhe materialet qė ajo pėrmban do tė ekspozohet e gjithė periudha e Monarkisė Shqiptare si dhe historia e familjes Zogu. Pas ceremonisė sė hapjes sė ekspozitės tė gjithė tė ftuarit morėn pjesė nė njė simpozium shkencor mbi monarkinė shqiptare, mbi veprimtarinė e mbretit Zog, i cili u zhvillua nė sallėn “Iliria”, nė hotel “Sheraton”. Ndėr 20 referuesit e planifikuar tė kėtij seminari bėnin pjesė studiues tė tillė vendas dhe tė huaj si historiani i famshėm amerikan, Ben Fischer, i cili e njeh mjaft mirė historinė e mbretit Zog, dhe ai francez, Patrik Nashbou. Fischer ka shkruar madje edhe njė libėr pėr mbretin Zog. 


Princi Leka: 1 shtatori, dita mbretėrore e shqiptarėve
VALENTINAMADANI
Princi Leka II Zogu, nė Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare “80-vjetori i Monarkisė Shqiptare (1928-1939)”, shprehu dje nė emėr tė Familjes Mbretėrore Shqiptare, "kėnaqėsinė, mirėnjohjen si shenjė vlerėsimi dhe respekti pėr 1 shtatorin, ditėn e themelimit tė Mbretėrisė Shqiptare, njė festė qė iu takon tė shqiptarėve, pa dallime partiake apo ideologjike, por edhe si njė respekt pėr historinė e shtetit shqiptar”. “Familja mbretėrore shqiptare e konsideron veten kontribuuese nė shėrbim tė njė kombi, i cili i ka dhėnė mbarė njerėzimit figura qė i nderon bota e qytetėruar e Perėndimit, qė nga Skėnderbeu, deri tek Nėnė Tereza”, - tha princi Leka nė Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare, me temė “Monarkia Shqiptare 1928-1939”. Princi Leka shtoi se “familja mbretėrore gjen rastin tė pėrshėndesė tė gjithė shqiptarėt kudo qė janė, pėr arritjet historike tė vendit tonė, si njė komb perėndimor, evropian dhe i qytetėruar, - duke shtuar se - dėshiroj tė falėnderoj dhe vlerėsoj tė gjitha ato qeveri, subjekte apo individė politikė, vendas apo tė huaj, tė cilėt kanė vėnė nga njė tullė nė kėtė ndėrtesė, qė tė gjithė e njohim dhe e respektojmė me njė emėr tė vetėm, Shqipėri. Me rastin e 80-vjetorit tė Monarkisė Shqiptare, nė mjediset e hotel "Sheraton", nė Tiranė, Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisė, si dhe Muzeu Historik Kombėtar, organizuan dje Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare, me temė “Monarkia Shqiptare 1928-1939”, e cila synon tė hedhė dritė mbi kėtė periudhė, ende tė panjohur tė shtetit shqiptar dhe tė historisė shqiptare. 80 vjet mė parė, mė 1 shtator tė vitit 1928, Asambleja Kushtetuese, e zgjedhur nga votimet e 16 gushtit tė atij viti, qė kryesohej nga Pandeli Evangjeli, vendosi me unanimitet tė plotė, ndėrrimin e formės sė qeverisjes sė Shqipėrisė, nga republikė, qė ishte deri nė atė kohė, nė monarki parlamentare, duke shpallur Ahmet Zogun, si Mbret tė Shqiptarėve.


 
 Topalli: Mbreti Zog, njė njeri vizionar qė ėndėrronte njė Shqipėri moderne

02-09-2008 / Gazeta 55

Kryetarja e Kuvendit Jozefina Topalli e vlerėsoi dje, figurėn e Mbretit Zog si “tė njė njeriu vizionar, qė ėndėrronte njė Shqipėri moderne”, gjatė ēeljes sė njė ekspozite nė mjediset e Muzeut Historik Kombėtar nė kuadėr tė festimeve pėr 80 vjetorin e themelimit tė Monarkisė Shqiptare.Nė pėrshėndetjen e saj, kryeparlamentarja Topalli tha se “historia e Mbretėrisė sė Shqipėrisė vlen pėr t’u studjuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar, pėrmes vizionit modern tė Mbretit Zog”. “Besoj se modeli i tij ishte modeli i Ataturkut shqiptar”, tha ajo ndėrsa theksoi se “ai ishte njė lider i vėrtetė pėr reformat qė bėri, pėr mendimin modern dhe aplikimin me kurajo tė idesė sė njė shteti modern shqiptar, qė pėr atė kohė ishte jashtėzakonisht e vėshtirė”. Kryetarja e kuvendit nėnvizoi rėndėsinė e studimit tė kėsaj periudhe “pėr ligjet e hartuara, Kushtetutėn, kodet, qarkoret dhe gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar dhe pėr tė cilin merita kryesore ėshtė e Mbretit Zog”. Nė ceremoninė e hapjes sė kėsaj ekspozite ishin tė pranishėm anėtarė dhe tė afėrm tė Familjes Mbretėrore, historianė, personalitete tė kulturės, studjues shqiptarė e tė huaj. Ekspozita pėrmban foto nga jeta e Familjes Mbretėrore, sende nga Pallati Mbretėror, veshje tė ruajtura nga ajo periudhė e mjedise tė improvizuara me mobilje origjinale tė Pallatit Mbretėror 600 foto dhe relike tė familjes Mbretėrore shqiptare nė njė ekspozitė/Tė paktėn 600 foto tė familjes Mbretėrore tė pėrzgjedhura mes 1000 tė tillave, pjesa mė e madhe e tė cilave ekspozohej pėr herė tė parė u prezantuan dje nė ekspozitėn “80-vjetori i Mbretėrisė Shqiptare” nė Muzeun Historik Kombėtar, nė Tiranė. Por pėr herė tė parė ekspozohen nė kėtė aktivitet kurora e mbretėreshės me tė gjithė aksesorėt e tjerė, relike tė Mbretit Zog, dekorata dhe urdhėra kalorsiakė tė kohės sė mbretėrisė, si dhe poltroni origjinal mbretėror dhe stema e familjes mbretėrore. E ēelur nė pėrkujtim tė themelimit tė Monarkisė nė Shqipėri. Nė fjalėn e tij, Drejtori i Muzeut Historik Kombėtar, Kasem Biēoku tha se “rikthimi nė pushtet i Ahmet Zogut nė Dhjetor 1924 i dha fund destabilitetit dhe anarshisė politike nė Shqipėri”. “Ekspozita, tha ai, i kushtohet Mbretit tė Shqiptarėve, Zogu i I-ė dhe familjes tė tij, tė cilėt janė pak tė njohur nga shqiptarėt pėr shkak tė ndikimit tė historiografisė komuniste”. Bashkėpunimi i ngushtė i Muzeut Historik Kombėtar me Oborrin Mbretėror Shqiptar mundėsoi hapjen e ekspozitės sė sotme kushtuar monarkisė shqiptare e para e kėtij lloji, duke shėnuar fillimin e veprimtarive mė tė rėndėsishme pėrkujtimore dhe shkencore tė organizuara deri mė sot nga institucionet tona shkencore pėr periudhėn mė vendimtare tė konsolidimit tė shtetit shqiptar. ...

 

http://www.gazeta55.net/index.php?kat=politike&artikulli=237

Konferencė shkencore pėr 80-vjetorin e monarkisė shqiptare

01-09-2008 / Gazeta 55Konferencė shkencore pėr 80-vjetorin e monarkisė shqiptare

Pėrvjetori i 80-tė i Monarkisė Shqiptare (1928-1939) pritet tė pėrkujtohet sot nė Tiranė me organizimin e njė Konferencė Shkencore Ndėrkombėtare, tė organizuar nga Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisė dhe Muzeu Historik Kombėtar. Pėr tė kremtuar kėtė datė historike sot do tė organizohen nė kryeqytet njė sėrė aktivitetesh kulturore-shkencore. Nė axhendėn e parashikuar me kėtė rast pėrfshihet ēelja e njė ekspozite nė Muzeun Historik Kombėtar, e cila do tė pasohet nga Konferenca Shkencore pėr rolin dhe kontributin e monarkisė nė Shqipėri, gjatė viteve 1928-1939. Kėtė Konferencė, qė pritet tė zhvillohet sot paradite nė Hotel Sheraton, do ta pėrshėndesė dhe kryeministri i vendit Sali Berisha, ndėrsa do tė referojnė historianė, studjues, publicistė nga Shqipėria, Kosova dhe vende tė tjera europiane. Diskutimet e tė pranishmėve do tė fokusohen nė kushtet historike tė krijimit tė monarkisė shqiptare, nė politikat e shtetit shqiptar ndaj minoriteteve gjatė periudhės sė Ahmet Zogut, nė marrėdhėniet shqiptaro-italiane gjatė kėsaj periudhe, etj. Gjithashtu, nė kėtė Konferencė tė zgjeruar do tė diskutohet edhe mbi kulturėn shqiptare, mbi rolin e gruas nė politikėn shtetėrore nė monarki etj ...

 

http://www.gazeta55.net/index.php?kat=politike&artikulli=253

Deklarata/ Topalli: Mbreti Zog enderronte nje Shqiperi moderne

01-09-2008 / Gazeta 55Deklarata/ Topalli: Mbreti Zog enderronte nje Shqiperi moderne

Kryetarja e Kuvendit Jozefina Topalli e vlerėsoi sot, figurėn e Mbretit Zog si "tė njė njeriu vizionar, qė ėndėrronte njė Shqipėri moderne", gjatė ēeljes sė njė ekspozite nė mjediset e Muzeut Historik Kombėtar nė kuadėr tė festimeve pėr 80 vjetorin e themelimit tė Monarkisė Shqiptare. Nė pėrshėndetjen e saj, kryeparlamentarja Topalli tha se “historia e Mbretėrisė sė Shqipėrisė vlen pėr t’u studjuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar, pėrmes vizionit modern tė Mbretit Zog. Besoj se modeli i tij ishte modeli i Ataturkut shqiptar", tha ajo ndėrsa theksoi se "ai ishte njė lider i vėrtetė pėr reformat qė bėri, pėr mendimin modern dhe aplikimin me kurajo tė idesė sė njė shteti modern shqiptar, qė pėr atė kohė ishte jashtėzakonisht e vėshtirė". Kryetarja e Kuvendit nėnvizoi rėndėsinė e studimit tė kėsaj periudhe "pėr ligjet e hartuara, Kushtetutėn, kodet, qarkoret dhe gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar dhe pėr tė cilin merita kryesore ėshtė e Mbretit Zog”. Nė ceremoninė e hapjes sė kėsaj ekspozite ishin tė pranishėm anėtarė dhe tė afėrm tė Familjes Mbretėrore, historianė, personalitete tė kulturės, studjues shqiptarė e tė huaj. Ekspozita pėrmban foto nga jeta e Familjes Mbretėrore, sende nga Pallati Mbretėror, veshje tė ruajtura nga ajo periudhė e mjedise tė improvizuara me mobilje origjinale tė Pallatit Mbretėror....

 

http://www.gazeta55.net/index.php?kat=kulture&artikulli=254

Familja Mbreterore publikon nje liber per Mbretin Zog ne 80 vjetorin e themelimit te monarkise

01-09-2008 / Gazeta 55Familja Mbreterore publikon nje liber per Mbretin Zog ne 80 vjetorin e themelimit te monarkise

Familja Mbretėrore Shqiptare, u ka dhuruar nga njė libėr sot tė gjithė pjesėmarrėsve nė njė Konferencė Shkencore Ndėrkombėtare tė organizuar nė Tiranė, nė kuadėr tė 1 shtatorit, ditės sė themelimit tė Mbretėrisė Shqiptare. Libri qė mban titullin “Nga notimet e Zogut I, mbretit tė shqiptarėve", ėshtė shkruar nga ish-koloneli i mbretit Zog, Hysen Selmani. Nė tė lexuesi gjen orvajtjet, sakrificat, luftrat e popullit pėr liri, por dhe interesat e popujve fqinjė, qė kėrkonin tė ndalonin evolucionin historik tė njė populli. Ndėr shkrimet e botuara nė libėr veēohen titujt si, "Pėrpjekjet e shqiptarėve pėr pavarėsi”, “Mbreti Zog dhe Princi Vidi”, “Pėr mbrojtjen e trojeve shqiptare”, “Shqipėria gjatė vitit 1920-1921”, etj. Por nė libėr, paraqiten dhe foto tė Familjes Mbretėrore ndėr vite. Autori i librit , Kolonel Hysen Selimi, lindi mė 1895, nė Lis, Mat. Mbasi kreu shkollimin ushtarak, shėrbeu pranė Mbretit Zog I, si adjutant i tij. Gjithė jetėn, ai ja kushtoi shėrbimit pranė Familjes Mbretėrore, deri sa vdiq, nė vitin 1973. ...

 

 

 

 
 Si u shpall Mbretėria Shqiptare
 
31/08/2008 - 14:56
• Gazmend A. Bakiu

Cilido qė ka lexuar mjaftueshėm pėr politikėn shqiptare nė vitet 1920- 24, e ka tė qartė diferencėn midis staturės sė Ahmet Zogut dhe personazheve tė tjerė tė politikės. Si rezultat i aftėsive qė ai tregoi dhe gabimeve tė kundėrshtarėve tė tij, nė dhjetorin e vitit 1924, Zogu arriti tė bėhej i gjithėpushtetshėm. Qė nė janarin e vitit 1925, ai mund tė ishte shpallur Mbret, por nuk u ngut. Ngutja, nga e cila vuajnė jo pak politikanė, - nuk ishte karakteristikė e tij. Nga ana tjetėr, Princi Wied nuk kishte abdikuar; largimi i tij ligjor vinte natyrshėm me ndryshimin e formės sė regjimit. Kjo ishte njė arsye mė shumė pėr tė shpallur sė pari Republikėn, (21 janar 1925), pėr tė konsoliduar pushtetin, dhe pastaj pėr tė pritur momentin e pėrshtatshėm, pėr tė hipur nė Fron. Republika do ta kishte jetėn tė shkurtėr, sepse ishte koha e Mbretėrive. Kujtojmė se, i gjithė Ballkani, Italia dhe shumė shtete nė Europė ishin Monarki. Gjithashtu, mendėsia e shqiptarėve nė kėtė kohė anonte nga forma monarkike e regjimit. Shpallja e Mbretėrisė do tė ishte dhe qe njė hap tjetėr i rėndėsishėm, nė stabilitetin e shtetit shqiptar. Nė vitin 1928, Ahmet Zogu e kuptoi se koha e pėrshtatshme pėr tė shpallur Mbretėrinė kishte ardhur, por pėr kėtė u ndėrmorėn tė gjitha hapat e nevojshme kushtetuese. Mė 1 qershor 1928, kryetari i Republikės iu drejtua me njė mesazh tė dy dhomave legjislative. Mė 7 qershor 1928, Dhoma e Deputetėve dhe Dhoma e Senatit, nė njė mbledhje tė pėrbashkėt vendosėn njė shtojcė nė nenin 141 tė Statutit, si vijon: “Rishikimi i pėrgjithshėm i Statutit i pėrket Asamblesė Kostituente. Kur vendoset nevoja e rishikimit tė pėrgjithshėm tė Statutit simbas procedurės tė caktuar nė kėtė artikull, tė dy Dhomat quhen vetvetiu tė shpėrndara dhe dekretohen zgjedhje pėr Asamble Kostituente simbas Art.47 tė Statutit.” Nė mbėshtetje tė kėtij neni, mė 16 qershor 1928 u dekretuan zgjedhjet pėr Asamblenė Kushtetuese, tė cilat u zhvilluan mė 17 gusht 1928, me votim indirekt, njė asembleist pėr 15.000 banorė dhe pėr ēdo fraksion qė i kalonte 7.500 banorė. Ndėrkohė, shpallja e afėrt e Mbretėrisė ishte bėrė publike. Ahmet Zogu kishte njoftuar dhe marrė aprovimin e fuqive tė mėdha, (sė pari tė Italisė), pėr hapin qė po hidhte. Nė gjysmėn e dytė tė gushtit, nė Tiranė dhe nė qytetet e tjera tė vendit u zhvilluan manifestime nė pėrkrahje tė shpalljes sė Monarkisė. Njė rast pėr manifestim qe edhe kthimi i Zogut nga Durrėsi mė 23 gusht 1928, (Gazeta Shqiptare, 24 gusht 1928), paēka se njė studiues i huaj shkruan qė atė verė ai s’kishte lėvizur nga Pallati, nė Tiranė, (Bernd J. Fischer, Mbreti Zog.., Tiranė, 1996, f.135). Pėrbėrja e Asamblesė Kushtetuese qė do tė shpallte Mbretėrinė ka qenė si vijon: Pėr prefekturėn e Beratit: Ferit Vokopola, Hamit Myftiu, Hysni Toska, Milto Tutulani, Sami Vrioni, Spiro Papa, Veis Sevrani; Pėr prefekturėn e Dibrės: Abdurrahman Dibra, Abdurrahman Salih, Fiqri Rusi, Hafėz Xhemali, Kolė Mjeda, Xhelal Zogu; Pėr prefekturėn e Durrėsit dhe Tiranės: Isuf Gjinali, Rexhep Matja, Said Toptani, Shahsivar Alltuni, Vasil Rusi, Zija Toptani; Pėr prefekturėn e Elbasanit: Ahmet Hastopalli, Anton Beēa, Hajdar Blloshmi, Hasan Biēaku, Riza Kishta, Shefqet Vėrlaci; Pėr prefekturėn e Gjirokastrės: Fejzi Alizoti, Harallamb Papadhopulli, Hiqmet Delvina, Javer Rushiti, Kasėm Radovicka, Mihal Kaso, Petro Harito, Petro Poga, Thoma Papajano; Pėr prefekturėn e Korēės: Bexhet Frashėri, Haki Mborja, Kostaq Kotta, Kristaq Kosturi, Llambi Bibmbli, Pandeli Evangjeli, Sulejman Starova, Syrja Pojani, Xhaferr Ypi; Pėr prefekturėn e Kosovės: Bahri Begolli, Hasan Kryeziu, Salih Vuēiterni; Pėr prefekturėn e Shkodrės: Ejėll Serreqi, Halit Rroji, Jak Koēi, Lec Deda, Maliq Bushati, Mark Kapedani, Musa Juka, Ndrek Kiēi; Pėr prefekturėn e Vlorės: Ibrahim Xhindi, Sadik Shaska, Simon Simonidhi, (Shqipėnija mė 1937, Vėll.I, Tiranė 1937, f.62-63).
Mbledhja e parė
Mė 25 gusht 1928, nė orėn 09.30, Asambleja Kushtetuese zhvilloi mbledhjen e parė. Pasi u lexuan emrat e asambleistėve, Pandeli Evangjeli u zgjodh kryetar i pėrkohshėm si deputeti mė i vjetėr, ndėrsa Ejėll Serreqi u zgjodh sekretar si deputeti mė i ri. Pasi u ngrit komisioni i verifikimit tė kredencialeve(mandateve), seanca u mbyll.
Mė 27 gusht, nė orėn 16.00 u zhvillua mbledhja e dytė, e cila filloi me leximin dhe pranimin e raportit tė komisionit tė kredencialeve (mandateve). Deputetėt bėnė betimin, si vijon: “Betohem botėnisht se si asambleist kam pėr tė kryem detyrėn e ngarkueme prej popullit me ndėrgjegje tė plotė dhe vetėm pėr tė mirėn e pėrgjithshme t’Atdheut”, (Bisedimet e Asamblesė Kostituente, Nr.1, Tiranė, 1928, f.7). Pas kėsaj u zgjodh kryesia e Asamblesė Kushtetuese: Pandeli Evangjeli, -kryetar; Ferit Vokopola, -nėnkryetar; Fiqri Rusi -kujdestar; Ejėll Serreqi -sekretar. Nė pėrfundim tė mbledhjes sė dytė, Pandeli Evangjeli njoftoi se nė rend tė ditės ishte rishikimi i pėrgjithshėm i Statutit, ndėrkohė gazetat hamendėsonin rreth titullit tė Mbretit. Mė 29 gusht, nė orėn 17.00. u zhvillua mbledhja e tretė. U lexuan telegramet nga tė gjitha krahinat e Shqipėrisė qė kėrkonin shpalljen e Mbretėrisė, dhe u vijua me diskutimet e 24 deputetėve, tė cilėt kėrkonin shpalljen e Mbretėrisė dhe proklamimin e Zogut Mbret tė Shqiptarėve. Nė fakt ka qenė njė lėvizje e menduar prej kohe, por e pėrmendur mė 29 gusht, shpallja e Ahmet Zogut, Mbret i Shqiptarėve dhe jo i Shqipėrisė, gjė qė kishte njė kuptim tė qartė kombėtar dhe politik. Nė pėrfundim tė mbledhjes u formua njė komision i posaēėm pėr hartimin e neneve kryesorė tė Statutit tė ri. Komisioni mbajti mbledhjen e tij, mė 30 gusht 1928.
Ditėn e shtunė, mė 1 shtator 1928, nė orėn 09.00. u zhvillua mbledhja e katėrt e Asamblesė Kushtetuese. U lexua raporti i komisionit, i cili kishte pėrgatitur nenet kryesore tė Statutit tė ri. Me propozim tė Mihal Kasos pas leximit tė ēdo neni votimi u krye nė kėmbė. Kėshtu, nė orėn 9.12, Asambleja Kushtetuese votoi unanimisht duke e shpallur Shqipėrinė, Mbretėri demokratike, parlamentare, tė trashėgueshme dhe Zogun I, Mbret tė Shqipėtarėve. Gjithashtu, u aprovua edhe formula e betimit tė Mbretit. Duartrokitjet dhe njėqind e njė tė shtėna topi pėrshėndetėn vendimin. Nė kundėrshtim me zakonin e mbretėrve nė Europė, pėr tė evidentuar emrin, Ahmet Zogu zgjodhi mbiemrin (Zog I) pėr emėrtim zyrtar. Emri Ahmet iu duk i papėrshtatshėm pėr drejtimin qė kishte vendosur t’i jepte vendit.
Ceremonitė
Njė komision me deputetė nga tė nėntė prefekturat e vendit, i kryesuar nga Pandeli Evangjeli, u nis drejt Pallatit, qė pas kėsaj date u quajt Mbretėror, (sot Akademia e Shkencave), pėr t’i komunikuar formalisht Mbretit vendimin e Asamblesė Kushtetuese. I pėrcjellė nga brohoritjet popullore tė rastit, komisioni kaloi mes njė kompanie tė gardės, veshur me uniforma tė kuqe, dhe hyri nė Pallat. Nė orėn 10.00, tė datės 1 shtator 1928, Ahmet Zogu pranoi kurorėn. Njė gazetė e kohės ka botuar njė foto tė tij, pėr tė cilėn thotė se ėshtė bėrė 5 minuta mė pas, (Telegraf, 9 shtator 1928).
Betimi i Mbretit nė Parlament do tė bėhej mė 1 shtator 1928, nė ora 17.00, por nė fakt bė 20 minuta mė pėrpara, siē duket pėr arsye sigurie. Festimet e pasdites sė 1 shtatorit 1928 filluan qė nė orėn 14.00, dhe zgjatėn tre ditė. Repartet e ushtrisė ishin rreshtuar, populli kishte dalė nė rrugė, ndėrsa disa aeroplanė hidhnin fletushka nga ajri. Nė orėn 16.00. u dėgjua buēitja e trumpetave dhe mė pas hymni kombėtar, (Gazeta shqiptare, 2 shtator 1928).

 

 

http://www.gazeta55.net/index.php?kat=politike&artikulli=224

Neser zhvillohet nje konference shkencore per 80-vjetorin e Monarkise Shqiptare

31-08-2008 / Gazeta 55Neser zhvillohet nje konference shkencore per 80-vjetorin e Monarkise Shqiptare

Pėrvjetori i 80-tė i Monarkisė Shqiptare (1928-1939) pritet tė pėrkujtohet nesėr nė Tiranė me organizimin e njė Konferencė Shkencore Ndėrkombėtare, tė organizuar nga Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisė dhe Muzeu Historik Kombėtar. Pėr tė kremtuar kėtė datė historike nesėr do tė organizohen nė kryeqytet njė sėrė aktivitetesh kulturore-shkencore. Nė axhendėn e parashikuar me kėtė rast pėrfshihet ēelja e njė ekspozite nė Muzeun Historik Kombėtar, e cila do tė pasohet nga Konferenca Shkencore pėr rolin dhe kontributin e monarkisė nė Shqipėri, gjatė viteve 1928-1939. Kėtė Konferencė, qė do tė zhvillohet nesėr paradite nė Hotel Sheraton, do ta pėrshėndesė dhe kryeministri i vendit Sali Berisha, ndėrsa do tė referojnė historianė, studjues, publicistė nga Shqipėria, Kosova dhe vende tė tjera europiane. Diskutimet e tė pranishmėve do tė fokusohen nė kushtet historike tė krijimit tė monarkisė shqiptare, nė politikat e shtetit shqiptar ndaj minoriteteve gjatė periudhės sė Ahmet Zogut, nė marrėdhėniet shqiptaro-italiane gjatė kėsaj periudhe, etj. Gjithashtu, nė kėtė Konferencė tė zgjeruar do tė diskutohet edhe mbi kulturėn shqiptare, mbi rolin e gruas nė politikėn shtetėrore nė monarki....

 

 

 
Mbretėria Shqiptare, 80 vjet nostalgji
LORENA KOLLOBANI
Lorena Kollobani



"Mbreti Zog ishte nė lartėsinė e duhur dhe njeriu i cilėsuar pėr ta udhėhequr vendin qė natyra dhe traditat e popullit shqiptar e kėrkonin". Kėshtu ka deklaruar Hug H. Grant, ish-ministėr i SHBA-sė nė Oborrin Mbretėror Shqiptarė. Mė 1 shtator 1928 Kuvendi Kushtetues vendosi qė Shqipėria tė shpallet mbretėri demokratike parlamentare dhe e trashėgueshme, me mbret tė shqiptarėve naltmadhėrinė e tij, Zogu I.

Njė fron mbretėror shqiptar do tė thoshte autonomi dhe pavarėsi e shtetit. Referuar librit tė Ilir Ushtelencės, kėto ishin probleme qė diskutoheshin qė nė 1924 nga deputetėt e asamblesė kushtetuese, tė cilėt u ndanė nė dy grupe, republikanė dhe pėrkrahės tė mbretėrisė. Nė qershorin e vitit 1928 pas krijimit tė qeverisė sė re, Presidenti Zog nė emėr tė qeverisė dhe deputetėve, me qėllim qė shtetit shqiptar t'i jepej forma definitive nė pėrputhje me kushtet e brendshme dhe rrethanat e jashtme, nxori dekretin qė mė 5 gusht 1928 tė mblidhej Kuvendi Kushtetues pėr tė rishikuar ndryshimet e mundshme nė Kushtetutė. Zgjedhjet e deputetėve nė Kuvend u bėnė nė rregull, ndėrsa Pandeli Evangjeli ishte Kryeministėr.



Dita e madhe



1 shtator 1928



Mbledhja u hap nė orėn 9 tė mėngjesit, ndėrsa seanca u hap nga kryetari Pandeli Evangjeli. Deputetė nga treva tė ndryshme mbajtėn fjalime nė kėtė ditė, ndėrsa Ahmet Zogu u quajt stėrnipi i Skėnderbeut. Pasi delegatėt biseduan me njėri-tjetrin ligjėratat e ndryshme kuptimplota, zgjodhėn njė komision qė t'i paraqiste Ahmet Zogut njė vendim tė posaēėm me kėtė pėrmbajtje: "Asambleja Kushtetonjėse e mveshur me fuqitė sovrane tė kombit, e aspinuar prej dėshirės sė shquar tė popullit, pėr interesat vitale t'Atdheut, nė mbledhjen me datė 1 shtator ditėn e shtunė nė orėn 9 e 12 minuta, me njė zė e me njė shpirt zgjedh e proklamon: Mbret tė Shqiptarėve (Zogu I) birin tė dalur prej gjirit tė vet, Shpėtimtarin e Kombit, "Ahmet Zogun", i zbritur prej familjes sė famshme Shqiptare "Zogu". Komisioni u pėrbė prej 17 vetash nga dy pėr ēdo rreth elektoral. Nė orėn 5 pasdite tė 1 shtatorit paraqitet Nalt Madhnija e Tij, Zog I-Mbret i shqiptarėve para asamblesė Kushtetuese dhe nė mes tė brohoritjeve tė pandaluara betohet sipas Statutit tė shtetit shqiptar: "Unė Zogu I, mbreti i shqiptarėve, nė ēastin qė kam hipur nė fron tė mbretėrisė shqiptare dhe kam marrė nė dorė pushtetin mbretėror, betohem para Zotit fuqiplotė se do ruaj bashkimin kombėtar, pavarėsinė shtetėrore dhe tėrėsinė tokėsore, do respektoj me besnikėri Kushtetutėn dhe do veproj nė pėrputhje me kushtet dhe ligjet nė fuqi, duke pasur gjithnjė parasysh tė mirėn e popullit. Perėndia mė ndihmoftė”.

Pas betimit, mbreti mbajti njė fjalim tė shkurtėr: “Nuk ėshtė aspak e vėrtetė, qė shqiptari i ka humbur cilėsitė e tij dhe se s'meriton tė ekzistojė, siē kanė kujtuar e kujtojnė disa. Ndėrsa kombeve tė tjera kur krijuan shtetet e tyre s'u mungoi ndihma e jashtme, kombi ynė e fitoi lirinė e tij me mundim, sakrifica e gjak. Shqiptari nė kohė tė lashta e tė afėrta ka treguar se nė ēastin e duhur ėshtė bashkuar pėr mbrojtjen e atdheut. Kjo u vėrtetua edhe pas Luftės Botėrore, kur kombi ynė nė vitin 1913 u cungua me njė vendim qė ne s'e kemi njohur e s'do ta njohim kurrė. E pranoj mbajtjen e kurorės mbretėrore, qė mė besoi populli dhe premtoj se nėse nuk do jem nė gjendje tė mbaj premtimet do i lėshoj vendin njė tjetri mė tė pėrshtatshėm.

Zogu e deklaronte veten e tij mbret i shqiptarėve dhe jo mbret i Shqipėrisė.

Fjala Mbretni dhe Mbret ishte njė besim, njė kurajė, njerėzit filluan me besuar se pas asaj apatie dhe plogėshtie me intriga dhe me pėrēarje koha erdhi mė nė fund me u kthye sė mbari dhe me filluar njė jetė tė re me optimizėm se sė shpejti dhe shqiptarėt do tė krahasoheshim me tė tjerėt dhe do tė ecnim nė rrugėn e pėrparimit dhe tė civilizimit.

Ndėrsa sot mė datėn 1 shtator 2008 plot 80 vjet mė pas nė Pallatin Mbretėror do festohet 80-vjetori i mbretėrisė, 80 vjetori i moderimit tė Shqipėrisė dhe 80 vjetori i epokės mė tė artė nė historinė e vendit tė shqiponjave”.



Edhe 80-vjetori i ndėrgjegjes kombėtare shqiptare



Ndryshe nga e zakonshmja kur njė mbretėri falėnderon vendin e saj pėr kurorėn, Shqipėrisė i duhet tė falėnderoj kurorėn pėr ndėrgjegjen kombėtare tė shtetasve tė saj.

Pėr vetė triumfin e idesė kombėtare duhet tė gėrshetohen tre faktorė kryesore, qė janė vetėdija popullore e tė qenit njė komb i vetėm, propaganda kombėtare dhe veprimi patriotik pėr arritjen e qėllimeve.

Padyshim qė duke u bazuar te ēfarė na ka treguar historia realiste dhe jo ajo idealiste tre kanė qenė burrat e shtetit qė dinin tė ndėrthurnin harmonikisht kėto tre karakteristika tė vendit tonė. Dhe ata ishin: Skėnderbeu, Ismail Qemali dhe Ahmet Zogu.

Ahmet Zogu apo Mbreti i Shqiptarėve siē njihet nga ne dhe nga gjithė bota iu dhuroi shtetasve tė tij edhe pse jo pėr shumė kohė “kohėn e artė” ose “Pax Albania”, kohė kjo e cila edhe sot kėsaj dite kujtohet me nostalgji nga ata qė rrojnė ende dhe ėndėrrohet nga ata shqiptarė qė e dėgjojnė ato vite tė lakmuara tė Shqipėrisė.

Nė atė kohė falė mbretėrisė sonė, qetėsia brenda vendit ka qenė proverbiale dhe jo e vendosur me terror, por me ligje tė drejta, moderne dhe vepruese, qė siguronin jetėn e personit, lirinė e veprimtarisė ekonomike, tė drejtėn e lėvizjes sė lirė tė njerėzve e tė ideve dhe shumė liri tė tjera qė edhe sot pas 80 vitesh nuk i kemi siguruar siē duhet. Pėr t’u pėrmendur dhe pėr t’u kopjuar madje ėshtė edhe politika e jashtme, e cila ishte mė se e matur dhe e ekuilibruar. Nxėnėsit pėr mė tepėr nė shkolla formonin idenė kombėtare tė tėrėsisė sė trojeve etnike dhe tė popullit shqiptar pėrfshirė Kosovėn dhe Ēamėrinė ndryshe nga sot, kohė ku ideja kombėtare tek tė rinjtė shqiptar, por edhe tek tė rriturit ėshtė venitur sikur tė mos kishte ekzistuar kurrė dhe kur fjala atdhe nuk tė jep mė asnjė emocion, apo ndjenjė dhe ndodh madje qė dhe nėse pėrmendet, tė fillojnė tė tallen me tė.

Nė Shqipėri me ardhjen e mbretėrisė ndryshe nga vendet e tjera tė Ballkanit erdhėn edhe idetė perėndimore. Idetė reformatore erdhėn jo vetėm nga tė diplomuarit e universiteteve tė Harvardit dhe tė Parisit, por mbi tė gjitha dhe nga Statuti Themeltar i Mbretėrisė Shqiptare qė do tė jepnin shumė shpejt garancitė ligjore pėr njė jetė demokratike nė vend dhe pėr zhvillimin e reformave, por qė pėr fat tė keq u ndėrprenė nga Lufta e Dytė Botėrore. Monarkia Shqiptare duke qenė e tipit kushtetues ishte e pėrshtatshme edhe pėr zhvillimin e demokracisė dhe falė saj u sigurua edhe stabiliteti politik brenda vendit njė problem gangrenė ky pėr politikėn shqiptare pėr vite me radhė.

Nė kohėn e mbretėrisė, shqiptarėt gėzonin liri tė plotė duke punuar shumica pronėn e tyre, duke e siguruar jetesėn me punė tė ndershme dhe duke u ndjerė zotėr tė vendit tė tyre pa pasur dėshirėn e emigrimit masiv kurrsesi.

Suksesi nė luftėn dhe pėrpjekjet pėr bashkimin e kombit dhe pėr ndėrtimin e shtetit modern tė qendėrzuar i dedikohen mbi tė gjitha Mbretėrisė Shqiptare.

Nė atė kohė ideja e bashkėsisė nuk ishte ende e pjekur si duhet dhe kjo shpjegohet me sundimin e huaj qindravjeēar.

Nga tė gjitha qeveritė shqiptare, Mbretėria e Ahmet Zogut ishte mė shumė se kurrė nė shėrbim tė atdheut e tė kombit, pėr formimin, forcimin dhe mbrojtjen e shtetit shqiptar tė pavarur dhe tė sė drejtės sė shqiptarėve pėr bashkimin kombėtar brenda tėrėsisė sė trojeve tė tyre etnike nga udhėheqja jo vetėm e njė njeriu me ideale, karizmatik dhe mbi tė gjitha njė atdhetari tė madh, por edhe nga udhėheqėsit e tjerė tė kėsaj qeverie qė ishin njerėz tė zotė, tė zgjuar, energjikė, tė pastėr moralisht dhe tė pėrkushtuar pėr vendosjen nė Shqipėri tė njė demokracie tė vėrtetė tė bazuar nė drejtėsi e tė siguruar me ligje e tė drejta vepruese pėr tė rivendosur dinjitetin e nėpėrkėmbur tė shqiptarėve. Tė drejtat e tyre tė mohuara pa dallime tė prejardhjes klasore, tė pėrkatėsisė krahinore, tė anėsive partiake dhe atyre fetare roli i Ahmet Zogut tek tė cilat do tė mbetet i pakontestueshėm.

I bindur nė idetė e tij se besimi nė Zot, ruan dhe forcon pareshtur ndjenjėn kombėtare, biri i Matit, qė nė ditėt e para kur duhej tė merrte nė duar e veta qetėsinė dhe rendin nė shtetin amė (nė Shqipėri, nė ditėt e Kongresit tė Lushnjės) u pėrpoq tė hyjė nė lidhje tė drejtėpėrsėdrejta, tė sinqertė, me besimet fetare, duke dashur t’u sigurojė atyre njė dimension jo vetėm institucional por edhe kombėtar. Dhe nė kėtė mision, idetė e Mbretit Zog kanė ngadhėnjyer kurdoherė nė kahe tė nacionalizmit shqiptar.

Nė vitet ‘30 tė shekullit tė kaluar, atėherė kur vendet ballkanike e pėrtej tyre ishin pėrleshur dhe pėrlesheshin etnikisht pėr shkak tė besimeve tė tyre fetare, nė Shqipėri mbizotėronte ideja e madhe se feja e shqiptarit ėshtė shqiptaria.

Mbreti i shqiptarėve, Ahmet Zogu dhe Mbretėria Shqiptare u bėnė shembull pėr shumė shtete evropiane. Kushtetuta Mbretėrore ishte ndėr mė tė pėrmendurat dhe ajo mbetet edhe sot e kėsaj dite, aty jo vetėm qė rregullohet e drejta e besimeve fetare, por pėrmes tyre pėrcillen edhe mesazhet e dashurisė pėr Atdheun dhe Kombin shqiptar.

“Atdheu mbi tė gjitha” ishte porosia e Mbretit Zog dhe kjo porosi synonte realizimin e ėndrrės sė rilindasve tanė pėr njė Shqipėri tė shqiptarėve. “Atdheu mbi tė gjitha” duhet tė rizgjohet, po sot dhe si datė le tė jetė sėrish data 1 shtator, dita kur monarkia jonė bėn 80 vjeē dhe dita kur shqiptari para 80 vitesh u bekua si i tillė. 

 

 

http://www.shekulli.com.al/news/53/ARTICLE/29378/2008-07-28.html

Shpata e Zogut shitet nė Londėr

Pak ditė mė parė, nė njė ankand tė zhvilluar nė Londėr, u shit pėr 10800 paund shpata qė Mbreti Zog mbante nė ceremoninė e martesės. Shpata e punuar nė ar daton 27 prill 1938

Alma Mile
Hene, 28 Korrik 2008 08:36:00
   

Pak ditė mė parė, nė njė ankand tė zhvilluar nė Londėr, u shit pėr 10800 paund shpata qė Mbreti Zog mbante nė ceremoninė e martesės. Shpata e punuar nė ar daton 27 prill 1938

Pėr rreth 14 mijė euro, njė koleksionist anglez zotėron prej pak ditėsh shpatėn ceremoniale tė Mbretit Zog. Njė shpatė historike qė i pėrket monarkut shqiptar, ishte njė nga artikujt e rrallė qė u shit nė njė ankand pėr armė dhe parzmore, qė u zhvillua disa ditė mė parėnga “Bonhams” nė Knightsbridge nė Londėr. Nuk dihet mirė rrugėtimi qė ka bėrė ky objekt, veēse ankand pas ankandi ai ka pėrfunduar nė njė nga agjencitė mė tė mėdha tė shitjeve, bashkė me njė numėr tė madh armėsh tė ardhura nga e gjithė bota dhe tanimė i pėrket njė koleksionisti anonim. Arma e mbretit Zog, njė shpatė e rrallė oficerėsh me dorezė tė artė e mbajtur gjatė festimeve tė martesės sė tij, njė prodhim italian ari 18 carat, e kapėrceu vlerėn fillestare tė shitjes (4 mijė paund), duke arritur nė 10,800 paund tė ofruara nga njė blerės anonim. Nė dorezė shėnohet data 5 prill 1938. Doreza e punuar e gjitha nė ar, ėshtė njė vepėr e vėrtetė artistike.

Nė qendėr tė saj ndodhet stema shqiptare, pėrkrenarja e Skėnderbeut, njė flamur qė shpaloset nė tė dyja anėt dhe nė mes njė shqiponjė me dy krerė, nė zemėr tė sė cilės ėshtė gdhendur Z I (Zogu I). Stema rrethohet nga njė shumėsi gjethesh. Tehu i shpatės, 85 cm e gjatė, ėshtė gjithashtu i zbukuruar me motive floreale, por ajo qė tė bie nė sy janė mbishkrimet e gdhendura nė shqip nė tė dyja anėt. Nga njėra anė shkruhet me gėrma tė arta “Besnikė Deri Nė Dekė Prisit Tė Vet Tė Mathi”, ndėrsa nga ana tjetėr “Oficerėt Shqiptarė 27 prill 1938”.

Sigurisht bėhet fjalė pėr njė objekt ceremonial, qė shoqėronte veshjen e mbretit gjatė ceremonisė madhėshtore tė martesė sė tij. Dasma e Mbretit Zog u zhvillua nė 27 prill tė vitit 1938 (dhe mbishkrimi mbi tehun e shpatės pėrkon me kėtė datė). Ishte 43 vjeē kur u martua me konteshėn hungareze Geraldine Appony, vajza e madhe e Kontit Gyula Appony nga Nagi-Appony dhe tė konteshės Gledis Stjuart, njė amerikane me prejardhje skoceze dhe irlandeze, pėr tė mbretėruar pėrkrah tij nė shtetin mė tė panjohur tė Europės. Dhjetėra tė ftuar specialė kishin ardhur tė nderonin mbretin e Shqipėrisė, mes tė cilėve pėrfaqėsues nga Dinastia Mbretėrore Italiane e Savojės, Duka i Bergamos, ambasadorėt e Belgjikės, Rusisė, Japonisė dhe Iranit, tė cilėt sollėn me vete dhe dhurata tė shumta. Festimet e martesės sė mbretit Zog zgjatėn disa ditė.

Pėrpos tė ftuarve tė nderuar nga vende tė ndryshme tė Evropės, u shtruan disa darka nė hotelet mė tė mira tė kohės pėr gazetarėt, arsimtarėt, etj. Festimet mė tė mėdha i pėrjetuan qyteti i Tiranės dhe i Durrėsit, ku mbreti shkoi pėr vizitė njė ditė pas martesės sė tij. Sipas fotove tė kohės, sheshi para Bashkisė sė vjetėr tė Tiranės, ku sot ndodhet Muzeu Historik Kombėtar, ishte mbushur me njerėz tė veshur mirė, qė festonin martesėn e mbretit. Po kėshtu nė Durrės, teksa mbreti Zog dhe mbretėresha Geraldinė udhėtonin me njė makinė tė hapur, populli priste duke duartrokitur e sigurisht kuriozė pėr tė parė mbretėreshėn e re tė shqiptarėve. Ahmet Zogu u kurorėzua mbret nė shtator tė vitit 1928 dhe mbretėroi deri nė 7 prill tė vitit 1939, ditė nė tė cilėn Shqipėria u pushtua nga Italia fashiste.

Njė tjetėr objekt me vlerė qė u shit nė ankandin e pak ditėve mė parė ishte edhe njė kapelė e periudhės sė Revolucionit Francez, pra tė fundit tė shek. XVIII. Ajo gjithashtu e tejkaloi ēmimin nga 3 mijė paundėsh, duke u shitur 10,320. Blerėsi anonim anglez duhet tė pėrballonte njė duel tė vėrtetė pėr tė siguruar kėtė pjesė tė rrallė dhe tė mrekullueshme historie. Kjo kapelė ka njė interes tė veēantė, pasi shoqėrohej me njė shėnim tė vjetėr me shkrim dore, qė tregon se kapela ėshtė mbajtur nga Mr. McGibbon nė arrati nga revolucioni francez. “Kapelja e lirisė me tė cilėn Mr. McGibbon la Parisin nė revolucion”. Ky objekt i rrallė i mbijetuar ngjan me njė kapelė policie. Megjithatė nė kėtė rast mendohet qė ajo t’i ketė pėrkitur njė anėtari tė ushtrisė sė revolucionit, qė ishte njė grupim politik, ndryshe nga ushtria e rregullt, i ngarkuar tė zbatojė dekretet e Konventės. Prania e njė spirance sugjeron qė kapela mund tė jetė mbajtur nga njė marinar.

Nė ankandin e pak ditėve mė parė, u shit njė numėr i madh armėsh historike, kryesisht armė zjarri, por duket se shumė pak ishin ato qė arrinin lartėsinė e armės sė ardhur nga Shqipėria. Dhe nė tė vėrtetė, shpata e Mbretit Zog, ishte njė nga objektet e shitura mė shtrenjtė nė ankand. Sipas specialistėve tė fushės, blerja e armatimeve tė vjetra ėshtė tashmė nė modė. “Bonhams” u themelua nė 1793 dhe ėshtė njė nga ndėrmarrjet e ankandeve mė tė vjetra nė botė pėr veprat e artit dhe objektet antike. Kompania aktuale u krijua nė nėntor tė vitit 2001 nga bashkimi iBonhams & Brooks, Phillips Son dhe Neale UK. SotBonhams organizon mė shumė ankande se tė gjitha rivalėt e saj. Ankandet zhvillohen qė ngaSan Francisco, Los Angeles, New York dhe Boston nė SHBA, Zvicėr, Francė, Monako, Australi, Hong Kong dhe Dubai. Bonhams ka njė rrjet botėror zyrash nė 25 vende.

 

 

http://www.shekulli.com.al/news/44/ARTICLE/31844/2008-09-05.html

Monark apo qytetar?

Monteskje, te “Historia e Filozofisė tė sė Drejtės”, thotė qė “nė demokraci populli nė disa drejtime ėshtė monark, dhe nė disa drejtime tė tjera nuk ėshtė veēse shtetas”. Kėtej lind njė pyetje tjetėr: Sa ėshtė “monark” populli tek e drejta e tij?

Nga Kleanthi Zoto
Premte, 05 Shtator 2008 08:29:00

Monteskje, te “Historia e Filozofisė tė sė Drejtės”, thotė qė “nė demokraci populli nė disa drejtime ėshtė monark, dhe nė disa drejtime tė tjera nuk ėshtė veēse shtetas”. Kėtej lind njė pyetje tjetėr: Sa ėshtė “monark” populli tek e drejta e tij? Masė natyrisht nuk ka, por raportet e popullit “monark” me shtetarin “monark” kanė qenė e vazhdojnė tė jenė nė proporcion tė zhdrejtė me njeri-tjetrin.

Po tė studiojmė me kujdes historinė e demokracisė tek ne, do tė vėrejmė se me rritjen e tė drejtave dhe lirive tė qytetarit ėshtė kufizuar e rrudhur “e drejta” e shtetarit.

Demokracia e viteve ’20-“24 u zbeh nė vitet e mėvonshme; mė pas ngriu nė vitet e diktaturės. Parė nė kėtė aspekt mė duket e drejtė ideja e Spartak Ngjelės, se “qė nga viti 1924,… pasioni shkatėrroi Parlamentin e parė Shqiptar qė funksiononte demokratikisht…”. (“Reformė Shqiptare”, f.135).

Nė vitet “20-“24 tė shekullit qė lamė pas nė Parlamentin Shqiptar ka patur njė pozitė e njė opozitė me vlera demokratike e qytetėruese,me deputetė tė shkolluar nė Perėndim. Po tė studiojmė me kujdes problemet me tė cilat ėshtė marrė opozita kėto vite, del se ato kanė qenė themelore e u janė pėrgjigjur kėrkesave tė kohės. Opozita moderne noliane e kėtyre viteve (pa mundur nė kėto rreshta tė ndalem nė hollėsi) ėshtė marrė me probleme tė tilla siē janė ato tė ruajtjes se hapėsirave tė pushteteve, me luftėn kundėr prirjeve tė ekzekutivit pėr tė “kapur” hapėsirat e legjislativit e tė gjyqėsorit,me liritė dhe tė drejtat e njeriut, sidomos me ruajtjen e tė drejtės sė votės,me “pavarėsinė e ligjit”, me punėsimin e deri tė raportet mes eksporteve e importeve tė mallrave duke i dhėnė gjithnjė parėsi eksporteve.

Opozita e atėhershme duke vėnė pikėn mbi “i” e kishte edhe funksionin konstruktiv. Elektoratin, qytetarin, p.sh.,nuk e shihte si njė votues tė thjeshtė, por si njė individ qė duhet tė ishte i vetėdijshėm pėr atė qė bėn. “Liri zgjedhjesh i thonė asaj e cila e vė zgjedhėsin nė gjendje qė mund t“ia japė votėn, me kėnaqėsi e siguri tė plotė, pa qenė i thyer apo i nėnshtruar askujt prej as njė fuqie….se i lirė ėshtė ai popull qė ka arritur tė ēmojė tė drejtat e tij...”. (Politika, 10.05.1923).

Dhe sa mė qytetare e sa mė shumė ta ndjeje veten “monark” me tė drejta njė popull aq mė shumė bėn progres demokracia. Kjo se prirjet e disave apo tė njė grupi pėr t’i “rrėmbyer” sovranitetin Sovranit janė me pasoja tė rėnda. Nė kėto raste duhet t’i pėrmbahemi me rigorozitet parimit se, sa herė ėshtė zvogėluar e drejta e “monarkut”-popull aq herė ėshtė zmadhuar fuqia shtypėse e “monarkut”-pushtetar.

Pa ulur vlerat e meritat e Zogut si shtet-formues e me gjithė pėrpjekjet e tij pėr tė ndėrtuar njė shtet me frymė perėndimore nuk e la ndjenja e tiranisė, e barjaktarizmit e pushtetit absolut pėr tė arritur kėtė gjė. Kjo sepse tirania e pushtetit absolut shpie nė prerje tė jetės demokratike, e mė pas nė internime e burgime e deri nė “arratisje” intelektualėsh tė shkolluar nė Perėndim e gjetkė. Dhe rrėmbimi i sė drejtės sė “monarkut”-popull arrin deri atje sa ti jepet si “dhuratė” edhe pjesė tė territorit pa pyetur tė zotėt e shtėpisė. Ndaj mė duket naiv edhe ndonjė krahasim qė i bėhet sot mbretit Zog me Ataturkun qė i dha frymė moderne shtetit turk. Monarkia qė ėshtė e kundėrta e shtetit modern, veē te tjerash,e bėn “monarkun” sundimtar deri nė fund tė jetės sė tij.

Nė teori, por edhe nė praktikė, populli bėhet “monark”-tė drejtash nė demokraci. Mė duken me vend sot qėndrimet e opozitės pėr ta bėrė qytetarin shqiptar, nė esencė e nė pėrmbajtje, “monark” tė vėrtet nė tė drejtat e tij. E them kėtė se mund tė flasėsh tėrė ditėn pėr qytetarin e tė drejtat e tij, madje mund tė hipėsh edhe mbi karrige nė parlament, po kur synon fuqizimin e vetvetes, nė fakt je kundėr tij.

Opozita e vėrtetė nuk ėshtė sinonim i njė opozite mefistofeliane qė di tė thotė vetėm Jo; por njė opozitė konstruktive qė di edhe Jo-nė edhe Po-nė, qė kundėrshton,kritikon madje ashpėr kur ėshtė e nevojshme pozitėn, por edhe bashkėvepron me tė kur ėshtė fjala pėr interesa mė tė gjera. Ky ėshtė edhe kuptimi mendoj i nocionit pėrtej kufijve partiakė qė kundėrshtohet shpesh nga mediokėr provincialė e ziliqarė. Kėmbėngulja tek zbatimi i idesė qė qytetari nuk duhet konceptuar si objekt qė i merr votėn dhe pastaj bėn ē’tė duash me tė, ėshtė njė reformė qė dėshmon objektivitet, qartėsi dhe njohje tė thellė tė realitetit shoqėror.

Realizimi i reformės qė afron qytetarin me pushtetarin i jep shtetit legjitimitet e fytyrė europiane, e bėn demokracinė njė organizėm tė gjallė e funksional. Kjo reforme, veē tė tjerash, jo vetėm qė e bėn qytetarin subjekt aktiv, por i heq nga shpina tė tepėrtėn shtetin mulla-parazit. Vini pak nė lėvizje aparatin konceptual pėr ekzistencėn e mbi 70 partive nė afro 4 milionė banorė, e tė 14 partive parlamentare qė i paguan taksapaguesi shqiptar, dhe gjykoni pastaj pėr tė drejtat e “monarkut- popull”. Ndaj nė fushatėn qė po afron “partizat” kanė frikė sa nga koalicionet aq edhe nga bashkimet nga poshtė. Kjo se qytetari me tė drejtėn e votės u jep tė drejtėn e qenies ose mosqenies sė tyre. Tė tillė rėndesė kanė edhe reformat e tjera.

Po a mund tė jesh monark pa qenė qytetar nė detyra?

Qytetarit nė demokraci nuk i lejohet indiferentizmi, aq mė tepėr “analfabetizmi” politik. Kėtu nuk ėshtė fjala qė nė ēdo hap tė mendojmė politikisht e tė politizojmė deri jetėn private; por pėr probleme me karakter publik qė na pėrkasin tė gjithėve. Kryerja e detyrės si qytetar kėrkon mbi tė gjitha afrimin e bashkėveprimin e ndėrgjegjes individuale me ndėrgjegjen shoqėrore.

Mendoj se duhet tė ngrihemi si shoqėri, sė paku, nė nivelet e njė vetėdijeje politike, profesionale, krijuese e kritike. E them kėtė se ende nuk jemi shkėputur plotėsisht nga mentaliteti “e dinė ata lart”.

“Ata lart” me sa duket, nuk i dinė mirė ca gjėra. Madje janė mė keq se kaq. Gėrdeci, korrupsioni galopant nga “rrugėt patriotike” e deri te farat shterpė tė misrit, sulmet ndaj medias publike, anarkia, mungesa e drejtėsisė, vetėgjyqėsia, etj dėshmojnė se “ata lart” po shndėrrohen nė njė trup tė huaj pėr organizmin e gjallė e tė shėndetshėm tė demokracisė qė aspirojmė.

 

 


3 Shtator 2008  http://www.gazeta-albania.net/news.php?id=8409

Speciale e “The New York Times”-it: “Ahmet Zogu ėshtė si Musolini”
Gazetarja amerikane nė shtėpinė presidenciale tė Ahmet Zogut. Sfidat e kreut tė shtetit tė ri dhe problemet qė ka Shqipėria

Anne O’Hare Mēormick

TIRANĖ - Figura mė romantike dhe e pallogaritshme nė atė kohė nė Ballkan, Ahmet Zogu, kreu i njė familjeje feudale qė prej shekujsh ka drejtuar njė konfederatė fisnore tė pamposhtur nė Mat, nė kėtė kohė nė moshėn 31-vjeēare, ėshtė President i Republikės 2-vjeēare tė Shqipėrisė. Nga njė shtėpi e vogėl ngjyrė gri nė Tiranė, ku ai shfaqej i rrethuar nga njė siguri e lartė, Ahmet Zogu ushtronte njė diktaturė tė vėshtirė mbi njė vend tė mėsuar me anarkinė e ligjit fisnor; njė vend ku ēdo njeri kishte policin e vet; ku ideja e lirisė ishte t’i rezistoje qeverisjes dhe t’iu shmangeshe taksave. Ai ishte Musolini i Shqipėrisė dhe nė njė miniaturė, nė skenėn primitive qė e kishte mbėrthyer, ai sulmon me mė pak energji, por me mė shumė rrezik nga sa sulmon fqinji i tij dinamik detyrėn e vendosjes sė rregullit nė situatėn e pushtuar nga kaosi dhe pėr ndryshimin e njė sensi pasionant tė nacionalizimit nė njė komb.

Aventurė fantastike
Detyra e tij ishte tė ndėrtonte njė shtet modern; jo vetėm qeverinė, por edhe vetė ligjin; dhe bashkė me ligjin, rrugėt e mėdha, komunikimin, shkollat, urat, forcat policore, njė mendim kombėtar larg mbetjeve. Shqipėria kishte njė rrip bregdetar tė lakmuar, e ndarė nga malet shkėmbore, pak lugina tė pasura, por tė zhvilluara, me prodhim nafte, mbrojtje nga vendet fqinje xheloze dhe njė milion banorė tė shpėrndarė nė njėqind “Shqipėri tė vogla” lokale, tė palidhura me njėra-tjetrėn; madje as me rrugė, njė vend ky qė asnjė fuqi nuk kishte mundur mė parė ta drejtonte apo ta nėnshtronte.
Nė shikim tė parė kjo dukej si njė aventurė fantastike. Tė qėndroje pėrpara shtėpisė sė presidentit nė njė rast tė tillė, siē ishte pėrvjetori i Shpalljes sė Republikės dhe ta imagjinoje veten si pjesė tė njė skene nė njė opera komike. Qyteti ishte mbuluar me kurora jeshile dhe me flamuj qė valėviteshin, me shqiponjėn e zezė tė shqiptarėve nė njė fushė tė kuqe tė thellė.
Rojet presidenciale, me uniforma tė thurura me tė zezė dhe tė kuqe, marshuan mjaft bukur lart e poshtė nė dritėn e diellit. Sfondi ishin malet, minaret dhe selvitė; nė krye tė rrugės ishte njė “kamion progresi”, njė garazh “Ford”-i dhe njė bllok fasadash kryesore, tipike amerikane, tė papėrfunduara. Por figura kryesore ėshtė pjesa qė mungon. Unė i hodha vėshtrimin veshjes sė presidentit; pelerinės sė zezė mbi uniformėn e bardhė tė lavdishme. Por ai nuk i rishikonte rojet e tij tė manovrės nė parakalim; nuk bėri asgjė mė tepėr, vetėm shfaqi pamjen e tij shkėlqyese nga ballkoni, ose doli nė dritare.
Nga kjo mund tė kuptohet se drama politike nė Shqipėri ėshtė e ashpėr dhe reale. Nė burgun mesjetar tė Shkodrės ndodheshin 1000 tė burgosur, qė paguanin dėnimin e revolucionit tė fundit. Disa prej tyre u varėn nė shesh-pazarin e qytetit. Fshatrat nė tė cilat ata jetonin u dogjėn dhe bagėtitė u therėn ose u shfarosėn. Udhėheqėsit e kėtyre kryengritjeve periodike u arratisėn pothuajse pėrgjithmonė. Por rangjet e rebelėve populluan burgjet dhe komplotet e freskėta kurdiseshin ēdo ditė kundėr presidentit tė ri.
Masa tė tilla represioni ishin tė zakonshme nė Ballkan. Ahmet Zogu i pėrdorte ato duke i zbutur nė raste qė pėrbėnin pėrjashtim. Ai ishte i prirur pėr krijimin e njė qeverie. Ushtria e tij fashiste pėrbėhej nga 3000 burra tė stėrvitur qė paguheshin 12 dollarė nė muaj pėr tė qenė nė gatishmėri gjatė emergjencave. Ata nuk ishin “kėmisha tė zeza” tė kapardisura tė qyteteve italiane, por malėsorė me qeleshe tė endura dhe me pantallona tė varura, breza tė larmishėm dhe xhaketa tė tipit “Skėnderbe”. Ata janė tipik fisnikė, nga qėndresa fisnore, tė shkathėt, luftėtarė, njerėzorė dhe tė rrezikshėm. Ata vrapojnė nėpėr rrugėt e shkurtra tė Tiranės duke vėshtruar qetėsisht dekoracionet e veshjeve tė rojeve tė Gardės dhe tė Xhandarmėrisė, tė organizuar pėr tė patrulluar nėpėr vend, nėn drejtimin e pesė oficerėve britanikė, duke pėrfshirė kėtu edhe njė gjeneral. Ata shikojnė stėrvitjet e bėra gjatė ditės djeshme nga forcat policore, tė cilėt u shndėrruan shumė shpejt nė ushtarė tė ushtrisė sė parė, tė trajnuar dhe nė uniformė; ata e dinin se nuk ishin kėto batalione zyrtare qė thirren nė veprim kur shfaqet njė kryengritje qė duhet shtypur. Ahmet Zogu lufton burrat e egėr me burra tė egėr; burrat e malit janė tė vetmit qė ai u beson vėrtet.
Ahmet Zogu nuk duket si pjesė e njė prijėsi tė kėtyre njerėzve. Ai ėshtė njė Shkėlqesi; njė djalė i ri, por serioz, qė flet me zė tė ulėt dhe nė njė mėnyrė modeste. Asnjė person qė e takon atė nuk mendon se ai ėshtė nga ata njerėz qė kanė luftuar dhe prijės qė nė moshėn 18-vjeēare; si njė diktator i hekurt, i rregullit dhe progresit, burri i shtetit qė ka “tėrhequr njė kontinent pėr veshi” dhe qė e ka shndėrruar vendin e tij pothuajse si qendra e gravitetit pėr Europėn; ashtu siē ėshtė Meksika pėr Amerikėn dhe Shangai pėr Azinė.
Ai i priste vizitorėt e tij mjaft thjesht. Njė sekretar i veshur me uniformė i drejtonte ata sipėr njė palė shkallėve tė larta druri me njė rrip tė kuq dhe i shoqėronte ata drejt njė dhome me mure blu, me gjatėsinė e shtėpisė. Ajo ishte e mbuluar kryesisht me rrugica orientale, tė pasura. Nė njėrin cep tė dhomės varej portreti i spikatur i presidentit me njė mbretėrim tė plotė, ndėrsa nė tjetrin, prapa njė tryeze pune, lartohet figura e njė njeriu energjik dhe tė sjellshėm, me njė kostum gri tė mrekullueshėm e me njė kollare tė kombinuar, ēorape mėndafshi dhe kėpucė tė sheshta, njė shami tė vendosur me mjaft kujdes nė xhepin e sipėrm tė xhaketės.

Traditat e pritjes
Ahmet Zogu i pret miqtė me mirėsjellje, por edhe me njė ashpėrsi qė e shoqėron gjithmonė atė. Pėrveē njė dukje orientale nė pėrkujdesin e tij dhe syve tė pėrqendruar, ai ngjante mė shumė me perėndimorėt. Ai ishte njė njeri i qytetėruar; me dinjitet dhe qė nuk mbante qėndrim. Nėse ai shfaqej pak i shqetėsuar dhe nervoz nė mėnyrėn e tij, ishte pa dyshim pėr shkak tė stresit tė shkaktuar nga ngjarjet, por edhe pjesėrisht sepse ai nuk ishte mėsuar me intervistat, e aq mė tepėr me gazetaret femra. Autorja e kėsaj interviste ndoshta ishte e para femėr nga “njė specieje e ēuditshme” qė ai kishte parė. Drejtuesi mysliman i njė vendi me dy tė tretat e popullsisė myslimane, ishte rritur me njė traditė tė ndryshme pėr femrat, tė cilat visheshin me vello dhe rrinin tė pazbuluara.
Zogu ishte martuar me vajzėn e njeriut mė tė pasur nė hierarki, por, duke iu bindur traditės shqiptare, ai nuk e kishte parė ende tė fejuarėn; dhe pėrpara se tė martohej me tė duhej tė martoheshin katėr motrat e tij mė tė reja sesa ai pėr nga mosha, tė cilat jetonin me nėnėn e tyre nė njė shtėpi qė i bashkėngjitej asaj tė presidentit. Kreu i nderuar dhe i respektuar i njė shtėpie shqiptare nuk e tejkalon veten derisa tė afėrmit e bashkėshortes sė tij janė tė gjithė dakord.
E paralajmėruar pėr tė mos pyetur rreth ēėshtjeve qė kanė lidhje me politikėn, intervistuesja tregon se ajo ėshtė ndjerė mjaft nė siklet. Nė njė atmosferė tė elektrifikuar nga Traktati i Tiranės, ajo nuk mund tė mendonte pėr ndonjė pyetje tjetėr pa pėrfshirė problemet politike. Presidenti u zhyt nė njė fjalim tė shkurtėr, plot hijeshi rreth amerikanėve dhe mbėshtetjen e tyre tė palėkundur pėr shpalljen e pavarėsisė sė Shqipėrisė. Mė pas bisedimi u zhvendos nė tė ardhmen e vendit, qė shpresohej tė ishte mė e sigurt sesa kjo e tanishmja. Nė kėtė pikė, Ahmet Zogu ishte mjaft i vėshtirė dhe i zjarrtė. Ishte e dukshme se kur ai ėndėrronte, ėndėrronte se si mund tė ishte Shqipėria kur tė zhvillohej, bashkohej, tė bėhej mė e qėndrueshme dhe tė jetė nė gjendje tė mbėshtetet nė forcat e veta. Ai profetizonte se brenda pak vitesh Durrėsi do tė ishte porti mė i mirė i vendit.

Reportazhi ėshtė publikuar nė “The New York Times” mė 20 mars 1927
Titulli ėshtė redaksional

 

2 Shtator 2008 http://www.gazeta-albania.net/news.php?id=8365

Konica mburr Mbretin Zog: “Italia, aleate e Shqipėrisė”


Faik Konica

Dėshiroj t’ju dėrgoj falėnderimet e mia qė keni dėrguar nė Shqipėri njė nga korrespondentėt tuaj, G. E. R. Gedye, pėr tė zbuluar nėpėrmjet kontakteve tė drejtpėrdrejta se si ecin gjėrat nė kėtė vend. Nė njoftimin e botuar nė “The New York Times” mė 20 janar, me titullin “Revolta shqiptare, ēėshtja e njė njeriu”, zoti Gedye ka nxjerrė nė pah vėnien nė lojė tė njė “revolte” tė ndodhur sė fundi. Kjo ėshtė bėrė nė mėnyrė qė publiku amerikan, falė “The Times”-it, tė mund tė shohė tashmė qė e gjithė seria e rrėfenjave tė pėrflakura lidhur me betejat e furishme dhe shpėrthimin e bombave, i botuar afro tri javė nė shtypin amerikan, tė pėrmblidhet vetėm nė faktin se si njė oficer i caktuar, i shkarkuar dhe i detyruar tė zhdukej, kishte njė shėrbėtor, i cili u plagos gjatė arratisjes sė tij.
Vlerėsimet pėr mbretin
I jam veēanėrisht mirėnjohės zotit Gedye pėr mėnyrėn sesi ai ėshtė shprehur pėrsa u pėrket cilėsive tė mbretit Zog. Kėtė sundimtar brilant dhe serioz e gjen nė tavolinėn e tij tė punės qė nė orėn 6 tė mėngjesit dhe zelli qė e karakterizon bėn qė ai personalisht tė punojė pa pėrtesė deri nė mbrėmje vonė pėr punėt e qeverisė, duke i shėrbyer nė kėtė mėnyrė jo vetėm ecurisė sė rendit dhe progresit nė Shqipėri, por gjithashtu duke dhėnė kontributin e tij lidhur me ēėshtjen e paqes sė pėrgjithshme nė Europė. Ėshtė thjesht pėr spektatorėt e largėt dhe tė painformuar, tė cilėt kanė njė ide tė mjegullt pėr Shqipėrinė dhe janė totalisht tė painformuar pėrsa u pėrket problemeve dhe vėshtirėsive me tė cilat pėrballet qeveria e kėtij vendi, qoftė nė kėndvėshtrimin e brendshėm dhe nė atė ndėrkombėtar, pėr tė krijuar njė panoramė imagjinare pėr kėtė njeri. Faktikisht, figura e mbretit Zog ėshtė ekzaktėsisht e kundėrta e asaj qė mund tė imagjinohet nga disa njerėz tė ndershėm nė Amerikė. Nė njė botim tė fundit nė Londėr mbi burrin e ri tė shtetit dhe tė kombit, shkrimtari anglez e ka quajtur mbretin Zog “sovranin” e fundit tė vėrtetė nė Europė.
Italia, aleate e Shqipėrisė
Megjithatė, ekziston njė pikė pėr tė cilėn unė nuk jam dakord me zotin Gedye; kjo ka tė bėjė me ēėshtjen e marrėdhėnieve tė Shqipėrisė me Italinė. Pa dyshim, janė tė shumtė ata shqiptarė tė cilėt ndajnė tė njėjtin mendim me tė; qė do tė ishte nė tė mirė tė vetė vendit dhe tė paqes sė Europės nė pėrgjithėsi nėse Shqipėria deklarohet njė komb asnjanės, nėn garancinė e Fuqive tė Mėdha europiane. Por unė dyshoj pėr realizueshmėrinė e njė gjejė tė tillė. Njė status i tillė kėrkon ekzistencėn e vendeve fqinje, tė gatshme pėr tė pėrmbushur detyrimet ndėrkombėtare. A i ka Shqipėria kėto vende fqinje? Ekziston njė ēėshtje mjaft e rėndėsishme qė duhet pasur parasysh, - shqiptarėt, tė bashkuar nga turqit pėr tė pushtuar pėr pesė shekuj, nuk e ndiejnė domosdoshmėrinė e mbrojtjes sė tyre dhe besojnė nė vėnien e gjoksit tė punės me moton: “Tė jetojmė dhe t’i lėmė tė tjerėt tė jetojnė”. Nga ana tjetėr, fqinjėt e Shqipėrisė janė raja, ose bujkrobėr, tė cilėt kanė atė ēka dikush mund ta quajė “kompleksi i rajave” ose e pėrdorur me njė anglishte tė pastėr, “psikologjinė e skllavit tė ēliruar”, fenomen i njohur mjaft mirė nga studentėt e Historisė Romake. Kėta njerėz kanė pasionin e shfaqjes sė pushtetit dhe nė rastin kur interesi i tyre personal tregon se ata duhet tė jenė tė qetė dhe tė punojnė nė paqe.
Pėr kėtė arsye (edhe nė kėtė rast jam duke folur privatisht, duke shfaqur thjesht opinionin tim personal) unė jam i bindur se qė nga rėnia e Monarkisė Austro-Hungareze, e vetmja politikė serioze pėr Shqipėrinė ėshtė t’i qėndrojė sa mė afėr tė jetė e mundur Italisė. Unė nuk jam i verbėr pėrsa u pėrket defekteve qė kanė italianėt. Ata kanė bėrė dhe kam frikė se vazhdojnė ende tė bėjnė shumė gabime nė Shqipėri. Gabimi mė i madh i tyre ėshtė besimi se mund tė arrihet gjithēka me Shqipėrinė pėrmes presioneve dhe kėrcėnimeve. Por, sėrish kam besimin se kėto gabime nuk janė tė pakorrigjueshme. Italia ka aq shumė interes t’i qėndrojė pranė Shqipėrisė sa ē’ka Shqipėria pėr tė qenė pranė Italisė. Edhe nėse kėto dy vende nuk do ta pėlqenin shumė njėri-tjetrin, diēka qė unė e mohoj, dihet mjaft mirė se martesat e bėra pėr interes, shpeshherė kanė rezultuar mė tė suksesshme se martesat me dashuri.

Letra e Faik Konicės drejtuar botuesit tė “The New York Times”-it ėshtė publikuar mė 24 janar 1935
Titulli ėshtė redaksional


Nė numrin e ardhshėm do tė lexoni

“The New York Times”: “Detyra e mbretit Zog, tė zbusė shqiptarėt e padisiplinuar”

Reporterja e gazetės amerikane, Anne O’Rare Mēormick, pėrgatit njė speciale pėr mbretėrinė e re shqiptare

Sfidat me tė cilat pėrballet Ahmet Zogu pėr ndėrtimin dhe vendosjen e njė shteti modern nė Shqipėri

Raportet qė duhet tė mbajė me fiset e ndryshme, reformat pėr zhvillimin e vendit nė kėtė “aventurė fantastike”

Pėr mė shumė, na ndiqni nė numrin pasardhės 




http://www.panorama.com.al/index.php?id=18563 Vendosur: 02/09/2008 - 09:15

Fischer: Pėr Zogun ka dokumente tė fshehura nė arkivat e Beogradit

Nuk mund tė mungonte nė 80-vjetorin e Monarkisė sė Shqipėrisė. Ftesa e bėrė qė muaj mė parė, do tė sillte nė Shqipėri, pėr simpoziumin shkencor ndėrkombė-tar, nga Kalifornia Profesor, Doktor Bernd Fischer. 

anila mema

E njeh mirė historinė e vendin tonė dhe veēanėrisht atė tė monarkisė, pėr tė cilėn ka shkruar edhe njė libėr voluminoz, kohė mė parė me titull “Mbreti Zog dhe pėrpjekja pėr stabilitetin nė Shqipėri”. Dje nė Tiranė, profesor Fischer, kumtoi tezėn e tij “Kontributet zogiste nė zhvillimin e ndėrgjegjes kombėtare tė shqiptarėve”. Ndėrkohė nė njė bisedė me median ai shprehet se, historia e monarkisė dhe ajo shqiptare duhet tė rishikohet. Pėr kėtė bazohet edhe nė arkivat e Beogradit, e cila sipas tij, ėshtė njė nga arkivat mė tė mėdha, qė ka mė shumė sesa Shqipėria, materiale tė panjohura pėr Mbretin Zog. Po ē’mendon ai pėr kėto 80 vite monarki nė Shqipėri, cilat janė sipas tij periudhat e arta, cilat ishin arsyet qė nė 1939 Shqipėria iu “la” Italisė, rishkrimi i historisė shqiptare dhe projektet e reja pėr tė.
Sot ndodheni nė 80-vjetorin e Monarkisė Shqiptare dhe lidhjet tuaja me Shqipėrinė dhe historinė e saj janė tė hershme. Ē’ju tėrheq nga ky vend dhe ē’ju bėn ta doni kaq fort?
Tė them tė drejtėn, nė pėrgjithėsi nė Amerikė ka kaq shumė njerėz qė merren me studime. Unė personalisht kam studiuar dhe jam tashmė studiues nė Universitetin e Kalifornisė. Sigurisht jam i interesuar pėr historinė, por dua tė njoh historinė e Shqipėrisė dhe kryesisht vitet e errėta tė saj, ato ’70. Nė pėrgjithėsi unė merrem me studimin e mbretėrive, por historia shqiptare mė tėrhoqi dhe e zgjodha kėtė histori pėr ta ndjekur mė tej dhe mė pas pėr tė shkruar njė libėr rreth tij, tė cilin e pėrfundova disa vite mė parė. Mendoj se kjo histori ėshtė interesante dhe ekzotike, madje totalisht e panjohur. Sigurisht unė e di si kanė qenė vitet ’70 nė Shtetet e Bashkuara, por kjo kėtu mu duk njė temė ideale pėr t’u ndjekur.
Ju si njė studiues qė e njihni mirė historinė e vendit tonė, sot pas 80 vitesh si e shihni Monarkinė Shqiptare dhe cilėn nga periudhat do tė veēonit?
Monarkia ka pasur gjėrat pozitive dhe negative tė saj. Megjithatė, ajo qė unė mendoj ėshtė se pozitivja ka mbizotėruar mė shumė kėtu. Do tė veēoja periudhėn qė nga 1920 deri nė fund tė viteve ’30, pasi pėr mua ishin vitet mė produktive, si nė fushėn ekonomike dhe atė sociale. Nė kohėn e oborrit mbretėror, mbizotėronte dhe periudha mė e madhe e unitetit nė vend. Kur Zogu erdhi nė fuqi nė vitet ’20 ai gjeti kryesisht njė anarki dhe nuk kishte njė sistem ekzistues politik. Padyshim ai solli organizimin, solli krijimin e njė sistemi dhe i vuri gjėrat disi me kėmbė nė tokė, gjė pėr tė cilėn kishte mė shumė nevojė Shqipėria asokohe. Mendoj se demokracia as nuk mund tė ishte e diskutueshme apo e nevojshme nė vitet ’20. Por ajo qė duhej ishte krijimi i njė sensi uniteti nacional. Dhe kjo ka luajtur njė rol tė rėndėsishėm, madje shumė tė rėndėsishėm.
Megjithatė, nė 1939 Ahmet Zogu ia la Shqipėrinė Italisė...
Mendoj se ai nuk kishte shumė zgjidhje, duke qenė se u pushtua nga Italia. Por nga ana tjetėr mendoj, se pėr shqiptarėt duhet tė kishin ndėrtuar njė formė rezistence. Eshtė shumė e vėshtirė tė pėrcaktosh se nė ēfarė situate ndodhej ai. Gruaja e tij nė atė kohė sapo kishte lindur, ndėrsa ai ishte i shqetėsuar pėr familjen e tij. Megjithatė siē edhe thashė mė parė, Zogu duhet tė kishte ndėrtuar pak mė shumė rezistencė dhe se imazhi i tij nė Shqipėri do tė kishte mbetur mė pozitiv.
Ka mėse dy vjet qė debatohet pėr rishkrimin ose jo tė historisė sė Shqipėrisė, ju ē’qėndrim do tė mbanit pėr kėtė aspekt?
Absolutisht jam dakord. Historia e Shqipėrisė, nuk ėshtė vetėm historia e Shqipėrisė, por ėshtė pjesė e historisė sė tė gjithėve. Kur dikush shkruan njė libėr, njė kapitull pėrmban njė periudhė tė pėrcaktuar kohe. Por gjithashtu reflektojnė periudhėn e tyre dhe gjithkush vendos njė pjesė tė vetėn nė shkrimin e njė historie. Por unė nuk mendoj se dikush do tė ulet dhe do tė mund tė shkruajė njė histori perfekte apo biografinė perfekte tė Shqipėrisė. Padyshim ne si historianė shpresojmė qė tė japim njė kontribut dhe pėr mė tepėr, tė tjerėt ta shikojnė si tė vlefshėm kontributin tonė dhe tė krijojmė njė histori tė mirė, pėr tė ndėrtuar njė pamje tė qartė tė gjėrave. Por absolutisht mendoj se ēdo gjė duhet tė rishkruhet, ēdo gjė duhet tė riciklohet, kjo bėn pjesė nė procesin e punės sė ēdo historiani dhe tė ndėrtimit tė historisė, ėshtė njė koncept shumė i gjallė qė tregon vazhdimėsinė.
Po a ka fakte tė reja pėr tė rishkruar historinė e mbretėrisė shqiptare?
Gjithmonė ka fakte tė reja. Edhe tani qė janė lidhur mjaft marrėdhėniet me Perėndimin, nėse shkon nė arkivat e Londrės apo tė Uashingtonit dhe tė kėrkosh mbi shkrimet e historisė vite mė parė gjen material tė bollshėm, qė sjell fakte tė reja. Ka gjithmonė materiale pėr tė folur dhe pėr tė shkruar. Po tė marr si shembull njė studiues qė ka folur pėr Shqipėrinė ėshtė Dan Perez, i cili ka kaluar gjashtė muajt e fundit dhe pjesėn mė tė madhe tė kohės nė Beograd, tanimė ka zbuluar dosje tė tėra materialesh qė kanė lidhje me Zogun. Madje, mė ka sugjeruar se koleksioni i tij atje ėshtė mė i madh sesa koleksioni i arkivit kėtu. Ndaj mendoj se deri tani njerėzit, qė janė marrė me Zogun nuk e kanė kėrkuar kėtė dhe prandaj them se, ka gjithnjė material tė ri dhe se historia ėshtė njė proces nė vazhdimėsi. Arkivat nė Beograd mendoj se kanė njė pikė shumė e rėndėsishme, fillimi pėr tė gjithė individėt pėr tė cilėt rishkruhet historia.                       
Pėrsa i pėrket pjesės sė komunizmit, a ka ndikuar ajo nė  dėmtimin ose jo tė historisė sonė?
Unė mendoj se jeta sociale, ėshtė ajo qė shėrben pėr tė treguar njė kėnd vėshtrimi. Ndėrkohė nga ana tjetėr historia i shėrben politikės dhe kjo ėshtė diēka nga e cila ne duhet tė largohemi sa mė shumė qė tė jetė e mundur. Historia duhet tė distancohet dhe tė jetė e pavarur nga procesi politik, nė tė kundėrt, ajo nuk ėshtė objektive dhe nuk i shėrben as qėllimit tė vetė historisė dhe as interesave tė vendit. Ndaj patjetėr politika duhet tė pastrohet sa mė shumė tė jetė e mundur nga historia dhe shkrimi i saj.
Kjo ishte njė nga arsyet qė ju bėri tė shkruani edhe librin...
Siē e pėrmenda unė jam njė profesor historie, Universiteti i Kalifornisė propozoi njė temė dhe unė nisa kėrkimet. Ka qenė njė temė mjaft interesante dhe unė jam i kėnaqur qė jam marrė gjatė kėsaj kohe me historinė shqiptare.
A keni ndonjė projekt tė ri tashmė?
Po kam njė projekt qė po vazhdoj dhe jam nė procesin e shkrimit tė disa gjėrave. Kam marrė materiale tė ndryshme tė historisė sė pėrgjithshme tė Ballkanit. Por disa janė nga Shqipėria, disa nga vendet e ish-Jugosllavisė dhe unė po i mbledh tė gjitha bashkė pėr tė gjetur njė kuptim tė pėrgjithshėm nėpėr njė vijė tė mesme, gjė qė shpresoj qė historianėt ta bėjnė edhe kėtu.


Nė ditėlindjen e 50 tė Dr. Kekos

Edhe dje nuk do ta braktiste askush. Familja jo se jo, miqtė padyshim, por as edhe lexuesit e rregullt tė veprės sė tij. Kishte dhe nga ata qė pėr hir tė sė vėrtetės ndodheshin si spontanisht nė atė sallė ku dje nė mbrėmje, nė ambientet e bar “Piaca”, u fol pėr tė, u kumtua, u kėndua dhe u pi nga njė gotė verė. Si ēdo fillim shtatori, miqtė e publicistit dhe shkrimtarit tė njohur Teodor Keko, i ndarė nga jeta gjashtė vjet mė parė do ta kujtonin dje pėr 50-vjetorin e tij, por jo vetėm. Dhurata e familjes kėsaj here ishte “Amaneti”. Njė vepėr e re, me tregime tė panjohura, gjithsej 12, tė cilat i shkroi vitet e fundit tė jetės.
"Amaneti", ėshtė njė vepėr qė pėrmbledh njė tufė tregimesh, e kuruar me mjaft kujdes nga e shoqja, Xhuli, nė bashkėpunim me njė grup miqsh. Janė tregime tė vyera, tė shkruar gjatė periudhės 2001-2002. Tė gjitha shoqėrohen me datat pėrkatėse. "Ka punuar gjithmonė, madje edhe nė spital, kohėt e fundit deri nga janari i vitit 2002", tregon Xhuli, bashkėshortja mbi botimin mė tė ri tė Dor Kekos. E kujton ēdo ēast tek shkruante, pothuaj deri ditėt e mesit tė gushtit, teksa bėnte shpjegimet pėrkatėse anash faqeve tė tregimeve. "Ndonjėherė sinopset ishin mė shumė sesa vetė tregimet, nganjėherė faqja ishte e mbushur me shėnime", thotė ajo. Por e ka tė vėshtirė tė rrėfejė. E ka tė vėshtirė tė flasė pėr letėrsinė e tij, pėr vlerat e shkrimeve, se me to ėshtė rritur, ėshtė dashuruar... "Unė e dija, se edhe pak kohė i kishte mbetur dhe dėshira ime ishte tė mė tregonte se cilat nga kėto tregime kishte mė tė dashura. E stimuloja jo mė shumė pėr tė shkruar sesa pėr tė treguar pėr ato qė i pėlqenin. I thosha m'i shėno me njė kryq nė cep tė faqes, por nuk m'i bėri asnjėherė", shprehet ajo.
Ashtu si dhe nė pėrmbledhjet e mėparshme me tregime, edhe nė kėtė tė fundit, autori na sjell Shqipėrinė nė prag tė ndryshimeve tė mėdha e tė viteve tė tranzicionit. Me njė gjuhė dhe stil krejt tė veēantė, Teodor Keko bėn qė personazhet e tij tė zbulojnė para nesh Shqipėrinė e vėrtetė. Nė faqet e librit lėvizin pushtetarė tė korruptuar, prostituta qė mendojnė mė shumė se zyrtarėt pėr tė mirėn e kėtij vendi, nėpunės tė ndershėm, por tė papunė pėr shkak tė reformave politike, njerėz tė mirė qė janė tė detyruar tė bashkėjetojnė me njerėz tė kėqij… Dymbėdhjetė tregimet e fundit tė shkrimtarit Teodor Keko vijnė pėr lexuesin sipas amanetit tė lėnė nga vetė autori, tė redaktuara nga publicisti Andi Bejtja, i cili ka shkruar dhe pasthėnien e librit, qė mė shumė se pasthėnie, ėshtė njė esse nė kujtim tė mikut tė tij dhe shkrimtarit tė dashur pėr tė gjithė. Vepra me kopertinė tė hirtė, punuar me mjaft kujdes nga piktori Vladimir Myrtezai dhe botuar nga shtėpia botuese “Toena”, qė dje ndodhet nė libraritė e Tiranės. Ėshtė njė vepėr me 181 faqe dhe kushton 600 lekė.


Historianėt, njė mendje: Tė rishikohet historia e Zogut

A duhet tė rishkruhet historia e Ahmet Zogut dhe historia nė tėrėsi?!

Kjo ėshtė njė nga pyetjet, pėrgjigjen e sė cilės dje mė shumė se kurrė e gjeje nė ēdo kumtesė tė historianėve dhe studiuesve tė njohur shqiptarė dhe tė huaj, tė cilėt ishin mbledhur nė ambientet e hotel “Sheraton” pėr 80-vjetorin e Monarkisė Shqiptare. I pari qė e mori fjalėn ishte ministri i Kulturės, Ylli Pango, i cili nuk mund ta konsideronte tjetėr veēse njė monarki nė terr, periudhėn e mbretėrisė. “Periudha e Mbretėrisė Shqiptare, e cila mban vulėn e personalitetit politik dhe shtetarit tė njohur shqiptar, Ahmet Zogut, shėnon moment tė rėndėsishėm nė stabilitetin e shtetit shqiptar. Sistemi politik, marrėdhėniet ndėrkombėtare tė shtetit shqiptar gjatė kėsaj periudhe, zhvillimi i ekonomisė, arsimit, kulturės, reformat e ndryshme qė u realizuan nė periudhėn e monarkisė dhe rezultatet e tyre janė njė objekt i rėndėsishėm studim. Ndaj dhe kjo konferencė do tė sjellė kontribute tė vlefshme pėr ndriēimin e historisė sė kėsaj periudhe, duke bėrė njė hap tė ri nė rishkrimin e historisė sonė kombėtare, nė mėnyrė objektive e korrekte”, u shpreh Pango. Sipas tij, mbėshtetja e dhėnė nga MTKRS pėr kėtė konferencė ėshtė bėrė, pasi kėshtu i shėrbehet mė mirė njohjes, kultivimit dhe ndriēimit tė trashėgimisė sonė historike, dhe pikėrisht trashėgimia apo arritja mė e ēmuar e njė kombi, ėshtė shteti shqiptar. Ndėrkohė pjesė e kėtij simpoziumi ka qenė edhe    Princi Leka II. “Familja Mbretėrore Shqiptare e konsideron veten kontribuuese nė shėrbim tė njė kombi, i cili i ka dhėnė mbarė njerėzimit, figura qė i nderon bota e qytetėruar e Perėndimit, qė nga Skėnderbeu, deri tek Nėnė Tereza”, tha Princi Leka nė Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare, me temė “Monarkia Shqiptare 1928-1939”. Sipas Beqar Metės, drejtor i Institutit tė Historisė, i cili mbajti kumtesėn “Politika e shtetit shqiptar ndaj minoriteve gjatė periudhės sė Ahmet Zogut, theksoi se defektet nė historinė aktuale qėndrojnė nė dy etapa tė ndryshme: e para qė njė pjesė e mirė e studiuesve nuk kanė shkruar nė arkiva tė shohin fakte duke pretenduar se i kanė marrė dikur nė kohėn e komunizmit, pėrzgjedhja e asaj kohe bėhej nė mėnyrė tendencioze dhe sigurisht kanė mbetur tek ai bagazh faktik. Tjetra ėshtė metodat e analizės qė nuk janė tė balancuara, por qė e shohin historinė me kėndvėshtrimin e vjetėr, jo bardhė e zi, por si njė gjė tė zezė qė nuk solli progres nė jetėn ekonomike, politike e shoqėrore dhe harrojnė thelbin qė ky konsolidoi shtetin shqiptar pėr herė tė parė. Nga pikėpamja metodike nuk ėshtė anashkaluar teksti qė paraqet gjendjen ekonomike tė asaj periudhe si njė gjendje totalisht tė zezė dhe ja faturon tė gjithėn regjimit, por harron tė bėj krahasime me dhjetėvjetėshin e mėparshėm apo tė mėvonshėm. Dhe duke pasur kėtė kėndvėshtrim, nuk ėshtė ndryshuar as struktura e vjetėr, shikoni historinė e 2007, ėshtė e barabartė me atė tė 1984 dhe mbi tė gjitha kėto kanė qenė edhe kritika nė njė recension 24 faqėsh”, shton ai. E ndėrkaq, teza tė tjera pėr rishikimin e historisė sė monarkisė ka qenė edhe ajo e Teodor Karecos, pėr reformat agrare dhe demokratike tė njė monarku. Ndėrkohė kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, e cila ishte e pranishme nė ekspozitėn e ēelur nė ambientet e Muzeut kombėtar, u shpreh se, “Historia e Mbretėrisė sė Shqipėrisė vlen pėr t’u studiuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar, pėrmes vizionit modern tė Mbretit Zog. Ėshtė ndoshta historia e parė e gjithė historisė sė shtetit shqiptar qė vlen pėr t’u studiuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, qoftė nga pikėpamja qė unė e shoh si Kryetare e Kuvendit tė Shqipėrisė: pėr ligjet qė janė bėrė, pėr Kushtetutėn, kodet, qarkoret”, u shpreh Kryetarja e Kuvendit. Por nė konferencėn e mbajtur qė nga ora 10:00 deri nė orėn 18:00 kanė kumtuar rreth 20 profesorė, historianė e studiues, vendas dhe tė huaj.

http://www.panorama.com.al/index.php?id=18429

 
Meta: Duhet rishkruar historia e Ahmet Zogut
» Vendosur: 30/08/2008 - 08:56
• ANILA MEMA 

Gabimet e historianėve, sjellin rishkrimin e historisė.

E gati njė vit nga nisja e debatit pėr rishkrimin e historisė sė Shqipėrisė, zbulohet edhe projekti konkret mbi faktin se si do tė jetė kjo histori e re. U desh festimi i 80-vjetorit tė monarkisė shqiptare, qė projektet tė diskutohen, tė debatohen dhe tė niset nga puna. Drejtori i Institutit tė Historisė, Beqir Meta, dje gjatė konferencės sė parė pėr shtyp pėr festimet, qė do tė ndėrmerren pėr pėrvjetorin e Monarkisė, tregon se projekti ėshtė miratuar tashmė nga Ministria e Arsimit dhe Shkencės dhe pritet qė botimi i parė tė dalė pas 4 vitesh. Meta hedh idenė se nė rishkrimin e historisė, njė pjesė e rėndėsishme duhet t’i kushtohet rishkrimit tė kohės sė Ahmet Zogut. “Kjo konferencė ėshtė njė shtysė e mirė pėr tė diskutuar dhe debatuar dhe pėr tė hedhur dritė mbi tė vėrtetat historike tė kėsaj kohe. Studiuesit qė do tė referojnė kanė mbajtur qėndrime tė ndryshme ndaj periudhės nė fjalė dhe unė jam i bindur qė do tė kemi njė aktivitet qė do t’i shėrbejė rihapjes dhe rishkrimit tė historisė sonė kombėtare. Vetėm se ne e konsiderojmė kėtė si fillimin e njė etape tė re, pasi pėr rishkrimin kemi kohė qė punojmė nė mėnyrė intensive, por qė do tė pasohet nga studime tė reja, pėr ta trajtuar kėtė periudhė nė tė gjitha dimensionet e saj. Konferenca do merret me problemet e karakterit tė shtetit, pėrmbajtjes sė institucioneve tė tij, detyrės, arritjeve politike, marrėdhėnieve ndėrkombėtare e reformave qė kreu shteti shqiptar nė monarkinė e Zogut dhe shteti shqiptar nė fushėn e ekonomisė, atė tė arsimit, tė kulturės”, shton Meta. Sipas tij, defektet nė historinė aktuale qėndrojnė nė dy etapa tė ndryshme: e para, kėta studiues njė pjesė e mirė janė nga ata qė nuk kanė shkuar nė arkiva tė shohin fakte, duke pretenduar se i kanė marrė dikur nė kohėn e komunizmit, pėrzgjedhja e asaj kohe bėhej nė mėnyrė tendencioze dhe sigurisht kanė mbetur tek ai bagazh faktik. E dyta, metodat e analizės qė nuk janė tė balancuara por qė e shohin historinė me kėndvėshtrimin e vjetėr, jo bardhė e zi, por si njė gjė tė zezė qė nuk solli progres nė jetėn ekonomike, politike e shoqėrore dhe harrojnė thelbin, qė ky konsolidoi shtetin shqiptar pėr herė tė parė. Nga pikėpamja metodike nuk ėshtė anashkaluar teksti qė paraqet gjendjen ekonomike tė asaj periudhe si njė gjendje totalisht tė zezė dhe ia faturon tė gjithėn regjimit, por harron tė bėjė krahasime me dhjetėvjetėshin e mėparshėm apo tė mėvonshėm. Dhe duke pasur kėtė kėndvėshtrim, nuk ėshtė ndryshuar as struktura e vjetėr, shikoni historinė e 2007 ėshtė e barabartė me atė tė 1984 dhe mbi tė gjitha kėto ka qenė edhe kritika nė njė recension 24 faqesh”, thotė ai. Meta shprehet se ndryshe nga tė gjitha botimet e mėparshme, kjo e fundit do tė bazohet nė tre linja. Pika mė interesante mund tė jetė botimi i tezave pro dhe kundėr pėr njė etapė tė caktuar tė historisė sonė. Qendra Albanologjike ėshtė ajo qė ka pėrfshirė nė kėtė projekt njė pjesė tė mirė tė historianėve shqiptarė, por edhe ata tė huaj. Edhe pse historianėt synojnė tė shmangin kontestimet, duke pėrfshirė disa teza publikimi mund tė shuajė ose edhe tė ndezė debatin e rishkrimit.

Biēoku: Muzeu duhet tė ketė objekte dhe foto tė monarkisė

Ekspozita ėshtė njė kombinim i materialeve muzeore, i objekteve dhe fotografive, pjesa mė e madhe e sė cilave janė tė panjohura nga publiku. Janė objekte dhe foto qė i pėrkasin oborrit mbretėror dhe ekspozita do tė qėndrojė e hapur gjatė pėr rėndėsinė qė ka. “Ju e keni parė qė muzeu nuk ka gjė pėr Mbretėrinė, nuk kemi pse t’i akuzojmė historianėt e asaj periudhe, pse kanė mbajtur kėtė qėndrim, i cili pėr mendimin tim ėshtė njė qėndrim i detyruar, por qė sot nuk na lejohet tė vazhdojmė me ato mendėsi dhe ato shtrembėrime, qė mjerisht vėrehet edhe nė historinė e Shqipėrisė, i cili u refuzua nga Instituti i Historisė, dhe doli si botim i Akademisė sė Shkencave. Njė paraqitje e shtrembėruar qė unė shpresoj nga kjo ekspozitė tė dalė njė realitet tjetėr historik pėr monarkinė shqiptare”, shprehet Kasem Biēoku, drejtor i Muzeut Historik Kombėtar, i cili ėshtė marrė personalisht me realizimin e ekspozitės. Sipas Biēokut, do tė bėhet ristrukturimi komplet i muzeut, ku sipas tij mund tė pėrfshihen gjithė simbolet shqiptare dhe dokumentacioni shtetėror. “Identiteti shtetėror nė pavijon ėshtė i domosdoshėm, qė nga flamurėt, stemat, monedhat, pullat e gjithė sistemeve dhe llojet e kushtetutave, veshjet e ushtarakėve, janė tė domosdoshme pėr tė bėrė njė muze me objekte dhe pėr tė hequr letrat, tė cilat janė tė kota”, shton ai, duke hedhur idenė se muzeu mund tė bėhet edhe nėpėrmjet kopjeve. Por pse duhen hequr letrat. “Letrat kanė vlerė vetėm nė botime dhe arkiv, ndėrsa muzeu bėhet me objekte dhe me imazhe” thotė Biēoku, i cili tė fton tė ndjekėsh ekspozitėn, qė do tė ēelet nė ambientet e MHK-sė, ditėn e hėnė nė orėn 09:00.

 

http://www.shekulli.com.al/news/51/ARTICLE/31594/2008-09-01.html

Shekulli Hene, 01 Shtator 2008 10:01:00

Pallatet mbretėrore, pasioni i zogut

“Mbreti Zog ėshtė njė nga njerėzit qė punon mė shumė se ēdokush tjetėr nė botė”, - shkruante “New York Times” nė fillim tė viteve '30. “Ai deklaron se punon 18 orė nė ditė dhe se bėn gjatė tė gjithė ditės vetėm dy pushime nga dhjetė minuta”.

Shtypi perėndimor nė vitet kur Shqipėria qeverisej nga Ahmet Zogu, jepte lajme kureshtare mbi personin e tij

“Mbreti Zog ėshtė njė nga njerėzit qė punon mė shumė se ēdokush tjetėr nė botė”, - shkruante “New York Times” nė fillim tė viteve '30. “Ai deklaron se punon 18 orė nė ditė dhe se bėn gjatė tė gjithė ditės vetėm dy pushime nga dhjetė minuta”.

“Anėtar i njė fisi shqiptar nga Mati, i biri i njė kreu lokal, post qė trashėgohej, Ahmet Zogu pati vesin tipik tė politikanėve tė Ballkanit, vende ku krerėt duhet tė sundojnė pėr tė gjithė jetėn. Dikur ai u detyrua tė arratisej, por arriti tė kthehej, u bė president dhe mė pas u bė mbret mė 1928”, shkruante “Times” e Londrės ditėn kur Zogu u largua pėr herė tė fundit nga Shqipėria.

Mė 1929, njė shoqatė e luftės kundėr duhanit, kėshilloi mbretin Zog tė ulte dietėn e tij tė cigareve, sepse ajo sakaq i kishte shkaktuar humbjen e zėrit. Nė perėndim qarkullonin zėra se ai konsumonte 150 cigare nė ditė ose 55 mijė nė vit.

Media e kohės qe veēanėrisht e tėrhequr nga Mbreti Zog. Ata e ndoqėn hap pas hapi. Shkruajtėn kur Zogu dha shembullin i pari pėr kthimin e vendit nga Perėndimi, duke shkurtuar mbiemrin e vet e duke i hequr njė germė emrit, nė mėnyrė qė tė largonte konotacionin oriental. Shkruajtėn kur mė 1929, filloi ndėrtimin e pallatit tė ri mbretėror, me kosto prej 1 milionė dollarėsh tė kohės, pasi zotėronte edhe katėr tė tjerė tė tillė dhe deklaronte se do tė ndėrtonte edhe njė tė gjashtė nė Krujė. Shkruajtėn kur u pėrfol se ai do tė shpallej mbret me titullin Skėnderbeu i Tretė.

Artikulli i Time mė 1929

“Hekurudhat, rrugėt, anijet me avull, kanalet, janė tė gjitha shenja tė qytetėrimit, por ato kushtojnė para. Javėn e kaluar, zeshkani Ahmet Bej Zogu Mati, Mbret i Shqipėrisė, bėri njė shenjė efektive dhe tė pakushtueshme drejt perėndimizimit tė mbretėrisė sė trazuar, duke dekretuar se nė tė ardhmen, tė gjithė nėnshtetasit e tij duhet tė heqin dorė nga zakonet e vjetra Muhamedane tė marrjes sė emrit tė qytetit apo fshatit nė tė cilin jetojnė dhe duhet tė adoptojnė emra tė mirė Europianė. Duke krijuar modėn, mbreti hoqi emrin e Matit nga emri i vet, hoqi U-nė nga Zogu (vulosi monedhat shqiptare nėn emrin Amet Zogu), dhe i dha vetes emrin kumbues Mbreti Zog”, shkruante “Time” mė 17 korrik 1929, nė njė artikull me titull “Zog, jo Skėnderbej”.

Pasioni pėr pallate

Megjithėse Shqipėria nuk ka rrugė, ajo nuk do tė vuajė kurrė pėr pallate mbretėrore. Javėn e kaluar, punėtorė italianė dhe inxhinierė, tė dėrguar nga mbrojtėsi i Mbretit Zog, Diktatori Musolini, hodhėn themelet e njė pallati tė ri mbretėror, i pesti pėr mbretin Zog, nė tė dalė tė kryeqytetit tė zbehtė Tiranė. Ndėrtesa do tė kushtojė mė shumė se 1 milionė dollarė, por pasioni i tij pėr pallate duket se nuk ėshtė plotėsuar, pasi ka planifikuar tė ndėrtojė njė tė gjashtė nė qytetin antik tė Krujės, shtėpia e heroit shqiptar tė shekullit tė 15, Skėnderbeut tė Madh. Pėr vendėsit, pasioni i Zogut pėr pallate ėshtė i kuptueshėm. Ata e dinė se shumė shqiptarė me sy tė uritur janė betuar se do ta vrasin dhe Zogu i kujdesshėm shumė rrallė del nga pallatet e tij. Pėr njė njeri tė gjallė si ai, jeta nė brendėsi tė edhe pesė pallateve, ėshtė shumė e kufizuar.


-------------------------------------------------

Artikulli i “Time” kur Zog u martua

Times: Martesa e Zogut me “Jerry”

Mijėra malėsorė tė varfėruar por me fytyrė krenare veshėn javėn e kaluar bluzat e bardha mė tė pastra, xhaketat e Skėnderbeut dhe fustanellat, i hipėn gomerėve tė tyre ngordhalaq dhe kapėrcyen malet pėr nė Tiranė, kryeqytetin e tyre qė mban erė tė keqe. Ata erdhėn tė festonin martesėn e mbretit tė tyre 42-vjeēar Zog I, me gjysmė-amerikanen 22-vjeēare, Konteshėn Geraldine Apponyi tė Hungarisė. E ėma dhe i ati i Konteshės, qė parapėlqen nofkėn e vet tė Budapestit “Jerry”, janėGladys Virginia Stewart e Manhatanit dhe Konti Anton Apponyi i Budapestit.

Bashkė me traditėn e gjakmarrjes ėshtė edhe tradita e tė pirit rėndė nė raste tė tilla feste dhe Mbreti Zog qė ėshtė finok, e di se shumė malėsorė me emėr janė betuar ta vrasin, e pėr kėtė arsye i mbajti ata tė zėnė me tre ditė tė tėra festime. Gegė krenarė nga veriu dhe toskė tė zbathur nga jugu i harruan hallet me raki. Por kur entuziazmi mungoi pėr ditėn e dytė radhazi, qeveria miratoi njė ligj pėr martesėn masive tė 150 ēifteve nė mėnyrė qė rakia tė vijonte tė derdhej.

Dasma mbretėrore shkoi nė ditėn e tretė, ndėrkohė qė askush nuk kishte arritur ta shihte mbretin. Ndėrsa muezinėt kėndonin nė minare, Kontesha e gjatė dhe me flokė tė zi, e veshur me tė bardha hipi nė karrocėn e tėrhequr nga katėr kuaj tė bardhė, dhuratė nga qeveria Hungareze, eci pėrgjatė rrugėve tė pluhurosura tė Pallatit Mbretėror. I mbrojtur nga njė trupė prej 1 mijė ushtarėsh, Mbreti Zog e priti nusen, e shoqėroi te biblioteka ku i tregoi koleksionet me armė antike.

Hiqmet Delvina, zėvendėskryetari i Parlamentit u bashkua me ēiftin nė njė ceremoni tė thjeshtė civile, pėr shkak se Zogu ėshtė mysliman, ndėrsa Mbretėresha ėshtė Katolike. Jake Koēi, njeriu qė kėrkonte nuse pėr mbretin, pati kaluar javė shumė tė ngarkuara deri sa mori frymė lirshėm javėn e kaluar. “Ėshtė e shkėlqyer”, deklaroi ai, “ju e dini se monarku i njė vendi tė vogėl si ky i yni duhet tė tregohet shumė i kujdesshėm qė tė mos pėrzihet nė politikėn ndėrkombėtare pėrmes martesės.” Nė fakt, Zogu prej shumė kohėsh ka qenė nė ujėrat ndėrkombėtare.

Qė nga viti 1927 ai ka qenė njė kukull e Musolinit. Kreditė italiane qė nuk jepen pėr tė fituar interesa kanė majmur financat shqiptare, ushtria ėshtė e gjitha e drejtuar nga italianėt dhe Italia ėshtė klienti mė i mirė i Shqipėrisė. Pėr kėtė arsye, martesa duhet tė marrė miratimin e Musolinit. Duēe tregoi se ai e miratoi me forcė kėtė lidhje italiano-shqiptaro-hungareze, duke dėrguar dhėndrin e tij, ministrin e Jashtėm Konti Galeazzo Ciano, i cili ndėrpreu bisedimet Franko-Italiane nė Romė, pėr tė bėrė dėshmitarin e dasmės nė Tiranė.

Kur mbėrritėn dhuratat, u bė e qartė se komplikimet ndėrkombėtare nuk patėn kaluar pa u vėnė re. Adolf Hitleri i dėrgoi njė Mercedes-Benz sportiv. Musolini i dėrgoi katėr vazo bronzi, qė dikur i pėrkisnin Napoleonit; njė statujė dragoi erdhi nga Mbreti Vittorio Emanuele; Tapete orientale nga diktatori Metaxas i Greqisė dhe njė skrivani e pėrpunuar nga Generalissimo Franco i Spanjės.

 

E Enjte, 04 Shtator 2008 http://www.kohajone.com/artikull.php?idm=30556

Haremi i kohes se Zogut kthehet ne identitet

Erjola Hazizolli

BERAT- Eshte nje nder objektet me me vlera te qytetit muze te Beratit. Pasi ka sherbyer si banesa e familjes se Pashait te Beratit ne vitet 1800 dhe me tej si nje vend hareje e defrimi, ne kohen e mbretesise se Zogut, objekti i kategorise se pare, dikur lene ne meshire te fatit, tashme po del ne drite.

Qe prej disa ditesh banoret e ketij qyteti kane pare se “ haremlleku” sic njihet prej te gjitheve po rilind, por tashme jo per tu kthyer ne nje shtepi muzike e argetimi, por per te pasur identitetin si nje qender e rendesishme mesjetare. Objekti qe i perkete periudhes mesjetare ndertuar me gure te gdhendur dhe harqe mbi kolona te hijshme, ishte lene krejt pas dore. Si te mos mjaftonte fakti, qe gjate viteve te monizmit kjo ndertese pesoi nje shkaterrim te pjesshem edhe gjate 15 viteve te fundit ishte lene krejt ne harrese. Shtepia e Pashait ndodhet ne zonen me te rendesishme te qytetit dhe eshte nje nga objektet e kategorise se pare, per sa i perkete vlerave artikitektonike dhe historike qe mbart. Specialistet e monumenteve te kultures ne kete qytet kane nisur ditet e fundit punen ne pjesen e jashtme te objektit. Dikur i rrethuar nga plerat, dherat dhe shkurret objekti me vlera, tashme po shnderohet ne nje qender te rendesishme te kultures dhe historise. Drejtori i Drejtorise Rajonale te Kultures Kombetare, Petrika Stasa pohoi per “ Koha Jone”, se me nje fond prej 4 milione leke po punohet nga specialistet per pjesen e jashtme te objektit. Keshtu, puna ka nisur qe prej disa ditesh dhe ka mundesuar heqjen e 400 metra kube dherash, pastrimin e te gjithe zones, rrethimin e siperfaqes me kangjella, kompletimin e kolonave me sfera guri dhe vendosjen e ndricuesve. Sipas Stases, kjo eshte faza e pare e investimit, pasi parashikohet nje faze tjeter per nderyrjen ne objekt. Po sipas drejtorit i gjithe fondi prej 30 milion lekesh te reja nga buxheti i shtetit, akorduar kesaj drejtorie, tashme eshte duke u perdorur ne drejtim te restaurimeve te disa prej objekteve si shtepi muzeale, Teqene e Abaz Aliut ne Kulmak dhe kisha e Shen Mehillit. Deri me tani kane perfunduar se restauruari 6 objekte dhe te tjerat jane ne proces.

 

http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=42738

Si u shpall Mbretėria Shqiptare

 31/08/2008 - 14:56
• Gazmend A. Bakiu

Cilido qė ka lexuar mjaftueshėm pėr politikėn shqiptare nė vitet 1920- 24, e ka tė qartė diferencėn midis staturės sė Ahmet Zogut dhe personazheve tė tjerė tė politikės. Si rezultat i aftėsive qė ai tregoi dhe gabimeve tė kundėrshtarėve tė tij, nė dhjetorin e vitit 1924, Zogu arriti tė bėhej i gjithėpushtetshėm. Qė nė janarin e vitit 1925, ai mund tė ishte shpallur Mbret, por nuk u ngut. Ngutja, nga e cila vuajnė jo pak politikanė, - nuk ishte karakteristikė e tij. Nga ana tjetėr, Princi Wied nuk kishte abdikuar; largimi i tij ligjor vinte natyrshėm me ndryshimin e formės sė regjimit. Kjo ishte njė arsye mė shumė pėr tė shpallur sė pari Republikėn, (21 janar 1925), pėr tė konsoliduar pushtetin, dhe pastaj pėr tė pritur momentin e pėrshtatshėm, pėr tė hipur nė Fron. Republika do ta kishte jetėn tė shkurtėr, sepse ishte koha e Mbretėrive. Kujtojmė se, i gjithė Ballkani, Italia dhe shumė shtete nė Europė ishin Monarki. Gjithashtu, mendėsia e shqiptarėve nė kėtė kohė anonte nga forma monarkike e regjimit. Shpallja e Mbretėrisė do tė ishte dhe qe njė hap tjetėr i rėndėsishėm, nė stabilitetin e shtetit shqiptar. Nė vitin 1928, Ahmet Zogu e kuptoi se koha e pėrshtatshme pėr tė shpallur Mbretėrinė kishte ardhur, por pėr kėtė u ndėrmorėn tė gjitha hapat e nevojshme kushtetuese. Mė 1 qershor 1928, kryetari i Republikės iu drejtua me njė mesazh tė dy dhomave legjislative. Mė 7 qershor 1928, Dhoma e Deputetėve dhe Dhoma e Senatit, nė njė mbledhje tė pėrbashkėt vendosėn njė shtojcė nė nenin 141 tė Statutit, si vijon: “Rishikimi i pėrgjithshėm i Statutit i pėrket Asamblesė Kostituente. Kur vendoset nevoja e rishikimit tė pėrgjithshėm tė Statutit simbas procedurės tė caktuar nė kėtė artikull, tė dy Dhomat quhen vetvetiu tė shpėrndara dhe dekretohen zgjedhje pėr Asamble Kostituente simbas Art.47 tė Statutit.” Nė mbėshtetje tė kėtij neni, mė 16 qershor 1928 u dekretuan zgjedhjet pėr Asamblenė Kushtetuese, tė cilat u zhvilluan mė 17 gusht 1928, me votim indirekt, njė asembleist pėr 15.000 banorė dhe pėr ēdo fraksion qė i kalonte 7.500 banorė. Ndėrkohė, shpallja e afėrt e Mbretėrisė ishte bėrė publike. Ahmet Zogu kishte njoftuar dhe marrė aprovimin e fuqive tė mėdha, (sė pari tė Italisė), pėr hapin qė po hidhte. Nė gjysmėn e dytė tė gushtit, nė Tiranė dhe nė qytetet e tjera tė vendit u zhvilluan manifestime nė pėrkrahje tė shpalljes sė Monarkisė. Njė rast pėr manifestim qe edhe kthimi i Zogut nga Durrėsi mė 23 gusht 1928, (Gazeta Shqiptare, 24 gusht 1928), paēka se njė studiues i huaj shkruan qė atė verė ai s’kishte lėvizur nga Pallati, nė Tiranė, (Bernd J. Fischer, Mbreti Zog.., Tiranė, 1996, f.135). Pėrbėrja e Asamblesė Kushtetuese qė do tė shpallte Mbretėrinė ka qenė si vijon: Pėr prefekturėn e Beratit: Ferit Vokopola, Hamit Myftiu, Hysni Toska, Milto Tutulani, Sami Vrioni, Spiro Papa, Veis Sevrani; Pėr prefekturėn e Dibrės: Abdurrahman Dibra, Abdurrahman Salih, Fiqri Rusi, Hafėz Xhemali, Kolė Mjeda, Xhelal Zogu; Pėr prefekturėn e Durrėsit dhe Tiranės: Isuf Gjinali, Rexhep Matja, Said Toptani, Shahsivar Alltuni, Vasil Rusi, Zija Toptani; Pėr prefekturėn e Elbasanit: Ahmet Hastopalli, Anton Beēa, Hajdar Blloshmi, Hasan Biēaku, Riza Kishta, Shefqet Vėrlaci; Pėr prefekturėn e Gjirokastrės: Fejzi Alizoti, Harallamb Papadhopulli, Hiqmet Delvina, Javer Rushiti, Kasėm Radovicka, Mihal Kaso, Petro Harito, Petro Poga, Thoma Papajano; Pėr prefekturėn e Korēės: Bexhet Frashėri, Haki Mborja, Kostaq Kotta, Kristaq Kosturi, Llambi Bibmbli, Pandeli Evangjeli, Sulejman Starova, Syrja Pojani, Xhaferr Ypi; Pėr prefekturėn e Kosovės: Bahri Begolli, Hasan Kryeziu, Salih Vuēiterni; Pėr prefekturėn e Shkodrės: Ejėll Serreqi, Halit Rroji, Jak Koēi, Lec Deda, Maliq Bushati, Mark Kapedani, Musa Juka, Ndrek Kiēi; Pėr prefekturėn e Vlorės: Ibrahim Xhindi, Sadik Shaska, Simon Simonidhi, (Shqipėnija mė 1937, Vėll.I, Tiranė 1937, f.62-63).
Mbledhja e parė
Mė 25 gusht 1928, nė orėn 09.30, Asambleja Kushtetuese zhvilloi mbledhjen e parė. Pasi u lexuan emrat e asambleistėve, Pandeli Evangjeli u zgjodh kryetar i pėrkohshėm si deputeti mė i vjetėr, ndėrsa Ejėll Serreqi u zgjodh sekretar si deputeti mė i ri. Pasi u ngrit komisioni i verifikimit tė kredencialeve(mandateve), seanca u mbyll.
Mė 27 gusht, nė orėn 16.00 u zhvillua mbledhja e dytė, e cila filloi me leximin dhe pranimin e raportit tė komisionit tė kredencialeve (mandateve). Deputetėt bėnė betimin, si vijon: “Betohem botėnisht se si asambleist kam pėr tė kryem detyrėn e ngarkueme prej popullit me ndėrgjegje tė plotė dhe vetėm pėr tė mirėn e pėrgjithshme t’Atdheut”, (Bisedimet e Asamblesė Kostituente, Nr.1, Tiranė, 1928, f.7). Pas kėsaj u zgjodh kryesia e Asamblesė Kushtetuese: Pandeli Evangjeli, -kryetar; Ferit Vokopola, -nėnkryetar; Fiqri Rusi -kujdestar; Ejėll Serreqi -sekretar. Nė pėrfundim tė mbledhjes sė dytė, Pandeli Evangjeli njoftoi se nė rend tė ditės ishte rishikimi i pėrgjithshėm i Statutit, ndėrkohė gazetat hamendėsonin rreth titullit tė Mbretit. Mė 29 gusht, nė orėn 17.00. u zhvillua mbledhja e tretė. U lexuan telegramet nga tė gjitha krahinat e Shqipėrisė qė kėrkonin shpalljen e Mbretėrisė, dhe u vijua me diskutimet e 24 deputetėve, tė cilėt kėrkonin shpalljen e Mbretėrisė dhe proklamimin e Zogut Mbret tė Shqiptarėve. Nė fakt ka qenė njė lėvizje e menduar prej kohe, por e pėrmendur mė 29 gusht, shpallja e Ahmet Zogut, Mbret i Shqiptarėve dhe jo i Shqipėrisė, gjė qė kishte njė kuptim tė qartė kombėtar dhe politik. Nė pėrfundim tė mbledhjes u formua njė komision i posaēėm pėr hartimin e neneve kryesorė tė Statutit tė ri. Komisioni mbajti mbledhjen e tij, mė 30 gusht 1928.
Ditėn e shtunė, mė 1 shtator 1928, nė orėn 09.00. u zhvillua mbledhja e katėrt e Asamblesė Kushtetuese. U lexua raporti i komisionit, i cili kishte pėrgatitur nenet kryesore tė Statutit tė ri. Me propozim tė Mihal Kasos pas leximit tė ēdo neni votimi u krye nė kėmbė. Kėshtu, nė orėn 9.12, Asambleja Kushtetuese votoi unanimisht duke e shpallur Shqipėrinė, Mbretėri demokratike, parlamentare, tė trashėgueshme dhe Zogun I, Mbret tė Shqipėtarėve. Gjithashtu, u aprovua edhe formula e betimit tė Mbretit. Duartrokitjet dhe njėqind e njė tė shtėna topi pėrshėndetėn vendimin. Nė kundėrshtim me zakonin e mbretėrve nė Europė, pėr tė evidentuar emrin, Ahmet Zogu zgjodhi mbiemrin (Zog I) pėr emėrtim zyrtar. Emri Ahmet iu duk i papėrshtatshėm pėr drejtimin qė kishte vendosur t’i jepte vendit.
Ceremonitė
Njė komision me deputetė nga tė nėntė prefekturat e vendit, i kryesuar nga Pandeli Evangjeli, u nis drejt Pallatit, qė pas kėsaj date u quajt Mbretėror, (sot Akademia e Shkencave), pėr t’i komunikuar formalisht Mbretit vendimin e Asamblesė Kushtetuese. I pėrcjellė nga brohoritjet popullore tė rastit, komisioni kaloi mes njė kompanie tė gardės, veshur me uniforma tė kuqe, dhe hyri nė Pallat. Nė orėn 10.00, tė datės 1 shtator 1928, Ahmet Zogu pranoi kurorėn. Njė gazetė e kohės ka botuar njė foto tė tij, pėr tė cilėn thotė se ėshtė bėrė 5 minuta mė pas, (Telegraf, 9 shtator 1928).
Betimi i Mbretit nė Parlament do tė bėhej mė 1 shtator 1928, nė ora 17.00, por nė fakt bė 20 minuta mė pėrpara, siē duket pėr arsye sigurie. Festimet e pasdites sė 1 shtatorit 1928 filluan qė nė orėn 14.00, dhe zgjatėn tre ditė. Repartet e ushtrisė ishin rreshtuar, populli kishte dalė nė rrugė, ndėrsa disa aeroplanė hidhnin fletushka nga ajri. Nė orėn 16.00. u dėgjua buēitja e trumpetave dhe mė pas hymni kombėtar, (Gazeta shqiptare, 2 shtator 1928).

 

 

http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=42821

 Fischer: Zogu ėshtė mė pozitiv se Enver Hoxha

02/09/2008 - 14:02
• Oliverta Lila

Historiani anglez, Bernd Fischer, i cilėsuar si mė objektivi nė paraqitjen e historisė sė Zogut, deklaron se historia ėshtė nė proces tė vazhdueshėm rishikimi. Po ashtu, edhe ajo e mbretit shqiptar. Por ai nuk futet nė debatin shqiptar, ku pretendohet se njė pjesė e historianėve e kanė shtrembėruar figurėn e Zogut, e tė tjerė do ta ndreqin. Fischer thekson se ka shumė dokumente arkivore pėr t'u studiuar dhe kėto duhet tė bėhen nė kohė. Sapo ka pėrfunduar njė botim, ku flet jo vetėm pėr Zogun, por edhe Enver Hoxhėn. Nė njė krahasim mes tė dyve, mbretin e cilėson mė pozitiv.
Nė kėtė pėrvjetor tė Monarkisė ėshtė ndezur debati pėr rishikimin e historisė sė Zogut. Cili ėshtė opinioni juaj?
Gjithmonė kam deklaruar se historia duhet riparė, sepse nė ēdo 10-vjeēarė ka shumė dokumente tė reja qė dalin nė dritė. Shembulli mė i fundit ėshtė njė student qė e kam takuar nė Tiranė, me tė cilin fola para disa javėsh. Ai kishte qenė nė Beograd dhe mė tregoi se nė arkivat e atjeshme ka dokumente pėr Zogun, tė cilat mendoj se shumė njerėz qė kanė punuar dhe studiuar pėr kėtė periudhė, nuk i kanė parė. Kjo ėshtė e kuptueshme, sepse nuk ėshtė e mundur qė ēdo historian tė shohė tė gjitha dokumentet qė ndodhen nėpėr arkiva. Rishikimi i historisė ėshtė njė proces normal, po ashtu edhe historia e Zogut. Shpresoj qė tė merren parasysh gjithė kontributet qė kanė dhėnė njerėz tė tjerė nė kėtė studim.
Ju keni shkruar librin "Mbreti Zog dhe pėrpjekja pėr stabilitet nė Shqipėri". Gjatė kėsaj kohe keni rėnė nė kontakt me dokumente tė reja, qė ndoshta pėrmbysin edhe pikėpamje?
E kam shkruar qė herėt librin, mė 1998. Janė tė shumta materialet qė kam shfletuar gjatė kėsaj kohe. Edhe nė arkivat kryesore, tė tilla si ai i Uashingtonit ose Londrės. Ato funksionojnė duke e bėrė tė pranishėm materialin nė mėnyrė graduale. Ka edhe materiale sekrete tė cilat nuk vihen asnjėherė nė dispozicion. Shumė kohė pasi kam shkruar librin, kam gjetur nė arkiva materiale tė OSS, shėrbime inteligjente si CIA sot, qė gjatė Luftės sė II Botėrore operuan nė Shqipėri. Nuk munda t'i bėja prezente nė botimin e parė, por njerėzit duhet t'i njohin.
Diskutimi mbetet mbi objektivitetin e historisė, qoftė edhe e rishikuar. A mundet qė kjo figurė tė ndėrtohet nė tė dyja dimensionet, kontributet, por edhe dėshtimet?
Kėshtu duhet tė ndodhė, ndryshe nuk mund tė kuptohet historia. Nė librin tim jam pėrpjekur tė jem shumė objektiv. Them se kam bėrė njė pėrpjekje ta shoh nga kontributet, por edhe nga dėshtimet. Asnjė qenie njerėzore nuk mund tė jetė perfekte. Zogu kishte shumė dėshtime, si tė gjithė ne, por i binin mė shumė nė sy pėr shkak tė pozicionit. Ai erdhi nė pushtet kur kishte shqiptarė, por jo Shqipėri. Kontributi kryesor i tij ishte krijimi i hapave drejt bashkimit dhe i konceptit tė kombėsisė shqiptare. Ėshtė e vėshtirė ta cilėsosh, por kjo ėshtė merita kryesore.
Do tė vazhdojė puna juaj nė studimin e kėsaj periudhe historike?
Sapo kam botuar njė libėr tė titulluar "Tė fortėt e Ballkanit". Njė kapitull ia kam kushtuar mbretit Zog dhe Enver Hoxhės. Shpresoj qė pėr 5-6 muaj tė vijė edhe nė shqip.
Si vjen Enver Hoxha nė kėndvėshtrimin tuaj?
Enver Hoxha ėshtė figurė mė negative. Ėshtė e qartė qė ai ndėrtoi komunizmin mė tė kontrolluar dhe pėr dekada tė tėra e la Shqipėrinė shumė pas. Edhe ai ka kontributet e veta, por mė pėlqen tė mendoj qė Zogu ka mė shumė.

 

http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=42820

 Princi Leka II: Festa u takon gjithė shqiptarėve

02/09/2008 - 13:38
• 

Festa e Monarkisė Shqiptare u takon tė gjithėve, pa dallime partiake apo ideologjike, por edhe si njė respekt pėr historinė e shtetit shqiptar". Kėshtu ka deklaruar dje princi Leka II, nė konferencėn shkencore tė mbajtur pėr 80 vjet monarki. Nė emėr tė Familjes Mbretėrore ai ka falenderuar tė pranishmit. Nė vazhdim tė fjalės sė tij, ai ka prekur edhe kontributin e mbretit Zog nė historinė e popullit shqiptar. "Familja Mbretėrore Shqiptare e konsideron veten kontribuuese nė shėrbim tė njė kombi, i cili i ka dhėnė mbarė njerėzimit, figura qė i nderon bota e qytetėruar e Perėndimit, qė nga Skėnderbeu, deri tek Nėnė Tereza", - ėshtė shprehur Leka II. Duke vazhduar mė tej, princi ka theksuar se, "dėshiroj tė falenderoj dhe vlerėsoj tė gjitha ato qeveri, subjekte apo individė politikė, vendas apo tė huaj, tė cilėt kanė vėnė nga njė tullė nė kėtė ndėrtesė, qė tė gjithė e njohim dhe e respektojmė me njė emėr tė vetėm, Shqipėri". Princit Leka II i ka takuar qė tė jetė pėrfaqėsuesi i Familjes Mbretėrore nė ceremonitė e organizuara ditėn e djeshme. Konferenca shkencore, "80-vjetori i Monarkisė Shqiptare (1928-1939)", ka vazhduar deri nė orėn 19:00, ku historianė shqiptarė dhe tė huaj kanė referuar pėr aspekte tė ndryshme tė Zogut dhe regjimit tė tij.

 

http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=42819

 Topalli: Zogu, lider i Shqipėrisė moderne

02/09/2008 - 13:38
• 

Tetėdhejtvjetori i Monarkisė shqiptare ka zgjuar interes tė studiuesve, familjes mbretėrore por edhe tė shtetit, i cili ishte pjesė e aktiviteteve dhe sponsorizimeve tė tyre, organizuar me kėtė rast. Aktivitetet e djeshme filluan me ekspozitėn nė hollin e Muzeut Historik, vijuan me konferencėn shkencore organizuar nga Ministria e Kulturės dhe Qendra e Studimeve Albanologjike dhe u mbyll nė darkė me njė pritje nė pallatin mbretėror. Pėrfaqėsuesi mė i lartė i shtetit nė kėto aktivitete ishte kryetarja e Parlamentit, Topalli, e cila mori pjesė nė ekspozitėn "80-vjetori i Mbretėrisė Shqiptare". Nė konferencėn shkencore organizuar nga Ministria e Kulturės, mungonte kryeministri Berisha, i cili nė ftesėn pėr kėtė konferencė konfiguronte si i ftuari i parė. Por nga Kryeministria bėhet e ditur se Berisha nuk e ka pasur nė axhendė njė aktivitet tė tillė. Qeveria shqiptare nė konferencėn shkencore me temė "Monarkia Shqiptare", pėrfaqėsohej nga ministri i Kulturės, Ylli Pango dhe nga zėvendėsi i tij, pėrfaqėsues i Oborrit Mbretėror, Eqerem Spahia. Vlerėsimet mė tė larta gjatė gjithė ditės sė djeshme nuk erdhėn nga referuesit e konferencės shkencore, por pikėrisht nga kryetarja e Parlamentit, Jozefina Topalli. Nė deklaratėn e saj pėr mediat nė momentin e hapjes sė ekspozitės, e konsideroi figurėn e Zogut si "modeli i Ataturkut shqiptar". "Historia e Mbretėrisė sė Shqipėrisė vlen pėr t'u studiuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar, pėrmes vizionit modern tė Mbretit Zog. Besoj se modeli i tij ishte modeli i Ataturkut shqiptar; ai ishte njė lider i vėrtetė pėr reformat qė bėri, pėr mendimin modern dhe aplikimin me kurajė tė idesė sė njė shteti modern shqiptar, qė pėr atė kohė ishte jashtėzakonisht e vėshtirė", - u shpreh dje ajo. Nga ana e tij, Pango sqaroi arsyen se pse ministria e ka mbėshtetur njė konferencė tė tillė, pasi sipas tij, "kėshtu i shėrbejmė njohjes, kultivimit dhe ndriēimit tė trashėgimisė sonė historike". Ministri nė fjalėn e tij mbajtur nė konferencėn shkencore, e vlerėsoi periudhėn e monarkisė jo vetėm se "mban vulėn e personalitetit politik dhe shtetasit tė njohur shqiptar, Ahmet Zogut, por shėnon pikėsėpari njė moment tė rėndėsishėm nė stabilitetin e shtetit shqiptar". Nė konferencėn shkencore u vu re mungesa e historianėve qė kanė shkruar "Historinė e Popullit Shqiptar" dhe pikėrisht tė vėllimit tė tretė tė saj, ku flitet dhe pėr periudhėn e monarkisė. Ndėr ta mund tė pėrmendim Arben Puton, Kristo Frashėrin, Ana Lalajn, Gazmend Shpuzėn, etj. Nga kėta hartues dje merrnin pjesė vetėm Maringlen Verni dhe Beqir Meta.

http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=42818

 Viron Koka: S'na ftuan nė simpozium se kritikuam Zogun

02/09/2008 - 13:27
• 

Historiani Viron Koka, i cili ėshtė edhe hartuesi i periudhės sė Zogut dhe Monarkisė nė vėllimin e III-tė tė "Historisė sė Popullit Shqiptar", dalė nė qarkullim para disa muajsh, nuk ka qenė i ftuar pėr tė referuar nė konferencėn shkencore qė ėshtė mbajtur dje pėr 80-vjetorin e Monarkisė. "Unė jam njė nga autorėt kryesorė pėr sa i pėrket periudhės sė Zogut, sepse aty nuk duhet tė flasin njerėz qė nuk janė nė tė njėjtėn linjė mendimi me ta. Nuk e duan prezencėn tonė nėpėr simpoziume, sepse edhe e kam kritikuar regjimin, ndėrsa botimin e fundit akademik tė historisė e kanė nxjerrė jashtė loje. Por me atė botim, ne e kemi kapėrcyer veten dhe ky ėshtė progres. Nuk e bėmė kėtė pėr kompromis, por e kuptuam qė nuk mund tė shkruhej si atėherė kur regjimi tė detyronte tė shkruaje keq. Megjithatė, edhe sot e kemi shkelmin nė fyt".

 

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48997 1 shtator 1928

Mbreti Zog, historia fle arkivave

80 vjet mė parė, mė 1 shtator tė vitit 1928, Asambleja Kushtetuese, e zgjedhur nga votimet e 16 gushtit tė atij viti, qė kryesohej nga Pandeli Evangjeli, vendosi me unanimitet tė plotė, ndėrrimin e formės sė qeverisjes sė Shqipėrisė, nga Republikė, qė ishte deri nė atė kohė, nė Monarki parlamentare, duke shpallur Ahmet Zogun, si mbret tė Shqiptarėve. Kėshtu kanė kaluar plot 80 vjet qė nga koha kur mbreti Zog I bėri betimin para tė gjithė shqiptarėve, duke marrė pėrsipėr tė vendosė stabilitetin nė vend, kanė kaluar 80 vjet nga koha, kur ai u kthye nė njė prej protagonistėve kryesorė tė historisė sė Shqipėrisė. Njė ekspozitė e ēelur nė Muzeun Historik Kombėtar, ka rrėfyer copėza nga kjo periudhė historike, si pėr tė prezantuar edhe njė herė atė pjesė tė familjes mbretėrore, tė cilėn nuk e gjejmė mes librave tė historisė apo kronikave tė kohės. Sende personale, fotografi tė kohės, tė familjes apo tė njė takimi tė rėndėsishėm nė fushėn e diplomacisė, libri i shėnimeve nga martesa e mbretit Ahmet Zog me mbretėreshėn Geraldinė, lindja e Lekės sė I, martesa e tij me Suzanėn e deri te lindja e Lekės sė II... Rrugėtimi i familjes mbretėrore pas largimit nga Shqipėria nė vende si Turqia, Britania e Madhe, Franca, Spanja, Rodezi dhe Afrika e Jugut. Gjithēka e rrėfyer nė kėtė ekspozitė, e cila ka bėrė pėr vete mjaft vizitorė, kureshtarė pėr kėtė periudhė tė Shqipėrisė mbretėri. Ndėrkaq, kjo periudhė e historisė ėshtė sjellė edhe nėpėrmjet referimeve tė studiuesve e historianėve nė konferencėn shkencore ndėrkombėtare "Monarkia Shqiptare 1928-1939". Ata kanė prekur tema tė veēanta nga kėto vite mbretėri, duke sjellė nė vėmendje edhe fakte tė reja. Prof. Fischer ka referuar mbi kontributin e Zogut nė zhvillimin e ndėrgjegjes kombėtare tė shqiptarėve, pas tij prof. dr. Bajram Xhafa ka mbajtur njė referat me temėn "Kushtet historike tė krijimit tė monarkisė shqiptare", prof. dr. Beqir Meta ka sjellė nė vėmendje politikat e shtetit shqiptar ndaj minoriteteve gjatė periudhės sė Ahmet Zogut, "reforma agrare e demokratike e njė monarku" nga dr. Teodor Kareco, "Pozita politike e Zogut nė prag dhe gjatė Luftės sė Dytė Botėrore", nga prof. dr. Muharrem Dezhgiu, "Marrėdhėniet shqiptaro-britanike 1929-1939", njė temė nga Bejtullah Destani "Gruaja nė politikėn shtetėrore tė Monarkisė" nga prof. dr. Fatmira Musaj etj., janė disa prej temave, tė cilat u mbajtėn dje me rastin e 80-vjetorit tė Monarkisė shqiptare. "Unė mendoj se ėshtė e nevojshme tė rishihet historia, shqiptarėt duhet tė fillojnė ta shikojnė atė me njė kėndvėshtrim tjetėr, sidomos historianėt e rinj. Ata duhet tė jenė mė tė vėmendshėm ndaj fakteve tė reja qė hedhin dritė ndaj kėsaj pjese tė historisė sė shqiptarėve, ata duhet tė informohen mė shumė dhe tė studiojnė vazhdimisht", kėshtu tregon prof. dr. Bernd Fisher, i cili ka referuar dje mes shumė studiuesve e historianėve shqiptarė e tė huaj. Kjo konferencė e parė ndėrkombėtare kushtuar kėsaj periudhe, ėshtė konceptuar e tillė nga organizatorėt, pasi kėshtu mendohet se i shėrbehet njohjes, kultivimit dhe ndriēimit tė trashėgimisė sonė historike. Sipas Ylli Pangos, ministrit tė Ministrisė sė Kulturės, periudha e Mbretėrisė shqiptare, e cila mban vulėn e personalitetit politik dhe shtetasit tė njohur shqiptar, Ahmet Zogut, shėnon pikėsėpari njė moment tė rėndėsishėm nė stabilitetin e shtetit shqiptar. Sipas tij, gjatė kėsaj periudhe u konsoliduan institucionet kryesore politike, kulturore, ekonomike dhe shoqėrore kombėtare, duke i pėrafruar ato me institucionet demokratike tė kohės. "Kam besim se konferenca e sotme do tė sjellė kontribute tė vlefshme pėr ndriēimin e historisė sė kėsaj periudhe, duke bėrė njė hap tė ri nė rishkrimin e Historisė sonė Kombėtare,nė mėnyrė objektive e korrekte", u shpreh Pango. Ndėrsa pėr pinjollin e familjes mbretėrore princin Leka Zogu II, kjo konferencė ėshtė me rastin e 1 shtatorit, ditėn e themelimit tė Mbretėrisė shqiptare, ėshtė njė festė qė u takon shqiptarėve, pa dallime partiake apo ideologjike. "Kjo ditė ėshtė njė respekt pėr historinė e shtetit shqiptar", tha ai. "Familja Mbretėrore shqiptare e konsideron veten kontribuese nė shėrbim tė njė kombi, i cili i ka dhėnė mbarė njerėzimit, figura qė i nderon bota e qytetėruar e Perėndimit, qė nga Skėnderbeu, deri te Nėnė Tereza", tha princi Leka nė konferencėn shkencore Ndėrkombėtare. "Dėshiroj tė falėnderoj dhe vlerėsoj tė gjitha ato qeveri, subjekte apo individė politikė, vendas apo tė huaj, tė cilėt kanė vėnė nga njė tullė nė kėtė ndėrtesė, qė tė gjithė e njohim dhe e respektojmė me njė emėr tė vetėm, Shqipėri", u shpreh princi Leka gjatė konferencės, e cila u organizua nga Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisė, si dhe Muzeu Historik Kombėtar.


Ekspozita


Topalli: Mbreti Zog, njė lider vizionar


"Historia e Mbretėrisė sė Shqipėrisė vlen pėr t‘u studiuar nė tė gjithė gjerėsinė e saj, pėr tė gjithė bazėn legale mbi tė cilėn u ngrit shteti shqiptar, pėrmes vizionit modern tė mbretit Zog". Kėshtu ėshtė shprehur Kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, pasi vizitoi ekspozitėn e ēelur me rastin e 80-vjetorit tė Mbretėrisė shqiptare, e para e kėtij lloji nė mjediset e Muzeut Historik Kombėtar. Sipas saj, ekspozita ėshtė mjaft interesante, pasi ajo na njeh me tė gjitha fazat e jetės sė mbretit Zog. "Ai ishte njė njeri vizionar, qė ėndėrronte njė Shqipėri moderne. Besoj se modeli i tij ishte modeli i Ataturkut shqiptar. Nė kuptimin e sotėm dhe nė artikulimin e sotėm, besoj se ishte njė lider i vėrtetė, i admirueshėm pėr reformat qė bėri, pėr mendimin modern dhe aplikimin me kurajė tė idesė sė njė shteti modern shqiptar, qė pėr atė kohė ishte jashtėzakonisht e vėshtirė", u shpreh Jozefina Topalli.




Gruaja nė politikėn shtetėrore tė Monarkisė


Njė nga reformat e qeverisė sė mbretit Zog nė Shqipėri ishte edhe ēėshtja e emancipimit tė gruas. Kėtė temė e ka sjellė dje gjatė konferencės ndėrkombėtare shkencore "Monarkia Shqiptare 1928-1939" prof. dr. Fatmira Musaj. Ajo tregon se njė nga reformat qė ndėrmori qeveria e kohės, me nė krye mbretin Zog, fillimisht ishte nė fushėn e arsimit. "Kam sjellė tė dhėna statistikore, si vazhdoi ecuria e arsimimit tė vajzave, shtrirjen gjeografike, reformimin e arsimit, veēanėrisht reformimin e arsimit normal me ngritjen e institutit "Nana Mbretneshė", i cili erdhi me njė program perėndimor me arsimtarė tė specializuar me njė kontingjent nxėnėsesh nga e gjithė Shqipėria", thotė Fatmira Musaj. Ndėr tė tjera, gjatė kėsaj periudhe u morėn edhe tė tjera vendime tė rėndėsishme nė lidhje me statusin e gruas nė shoqėrinė shqiptare. "Kėto hapa qė u hodhėn pėr femrat nė Shqipėri, si nė legjislacion ashtu edhe nė arsim sollėn edhe mė shumė kulturė pėr vajzat shqiptare. Ato nisėn tė punėsoheshin si nė sektorin privat dhe nė atė shtetėror, punėsoheshin si arsimtare, mami apo infermiere. Nė vitin 1937, nė Shqipėri numėroheshin 347 arsimtare qė nuk ishin pak pėr kohėn dhe vėshtirėsitė qė haste arsimimi i femrės dhe ndjekja e shkollės. Kėto hapa, qė u hodhėn nuk ishin gjithēka, por ishin tė rėndėsishme nė zhvillimin dhe emancipimin e femrės", vazhdon mė tej Musaj, sipas sė cilės ky proces duhet vlerėsuar, ai ėshtė vėrtet i gjatė, por nė tė tilla vėshtirėsi vazhdojmė t‘i hasim ende edhe nė ditėt e sotme.

Ndėrkaq, Fatmira Musaj, tregon se edhe nė kodin civil, i cili u miratua nė prill tė 1928-ės, gruas shqiptare iu njohėn tė drejtat juridike tė barabarta me burrin nė familje. Asaj iu njoh e drejta e trashėgimisė, e barabartė me burrin si nė familjen e atit ashtu edhe nė familjen bashkėshortore. Iu njoh e drejta e shkurorėzimit, tė cilėn deri nė atė kohė ajo nuk e gėzonte, vetėm burri e kishte kėtė tė drejtė. "Diēka tjetėr me shumė rėndėsi nė kėtė periudhė ishte se familja u shpall monogame. U ndalua martesa e burrit me mė shumė se njė grua dhe tė gjitha kėto sollėn ndryshme nė marrėdhėniet martesore dhe familjare, sepse t‘i njihje gruas nė atė kohė tė drejtėn trashėgimore, apo tė divorcit, apo t‘i njihje vajzės tė drejtėn pėr tė prishur fejesėn ishte njė arritje e madhe. Por, pėr fat tė keq, ashtu siē ndodh nė ēdo shoqėri, tė tilla ndryshime, edhe pse u vendosėn me ligj, u desh njė kohė e gjatė tė pranoheshin nga shoqėria e kohės. Nė kėtė mėnyrė, ligjet hasėn vėshtirėsi pėr t‘u zbatuar", tregon ajo. Por ky proces pėr pėrmirėsimin e pozitės sė gruas nė shoqėri, filloi qysh nė Parlamentin e parė shqiptar, nė vitet 1921-1924. Tė tilla probleme u ngritėn nga njė bėrthamė intelektualėsh, tė cilėt kishin studiuar nė Perėndim. "Ata sollėn nė Shqipėri njė frymė tė re perėndimore dhe nuk mund ta pranonin dot gjendjen, nė tė cilėn ndodhej gruaja shqiptare. Pėr herė tė parė nė Parlament u diskutua edhe e drejta e votės pėr gruan shqiptare, edhe pse ky propozim u hodh poshtė nga pjesa dėrrmuese e parlamentarėve, tė cilėt ishin mjaft konservatorė". Nė analizėn e saj, Fatmira Musaj shprehet se problemet e gruas nė shoqėrinė shqiptare janė ngritur relativisht vonė, nė krahasim me vendet e tjera Perėndimore. Por ishte e natyrshme, sepse tė tilla probleme mund tė ngriheshin vetėm pas formimit tė njė shteti shqiptar.

Betimi i Zogut



"Unė Zogu, mbret i shqiptarėve, nė rastin nė tė cilin hedh kambėn nė fronin e mbretėrisė shqiptare dhe mar nė duar fuqinė mbretnore, betohem pėrpara fuqisė sė Zotit tė mbaj bashkimin kombėtar, indipendencėn e shtetit dhe tokat. Betohem tė mbahem besnik edhe ndaj statutit dhe tė veproj mbas pikave tė tij dhe mbas ligjeve qė ndodhen nė zbatim, duke patur parasysh pėrherė tė mirėn e popullit,

Zoti tė mė ndihmojė!"

 

 
Sot, 80 vjet nga shpallja mbreteri e Shqiperise, kontributi i Zogut
hėnė , 01 shtator 2008 http://www.alsat.tv/index.php?option=com_content&task=view&id=4376&Itemid=60
Image Me 1 shtator 1928, Ahmet Zogu shpalli apo veteshpalli mbreterine shqiptare. Sot pas 80 vjetesh kur historia e shqiptareve ka kaluar neper faza krejt te ndryshme nga ajo monarkike dhe tashme eshte nje vend qe aspiron endrren europiane, historiane shqiptare dhe te huaj jane perpjekur te hedhin drite mbi fakte te reja apo rolin e Ahmet Zogut ne formimin e shtetit modern shqiptar. Historiani amerikan Bernd Fischer  vlereson  ne vitet e mbreterimit zogist sidomos kontributin e tij ne zhvillimin e ndergjegjes kombetare te shqiptareve.

"Ndoshta gjeja me e rendesishme qe Ahmet Zogu beri eshte zhvillimi i nocionit te ndergjegjes kombetare. Pa te,  nje shtet modern nuk mund te ekzistoje apo te mbijetoje. Zogu ishte ne fakt i pari qe i beri shqiptaret te kuptonin se kishte dicka me teper se sa komuniteti i tyre, se sa familja e tyre. Pra, me fjale te tjera ishte kombesia shqiptare, te cilen ai e vendosi ne themel te nje shteti modern shqiptar", u shpreh Ficsher.

Konferenca nderkombetare shkencore e cila organizohej nga qendra e studimeve albanologjike nuk ka lene indiferente edhe anetare te kabinetit qeveritar te cilet moren pjese perkrah pjestareve te oborrit mbretetor dhe historianeve. Sistemi politik,marrėdhėniet ndėrkombėtare tė shtetit shqiptar gjatė kėsaj periudhe,zhvillimi i ekonomisė,arsimit,kulturės,reformat e ndryshme qė u realizuan nė periudhėn e monarkisė dhe rezultatet e tyre janė njė objekt i rėndėsishėm studimi dhe analizash shkencore.

Hapi i pare duket se ka qene kjo konference ne te cilen referuan eksperte dhe studiues si Fischer apo edhe Jason Tomas pikerisht mbi raportin e Shqiperise me Italine gjate epokes monarkiste. Nderkaq nje ekspozite e celur ne muzeun kombetar sjell ne deshmi dhe fotografi nga mbreterimi i Zogut ne Shqiperi dhe vitet e tij ne mergim.

Mira Tuci

 




http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48969 01/09/2008

Mbretėria nė Shqipėri: Ashtu deshėn Fuqitė e Mėdha?!

Flet prof. dr. Pėllumb Xhufi. Nga Ahmet Zogu, Fan Noli tek Enver Hoxha, faktet e reja historike pėr monarkinė

 

Kėto ditė, ndėrsa studiues vendės e tė huaj janė mbledhur nė njė konferencė ndėrkombėtare kushtuar 80-vjetorit tė shpalljes sė Shqipėrisė mbretėri, pyetja se sa e njohim historinė tonė dhe sa e domosdoshme ėshtė qė ajo tė rishkruhet doli mė seriozisht.

Pėr mė shumė se njė gjysmė shekulli studimet shqiptare i ka dominuar mendimi se Shqipėria u shpall mbretėri pėr shkak tė ambicies sė shfrenuar pėr pushtet tė Ahmet Zogut. Mirėpo i gjithė ky mashtrim historik pėrfundimisht rrėzohet prej njė vėshtrimi sinkretik tė historisė sė sistemit politik tė vendit, histori e cila ende nė fakt mungon. Njė histori e mbėshtetur mbi faktet dėshmon se Fuqitė e Mėdha, pikėrisht mė 1913, kur pranuan deklarimin e pavarėsisė sė Shqipėrisė, vendosėn ta njohin shtetin mė tė ri tė Ballkanit si njė shtet monarkik. Njė nga arsyet pse I. Qemali dha dorėheqjen dhe mori udhėt e mėrgimit politik qe sepse pikėrisht bashkėluftėtarėt e vet e akuzuan se e kishte shpallur Shqipėrinė tė pavarur pėr t‘u kurorėzuar vetė mbret. Vetėm njė vit mė pas, po Fuqitė e Mėdha deleguan nė Shqipėri njė princ dhe e shpallėn Shqipėrinė njė principatė tė trashėgueshme, njė monarki tė rrudhur.

Gjatė gjithė periudhės deri te shpallja formale e monarkisė (1928), Shqipėria kishte si institucionin mė tė lartė herė njė "kėshill shteti", herė njė "kryesi shteti", e cila nė fakt kryente funksionet e njė sovrani polikratik pa kurorė. Kryesia polikratike, pėr habi, u rikthye edhe mė 1945, kur funksionet e kryetarit tė shtetit iu bartėn Presidiumit tė Kuvendit Popullor, me 16 anėtarė.

Ishin tė njėjtat Fuqi tė Mėdha qė ndryshimin formal tė formės sė regjimit nga republikė nė monarki e pritėn me njė indiferencė spektakolare. I vetmi qė kundėrshtoi mbretin Zog nė nismėn e tij ishte themeluesi i Turqisė republikane M. Ataturk. Nė fakt, Zogu shpalli me zė tė lartė dhe "via constitutio" pikėrisht atė qė kishin vendosur mė 1913 Fuqitė e Mėdha.

Nė intervistėn me prof. dr. Pėllumb Xhufi, realizuar nė funksion tė kryerjes sė njė studimi shkencor rreth historisė sė sistemit politik nė Shqipėri, nė kuadėr tė programit tė Shkollės Politike Evropiane, pėr herė tė parė pohohen fakte historikė qė provojnė jo vetėm se monarkia fillimisht ishte vullnet i jashtėm dhe vetėm mė 1928 u bė dhe formalisht vullnet kushtetues i brendshėm, por, mbi tė gjitha, zbulohet arsyeja historike thelbėsore pėr paqėndrueshmėrinė e kėtij sistemi politik deri mė sot.

Qeveria kombėtare e Ismail Qemalit, tė paktėn deklarativisht, u njoh nga disa prej Fuqive tė Mėdha. Po Shqipėria vetė ē‘ishte nė vėshtrimin e kėtyre fuqive? Republikė? Monarki?

Nė Konferencėn e Londrės ka qenė njė njohje e vėshtirė dhe ku ēdo fuqi e madhe kishte formulėn e vet nė funksion tė interesave tė veta. Kėshtu, Rusia kėmbėngulte qė Shqipėria tė njihej si "provincė autonome nėn sovranitetin apo suzerenitetin e sulltanit". Nėnteksti ishte qė, me kolapsin e pritshėm tė Perandorisė Osmane, Shqipėria tė shpėrbėhej e tė shėrbente pėr tė kompensuar klientėt e vet ballkanikė (dhe pėr t‘u shkaktuar kokėēarje Austro-Hungarisė e Italisė, qė ishin tutorėt e shtetit shqiptar). Por mė nė fund fitoi projekti austro-italian, pas tė cilit Shqipėria do tė ishte njė "principatė autonome neutrale e sovrane". Ndėrkohė, parashikohej qė vendi tė ishte nėn njė kontroll ndėrkombėtar shumėvjeēar. Pra, Konferenca e Ambasadorėve projektoi njė status tė shtetit shqiptar tė karakterizuar nga kundėrthėnie tė forta konceptuale (edhe autonom edhe sovran, edhe autonom edhe neutral, edhe sovran edhe nėn kontroll ndėrkombėtar)! Mbi tė gjitha, nocioni i "principatės" parakuptonte njė filiacion me monarkitė evropiane, nė radhė tė parė me Italinė dhe Austro-Hungarinė, qė praktikisht rivalizuan pėr ndikimin e vet nė Shqipėri. Pikėrisht bindja se kėto dy fuqi do tė pėrplaseshin njė ditė mes tyre pėr ēėshtjen e dominimit nė Shqipėri, i bindi Francėn, Britaninė e Madhe dhe Rusinė ta pranojnė projektin austro-italian pėr Shqipėrinė nė Konferencėn e Ambasadorėve dhe t‘u njohin kėtyre dy fuqive "interesat e veēanta" tė tyre nė Shqipėri, bashkė me tė drejtėn pėr tė paraqitur njė projekt tė parė tė organizimit tė shtetit autonom shqiptar. Projekti i paraqitur nė maj 1913 parashihte zgjedhjen e njė princi nga Fuqitė, organizimin e sistemit gjyqėsor, tė xhandarmėrisė, ku tė huajt do tė luanin rolin vendimtar. Pėrgjithėsisht, nė rregullimin e statusit tė Shqipėrisė u procedua mbi bazėn e parimit ndėrkombėtar, duke injoruar parimin kombėtar. Nė fakt, Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit (KNK) qė u vendos nė Vlorė, nuk e njohu formalisht qeverinė e Ismail Qemalit, e konsideroi atė thjesht si njė faktor "lokal", tė barasvlefshėm me faktorė tė tjerė, siē ishte p.sh. qeveria e Esad Pashės nė Durrės apo qeverisja ushtarake ndėrkombėtare nė Shkodėr: me kėto do mund tė bashkėpunohej, deri nė zgjedhjen e princit. KNK sabotoi dhe kundėrshtoi ēdo aksion kombėtar tė qeverisė sė Vlorės, gjė qė ēoi nė konflikt tė hapur e nė dorėheqjen e I. Qemalit.

Mė 1914, Fuqitė e Mėdha e shpallėn Shqipėrinė principatė tė trashėgueshme dhe caktuan princ Wied-in tė merrte kurorėn. A nėnkupton kjo qė Shqipėria u njoh si njė vend me regjim mbretėror?

Regjim monarkik, po, por gjithsesi nė nivelin mė tė ulėt, nė atė tė principatės, qė nėnvizonte pa mėshirė sovranitetin e kufizuar dhe "varėsinė" nga jashtė tė tij. Ishte njė mėnyrė pėr tė risjellė marrėdhėniet qė Shqipėria pati nė mesjetė me Mbretėrinė e Napolit, dhe qė ishin marrėdhėnie vasaliteti. Nė fakt, pas ikjes sė I. Qemalit, KNK shpalli "Statutin organik tė Shqipėrisė", njė dokument qė e kthente Shqipėrinė nė njė lloj principate tė tipi feudal, tė drejtuar nga njė princ i huaj me fuqi tė plota. Por kur princ Vidi erdhi nė Shqipėri, u pa qartė se edhe pushteti i tij mbetej peng i fuqive "kontrolluese" tė pėrfaqėsuara nė KNK, peng i interesave tė tyre kundėrthėnėse dhe i intrigave me sfond "global", qė pėrplaseshin nė mėnyrė tragjike nė shtetin e dobėt dhe tė paarrirė shqiptar. Fakti ėshtė qė KNK, domethėnė kanceleritė evropiane, vendosnin pėr gjithēka. Kjo u pa qė nė rastin mė tė parė, kur princ Vidi dhe qeveria e tij u pėrjashtuan nga procesi i negocimit dhe i nėnshkrimit tė "protokollit tė Korfuzit", ku si palė pėrfaqėsuese e interesave tė Shqipėrisė u paraqit pikėrisht KNK.

Nė vitin 1924, autoriteti mė i lartė i shtetit ishte Kėshilli i Lartė, me 4 anėtarė, qė pėrbėnin kryesinė e shtetit. Zakonisht anėtarėt e Kėshillit tė Lartė quheshin edhe "ēerek-mbretėr". Pse kjo "kryesi polikratike"? A ishte njė monarki e pashpallur nė kėto vite Shqipėria? A mjafton parlamentarizmi pėr ta bėrė njė vend republikė?

Kėshilli i Lartė ishte njė krijesė e Kongresit tė Lushnjės, njė tentativė pėr t‘i dhėnė vazhdimėsi rolit tė "princit", tė pėrvijuar si kryetar shteti nga Fuqitė e Mėdha qė nė Konferencėn e Londrės 1913. Pra, ishte njė pėrpjekje pėr t‘u treguar Fuqive nė njė moment tepėr delikat pėr shtetin shqiptar (Konferenca e Paqes e Versajės), se klasa politike shqiptare vazhdonte ta respektonte zgjedhjen qė Fuqitė kishin bėrė kur e njohėn shtetin shqiptar nė formėn e principatės. Por, nė mungesė tė njė princi tė huaj, pra, tė paanshėm e gjithėpėrfaqėsues, autoriteti i tij u copėtua pėrkohėsisht nė katėr, duke siguruar pėrfaqėsimin e katėr komuniteteve fetare (Aqif pashė Elbasani, Mihal Turtulli, Luigj Bumēi, Abdi bej Toptani). Kjo u konceptua si njė zgjidhje e pėrkohshme, derisa tė vendosej forma e regjimit. Ky institucion u ripėrtėri tale-quale edhe gjatė pushtimit gjerman, mė 1943, nė formėn e Kėshillit tė Regjencės. Gjithsesi, duhet thėnė se Kongresi i Lushnjės e reduktoi sė tepėrmi rolin e Kėshillit tė Lartė, si institucion epror me pėrmbajtje monarkike, duke krijuar institucionin e "Kėshillit Kombėtar", domethėnė tė Parlamentit tė zgjedhur nga populli, nga i cili paskėtaj do tė buronin tė gjitha autoritetet. Ndaj, Kongresi i Lushnjės konsiderohet njė vijė ndarje nga njė e kaluar "paramonarkike" e regjimit, nė atė tė njė sistemi thelbėsisht parlamentar.

A mundi Fan Noli tė shqiptonte ndonjė reformė tė sistemit politik?

Noli dhe miqtė e tij, qė erdhėn nė pushtet me revolucionin e vitit 1924, pėrfaqėsonin atė klasė shoqėrore pėrparimtare, qė kishte udhėhequr procesin e emancipimit kulturor e politik tė kombit shqiptar nė 50 vjetėt e fundit. Si tė tillė, ata vunė nė rend tė parė tė programit tė tyre ndarjen e Shqipėrisė nga sistemi dhe ideologjia turkoshake e organizimit tė shtetit. "Ērrėnjosja e feudalizmit" si mėnyrė tė prodhuari, tė menduari e tė qeverisuri, ishte prioriteti kryesor i qeverisė sė Nolit. Por rrethanat e vėshtira tė brendshme e tė jashtme nuk e lejuan atė tė realizonte reformat e parashikuara, duke filluar nga ajo agrare, administrative, fiskale etj.

Nė vitin 1925, Ahmet Zogu e shpalli Shqipėrinė republikė dhe veten kryetar tė saj. A duhet t‘ia njohė historia si meritė vetjake shpalljen e vendit pėr herė tė parė republikė pikėrisht A. Zogut?

S‘mund tė thuhet. Republika shqiptare mundi tė ishte mė sė shumti parlamentare nė periudhėn 1920-1924. Zogu vėrtet e shpalli Shqipėrinė republikė. Por kjo ishte mė sė shumti njė republikė presidenciale. Vetė Zogu u shpall president, duke shpėrndarė "Kėshillin e Lartė", qė kujtojmė mishėronte autoritetin sovran tė princit, nė mungesė tė kėtij tė fundit. Por, ndėrsa nė vitet 1920-1924 Kėshilli i Lartė ishte reduktuar nė njė institucion-fosil e vetėm pėrfaqėsues, institucioni i presidentit qė e zėvendėsoi atė, u pajis me pushtete tė fuqishme: Zogu ishte njėherėsh kreu i shtetit e kreu i ekzekutivit. Hija (autoriteti) i tij shtrihej edhe nė Senatin e nė Parlamentin kombėtar, tė cilėt ai mund t‘i mblidhte e t‘i shpėrndante si tė donte. Nė kėtė kuptim, kalimi nga republika presidenciale nė monarkinė e vitit 1928, nuk pėrbėnte nė thelb njė zhvillim traumatik. Nė fund tė fundit, nė njė formė a nė tjetrėn, monarkia kishte paraekzistuar nė tė gjitha fazat qeverisėse qė paraprinė shpalljen formale tė saj mė 1928.

Mė 1928, Shqipėria u shpall mbretėri e trashėgueshme dhe Zogu I mbret. Asnjė vend evropian nuk e kundėrshtoi fronėzimin e tij. Vetėm M. Ataturk kundėrshtoi. A do tė thotė kjo se vendeve evropiane u pėlqente mė shumė njė Shqipėri me mbret se njė Shqipėri republikane?

Fuqitė evropiane nuk kishin ndonjė arsye pėr t‘u prekur nga hapi i Ahmet Zogut. Nė fund tė fundit kishin qenė ato qė ia kishin paracaktuar Shqipėrisė formėn monarkike tė qeverisjes, qysh kur njohėn pavarėsinė e saj, mė 1913. Nga ana tjetėr, shpallja e Shqipėrisė mbretėri do tė thoshte thjesht njė mbretėri mė shumė nė njė kontekst rajonal shtetesh me regjim monarkik (Serbia, Rumania, Bullgaria, Greqia, Italia). Sa pėr kundėrshtimin e Ataturkut, veē fanatizmit republikan tė tij, luajti rol edhe parashikimi se njė mbretėri shqiptare do tė kthehej, shpejt a vonė, nė njė hallkė tė zinxhirit tė mbretėrive ballkanike, tė lidhura politikisht e gjenetikisht me njėra-tjetrėn e, akoma mė tej, me monarkitė evropiane. Pra, duke u bėrė mbretėri, Shqipėria prirej tė integrohej nė sistemin e aleancave rajonale e evropiane, qė historikisht kishin qenė kundėrshtare tė Turqisė dhe qė mund tė bėheshin tė tilla edhe nė tė ardhmen.

Mė 1939, Shqipėria u rishpall mbretėri, pjesė e kurorės sė V. Emanuelit, me njė mėkėmbės (Regjent) nė krye. Italia erdhi nė Shqipėri me sloganin "tė ēlirojmė shqiptarėt nga mbreti" dhe rivendosi mbretėrinė. Ishte formale apo pėrmbajtėsore kjo formė e sistemit politik?

Italia, qysh me shpėrthimin e Luftės sė Parė Botėrore, luftoi pėr ta pėrkthyer vendimin e Fuqive nė 1913 mbi vendosjen e njė kontrolli ndėrkombėtar mbi qeverisjen e Shqipėrisė, me vendosjen e njė kontrolli thjesht italian. Nė vitin 1917, gjenerali Ferrero shpalli nė Gjirokastėr pavarėsinė e Shqipėrisė "nėn mbrojtjen e Italisė". Edhe pas pėrfundimit tė luftės, nėn presionin italian, por edhe me pėlqimin e disa qarqeve politike shqiptare, Italisė iu njoh e drejta fuqisė garante tė pavarėsisė dhe tė kufijve tė shtetit shqiptar (Konferenca e Londrės, 9 shtator 1921). Vetė pushtimi italian i Shqipėrisė u parapri nga njė tentativė e ethshme e Musolinit pėr t‘i imponuar Zogut njė "pakt pėr protektoratin italian" nė Shqipėri. Regjimi qė Italia fashiste i dha Shqipėrisė sė pushtuar, tregon qartė qė pikėrisht Italia kishte qenė pėrpunuesja kryesore e projekteve ndėrkombėtare pėr statusin e ndėrvarur tė Shqipėrisė, nga Konferenca e Ambasadorėve e mė tej. Nė fakt, Statuti Themeltar i qershorit 1939 sanksionon zhbėrjen e mbretėrisė sė Zogut, pak a shumė tė pavarur e sovrane, dhe kthimin e Shqipėrisė nė pjesė apo zgjatim i njė mbretėrie tjetėr, i asaj italiane. Autoriteti epror nuk do tė ishte mė njė monark vendas, por njė "mėkėmbės" i huaj i Viktor Emanuelit III, qė pėrcillte nė Shqipėri pushtetin sovran tė tij. Nė kėtė mėnyrė, mė duket se nė vitin 1939 kemi njė rikthim nė skemėn e vitit 1913, pas pauzės zogolliane. Sigurisht, pushtimi fashist realizoi nė formėn mė ekstreme regjimin qė vetė Fuqitė i kishin paracaktuar Shqipėrisė qė nė 1913 dhe qė karakterizohej nga "sovraniteti i kufizuar", pra, nga varėsia dhe kontrolli i huaj, dhe nga predominimi i parimit ndėrkombėtar mbi atė kombėtar nė organizimin e shtetit shqiptar. Sigurisht, duhen llogaritur diferencat thelbėsore qė rrjedhin nga fakti se "kontrolli" apo "protektorati" ndėrkombėtar nė vitin 1913 ushtrohej nga njė koncert shtetesh pak a shumė demokratike, kurse tani, nė 1939, ai ushtrohej nga njė shtet i vetėm e nėn regjim fashist, Italia. Por, si nė 1913, ashtu edhe nė 1939, autoriteti vendas, pra, qeveria shqiptare, ishte krejt i pafuqishėm dhe i varur nga autoriteti i huaj.

Gjermania nuk i shpalli luftė Shqipėrisė dhe Shqipėria nuk i shpalli luftė Gjermanisė. Reich-u ktheu funksionet e pėrfaqėsimit tė vendit nė rrugė diplomatike. Ndėrkohė nė krye tė shtetit ishte njė institucion me emrin "Regjencė". Fjala "regjencė" vjen nga latinishtja rex, regens, mbret. Ishte kjo shprehje e njė sistemi politik mbretėror?

Gjermanėt, ndryshe nga italianėt, preferuan t‘i referoheshin njė formė qeverisėse "mė kombėtare", pra, mė ndjellėse pėr shqiptarėt. Jo mė kot iu rikthyen pėr kėtė sistemit politik tė krijuar nė Kongresin e Lushnjės, mė 1920, duke krijuar si organ epror Kėshillin e Regjencės me 4 pėrfaqėsues tė komuniteteve tė ndryshme fetare: Fuat bej Dibra, Lef Nosi, Mehdi Frashėri e Patėr Anton Harapi. Sigurisht, gjermanėt nuk mund tė rikthenin mbretėrinė e mbretit Zog, pėr sa kohė kjo ishte e papajtueshme me statusin e Shqipėrisė si njė territor i pushtuar dhe pėr sa kohė qė shumica dėrrmuese e bashkėpunėtorėve me gjermanėt ishin antizogistė tė thekur. Megjithatė, nėn ndikimin e Mehdi Frashėrit, ata pranuan t‘i njohin Shqipėrisė njė "sovranitet e neutralitet relativ", qė u shpreh edhe nė krijimin e njė Ministrie tė Jashtme, qė s‘ekzistonte nėn pushtimin italian. Por njė "lėshim" i tillė, mė shumė se pėrmbajtje reale, pati vlerė vetėm pėr tė lehtėsuar disi ndėrgjegjen e rėnduar prej bashkėpunėtori tė personaliteteve tė tilla tė shquara, si Mehdi Frashėri, Lef Nosi apo Patėr Anton Harapi.

Mė 1944, qeveria e Enver Hoxhės shpalli ndalimin e kthimit tė ish-mbretit Zog nė Shqipėri. Mė 1946, vendi u shpall republikė popullore. Gjatė 50 vjetėve ėshtė njollosur pa mėshirė periudha 10-vjeēare e mbretėrimit tė Zogut. Por kurrė nuk ėshtė folur pėr format e tėrthorta tė sistemit politik mbretėror. Pse?

Deri nė vdekjen e Zogut, mė 1960, ky konsiderohej njė rrezik serioz pėr regjimin e vendosur pas vitit 1944. Hoxha nuk mund tė harronte se Zogu ishte dėbuar edhe herė tė tjera nga Shqipėria dhe ishte kthyer pėrsėri, me ndihmėn e "miqve" tė huaj. Sidomos pas prishjes sė marrėdhėnieve me Jugosllavinė e Titos, nė 1948, Enveri i trembej (dhe jo pa arsye), njė bashkėpunimi mes Zogut e Jugosllavisė pėr tė rrėzuar regjimin e tij, qoftė edhe me njė ndėrhyrje tė armatosur nga Jugosllavia, si mė 1924. Por nė vitin 1924, rikthimin nė pushtet tė Zogut e kishte ndihmuar, veē mbėshtetjes jugosllave e asaj perėndimore, edhe fakti qė nė Shqipėri ekzistonin edhe pas ikjes sė Zogut "xhepa" shoqėrorė qė vazhdonin tė ishin tė lidhur me tė dhe qė bėnė tė mundur rikthimin e tij. Mbi bazė tė kėsaj pėrvoje, Enver Hoxha punoi pėr tė shmangur ēdo lidhje tė shkurtėr qė emigracioni zogist mund tė bėnte brenda Shqipėrisė. Kėtė e bėri qoftė duke goditur personat me tė kaluar zogistė, qoftė edhe duke dėnuar me njė heshtje tė plotė historinė e 15 vjetėve tė sundimit tė Ahmet Zogut. Kjo damnatio memoriae bėhej e domosdoshme pėr regjimin, nga momenti qė regjimi i Zogut kishte hedhur gjithsesi bazat e njė sistemi modern tė mbėshtetur nė reformat administrative, ligjore, bankare, arsimore etj. pėr zbatimin e tė cilave Zogu angazhoi, edhe kundėr vullnetit tė vet, njerėz tė shkolluar nė Perėndim, me prirje tė qarta liberale e shpeshherė kundėrshtarė tė tij. Nė tė kundėrtėn, Hoxha kishte parashikuar tė ngrinte njė sistem tė orientuar nga Lindja, tė mbėshtetur nė bindjen e verbėr, nė mohimin e shtetit tė sė drejtės, tė pronės private e tė ekonomisė sė tregut. Ishte njė kthesė 180 gradė nga orientimi historik i shtetit shqiptar, dhe pėr tė realizuar kėtė duhej mbytur me heshtje e kaluara, sidomos ajo zogiste, qė kishte lėnė gjurmė tė pashlyeshme nė kujtesėn popullore, me modernitetin e sistemit ligjor, me eficencėn e administratės publike, me forcimin e rendit, me fuqinė e parasė (lekut), me forcimin e arsimit kombėtar, me investimet e huaja nė ekonominė shqiptare, me lėvizjen e lirė tė shqiptarėve nė vendet perėndimore, etj.

Shqipėria me princ, me kryesi polikratike, me republikė, me mbret, me regjent, me regjencė, me presidium (kryesi kolektive shteti), me president (me kompetenca mbretėrore, 1994). Pse gjithė kjo luhatje nė sistemin politik brenda 100 viteve?

Sepse shteti shqiptar lindi vonė dhe nė kohėra tė kėqija. Pra, lindi me "mėkatin fillestar" tė tė qenit njė shtet i dobėt. Pėr rrjedhojė, fatet e tij u varėn shumė nga humoret e vendimet e fuqive tė huaja, qė vunė dorė nė pėrcaktimin e sistemit. Nga ana tjetėr, nė rrugėtimin e tij, shteti shqiptar u shoqėrua nga obsesioni i unifikimit kombėtar, qoftė nė kuptimin e aneksimit tė territoreve shqiptare tė lėna jashtė kufijve shtetėrorė, qoftė edhe nė kuptimin e unifikimit tė brendshėm, nėpėrmjet kapėrcimit tė ndarjeve krahinore e fetare. Kjo ka favorizuar ngritjen e pushteteve autoritare, qė u shprehėn nė formėn e principatės, mbretėrisė apo diktaturės. Nė momentet e dobėsisė mė tė madhe, kjo detyrė kombėtare iu besua aleatėve tė rastit, duke hequr dorė tėrėsisht apo pjesėrisht nga atributi kryesor i njė shteti, nga sovraniteti, e duke u kėnaqur me njė rol subaltern (tė nėnshtruar).

 

 
http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48885 31/08/2008
 

Kur Shqipėria festonte me madhėshti njė vjetorin e Monarkisė

Turma tė mėdha tė popullit tė veshura me rroba tė reja qė festojnė nėpėr rrugėt dhe sheshet kryesore tė qyteteve tė mėdha tė Shqipėrisė, tė cilat janė tė zbukuruara me drita dhe lule shumėngjyrėshe, pankarta, banderola dhe portrete tė mėdha tė Mbretit Zogu i Parė, parada me ushtarė dhe nxėnės shkollash qė festojnė nėn tingujt e bandave muzikore, fjalime oratorike tė prefektėve, kryebashkiakėve dhe zyrtarėve tė lartė tė shtetit dhe pushtetit vendor, vizita nė Bashki dhe Prefektura, dreka dhe darka zyrtare me tė ftuar nga tė gjitha shtresat e popullsisė, fishekzjarre dhe thirrje tė vazhdueshme pėr mbretin, familjen mbretėrore, qeverinė etj. Kjo ėshtė pak a shumė panorama qė mbizotėronte nė tė gjitha qytetet kryesore tė Shqipėrisė, mė 1 shtatorin e vitit 1929, ditė e cila pėrkonte me njė vjetorin e themelimit tė Monarkisė Shqiptare, qė nesėr, mė datėn 1 shtator 2008, ka jubileun e 80-vjetorit tė saj. Por, pėr tė dhėnė njė panoramė mė tė qartė tė festimeve tė pėrvjetorit tė parė tė proklamimit tė Mbretėrisė Shqiptare, po publikojmė disa shkrime, kronika dhe reportazhe tė marra nga shtypi i kohės, kryesisht nga "Gazeta e Re" (me pronar Shoqėria Anonime "Tipart" ) tė drejtuar nga publicisti i njohur i periudhės sė Monarkisė sė Zogut, Zoi Xoxe, e cila i kushtoi faqe tė tėra atij evenimenti, duke pasqyruar tė gjitha festimet nė tė gjitha qytetet kryesore tė Shqipėrisė, ku ajo gazetė kishte dėrguar korrespodentėt e saj.

Jubileu i parė i Monarkisė i pasqyruar nga "Gazeta e Re"

(Njė Shtator: proklamimi i Monarqisė dhe hipja nė fron e Mbretit Zogu i Parė) Njė datė historike.

Sot, njė Shtator, i gjithė populli shqiptar po feston me enthuziasmė tė jashtėzakonshėm vjetorin e proklamimit tė Monarqisė dhe hipjen nė fron tė Mbretit Zogu u Parė. Kjo datė historike pėrmbanė njė kuptim tė thellė nė vetvete dhe populli, me institucionin e tij tė hollė, di t‘a ēmojė dhe t‘a kuptojė. Ne, si kqyrės tė ngjarjeve shoqėrore dhe patriotike, duhet t‘i studiojmė nė kuptimin e tyre tė vėrtetė dhe tė vemi nė dritė shkaket dhe arsyet qė i kanė prodhuar. Midis bisedimeve tė ndryshme qė u bėnė nė kohrat e shkuara mbi formėn e regjimit tė Shtetit, nuk ishte e mundur tė mos triumfonte forma monarkike. Kjo ėshtė nė shpirt tė popullit dhe, me historinė e vendit t‘onė ne dorė, duhet tė themi se gjithnjė ay ka qenė i qeverisur nė mėnyrė monarkike. Natyrisht kjo nuk duhet tė merret nė kuptimin modern tė fjalės, pse nė kohrat e shkuara ka munguar uniteti kombėtar nė mėnyrė qė njė monark tė zotėronte dhe tė njihej prej tė gjithė asaj toke ku flitej gjuha e jonė. Nė kėtė shkallė nuk arriti dot as Skėnderbeu pse, siē na mėson historia, Heroi ynė Kombėtar ishte vetėm kryetari i njė lidhje princash tė cilėt zotėronin nė viset e ndryshme tė Shqipėrisė. Po mungesa e njė Princi tė mbretėronte mbi tė gjithė Shqipėrinė dhe mbi tė gjithė shqiptarėt ėshtė faji i kohrave, dhe mund tė themi, i njerzve. Tė papjekur mirė politikisht dhe, duke mos ēmuar sa forcė do t‘i vinte ēėshtjes sonė kombėtare me pėrmbledhjen e tė gjithė fuqisė nė dorė tė zotit, princėt apo kryetarėt e Shqipėrisė vazhduan tė ruajnė pėr shumė kohė privilegjet e tyre nė krahina tė ndryshme tė vendit dhe, dėndur, arritėn gjer nė marrėzinė sa tė lėftojnė njeri kundėr tjatrit. Njė mjerim kombėtar pse, pėr cfat tė keq, ata atdhenė nuk e kuptojnė, siē e kuptojmė ne sot, domethėnė tė gjithė atė tokė ku banon i gjithė ay popull qė ka njė gjuhė dhe zakone tė pėrbashkėta. Pėr Atdhe ishte vetėm krahina ku sundonin, dhe natyrisht, kėto ndjenja i kishin shpirtėzuar dhe popullit. Sidoqoftė, fiset shqiptare kishin kryetarėt e tyre qė ishin Mbretėr tė maleve dhe i gjithė populli i dėgjonte dhe u bindej. Edhe nė tė gjithė viset e Shqipėrisė, si nė tė gjithė vendet e huaja, nė kohrat e para, zgjidhej princ ay qė kish treguar mė trimėri se shokėt dhe kish cilėsira aqė tė rralla sa e ē‘quanin prej tė tjerėve. Dhe ėshtė e drejtė qė tė jetė kėshtu: nė krye tė njė populli duhet tė jetė me doemos ay qė ėshtė provuar tė jetė mė i zoti se tė gjithė. Nga kėto pakė radhė kuptohet, pra, lehtė se shpirti i popullit shqiptar ishte dhe ėshtė pėr Monarqinė. Kur bisedohej pėr formėn e regjimit tė Shtetit, pothuaj tė gjithė e admetojmė se kjo ėshtė e vetmja forcė qė i pėrshtatej Shqipėrisė. Format e ndryshme lindėn nga nevoja pse, edhe s‘kish dalė Njeriu i cili do t‘meritonte Fronin dhe Kurorėn e Skėnderbeut. Rreziku i njė Mbreti tė huaj, qėndronte mbi tė gjithė patriotėt si shpata e Dhamokleut, gati tė bjerė m‘u nė zemėr tė nėnės s‘onė. Po mė nė funt Njeriu lindi, ose mė mirė u ēfaq vetvetiu populli me anė tė veprave tė Tij shpėtimtare dhe gjeniale. Ay qė e shpėtoi aq herė, qė nga Kongresi i Lushnjes e tėhu, duke vėnė nė rrezik jetėn e Tij, Ay qė konsolidoi indipendencėn e fituar dhe bėri Shqipėrinė tė respektueshme pėrpara tė gjithė botės, Ay qė mė nė funt, me njė sėrė reformash, po e ngre Shqipėrinė edhe n‘ė atė shkallė qytetėrimi, qė meriton, ay e kish fituar me sakrificat dhe me veprat e tija Kurorėn e Skėnderbeut. Dhe populli, duke i ēmuar thellė kėto vepra dhe nė shenjė mirėnjohje, e hipi vet nė kėtė ditė nė Fronin e merituar tė Shqipėrisė. Me proklamimin e Monarqisė dhe me hipjen nė fron tė Zogut tė I-rė, njė faqe e ēkėlqyer i ēelet historisė sonė kombėtare: Uniteti i tė gjithė vendit dhe bashkimi kombėtar konsolidohet. Tė gjithė janė subjekte tė Mbretit, simbol i Bashkimit tė Kombit, dhe tė gjithė lėftojnė dhe vdesin pėr Mbret dhe pėr flamur. Mjer kush i cenon! Vit pėr vit, nė kėtė ditė, populli shqiptar duhet tė betohet pėrpara flamurit se ėshtė gati ta vazhdojė Mbretin kudo dhe sa herė qė Ay t‘a kėrkojė pėr njė tė pritme mė tė ēkėlqyer tė Shqipėrisė dhe tė Shqiptarėve. Lartmadhėrisė sė Tij Mbretit t‘onė i urojmė jetė tė gjatė mbi fronin e Skėnderbeut pėr fatin e lumtur tė‘Atdheut tė cilin populli i‘a ka lenė nė dorė si njė porosi tė pacenueshme dhe tė shenjtė. Kurora madhėshtore zbukuron ballin e Shpėtimtarit tė Kombit shkėlqeftė pėr jetė si njė diell. (Zoi Xoxa)

Kryeqyteti kremton me madhėshti dhe me enthuziasme proklamimin e monarqisė.

(Brohoritje dhe enthusiasmė popullore) Kremtimi i djeshėm i Proklamimit tė Monarqisė dhe tė hipjen nė Fron tė Zogut tė I-rė doli njė manifestim i ēkėlqyer entuziaste: i gjithė populli i Kryeqytetit, pa ndryshim vėrse (bindje politike, shėnimi ynė) dhe sekal, (gjinie), kish dalė pėr tė ēfaqur adhurimin e tij kundrejt Monarkut qė me forcėn dhe gjenialitetin e Tij tė rrallė, e kish shpėtuar shumė herė prej rreziqeve dhe tani s‘po kursen asnjė sakrificė pėr t‘a ngritur nė shkallėn e qytetėrimit qė meriton.

Pamje e jashtėzakonėshme e Kryeqytetit

Kish pothuaj njė javė qė filluan lėvizjet pėr pregatitjen Kryeqytetit. Ishin lėvizje frenetike: rrugėt, ministritė, zyrat, dyqanet, shtėpitė, tė gjitha ishin nė punim e sipėr pėr ta zbukuruar sa mė mirė pjesėn e tyre pėr datėn historike. Dhe me tė vėrtetė Kryeqyteti ndryshoj krejt fytyrėn e tij; shumėzimi i llambave tė elektrikut, dafinat, fenerėt karakteristikė me ngjyra tė ndryshme; lėvizja e jashtėzakonshme e njerėzve dhe e automobilave, tė gjitha kėto i dhanė njė ngjyrė madhėshtore dhe tė dukej se nuk ishe mė nė Tiranėn e pėrditshme.

Tė shtunėn mbrėma

Pikėrisht n‘orėn pesė tė gjitha dyqanet u mbyllėn dhe populli dolli midis rrugėve pėr tė marrė pjesė nė paradėn qė do tė mbahej nė 6 e 30. Njė lėvizje e madhe rrėfente se si po pėrgatitej populli i kryeqytetit pėr tė kremtuar tė parin aniversar (jubile), tė Shpalljes sė Monarqisė shqiptare; kudo gėrthitje, gėzim dhe enthusiazmė, veprime kalamajsh dhe ēiliminjsh qė ecjin kryelartė me flamurė nė dorė, pėr tė zbukuruarė mirė dyqanet dhe dritoret, kudo veprim i nxehtė parapėrgatitje. Dhe tamam nė orėn 6 e 30 ushėtima e ambėl e bandės sė ushtrisė jep me kuptuar se kortei madhėshtore ka filluar. Dhe populli i shumte qė ka mbushur udhėn e parė tė kryeqytetit admiron djelmoshat paraushtarakė, qė me fytyrė serioze dhe hapa marcialė kalojnė me rregull pėr mes tij. Kortezhi ndjekur dhe prej njėj shumice tė madhe populli, kalon dhe pėrshtypja qė lindi nė tė gjithė asht e thellė. Po mbrėmja ėshtė e qetė dhe e ambėl dhe populli nuk vete dot nėpėr shtėpia. Korografia e dritave dhe zjarrmi artificial tėrheqin tė gjithė dhe i apin qytetit jetė tė shkėlqyeshme, e cila zgjatet deri pas mesnate.

Dita 1 Shtator

Ushėtima e topavet n‘orėn 6 e 30 e zgjon popullin tė kuptojė se atėherė vejtori i datės historike tė Proklamimit tė Monarqisė ishte duke filluar. Dhe populli i cili me padurim e prite kėtė ditė plot kujtime, u ndodh si pėr ēudi i mbledhur me njė shumicė dėrmonjėse nė Fushėn e Shallvarevet. Populli i kryeqytetit qė kishte pasur fatin t‘a shohė pėr sė afėrmi dhe me sytė e tij rastin fatlum pėr historinė t‘onė, Proklamimin e Monarqisė, nga ana e Asamblesė Konstituente, deshti qė edhe vjetori i tij tė kremtohet mė me shkėlqim se ēdo kund. Njė ceremoni madhėshtore u zhvillua nė fushėn e lartpėrmendur, ku Prefekti i Kryeqytetit, Rasim Kalakulla, me njė gjuhė poetike siē rrjedh kurdoherė nga goja e tij, i foli popullit tė shumtė tė grumbulluar me njė shumicė flamurėsh.
Fjala e Z. Kalakulla

Kur njė njeri shpėton prej njė sėmundje tė rrezikshme, nga e cila ka parė vdekjen me sy qė nė tė gjallė e kur kujton ditėt e shkuara nė mejtimin e tij pėrpiqet hidhėrimi i kohėvet tė kaluara me gėzimet e kohėve tė tashme. Dhe unė nė kėtė minutė po dridhem dhe tronditem kur kujtoj robėrinė e kombit t‘em dhe gėzohem e zbavitem kur atė tani e shoh tė lirė dhe tė lumtur. Syt e mij kapėrcejnė kėtė horizont plot bukuri dhe plot lumturi tė Shqipėrisė sė dashun qė na ka kushtuar aq shumė dhe shohim ditėt e zeza dhe plot zi dhe hidhėrim, netėt e errta, plot brengė dhe ngashėrim qė mori koha mbi supet e saj e i shpuri e i pėrplasi nė greminat e thella tė hapėsirės sė paanshme qė s‘kanė me na u kthye mė pėrsėri. Mendja ime kujton bajonetėn e huaj qė vetėtinte, flamurin e huaj qė valonte nė qiellin e kaltėrt tė Shqipėrisė. Kėto bajoneta ishin disa hekura tė prura dhe tė pėrgatitura pėr t‘ė ēpuar mushkrit e Kombit t‘em. Kėto flamure ishin savanet e vendit t‘im. Ushtari qė mbante kėto sende nė duar, me zė dhe gjuhė tė huaj, mė ēnderonte vendin dhe historinė. Tani vendin t‘im, Shqipėrinė e dashur e shoh tė lirė, tė lumtur, tė veshur funt e krejet me rroba gazmore, tė stolisura me flamure kombėtare. I falem pra, mrekullisė qė i zhduku tė gjitha ato shėmtime tė para. Pastaj mejtohem dhe them: Kush i realizoi qėllimet e Kongresit kombėtar tė Lushnjes? Kush i zhduku ndjenjat e kėqia revolucionare? Kush e themeloj dhe pėrparoj ushtrinė shqiptare? Si deshtuan dėshirat dhe ambiciet dėmėprurėse personale? Si ikėn dhe ku vanė propagandat antikombėtare? Kush e siguroj disiplinėn e vendit dhe tė popullit? Ē‘mrekulli u vėrtetua nė kombin shqiptar qė tė marrė rrugėn e qytetėrimit e tė pėrparimit, pėr tė qenė e pėrgatitur pėr tė zenė vendt rreth tryezės sė Kombevet t‘ė qytetėruara? I pėrunj kryet e mi dhe i falem dhe i pėrunjem Zogut I-rė, Mbret tė Shqiptarėvet, i cili na shpėtoi vendin dhe Kombin t‘onė qė e ka krijuar Zoti pėr tė mbarur punėra tė mėdha e pėr tė shpėtuar tė gjithė Shqipėrinė.

Kortezhi madhėshtor nėpėr udhėt e kryeqytetit

Qielli i kthellėt dhe atmosfera e ngrohtė i jipnin fjalės sė Z. Prefekt tė Kryeqytetit njė realizėm me tė vėrtetė tė gjallė. Fjalėt e tij qenė dėndur kėput nga duartrokitjet dhe brohoritjet e popullit t‘enthuziasmuar dhe mbarimin e bisedės sė tij njė vazhdim i gjatė duartrokitjesh frenetike e pėrcuall. Midis atij enthuziasmi folėn dhe dy nxanės, njė ēupė e shkollės sė veteranit t‘Arsimit, zotit Mati Logoreci, dhe njė djalė. Porsa mbaruan fjalimet, njė kortezhė madhėshtorė u formua nė atė vend. Duke pasur bandėn ushtarake nė krye, dhe i udhėhequr nga komisjoni i manifestimeve, pėrherė prej Z. Z. Teki Selenica, R. Jella, R. Kalakulla dhe instruktorit de Marchis, kortezhi procedoj me hapa tė ngadaltė drejt rrugėve kryesore tė kryeqytetit. Madhėshtia e tij. Flamurėt e shumta qė valonin nėpėr duart e manifestantave, ecja marciale e paraushtarakėve, tėrhoqėn brohoritjet dhe aklamimet (paraqitjen), e gjithė publikut nėpėr dritore dhe rrugė ku kalonin.

Njė manifestate me rėndėsi

Po pėrveē kėtyre, dhe me njė manifestim tjatėr tė improvizuar dhe me mė rėndėsi, kryeqyteti deshti ta kremtoj shpalljen e Monarqisė. Kjo qe zhdukja e mbulesave tė gravet. Ku mund tė gjejmė njė shfaqje mė tė mirė dhe mė me kuptim pėr tė respektuar universarin e ditės historike tė kombit t‘onė. Se sa duke shėnuar njė hap drejt qytetėrimit? Dhe grat e kryeqytetit i dhanė shembullin viseve tė tjera tė Shqipėrisė, duke dalun nė kėtė ditė pėr tė marrė pjesė nė gėzimin qė ndjente i tėrė populli me fytyra tė zbuluara. Proklamimi i Monarqisė dhe hipja nė fron e L. M. T. Zogut tė I-rė, symbolizojnė bashkimin kombėtar dhe konsolidimin e lirisė. Ėshtė e arsyeshme prandaj qė tė gjitha veprimet e popullit t‘onė tė harmonizojnė me kėto dy s‘mbolle tė larta. Populli ynė e ka kuptuar se lumturia e qytetėrimi i tij rrjeth nga plotėsimi i dėshirave tė L. M. T. Mbretit. Prandaj si shfaqje tė njė bindje tė plotė ndaj dėshirat e tij, deshti tė tregojė se ėshtė gati t‘a ndjek nė ēdo hap pėrparimtar.

Zbrazja e 101 topavet - vizitat nė Pallatin Mbretėror

Kortezhi duke manifestuar nėpėr rrugat me kryesore tė kryeqytetit ku priste pėr tė brohoritė minutėn historike nė tė cilėn vjet mė parė asambleja kombėtare kishte shpallė Monarqinė nėn kurorėn e L. M. T. Zogut tė I-rė. Ishte ora 10 e 30. Zbrazja e topavet i dha popullit shenjėn e arritjes sė ēastit historik dhe tė madhėnueshėm. Njė brohori e gjithanshme e popullit dhe njė zgjatim duartrokitjesh i dhanė ushėtimė topavet tė zbrazur. Tingėllimi i kėmbanave tė tė gjitha kishave, dhe temxhidi i kėnduar nėpėr minare, e pėrcjell zbrazjen e tyre. Dy aeroplana duke fluturuar mbi qiellin e kryeqytetit lėshuan plakata qė pėrkujtonin ditėn historike. Kortezhi madhėshtor duke ecur me hapa tė ngadalta, ku dallohej marshimi i djemve paraushtarakė, ktheu nė fushėn e Shallvarit ku midis brohoritjeve frenetike, u pėrda (shpėrnda). Nė vazhdim tė kėsaj kohe, nė Pallatin Mbretėror, L. M. T. Mbreti priti nė vizitė Anėtarėt e Qeverisė dhe personalitete tė larta tė shtetit.

Fjala e Zogut para trupi diplomatik

N‘ora 12 trupi diplomatik vajti pėr tė bėrė njė vizitė nė pallatin Mbretėror ku dekani i tyne, foli n‘emėr tė gjithė trupit. L. M. T. Mbreti iu pėrgjigj dekanit me kėto fjalė:

Zotni Doyen, "Urimet e Ekselencės s‘Uej tė rrjedhura prej ndiesinavet miqėsore qė ushqeni pėr popullin Shqipėtar, na japin kėnaqsinė tė madhe edhe ia shtojnė popullit Shqiptar vullnetin qė aj ushqen pėr pėrparimin. Marja pjesė e Shqipnis nė paktet e shumė ēmueshėm, asht jo vetėm prej dėshirės njerėzore, por edhe lidhja qė kanė interesat vitale tė Shtetit me pėrmbajtjen e tij. Populli Shqiptar, siē e konstatoni dhe Ekselenca e Juej, ka dėshirue dhe dėshiron konsolidimin e tij dhe pėrparimin kultural, ekonomik dhe shoqėror. Me kėtė rast duem tė shfaqim kėnaqėsinė t‘Onė tė veēantė pėr sjelljen miqėsore tė trupit diplomatik kundrejt Guvernės s‘onė dhe ju lutemi ZZ Pėrfaqėsuesa t‘u shfaqni falenderimet t‘ona Qeverive tė tyne, bashkė me urimet qė bajmė pėr shėndetin dhe prosperitetin e personave Auguste tė tė Shkelqyeshėmve Presidentė tė republikave dhe popujve fisnikė qė Ekselenca Juej pėrfaqėsoni".

Kremtim i vazhdon pasdreke

Dhe pasdreke populli dolli i shumtė nėpėr rrugat e qytetit duke i dhėnė njė ngjyrė tė gjallė jetės sė Kryeqytetit. Me gjith se moti nisi tė turbullohej, programi i festimeve vazhdoj t‘aplikohet. Pikėrisht n‘ė orėn 6 e 30, pėrsėri njė kortezh me njė shumicė populli, me bandėn e ushtrisė nė krye dhe me tė gjithė djemtė paraushtarakė duke mbajtur drita dhe e fenere nė duar, kaluan nėpėr udhėt e para tė kryeqytetit, duke kėnduar me enthuzjazėm kėngė kombėtare dhe brohėritė Mbretin e Shqiptarėvet. Kremtimit i dha funt hedhja e fishketave (fishekzjarrėve), qė vazhdojnė gjer vonė. Gėzmi i popullit, kujtimi dhe pėrshtypja e festimit tė kėsaj dite, do tė mbeten pėr njė kohė shumė tė gjatė nė shpirtin e tė gjithėve.


Oshėtima e topave nga kalaja dhe manifestmi entuziast i popullit


Si e festoi populli i Beratit njė vjetorin e Mbretėrisė


Ashtu si nė tė gjithė qytetet kryesore dhe prefekturat e vendit, pėrvjetori i parė i Monarkisė Shqiptare u festua me bujė tė madhe edhe nė prefekturėn e Beratit. Lidhur me kėtė, "Gazeta e re", midis tė tjerash shkruante: "Berat 1 Shtator 1929. Nė tė gjitha anėt e Provincjes t‘onė nė Berat dhe nė qarket, dita e proklamimit tė Monarqisė u kremtua me njė madhėshti dhe gėzim shpirtėror tė patreguar. Qyteti i stolisur me flamure kombėtare, kishte marrė njė pamje tė jashtėzakonėshme. Populli i gjithė ishte veshur me petka tė reja, duke treguar nė kėtė mnyrė se, kjo ėshtė njė ditė e shėnuar dhe gjithsecili thėrriste me enthuziazmė: Rroftė L. T. Mbreti i Shqiptarėve Zog I-rė dhe kėto fjalė ndiheshin nė tė gjithė rrugėt e qytetit. Ora mė 8 p. d. (paradite), u dėgjuan ushtimat e topave nga maja e Kalasė historike, duke pėrhapur lajmin gazmor tė ditės 1 Shtator. Ushtimat e topit, populli i priste duke thėrritur burra pėr Mbretin. Mbas ushtimave, gjithė populli i grumbulluar drejtohej nėpėr faltoret pėr mes kėngėve kombėtare qė dilnin nga goja e paqme e nxėnėsve tė shkollave tė qytetit. Aqė nė Kishė dhe nė Xhami, u bėnė lutje pėr pėrparimin e Mbretėrisė Shqiptare pėr L. M. T. Mbretin e Shqiptarėve Zog I, pėr familjen Mbretėrore, pėr Qeverinė Mbretnore, pėr ushtrinė Kombėtare dhe pėr gjithė popullin shqiptar. Nė kėtė ceremoni fetare, muarėn pjesė pėrveē autoriteteve lokale, dhe Kryetari i Bashkisė, me trupin e Asamblesė si dhe njė shumicė e madhe prej popullit me parin‘ e vendit nė krye. Oratorėt, folėn mbi rėndėsinė e ditės‘ ku populli frazat e tyre i mbulonte me duartrokitje. Enthuziazmi qė tregoi kėtė herė populli i Beratit, na dha tė kuptojmė se ay, me tė vėrtetė ėshtė me mish e me shpirt me Monarqinė dhe Monarkun e Shqipėrisė. Nga ana tjetėr na tėrhoqi vėrejtjen grupet e katundarėve, tė cilėt kishin ardhur postafat pėr tė marrė pjesė nė kėtė manifestatė. Bashkia pėr nderin e ditės sė 1 Shtatorit dhe njė drekė pėr 70 vetave. Nė kėtė drekė qenė tė ftuar tė gjitha kllasat shoqėrore tė qytetit. Sikundėr thamė edhe mė sipėr, dita e proklamimit tė Monarqisė nė tė gjithė Provincjėn t‘onė, u festua me njė gėzim shpirtėror tė patreguar dhe me anėn e kėsaj manifeste e tregoi sheshazi se populli shqiptar ron dhe ėshtė gati pėr tė mbrojtur nderin e atdheut dhe tė Mbretit. Festimi mori funt gjer natėn von nė mes kėngėve Kombėtare dhe brohorive tė popullit duke thėrritur rroftė N. M. T Mbreti i Shqiptarėve Zog I".


Fjalimi prekės i prefektit Hil Mosi dhe manifestimi i popullit


Kremtimi i Monarkisė nė qytetin e Korēės dhe qarkun e saj


Pėrvjetori i parė i themelimit tė Monarkisė Shqiptare, pėrveēse nė kryeqytetin e vendit, Tiranė, u festua me madhėshti edhe nė tė gjitha qytetet e tjera tė vendit. Veē tė tjerash kjo gjė bėhet e ditur edhe nga shkrimet, kronikat dhe reportazhet e gazetės "Gazet e re", e cila pasqyroi hollėsisht manifestimet e bėra nė qytetet e Shkodrės, Korēės, Beratit, Sarandės etj. Lidhur me kremtimin e njė vjetorit tė Monarkisė nė qytetin e Korēės, gazeta nė fjalė midis tė tjerash shkruante: "(Kremtimi madhėshtor i Proklamimit tė Monarqisė nė tė gjitha krahinat e Shqipėrisė). Korēė 1 Shtator. Dita e mbushjes sė njė moti qė prej shpalljes sė Monarkisė Shqiptare u kremtua sivjet nė Korēė me njė madhėshti e shkėlqim tė posaēėm. Kjo gjė i detyrohet rregullimit tė mirė tė programit nga njėra anė dhe paradave tė ushtrisė nga ana tjatėr. (Kremtimi i ditės 31 Gusht) Qė dje pasdreke, zyrat qeveritare, Bashkia, kazermat, qendrat e komuniteteve fetare, shkollat, dyqanet dhe shtypit e rrugėve kryesore tė qytetit u zbukuruan me flamure, me portretin e L. M. T. Mbretit dhe me dafina. Me t‘u ngrysur ndėrtesat qeveritare etj, si dhe dy bulevardet u ndriēuan bukur me drita elektrike, nė mėnyrė qė tė prezantonin mė tė vėrtetė njė pamje feerike. Mė ora 6 pasdreke pėrpara Bashkisė u mblothnė nxėnėsit e shkollave, ku banda luante marshe tė ndryshme. Pak mė vonė arrijtnė nė Bashki - Prefekti, tė gjithė krye-zyrtarėt, komandantėt e ushtrisė e tė gjendarmėrisė, nėpunėsit, oficerėt dhe njė shumicė populli. Kryetari i bashkisė prej ballkonit deklaroj hapjen e kremtimeve me njė fjalim tė shkurtėr, qė u prit me duartrokitje, kurse Banda e Bashkis ekzekutoi hymnin e Mbretit midis buēimės sė 21 topave. Qė aty, djemtė e shkollave me drita nė duar dhe me bandėn qė u printe dualėn nė rrugėt kryesore duke kėnduar kėngė kombėtare. Nė rrugė shihej njė lėvizje shumė e madhe, e cila vazhdoj gjer pas mezit tė natės. Nė mėngjez, banda shėtiti nėpėr rrugėt, duke luajtur marshe kombėtare dhe pastaj qėndroi pėrpara Prefekturės. Mė ora 9 u bėnė po nė njė kohė lutjet nė Kishėn e Shėngjergjit dhe, pasi u shkua nė revistė prej z-ti Prefekt, kaluan nė paradė me njė rregull t‘admirueshėm, Pastaj, menjėherė pas paradės, Prefekti ynė zoti Hil Mosi, qė nga ballkoni i Prefekturės, mbajti fjalėn e ditės me njė talent e oratori q‘enthuziasmoj popullin. Fundi i fjalės sė bukur tė z-ti Prefekt u mbulua me duartrokitje dhe me thirrjet: Rroftė Mbreti, Rroftė Shqipėria". Pastaj filluan vizitat dhe urimet nė Prefekturė dhe Bashki".

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48815 30/08/2008

"Giornale d‘Italia" ne 1928: Shqipėrisė i duhet regjimi i Monarkisė

Parlamenti bisedoi mbi nevojat e thirrjes sė njė Asambleje Konstituante, e cila do tė flasė nė kėto ditėt e arthme. Sot jemi nė aktin final. Ahmet Zogu do tė vendoset me njė tė drejtė tė naltė, tė bujshme dhe trashėgimore si qytetar i parė dhe kryetar Shqiptar. Kjo ristorasje monarkike nuk shkakton nė Evropė nonjė habi tė madhe dhe nuk mund tė gjejė kundėrshtim midis Fuqive tė Mėdha. Pėrkundrazi ajo ėshtė njė ēėshtje e brendshme e Shqipėrisė, qė rreth nga vullneti i saj kombėtar dhe qė pėrjashton ēdo ndėrhyrje tė huaj. Por Fuqitė e Mėdha e kanė njohur prej kohėsh nevojėn e njė regjimi monarkik pėr Shqipėrinė, kurse vetė ato i shėnuan, Princin Gulielm D‘Wied porsa q‘u fitua independenca e saj nė funt tė luftave balkanike". Kėshtu shkruante nė mes tė tjerash gazeta italiane "Giornale d‘Italia", nė njė nga artikujt e saj (me autor gazetarin Virginio Gavda), tė datės 24 gusht tė vitit 1928, vetėm pak ditė pasi parlamenti shqiptar zgjodhi njė asamble kushtetuese e cila ndryshoi formėn e regjimit, duke e shpallur Shqipėrinė nga Republikė, nė monarki parlamentare tė trashėgueshme dhe Ahmet bej Zogun nė Mbret tė shqiptarėve. Shpallja e Mbretėrisė shqiptare, e cila nesėr mė datė 1 shtator kremton 80-vjetorin e krijimit tė saj, gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut festohej me aktivitete, ceremoni dhe veprimtari tė mėdha festive, duke u konsideruar njė nga festat mė tė rėndėsishme tė kombit shqiptar, pas 28 nėntorit, ditės sė shpalljes sė pavarėsisė. Kjo gjė, veē tė tjerash shihet qartė edhe nga shtypi i periudhės sė Monarkisė sė Zogut, ku asaj date, pothuaj tė gjitha gazetat e revistat i kushtonin njė vėmendje tė madhe, duke pasqyruar artikuj historik, shkrime tė ndryshme pėr figura patriotike, reportazhe, kronika, lajme etj. Njė nga ato organe shtypi tė periudhės sė Monarkisė qė i kushtonte vėmendje tė veēantė pėrvjetorėve tė shpalljes sė Mbretėrisė Shqiptare, ishte dhe revista e pėrditshme "Diana", ("Revistė e Madhe e Ilustruar - Letrare - Shoqnore - Kino - Sportive), me botues dhe drejtor pėrgjegjės, publicistin e njohur, Medin Bego Kamberin. Nga revista nė fjalė, ne kemi pėrzgjedhur dhe po publikojmė disa artikuj tė saj tė datės 1 shtator 1936, me rastin e jubileut tė tetė tė proklamimit tė Mbretėrisė Shqiptare, tė cilat po i botojmė duke mos u bėrė asnjė ndryshim nga gjuha e shkruar e asaj kohe.

Me vullnetin e Popullit

Njė shtator 1928! Atė ditė nė kryeqytetin e Shqipėrisė sė lirė, realizohesh njė dėshirė e tė gjithė Shqiptarėve. Atė ditė pėrfaqėsia de Jure e pjesės tjetėr tė popullit Shqiptar, tė lirė, por de facto edhe shpirtėrisht pėrfaqėsues tė gjithė Shqiptarėve, kudo qė gjendeshin nė grumbull ase tė veēuar, proklamonin me vullnetin e popullit Zog-un e Parė, Mbret tė Shqiptarėve. Me vullnetin e popullit! Nė kėtė rast s‘ėshtė njė moto konvencionale, s‘janė fjalė qė pėrdoren dhe rrjedhin trashėgimisht, dhe shumė herė dhe pa kuptim, po janė fjalė qė pėrbėjnė njė moto, me plot kuptim, njė pėrmbledhje tė dėshirės sė plotė tė njė populli tė lirė prej natyre, po qė jetoj pėr shumė kohė, tė paktėn nė tė dukurat, nėn njė sundim, tė huaj, tė njė populli qė edhe teknikėrisht kishte filluar tė rynjė (hyje, shėnimi ynė), nė kuptimin e predikimeve pėr lirin‘ e popujve, qė u kasnecua me aqė therori vjet e fundit tė shekullit tė tetėmbėdhjetė. Me tė vėrtetė, me vullnetin e popullit, Shqipėria u proklamua prej pėrfaqėsisė Shqiptare Zogu i Parė, Mbret i Shqiptarėve. Koha e ēvillimit tė kėtij vullneti ase tė kėsaj dėshire ėshtė shumė e shkurtėn dhe kemi rrojtur tė gjithė. Nė njė kohė tė trumbullt mė 1914, njė djalė i ri me guxim vigani, i frymėzuar prej ndjenjave mė tė kulluara patriotike, guxoi tė thotė fjalė tė vėrteta dhe me rėndėsi, tue treguar tė metat e atyre qė pretendonin se ishin tė vetmit ata, qė do tė mundnin tė drejtonin kėtė shtet tė ri, dhe tė sundojshin kėtė popull tė vjetėr. Qė asij kohe, emri i Ahmet Zogut u njojt brenda dhe jashtė Shqipėrisė si njė emėr prijsi tė ēquar qė meritonte tė udhėhiqte, popullin shqiptar nė jetėn e tij tė lirė, dhe tė sundonte Shtetin e ri tė vogėl, nė mes tė tallazeve tė jashtme dhe tė brendshme. Tė huajt dhe ata prej tyre qė merreshin, pėr arsye tė vetat me ēėshtje t‘ona, e kuptuan fort mirė dhe filluan tė merren me prijėsin e ri shqiptar seriozisht dhe tė ndjekin pėr sė afėrmi dhe me vėrejtje mejtimet dhe veprimet e tija. Provat mbi kėto fakte janė tė shumta, dhe dimė tė gjithė se siē thamė kemi rrojtur nė kėto kohė. Kongresi i Lushnjes e tregoj se mbarė populli shqiptar dėshironte dhe kėrkonte tė sundoheshe me parimet kombėtare prej atij prijsi tė ri, me ndjenjėn Kombėtare aqė tė lartėr. Kur Ahmet Zogu drejton ase si Kryeministėr, ase si Ministėr i Punėve tė Mbrendėshme, ase si shef i operacioneve Kombėtare, qetėsia mbretėron an‘ e mban nė tė gjithė tokėn shqiptare, dhe elementat turbulluesė hiqen mėnjanė, dhe nė shumė raste transformohen dhe pendohen, tė huajt admirojnė, qetėsinė qė mbretėron nė Shqipėri. Nakari dhe ambicionet personale kur e kur ēfaqen nė dėm tė qetėsisė sė vendit, me veprime tė ēmendura, me veprime tė diktuara prej frikės dhe tmerrit tė ē‘dukjes sė tyre nga fusha e dominimit, pėr tė cilin ishim mėsuar, ase tė cilin e dėshironim se u pėlqente, qė tė mbushnin xhepat, dhe qė tė tregoni se xheē ishin dhe ata! Po populli s‘ua vari veshin!

Populli dėshirėn e tij e ēfaq tė patundur, dhe vullnetin e tij e tregon tue i varur shpresat Kombėtare tek ay Prijės i ri. Kundėrshtarėt e pakėt, dhe jo me parime Kombėtare dhe legale, fillojnė dhe bėrtasin, tue akuzuar, pėr qėllime tė pa qena. Populli brohoret, populli tregon me gjithė ato raste, se dėshiron tė drejtonet dhe tė tė sundonet drejt pėr drejt prej Atij, se tek Ay ka besim dhe tek Ay ka varur shpresat dhe kėnaqet dhe shpreson kur dėgjon tė faqet vullneti i tij dhe botėrisht prej nonjė mė kurjozit midis nesh.

Dita e njė Shtator 1928 ėshtė dita e lumnueshme nė tė cilėn dhe zyrtarisht dhe tipikisht u deklarua vullneti i popullit shqiptar, pėr prijėsin e Ri, i Cili prej 1914 gjer asij kohe kishte bėrė qė tė pėrdorim njė fjalė teknike, stazhim, pėr realizimin e shpresave qė kishte varur mbi Atė populli shqiptar prej kohe. Kėto shpresa po realizonen dita ditės dhe me hapa tė matura. Shpresat dhe dėshirat e popullit po realizohen dhe Zogu i I mbretėron me tė vėrtetė me vullnetin e gjithė Shqiptarėve

(Leonidha Naēi)

Nga kujtimet historike tė shpalljes sė Monarkisė

(Shkrime tė jashtme) Njė artikull i gazetės "Giornale d‘Italia" (24 Gusht 1928) Mbreti i Ri.

Punėt po venė nė drejtim tė vendosjes tė njė regjimi tė ri monarkik nė Shqipėri. Asambleja Kushtetuese e mbledhur nė Tiranė, ka me vendos mbi kėtė ēėshtje nė pak dit; por mėnyra me tė cilėn pėrbėhet nė atė gjith faktorėt e njė ndriēimi konstitucional, nuk len mė njė dyshim se cili do tė jetė vendimi i saj. Shqipėria do tė kėtė Mbretin e vet dhe ka me tregue se megjith tendencat republikane dhe epshimin e popujve ndaj demokratis ekstreme, ngjallen mė tė forta se kurdoherė vlerat tradisjonale tė shtetit dhe tė Qeverisė, tė pėrkrahura bile nga vullneti ynė i pushtetėshėm i kryetarėve tė naltėsuem nga instikti i Kombėsisė. Vendosja e Monarkisė sė re ka njė histori tė shkurtėr, krejt shqiptare. Nė njė nga mbledhjet e fundme tė parlamentit tė kaluem, deputeti Fejzi Bej Alizoti, mbajti njė fjalim pėr me vėrtetue nevojėn e ndrrimit ndaj kuptimit monarkik tė Statutit Shqiptar. Proponimi i tij u prit njėherash me pėlqim tė gjerė brenda dhe jashtė Dhomės. Tue e njohur veten pa kompetencė pėr vendimin e math, Parlamenti bisedoj mbi nevojat e thirrjes sė njė Asambleje Konstituante e cila do tė flasė nė kėto ditėt e arthme. Sot jemi nė aktin final. Ahmet Zogu do tė vendoset me njė tė drejtė tė naltė, tė bujshme dhe trashėgimore si qytetar i parė dhe kryetar Shqiptar. Kjo ristorasje monarkike nuk shkakton nė Evropė nonjė habi tė madhe dhe nuk mund tė gjejė kundėrshtim midis Fuqive tė Mėdha. Pėrkundrazi ajo ėshtė njė ēėshtje e brendshme e Shqipėrisė, qė rreth nga vullneti i saj kombėtar dhe qė pėrjashton ēdo ndėrhyrje tė huaj. Por Fuqitė e Mėdha e kanė njohur prej kohėsh nevojėn e njė regjimi monarkik pėr Shqipėrinė, kurse vetė ato i shėnuan (caktuan, shėnimi ynė), Princin Gulielm D‘Ėied porsa q‘u fitua independenca e saj nė funt tė luftave balkanike. Princi ishte i huaj dhe pėrfaqėsonte mė tepėr interesa tė huaja se sa interesin dhe ndjenjėn kombėtare tė Shqipėrisė dhe pati jetė tė shkurtėr mbi fronin e porsa-inaguruem. Pėrkundrazi, Ahmet Zogu ėshtė shqiptar prej gjaku dhe dėshire, rron i nderuar nė ndėrgjegjien kombėtare dhe hip nė fron, tue pėrfundue nė njė vijė tė logjikshme jo vetėm jetėn e tij dhe veprėn e tij si shpėtimtar dhe shpirtėrdhėnės i njė Shqipėrie mė tė gjallė, por pėrfundon dhe zhvillimin e indipendencės dhe ndėrtimit tė brendshėm tė Shqipėrisė. Pėr atė mund tė thuhet se ėshtė njeriu qė qėndron nė vendin e vet.

Sa pėr Italinė mbetet tė caktohet vetėm puna qė ajo, tue respektue ēdo gjė qė i pėrket politikės sė brendshme dhe vullnetit kombėtar tė Shqipėrisė, pret me mirėseardhjen e saj tė zakonshme dhe kėtė provė tė re tė vitalitetit qė po paraqet Shqipėria me njė vendim indipendent tė popullit Shqiptar. Italia bėn sehir sė largu. Ajo nuk ka pasur tė bėj aspak me kėtė ose me ēdo ēėshtje tjetėr tė mėparėshme qė i pėrket vendosjes sė regjimit tė brendshėm shqiptar. Por, sigurisht, nuk mund edhe tė heq dorė nga faqja e pėlqimit tė saj pėr konsolidimin politik tė Shqipėris dhe pėr votimin e ri kombėtar qė vėrtetohet n‘emrin e Ahmet Zogut.

Nuk ka dyshim se regjimi monarkik pėr Shqipėrinė do tė jetė pėr Shqipėrinė njė faktor bashkimi kombėtar dhe konsolidimi politik. Me tė vėrtetė, kishte vajtur mjaft pėrpara ky proces i nevojshėm i organizimit tė brendshėm i Shqipėrisė, i perparuem mė tepėr qė nė kohėn kur ngastrat (tokat e pushtuara), e ndryshme Shqiptare u liruan me trimėrisht nga influenca e vendeve tė huaja qė shkaktuan trazira dhe kėrkonin depėrtime pėr me krijue arsye pėr ndėrhyrjen e tyre dhe pėr me fitue njė kontroll mbi qeverinė qendrore shqiptare. Por historia e ēdo shtetin tregon nė krye tė bashkimit kombėtar dhe tė themelimit tė saj politik njė monarki, njė pushtet tė pėrbashkėt, tė fortė dhe vazhdues, me detyrė tė bashkojė nė ndėrgjegjie dhe n‘administratė ngastrat e ndryshme qė kanė qenė tė ndame dhe kundėrshtare, tuem i vuem autoritetin vendiak tė papajtuem nėn njė autoritet qendror qė krijon Shtetin e bashkė me tė dhe ndėrgjėegjien e bashkuese tė kombit.

Nuk ka nonjė dyshim gjith ashtu qė me anėn e regjimit monarkik Ahmet Zogu do tė mund qė t‘a kryejė gjer nė fund kėtė detyrė fondamentale pėr njė qeveritar Shteti. Ėshtė kot qė tė pėrsėritet historia e aventurave tė mėdha tė kėtij djali tė ri dhe kapedanit tė fortė tė popullit. Mjafton tė caktojmė direktivat dhe pozitat e politikės sė tij tė tashme. T‘ushqyeme prej njė realiteti tė shėndetshėm ato mund tė pėrmblidhen nė tre kapituj kryesorė: Sigurimi i jashtėm, paqe e brendshme, pėrparim i popullit Shqiptar. Sigurimi i jashtėm ėshtė i garantuem mė parė nga ēdo gjė prej njė politike tė kthjellėt dhe tė sinqertė ndaj Shqipėrisė kundrejt Shteteve fqinje dhe prej traktateve tė njėpasnjeshme qė Qeveria e Tiranės ka lidh me Italinė. Paqja e brendėshme ėshtė siguruem me forcimin e autoritetit Shtetnor dhe me largimin e gjith influencave shkatėrruese qė shkaktonin mosmarrėveshjet e brendshme nė shėrbim t‘interesave tė huaja. Sa pėr zhvillimin kombėtar, ay ka dokumentimin e tij tė pėrditėshėm nė pėrhapjen e shkollės dhe nė frymėn e gjėrė qė‘ u ėshtė dhėnė punėve botore me bashkėpunimin miqėsor tė kapitaleve dhe tė punėtorėve italianė.

Mund tė pranohet, me tė vėrtetė, q‘ashtu si ėshtė sot Shqipėria, duket nė kuadrin e ngatėruar tė Ballkanit, si njė element i qėndrueshėm rregulli dhe paqeje. Nė ėshtė se ka lidhur njė aleancė me Italinė, ajo vjen nga qė ka ndier qė, nė kuptimin e saj tė vėrtetė, politika italiane puqet me interesat shqiptare pėr indipendencė paqe dhe mbrojtje kundėr agresivitetit tė huaj. Italia e lėron miqėsinė e saj politike me me Shqipėrinė pėr ato cilėsi tė forta qė jep Shqipėria. Larg nga ēdo program hegjemonie politike nė Ballkan, pėr tė cilat e akuzojnė disa nga demokratėt e pėrtej Alpeve, pėr me mshef imperializmin militarist tė pangopshėm tė tyre, Italia nuk pranon as nonjė hegjemoni politike nė Balkan. Formula "Balkani pėr popujt balkanikė", qė mpron ajo me sinqeritet, cakton pėr atė tė drejtėn e ēdo populli balkanas qė tė rrojė brenda nė zonėn e tij etnike me njė shtet autonom dhe tė konsoliduem, nė bashkjetesė paqėsore me popujt dhe me Shtetet e tjerė. Indipendenca dhe zhvillimi i Shqipėrisė i pėrgjigjen asaj formule. Pozita dhe detyra politike e Shqipėrisė e ndihmojnė realizimin e saj. E shtrirė midis Jugoslavisė, Bulgarėve dhe Grekėve qė nuk duhen midis tyre dhe qė pėrpiqen nė kundėrshtime tė ngaherėshme, Shqipėria ka kryesisht misionin e saj qė tė ndalojė ndeshjet e tyre tė kundėrta, qė tė ndalojė dhe tė ndajė shtypjet e tyre tė kundėrta dhe tė mbajė me atė mėnyrė atė terezin e forcave dhe tė pushteteve balkanikė, qė gjith shtetet e Evropės kėrkojnė pėr vehte dhe ua mohojnė tė tjerėve. Shqipėria monarkike ka kuptimin e njė shtimi tė forcės pėr atė detyrė tė balancimit balkanik qė kėrkon dhe vepron Italia. (Virginio Gavda).

Djalėria Shqiptare pėr 1 Shtatorin

(Njė ditė kujtimi pėr ne! E ardhmja e Shqipėris)

Asambleja Konstituente me 1 Shtator 1928, ditėn e shtunė, plotėsisht nė orėn 9.12, proklamoj Monarkinė. Qysh atė ditė Shqipėria u bė monarkie demokratike, parlamentare dhe e trashėgueshme.

Qysh njė atė ditė, Atdheu Ynė ka pėr mbret Zogun e I-rė, i cili asht ay hero qė la shenja trimėrije dhe sakrifice fletėve tė shumta tė historisė Shqiptare. Trimnit e Mbtretit t‘onė pėrmbajnė njė varg shkėlqyes pėr historinė e Kombit t‘onė. Kur plasi lufta Balkanike djaloshi shqiptar, me njė moshė tė vogėl, mblodhi Matjanėt dhe i ndihi Shkodrės. Luftoj trimėrisht dhe u dallue mandej nė kohėn e luftės sė pėrgjithėshme dhe vijoj fushėn e cakueme pėr shpėtimin e Atdheut. Zogu mė 1920 e shpėtoj prapė Shkodrėn, tue u thanė vendasve tė rrokin armėt dhe bashkė me tė, tė vdesin pėr liri dhe siguroi kongresin historik tė Lushnjes . Ky asht ai qė kumonzon fronin e patundshėm tė Gjergj Kastriotit. Ky asht ai qė i dha gjallni djelmnis, dritė Shqipėrisė, dhe pėrparim e forcim Shtetit me shkolla tė shumta e me ushtri tė fortė dhe tė rregullt pėr me mbrojt tanėsisė toksore tė Shqipėrisė sė re.

Mbrenda pak vjetėve Atdheu ynė i dashtun, nėn udhėheqjen e Augustit t‘onė, tė palodhur nė punė rregulluese e pėrparimtare, ka ndryshue shumė nė pikėpamja mjeshtėrore dhe mendore. Kur Atdheu ynė qe i robėruem, nuk ekzistojshin kėto pamje dhe kėto idena tė soēme; Gjuha jonė e bukur nuk e kishte kėtė formė tė soēme si nė tė folun ashtu dhe nė shkrim, arti dhe sporti mungofshin, urat dhe rrugat, tė cilat shėrbejnė lehtėsisht komunikimin dhe transportin e mallit e tjera, nuk ishin fare, ndėrtesat s‘kishin kėtė modifikim dhe zbukurim gjith‘ashtu edhe dashtnija ndaj vėllazėn e Atdhe nuk qe dhe aq e thelluese sikurse sot. Intrigat fetare dhe private mbretnojshin atmosferėn t‘onė Shqyptare, gja qė na pruni dame.

Sot cilido Shqiptar, i math a i vogėl, kupton dhe ēmon randėsin dhe vleftėn e harmonis shoqnore dhe dashtunie shtetnore. Kudo Shqyptari me squtsi e vullnet, mundohet me punėn dhe djerėsėn e ballit, tė pėrmirėsohet dhe tė pėrparohet pėr tė mirėn e tij e t‘Atdheut. Ndonėse me tė vėrtetė jemi mbrapa nga shtetet e tjera, nė kulturė, industri dhe tregti, jo se jemin demela, tė marrė apo jo tė zot, porse akoma nuk i ka ardhė koha ktyne zhvillimeve (nė krahėsim me shtetet e tjerė), shkėlqimi dhe drita e tė cilave mvaret nė djelmnin dhe nė rinin. Djelmnia pra ėshtė baza, shpresa dhe themeli i kombit. Rinija-djelmnija janė shtyllat e kohės, s‘ardhėshme t‘Atdheut. Nė atė konditė kulturore dhe pėrparimi qė tė jemi na, do tė jetė edhe Atdheu, i cili me shpresė dhe me punė do tė lulzoj dhe do tė pėrparoj sikurse dhe shoqet, pėrpara botės sė qytetnueme.

E ardhmja e Shqipnis, me fakte shifet se do tė ketė ndryshim. Ndryshimi pėrparimtar do tė rrjedhi ma tepėr nga rinija, e cila po pėrgatitet me edukatė, disiplinė, rregull dhe kulturė, dhe e cila do tė ndriēoj dhe pėrparoj Atdheun t‘onė Shqypnin, e frymėzume dhe e drejtueme prej idealeve zheniale tė Shėpėtimtarit tė Kombit, Zogut tė I-tė.

Brohoritni me plot gazmend kėtė ditė kujtimi pėr ne, qė na la shenja prekėse nė zemrat t‘ona tė njoma. Brohoritni pėr Mbretin t‘onė Shpėtimtarin e Atdheut. Lutni Fuqi-Madhėnin zot t‘i japi shėndet, fuqi e jetė tė gjatė Mbretit t‘onė, pėr me rujtun dhe me mbrojtun Atdheun, qi vetėm me fuqi energjike tė Tij, pėrparon dhe dhe lulzon dita ditės.

Thoni tė gjithė me zana tė pėrbashkėt:

Rroftė Mbreti!

Dashuria pėr Atdhe dhe Mbret

Atdhe, Sa emėr i ėmbėl, sa emėr i naltė dhe sa e sa nuk tė siell nder mend kur ke kėtė emėr nė gojė. Por ē‘asht dashuria pėr Atdhe? Qė ta kuptojmė mirė kėtė, s‘kemi veēse t‘i hedhim njė sy historisė t‘onė dhe atėhere dhe vetėm atėhere duhet tė kuptojmė pėr se tė parėt t‘onė nuk e mohuan gjakun e tyre dhe ranė therror nė fushėn e nderit.

Dashuria pėr atdhe heq mbrapa lirin, nderin familjar dhe sė fundmi lumturin e kėtij populli. Se kur populli i njė Shteti ka nė zemėr flakėn e Atdhedashurisė dhe ata qė mbajnė frenat e Shtetit nė duar, punojnė dhe ata me atdhedashuri, atėhere o‘atėhere sa lumturi do tė ketė ky popull! Ja tashti ē‘ėshtė dashuria pėr Atdhe dhe cilat janė dobit qė sjell kjo dashuri ndėr ata njerėz qė e kuptojnė mirė.

Nė Atdheun t‘onė tė dashur qė tė kuptojmė se cilat janė dobit e kėsaj dashurie le tė sjellim nder ment se cila do tė ishte Shqipėria jonė nėse tė parėt t‘onė nuk kishin atė dashuri nė zemėr dhe me gjakun e tyre nuk e fitonin atė Shqipėni tė cilėn ne e gėzojmė sot nėn Udhėheqjen e ndritshme tė Mbretit Zog I.

Kėtu lypset tė shėnojmė njė detyrė tė shenjtė tė cilėn lypset t‘a ketė nė zemėr tė rrėnjėsur ēdo shqiptar, dhe veēanėrisht tė rinjtė.

Pik sė pari, tė punojmė me Atdhedashuri qė ta naltėsojmė Shqipnin e dashur dhe ashty tė nderojmė eshtrat e shenjta tė stėrgjyshėrve t‘onė, dhe tė jemi ushtarė besnikė tė L.M.T. Mbretit t‘onė August, Zogut tė I-rė dhe kurdoherė nga zemra e jonė tė buēasė Ymni:

Rroftė Zogu i I-rė Rroftė

Shpėtimtari i Atdheut

Brez-pas brezi Mbretėroftė

Pėr mbi fron tė Skėnderbeut.

(Spiro Comorra)

Pėrpara me Zogun e I-rė

Kombet rrojnė dhe zhvillohen duke formuar vijat e historisė sė tyre si mbas fuqis sė tyre krijonjėse dhe simbas kompozimit tė tyre racial e shoqėnor. Edhe Kombi shqiptar, duke duruar njė shtypje pesė shekullore, me njė luftė sa tė heshtur aq dhe tragjike shpirtėrisht, ja mrriti mė nė funt fitimit tė sė drejtės sė tij qė tė formojė Shtet mė vehte. Dhe filloj periudha e rikrijimit. Njė periudhė plot me eksperimente, me peripetira dhe pėrpjekje tė ethshme, qė janė konsekuenca natyrale tė njė shekulli tė ri.

Edhe ardhėn, mjerisht raste qė formacionet eksperimentale dhe pėrpjejkjet antagoniste suallė pėrfundime tė padėshiruar pėr zemrat atdhetare, shkaktuan grinde dhe paralizim nė pushtetin shtetėnor, krijuan njė kaos tė rrezikshėm, e shpunė Shqipėrinė nė buzė tė varrit.

Nuk mungonin, natyrisht, burrat e aftė, nuk mungonin atdhetarėt e mirė. Por mungonte fuqia bashkuese e pėrpjekjeve tė mira, mungonte njė udhėheqje zheniale qė tė imponohej njė ambicie personale. S‘kish njė timonier dorė-hekurt qė tė drejtonte anijen nė limanin e sigurimit. Por kaloj edhe ajo periudhe e sprovimit nė vitin 1924, u mbush koha qė tė dallohet dora e hekurt e kapedanit tė mirė. Erdhi koha qė tė shquhet udhėheqėsi zhenial si "Shkėndi qė lėshohet prej qiellit". (V.XH.)

 
http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48813  30/08/2008
 

Fakte tė reja pėr monarkinė

Me rastin e 80-vjetorit tė monarkisė shqiptare dhe nė kuadėr tė rishikimit tė historisė pėr herė tė parė pas 69 vjetėsh, institucionet shqiptare, Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Qendra e Studimeve Albanologjike dhe Instituti i Historisė do tė organizojnė mė 1 shtator Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare me temė, "Monarkia shqiptare 1928-1939". Konferenca nė fjalė synon tė hedhė dritė mbi kėtė periudhė ende tė panjohur tė shtetit dhe historisė shqiptare. Do tė referojnė nė kėtė konferencė rreth 21 historianė e studiues, tė huaj dhe vendas, si dhe do tė ketė aktivitete tė ndryshme kushtuar kėsaj periudhe shumė tė rėndėsishme tė historisė sė shtetit shqiptar. Beqir Meta, historian, tregon se prej 18 vjetėsh kanė nisur pėrpjekjet e institucioneve drejt reformimit dhe shkėputjes nga ngėrēet e periudhės komuniste. "Pikėrisht kjo ėshtė edhe njė nga detyrat e historiografisė. Ajo tashmė ka mbėrritur nė njė nivel tė caktuar tė kėsaj reforme, njė reformė e cila nuk ka nisur sot e nė vazhdėn e kėtij procesi tė gjatė ne jemi nė pėrpjekje pėr tė arritur nė konkluzionet shkencore", thotė Beqir Meta. Sipas tij, duke qenė se ne vijmė nga njė sistem komunist, ku presioni ka qenė shumė i madh, diktati dhe ndėrhyrja e politikės edhe nė histori ka qenė shumė e fortė. "Nė kėtė pėrvjetor ne jemi pėrpjekur ta sjellim kėtė pjesė tė historisė tė pasqyruar me fakte tė reja, bazuar nė argumente shkencore mjaft serioze. Gjatė gjithė kėtyre viteve ėshtė punuar pėr tė arritur nė tė tilla pėrfundime", shprehet Meta. Historiani nuk e mohon faktin se gjatė kėtyre viteve tė fundit janė nxjerrė nė dritė botime dhe fakte mjaft serioze nė lidhje me monarkinė, periudhėn nė tė cilėn qeverisi Mbreti Zog, por sipas tij, nė vėllimin e tretė tė Historisė sė Shqipėrisė, botuar mė 2007-ėn, ka disa dobėsi thelbėsore nė disa drejtime. "Nė kėtė botim, ka probleme pėr sa i pėrket metodologjisė. Nuk janė pėrdorur metodat e reja shkencore, tė cilat pėrdoren nė historiografinė e sotme, si dhe nuk janė pėrdorur metoda objektive shkencore krahasuese. Fenomenet nuk janė krahasuar nė mėnyrė serioze pėr sa u pėrket periudhave para dhe pas monarkisė. Pėr shembull, varfėria e vendit nė atė kohė nuk ėshtė krahasuar me atė tė vendeve fqinje, apo me periudhėn se si ka qenė para monarkisė, sepse edhe ekonomia ka parametrat e saj, ashtu si edhe jeta sociale. Nė botimin nė fjalė, tė gjitha kėto fenomene shfaqen sikur tė kenė ndodhur vetėm gjatė viteve tė monarkisė", vazhdon mė tej ai. Beqir Meta ngulmon se sistemi politik i Mbretit Zog, nė historinė e Shqipėrisė, nuk ėshtė paraqitur me vėrtetėsinė e kohės. Nuk ėshtė arritur atje ku duhet, pasi nuk janė pėrdorur metodat krahasuese. "Mbreti Zog ka bėrė reforma tė jashtėzakonshme nė fushėn e ekonomisė, siē ėshtė reforma nė sistemin tatimor. Pra ka ende shumė pėr tė thėnė. Ai duhet tė marrė meritat pėr ēfarė i ka dhėnė kėtij vendi, duhet tė flitet pėr kėto, ashtu siē duhet tė flitet edhe pėr dėshtimet e tij. Ne gjatė konferencės do tė sjellim fakte dhe studime tė reja. Kemi teza dhe argumente tė rėndėsishme shkencore qė studiuesit e fushave tė ndryshme kanė nxjerrė nė dritė gjatė pėrpjekjeve tė tyre studimore. Tė gjithė kėto studime do tė reflektohen nė njė botim tė ri historik, i cili do tė publikohet nė Shqipėri, Francė e Angli. Unė jam i mendimit se botimi nė fjalė do mund tė jetė nė duart e tė interesuarve ndoshta pas katėr vjetėsh", tregon Meta. Botimi nė fjalė do tė reflektojė botėkuptimin e ri nė historiografi. Ai do tė sjellė metodat e reja studimore e krahasuese, do tė reflektojė mbi tė gjitha hapjen e arkivave, duke u dhėnė mundėsi tė gjithėve tė kenė informacionin e duhur mbi bazėn e burimeve shkencore historike. Kėshtu duket se tė gjitha mungesat nė botimin aktual do tė zėvendėsohen me kėtė botim tė ri. Gjithashtu njė tjetėr e re nė kėtė botim mbi monarkinė ėshtė se do tė pėrfshihen tė gjithė autorėt dhe pikėpamjet e tyre mbi kėtė periudhė tė historisė shqiptare, ku nuk do tė mungojnė as autorėt e periudhės komuniste, tė cilėt do tė vihen pėrballė studimeve dhe tė dhėnave tė reja tė autorėve tė kėtyre 20 viteve tė fundit. Studiuesit tashmė janė nė tratativat pėr fondin, i cili do tė ndihmojė nė publikimin e studimit, qė do tė jetė me vlera jo vetėm pėr opinionin publik, por edhe pėr interesat e vendit. Pėrveē periudhės sė mbretėrisė, vend tė veēantė do tė zėrė edhe historia e Shqipėrisė nė shekullin XX nė pėrgjithėsi.

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48640  27/08/2008

Sytė e Geraldinės

Geraldina buzėqesh teksa njė grua mundohet t‘i puthė duart. Nė flokėt e zinj ka njė kurorė tė artė, ndėrsa fustani i gjatė i bardhė i shtrihet deri poshtė kėmbėve. Kjo ėshtė dita mė e bukur e vajzės hungareze qė po lidh kurorė me Mbretin e shqiptarėve. Lucien Aigner, fotograf i agjencive kryesore tė lajmeve nė ato kohė, ka mbėrritur nė Shqipėri posaēėrisht pėr tė fotografuar martesėn e Mbretit Zog. Atėherė, rreth tė 40-ave, Aigner pėrpiqet qė tė fokusojė nė foto lumturinė qė endej nė sytė e Geraldinės. Si hungarez, Lucien e dinte se sa shumė e ėndėrronin vajzat e vendit tė tij ditėn e dasmės. Aq mė tepėr, njė vajzė si Geraldina, nė gjenet e sė cilės rridhte gjak mbretėror. Kjo martesė nuk ishte thjesht kurorėzimi i dashurisė me shqiptarin e gjatė dhe simpatik Zog, por njė mėnyrė pėr tė forcuar mė shumė mbretėrinė shqiptare.

Aigner fokusoi nė aparat gjithēka. Qė nga vėshtrimi qė Zogu i hidhte nuses sė tij, deri te gėzimi qė shihej te tė gjithė tė ftuarit. Vajzat e veshur me fustane tė bardha dhe hareja e motrave tė Mbretit Zog.

"Unė doja tė fokusoja se ēfarė mendonte Geraldina. Gjithė vėmendja ime ishte pėrqendruar nė lėvizjet e kėsaj gruaje tė bukur", rrėfente ai.

Nga vallet tradicionale shqiptare e deri te tė ftuarit e rėndėsishėm, Aigner i tregoi botės festėn e madhe tė mbretėrisė shqiptare. Janė tė njėjtat foto qė shfaqen kaq vite mė pas nė faqet kryesore tė tė pėrditshmeve tona, por edhe ato tė huaja sa herė qė flitet pėr martesėn e Mbretit Zog.

Edhe atėherė kur ceremonia e dasmės kishte pėrfunduar, Lucien bėri njė udhėtim nė tokėn ku kishte vendosur tė jetonte Geraldina, pėr tė parė jetėn e atyre njerėzve aq tė thjeshtė nė qendėr tė Ballkanit. Aigner, i cili kishte nisur tė sillte njė erė tjetėr nė fotografinė e reporterėve tė gazetave, nė Shqipėri kėrkonte tė fokusonte sa mė shumė nė aparat njerėzit. Njė foto rrėfen mė shumė se fjalėt. Fotot e tij do tė shfaqeshin gjithnjė nė shtyp, jo vetėm atėherė kur Geraldinės iu desh tė ndiqte pas tė shoqin, duke u arratisur nga Shqipėria, por dhe kur nė vend u vendos regjimi komunist.

Kanė qenė ditė prilli ato kur Aigner u end kafeneve tė Tiranės pėr tė njohur psikologjinė e kėtyre ballkanasve tė ēuditshėm, qė tashmė do tė kishin njė mbretėreshė hungareze.

Po kush ėshtė Aigner, fotot e tė cilit na rrėfejnė Shqipėrinė e vitit 1938?

Lucien Aigner lindi nė Hungari, nė vitin 1901. Pėr herė tė parė ai e mori aparatin nė dorė nė moshėn 9-vjeēare, duke fotografuar anėtarėt e familjes. Nė moshėn 25-vjeēari, ai nis punė si fotoreporter nė "Az Est", njė gazetė e njohur hungareze me seli nė Budapest. Kėto janė kohėt kur fotografia fillon tė mos jetė mė thjesht njė shkrepje, por njė mėnyrė pėr tė depėrtuar mė thellė brenda saj. Nga Parisi, Aigner do tė punonte si korrespodent pėr "London General Press". Nė vitin 1940, fotot pėr Musolinin nė njė moment relaksi duke shfryrė hundėt, bėnė xhiron e botės, duke qenė nė faqet kryesore tė ēdo gazete apo agjenci lajmesh. Nė vitin 1941, pasi kishte udhėtuar nga Franca drejt Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės, pėr t‘iu arratisur persekutimit nazist, ai kaloi pak kohė nė Princeton, ku i realizoi njė sėrė fotosh Albert Ainshtajnit. Fotot, qė pėrdoren ende sot pėr Ainshtajnin, qenė mė tė preferuarat e tij. Parisin dhe SHBA-nė e viteve 1930-1940 mund ta shohėsh vetėm nė fotot e tij. Pėrtej fotove politike, Aigner kėrkonte t‘i rrėfente botės jetėn e vėrtetė, tė cilėn e shihte kafeneve dhe rrugėve tė SHBA-sė. "Unė gjithmonė kėrkoja tė gjeja humanen te njerėzit qė fotografoja", shprehej ai. Sot, punėt e Aigner gjenden nė koleksionet e galerive mė tė njohura tė botės. Si njė njeri qė kėrkonte tė papriturat dhe e adhuronte tė panjohurėn, ai u bė njė eksplorues i ngjarjeve dhe historive mė tė njohura nė botė.

Pėr ata qė duan fotografinė dhe pėr fotografėt e rinj, Aigner do tė mbetet pionieri i fotografisė sė lirė, si njeriu qė e ktheu foton nė njė rrėfim artistik. Nė vitin 1934, fotografitė e baletit nė Paris nė Grand Opera bėnė bujė pėr mėnyrėn e realizimit. Aigner ishte mjaftuar vetėm duke fotografuar kėmbėt, i bindur se ato e rrėfenin mė sė miri muzikėn. Por pėrtej fotografive, vetė jeta e Aigner ishte njė foto mė vete. Duke rrėmuar nė fotot qė ka lėnė pas, mund tė shohėsh dhe ditėt qė ai ka jetuar. Si fotograf, ai ndjente nga larg kur njė ngjarje ndodhte dhe, pavarėsisht sfidave, gjente mėnyrėn pėr tė qenė atje. Sot, jeta e Aigner mund tė shihet si njė shkollė pėr tė mėsuar se nga buron arti i vėrtetė. Lucien Aigner mbylli sytė nė moshėn 97-vjeēare, nė vitin 1999.

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48378 23/08/2008

Shqipėria e Jugut, lule dhe valle pėr motrat e Mbretit Zog

Pas disa ditėsh, apo mė saktė nė datėn 1 shtator 2008, mbushen plot 80 vjet nga dita e themelimit tė Mbretėrisė Shqiptare, kur Parlamenti shqiptar i asaj kohe, me anė tė njė Asambleja Kushtetuese, e shpalli kryetarin e shtetit shqiptar, Ahmet Zogun, Mbret tė Shqiptarėve. Ndryshimi i formės sė regjimit nė Shqipėrinė e asaj kohe, nga Republikė nė Monarki Parlamentare, nga shumica e politikanėve tė asaj kohe u pa si njė akt, i cili do tė konsolidonte mė shumė shtetin e ri shqiptar dhe njė farė stabiliteti nė qeverisjen e vendit, pasi deri nė atė kohė, me atė formė regjimi qė ishte, qeveritė ia linin vendin njėra-tjetrės duke u ndėrruar shpesh nė disa muaj, madje edhe pėr punė ditėsh apo orėsh, siē ishte qeveria e kryesuar nga Qazim Koculi, e cila e pati jetėgjatėsinė vetėm njė ditė (mė 6 dhjetor tė vitit 1921), dhe tė nesėrmen ajo ndėrrua me qeverinė e kryesuar nga Hasan Prishtina. Lidhur me shpalljen e Mbretėrisė Shqiptare, e cila siē thamė, nga shumica e klasės politike tė asaj kohe dhe ithtarėve tė Lėvizjes sė Legalitetit, u cilėsua si njė akt i domosdoshėm pėr stabilizimin e shtetit tė ri shqiptar dhe qeverisjes sė vendit, ka ekzistuar dhe ekziston ende edhe sot, njė tjetėr kėndvėshtrim, apo si tė themi; ana tjetėr e medaljes. Sipas propagandės dhe historiografisė sė regjimit komunist tė para viteve ‘90, Ahmet Zogu u vetshpall Mbret i Shqiptarėve pėr tė konsoliduar mė shumė pozitat e tij nė krye tė shtetit shqiptar dhe pėr tė pasur pushtet absolut. Sidoqoftė kėtyre dy anėve tė vėshtrimit tė asaj ngjarje, pra, tė krijimit tė Mbretėrisė Shqiptare, pothuaj tė gjithė nė njė pikė bien dakord; Ahmet Zogu dhe klasa politike e asaj kohe, me anėt pozitive dhe negative tė tyre, vunė gurėt e themelit nė godinėn e re tė shtetit tė porsaformuar shqiptar, duke e njohur atė kudo nė botė. Nė kėtė kontekst, edhe shpallja e Mbretėrisė Shqiptare, mė 1 shtator tė vitit 1928, mė sė shumti shikohet si njė ngjarje apo eveniment historik, nė kuadrin e pėrpjekjeve pėr stabilitetin e shtetit shqiptar. Nisur nga kjo gjė, pas pak ditėsh, me rastin e 1 shtatorit, i cili pėrkon me jubileun e 80 vjetorit tė Mbretėrisė Shqiptare, pritet tė mbahen festimet zyrtare. Nė kėtė kuadėr, ashtu si dhe me ngjarje apo data tė tjera historike, gazeta "Shqip" edhe nė ditėt nė vijim, do tė publikojė shkrime me temė nga periudha e Monarkisė sė Zogut, siē ėshtė dhe shkrimi i sotėm qė po botojmė nė kėto faqe speciale tė rubrikės historike dossier, i cili bėn fjalė pėr vizitėn e motrave tė Zogut nė Shqipėrinė e Mesme dhe atė tė Jugut, nė prillin e vitit 1938. Ky shkrim ėshtė marrė nga revista "Diana" e asaj kohe, dhe ėshtė pėrgatitur nga gazetari, botuesi dhe publicisti i njohur Medin Kamberi, i cili i shoqėroi vetė princeshat gjatė vizitės sė tyre nė disa prej qyteteve dhe rretheve kryesore tė Shqipėrisė sė Mesme dhe asaj tė Jugut. Kėto pasazhe shkrimi po i publikojmė, pa iu bėrė asnjė ndryshim, duke i dhėnė nė gjuhėn e shkruar tė atyre viteve, pėr tė sjellė mė afėr atmosferėn e asaj kohe.



Revista "Diana"; Vizita historike e Princeshave Mbretnore nė Jugė (Kudo pritjet madhėshtore harrijnė kulmin).

Gazetat lajmonin: "Naltėsitė e Tyre, Princeshat Mbretnore, Myzejen, Ruhije, dhe Maxhide, tė shoqėruara nga Ministri i P. tė Brendshme, Shk. e Tij Musa Juka dhe nga Suita e Tyne, u nisėn pėr njė tour tė Shqipris sė Jugut. NN. TT do tė pėrshkojnė Qarkun e Elbasanit, tė Korēės, tė Gjinokastrės, tė Vlorės dhe tė Beratit.

Nė Kavajė dhe Peqin

Populli i madh e i vogėl pret me lule, brohoritje dhe duartrokitje NN. TT. Princeshat Mbretnore. Kudo shenjė enthuzjazmi tė papėrshkrueshėm. Autoritetet civile, ushtarake, klerikale tė vendit dhe tė Komuneve, anėtarėt e shoqnis "Gruaja Shqiptare", nxanėsit dhe rinija jashtėshkollore u bajnė homazhet e duhuna. Nė Peqin, nė njė fjalim tė bukur, z-sha Ballkis Tela theksoj, midis tė tjerave: "Sot, "Gruaja Shqiptare", i dėrgon djemt dhe vajzat e veta pėr t‘i edukuar dhe pėr t‘i bėrė ushtarė tė denjė pėr Mbret e Atdhe, nėna tė vlefshme pėr brezin e ri, tek i cili mbėshtetet lumnija e Atdheut". Nė mes tė duartrokitjeve frenetike, tė mbarė popullit, prej ballkonit tė Bashkisė, N. S. Princesha Myzejen, pėrgjigjet me njė fjalim tė thekshėm, ku mbasi naltėson virtytet e nderit dhe tė racės, falenderon nxehtėsisht popullin fisnik dhe bujar tė Peqinit. Fjalėt e fundit tė N. S. Princeshės Myzejen, priten me njė breshėri duartrokitjesh ku u shpreh gėzimi i pashlyer pėr Vizitėn Auguste.

Nė Elbasan

I grumbulluar i madh dhe i vogėl, pėrpara Postės sė Bishqemit populli, burra e gra, qytetarė tė katundeve tė stolisur me kostumet e bukura tė vendit, nxanės dhe nxanėse tė reshtuara me flamure, afėr njė harku triumfi tė madh ku figuronte e zbukuruar me lule fytyra e N. M. T. Mbretit, pret Personat Auguste tė Familjes Mbretėrore. NN. TT. afėr Tri Urave, zbresin nga automobilėt dhe ecin nė kėmbė nė mes tė brohoritjeve tė pa-reshtura tė popullit, deri nė Grand-Hotel ku presin homazhet e tė gjithė klasave tė popullit: tė "Gruas Shqiptare", tė deputetėve, tė Kryetarėve tė Komuniteteve fetare, tė Kryetarėve tė zyrave, tė Drejtorėvet tė Shkollavet, t‘Anėtarėvet tė Kėshillit Administratės, tė Kryetarit tė Bashkis me anėtarėt e Kuvendit, tė Kryetarit tė Odės sė Tregtis bashke mė anėtarėt e Odės dhe Parin e vendit dhe tė Kėshillit tė Shoqnis jashtėshkollore. Tri goca dhe njė djalė tė Shoqnis "Saide", u ofrojnė NN. TT. Kuti tė bukura cigaresh tė bėra apostafat dhe darovitėn nė njė shumė prej 160 fr. ari. Si mbarohen shfaqet dhe homazhet NN. TT. admirojnė prej ballkonit vallet e bukura koreografike tė gocave tė shkollės femnore tė veshura me kostume artistike. Nė fjalimin qė mbahet nga NN. TT. midis tė tjerave thohet: "Vllahu i Jonė August, sado qė nuk ndodhet nė mes t‘onė nė kėtė ēast, por Zemra e Tij asht midis jush dhe i shikon nevojat t‘ueja. NN. TT. tė mallėngjyera prej ksaj pritje madhėshtore tė vetvetishme e plot me ndjenja fisnike e adhurimit tė qytetit tė Elbasanit, mbasi lenė 1000 franga ari pėr tė vobektit e qytetit, u hypin automobilave dhe marrin rrugėn pėr Pogradec, duke u duartrokitur dhe duke brohoritė populli gjatė rrugės.

Nė Pogradec

I dalur nė Qafė tė Thanės, populli, pa dallim, i pėrcjell NN. TT. Princeshat deri nė qytet, ku mbėrrijnė nė mes duartrokitjesh dhe brohoritjesh frenetike pėr Mbret dhe Dinasti, dhe nė mes tė njė enthuziazmi tė pamasė. Populli i grumbulluar para banesės sė NN. TT. Mbretnore, vazhdon duke brohoritė frenetikisht. Nė kėtė kohė, NN. TT. dalin nė ballkon dhe me njė fjalim tė shkurtėr tė transmetuar prej Ministrit tė Mbrendshėm, Shk. Tij Musa Juka, falenderojnė popullin pėr simpathinė dhe pėr ndjenjat adhuruese qė shfaqi pėr N. M. Tij, Mbretin dhe pėr familjen Mbretnore. Fjala e NN. TT. Princeshave Mbretnore enthuziazmuan edhe mė tepėr popullin i cili nuk di t‘u vej mė kufi brohoritjeve enthuzjastike pėr Mbret e Dinasti. Krejt qyteti i Pogradecit shėndrohet nė njė pamje festimi ku shfaqen manifestime gėzimi tė papėrshkrueshėm.

Nė Korēė

Naltėsitė e Tyre, tė pėrshėndetura prej Popullit tė Pogradecit, nisen pėr nė Korēė. Nė Zemblak gjenden pėrpara fillesės sė njė apotheze dashurije dhe besnikėrije tipike tė Popullit krenar tė Korēės. Kėtu Princeshat Auguste pritėn nga njė delegasjon tė posaēėm i pėrbėrė prej gjithė elitės sė qytetit, duke filluar qė prej autoriteteve mė tė nalta, e deri tek tregtarėt e zejtarėt e ndryshėm. Pa ekzagjerim mund tė thohet se popullsia Korēare qė brohorit Vizitoret Auguste, mbrrin mė tepėr se 20.000 frymė. Pranija e Princeshavet nė gjirin e kėtij qyteti pati njė prekje t‘elektrizuar nė shpirtin e kėsaj mase e cila u ngrit si njė shpirt i vetėm prej njė bloku trupash, nė njė brohoritje aq tė naltė, aq thellė, nė njė Rrofshi qė e tundi gjithė Korēėn. Nė fjalimin e Kryetarit tė Bashkis, z. Agathokli Xhitomi, midis tė tjerash theksohet: "Si tė mos gėzohet Populli Shqiptar, kur e vizitoni Ju Naltėsi? Ky popull sheh te Ju, idolin e bashkimit Kombėtar, tė njėsisė Kombėtare, tė fuqisė Kombėtare. "Jini motrat e atij qė bėri Fiset Komb dhe Kombin, Shtet". NN. TT. nė mes t‘enthuziazmit spontan tė popullit vizituan Zyrat e Prefekturės, tė Komandės sė Garnizonit, Bibliotekėn, Spitalin e Shtetit dhe Shkollėn Qytetėse Femnore, tė pritura kudo me brohoritje dhe nderime tė posaēme. Tė shoqėruara prej Shk. Tij Musa Juka, NN. TT. vizituan Vidhkuqin, si dhe Komunėn e Uzinėn Elektrike.

Rinia, e grumbulluar nė Bulevardin "Shėngjergji", paradon me madhėshti, dhe nė fjalimet qė u mbajtėn, N. S. Mbretnore, Princesha Myzejen, nė mes tė tjerave theksoj: "Na e ēmojmė Popullin Korēar si faktorin ma kryesor tė rilindjes sonė Kombėtare, si prijės tė qytetėrimit. Jemi tė bindur se ju do tė jeni kurdoherė pionerė tė kėtyre idealeve, shtyllė e shėndoshė e fortesės sė pathyeshme tė Mbretnisė s‘onė. Pėrfitojmė prej rasės me i adresue dhe dy fjalė djelmnisė krenare tė Korēės, e cila duhet tė jetė shumė kryenaltė qė Mbreti e ka nė Zemėr. Pėr kėtė Ay kėrkon prej saj si disiplinė, bindje dhe po atė patriotizėm qė kanė tregue dhe tregojn sot etnit e tyne zamėdhej, sepse Vėllau i Jonė, N. M. T. Mbreti, pėr atdhe dhe Shtet, pret shėrbimet ma tė mėdha prej djalėris si pėr kohėn e tashme ashtu dhe pėr atė tė ardhme".

Rinija mbasandaj me bandėn muzikale nė krye vazhdoj manifestimet pėrpara pallatit tė NN. TT. Princeshavet Mbretnore, duke kėnduar kėngė patriotike dhe duke mbajtur pankarta me mbishkrimin:

"Djalėria Korēare dėshiron tė shohi edhe Mbretin kėtu", "Rroftė Mbreti". "Princesdha tė dashtuna, ju adhurojmė si hyjnesha". "Rroftė Familja Mbretnore".

Nė fytyrat e tė gjithėve pėrshkruhet admirimi pėr N. M. e Tij Mbretin Zog. I. dhe pėr Familjen Mbretnore. NN. TT. I afruan njė darkė Rinisė Korēare.

Nė Bilisht, Kolonjė dhe Leskovik

Populli i gjithė Devollit, kudo qė kaluan NN. TT Princeshat, kishte dalė nė pritje i enthuziazmuar dhe i dehur nga gėzimi. NN. TT. Princeshat denjuan t‘i falin Komunės sė Progrit 300 fr. ari, Nėnprefekturės sė Bilishtit 800 fr. ar pėr nxėnėsit e vobegtė, Manastirit tė Shėn-Ilis Hoēisht 200 fr. ari dhe pėr tė vobektit 500 fr. ari.

Erseka e stolisur me flamur, dafina dhe lule, pret nė mes brohorish frenetike, NN. Tyre princeshat Mbretnore, tė cilat pritėn vizitat e Kryetarėve tė zyrave, tė Pėrfaqėsisė sė Shoqėnis "Gruaja Shqiptare", dhe tė Klerit, tė Grave Kolonjare, tė pėrfaqėsisė sė qytetit dhe tė komunave. NN. TT. Princeshat, dhuruan 500 fr. ari pėr tė vobektit e rrethit, Leskoviku gjithashtu, kishte pėrgatitur manifestime tė shkėlqyeshme.

Nė Pėrmet, Tepelenė dhe Kurvelesh

Hyrja e NN. TT. Princeshavet Mbretnore nė Pėrmet qe me tė vėrtetė triumfale, nė mes brohoritjeve tė popullit, tingėllimit tė kambanave dhe sidomos korit harmonik dhe melodik tė djalėris jashtėshkollore, i cili plotėsonte ēfaqjet e perzemėrsis dhe i jepte pritjes njė karakter veēanėrisht madhėshtor. NN. TT. Princeshat zbritėn nė Bashki ku komisione tė ndryshme dhe gra, tė veshura me kostume kombėtare u parashtruan NN. TT homazhet, tė cilat Ato i‘u pėrgjegjnė duke ēfaqė kėnaqėsin e tyre pėr kėtė pritje enthuziastike. Gjithashtu edhe popullsia e Peshtanit dhe e Kėlcyrės u bėri NN. TT. Pritje madhėshtore.

Nė qytetin e Tepelenės pritja ishte me tė vėrtetė karakteristike. Vallet labėrishte dhe kėngėt e vendit mahnitnin kėdo. Dhe darovia e jataganėt historikisht tė pamposhtur dhe trashėgim i veteranit Zogist. Z. Vehip Runa, e bėrė prej popullit tė Kurveleshit. NN. TT. Mbretnore ishte, patetike.

NN. TT. Princeshat dhuruan 500 fr. ari pėr tė vobektit e Kurveleshit, 500 fr. ari pėr tė vobektit e rajonit tė Urės sė Subashit. 400 pėr ata tė katundeve Sinanaj, Krahės e Buz.

Nė Gjinokastrė

Ballkonet e ndėrtesave tė Sheshit Cerēiz Topulli, tė mbushura krejtėsisht me familje prej nga dėgjoheshin brohoritje frenetike pėr jetėgjatėsinė e Mbretit dhe tė Familjes Mbretėnore; populli, i radhitur nė dy anėt e rrugėsė kryesore; e tillė asht pamja e ditės fatlume kur NN. TT. Princeshat Mbretnore, nė mes duartrokitjeve tė pareshtura tė turmės sė pamasė, hynė triumfalisht nė qytet. Nė mest tė njė demostrasjoni spontan q‘u zhvillua para banesės sė vizitoreve tė shquara, prej ballkonit, N. S. Princesha Myzejen, me anė tė Shk. Tij, Musa Juka, mbajti njė fjalim ku u theksuan nė mėnyrė tė veēantė reformat qė N. M. Tij, Mbreti ka caktuar tė zhvillojė pėr Djalėrinė Shqiptare.

Nė Libohovė dhe Dropull

Tė pėrcjellura nga i gjithė populli i Gjinokastrės, NN. TT. Princeshat, nė mes tė brohorivet dhe duartrokitjeve frenetike, u nisėn pėr nė Libohovė, ku u pritėn plot entuzjazėm prej autoriteteve lokale, popullit, nxanėsvet e nxanėsevet, prej paraushtarakėvet dhe prej grupeve tė grave tė ardhur apostafat prej katundeve tė rrethit tė Libohovės, tė veshura me kostume origjinale.

Fjalimeve, demostratavet dhe nderimeve qė iu bėnė nga ana e popullit, NN. TT, iu pėrgjegjėn me anėn e Shk. Tij, Musa Juka, i cili theksoj gėzimin qė ndiejnė NN. TT, pėr pritjen dhe adhurimin e treguar nga ana e popullit tė Libohovės.

Po e njėjta pritje madhėshtore u-bė edhe nė Dropull, ku NN. TT, shijuan kostumet dhe patėn rastin tė shihnin dhe tė konstatonin afėrsisht mallin e madh dhe admirimin qė kėto popullata ndjejnė pėr Dinastin dhe pėr N. M. T. Mbretin. Princeshat Mbretnore lanė pėr tė vobektit e rrethit, 500 fr. ari.

Nė Delvinė-Sarandė-Korfuz-Butrint

Njė turmė e madhe populli, e ardhur edhe nga rrethet, burra, gra e fėmijė, duallėn nė pritjet tė NN. TT. Princeshavet. Dhe mbarė ajo turmė shpėrtheu e pėrnjėherėshme nė brohoritjet enthuziastike duke uruar Mirseardhjen. Zunė jehimet e Hymnit Mbretnor, u mbajtėn fjalimet e rastit dhe nė emėr tė NN. TT. u pėrgjegj Shk. Tij, ministri Musa Juka, i cili theksoj nė mėnyrė tė veēantė kėnaqėsinė e NN. TT. pėr pritjen bujare tė popullit tė Delvinės dhe shtoj se enthuziazmin e pritjes NN. TT. do t‘ja trasmetojnė N.M.T. Mbretit.

Nė Sarandė, gjithashtu pritja ka qenė me tė vėrtetė triumfonte dhe entuziazmi arriti kulmin. Meriton rėndėsi tė veēantė vizita e NN. TT. Princeshavet nė Korfuz dhe nė Butrint, ku mbetėn tė impresionuar dhe tė kėnaqur mjaft, si nga bukuritė e vendeve, gjithashtu dhe nga pritjet e perzemėrta qė iu bėnė.

 
 
http://www.ballkan.com/index.php?page=shownews&newsID=46142
Ky lajm ėshtė publikuar: 02/09/2008
 
Mbretėria shqiptare, pėr herė tė parė nė fokus

Autori i Lajmit: red.
Ministri i Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Ylli Pango, pėrshėndeti dje nė emėr tė Qeverisė, Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare “80-vjetori i Monarkisė Shqiptare (1928-1939)", kushtuar njė periudhe tė rėndėsishme tė historisė kombėtare, Mbretėrisė Shqiptare, e proklamuar si sot 80 vjet mė parė. “MTKRS e ka mbėshtetur kėtė konferencė, e cila ėshtė konferenca e parė ndėrkombėtare qė organizojnė institucionet shtetėrore, kushtuar kėsaj periudhe, sepse kėshtu i shėrbejmė njohjes, kultivimit dhe ndriēimit tė trashėgimisė sonė historike”, - ka nėnvizuar Pango nė kėtė konferencė ku ishin tė pranishėm personalitete tė jetės politike dhe kulturore shqiptare. “Periudha e Mbretėrisė Shqiptare, e cila mban vulėn e personalitetit politik dhe shtetarit tė njohur shqiptar, Ahmet Zogu, shėnon pikėsėpari njė moment tė rėndėsishėm nė stabilitetin e shtetit shqiptar, tha kreu i kulturės duke cilėsuar se gjatė kėsaj periudhe u konsoliduan institucionet kryesore politike, kulturore, ekonomike dhe shoqėrore kombėtare duke i pėrafruar ato me institucionet demokratike tė kohės dhe duke futur shtetin shqiptar nė rrugėn e modernizimit dhe progresit. “Kam besim se konferenca e sotme do tė sjellė kontribute tė vlefshme pėr ndriēimin e historisė sė kėsaj periudhe, duke bėrė njė hap tė ri nė rishkrimin e historisė sonė kombėtare,nė mėnyrė objektive e korrekte”, - pėrfundoi Pango.

Princi Leka II: “1 shtatori, festa qė u takon gjithė shqiptarėve”
Princi Leka II Zogu, nė Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare “80-vjetori i Monarkisė Shqiptare (1928-1939)", shprehu nė emėr tė familjes mbretėrore shqiptare, "kėnaqėsinė, mirėnjohjen si shenjė vlerėsimi dhe respekti pėr 1 shtatorin, ditėn e themelimit tė Mbretėrisė Shqiptare, njė festė qė u takon tė shqiptarėve, pa dallime partiake apo ideologjike, por edhe si njė respekt pėr historinė e shtetit shqiptar.”“Familja mbretėrore shqiptare e konsideron veten kontribuese nė shėrbim tė njė kombi, i cili i ka dhėnė mbarė njerėzimit, figura qė i nderon bota e qytetėruar e Perėndimit, qė nga Skėnderbeu, deri tek Nėnė Tereza”, - tha Princi Leka nė Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare, me temė “Monarkia Shqiptare 1928-1939”. Sipas tij, “sot, familja mbretėrore gjen rastin tė pėrshėndesė tė gjithė shqiptarėt kudo qė janė, pėr arritjet historike tė vendit tonė, si njė komb perėndimor, evropian dhe i qytetėruar”, duke shtuar se” dėshiroj tė falėnderoj dhe vlerėsoj tė gjitha ato qeveri, subjekte apo individė politikė, vendas apo tė huaj, tė cilėt kanė vėnė nga njė tullė nė kėtė ndėrtesė, qė tė gjithė e njohim dhe e respektojmė me njė emėr tė vetėm, Shqipėri. Me rastin e 80-vjetorit tė Monarkisė Shqiptare, nė mjediset e hotel "Sheraton", nė Tiranė, Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisė si dhe Muzeu Historik Kombėtar, organizuan dje, Konferencėn Shkencore Ndėrkombėtare, me temė “Monarkia Shqiptare 1928-1939”, e cila synon tė hedhė dritė mbi kėtė periudhė, ende tė panjohur tė shtetit shqiptar dhe tė historisė shqiptare. 80 vjet mė parė, mė 1 shtator tė vitit 1928, Asambleja Kushtetuese, e zgjedhur nga votimet e 16 gushtit tė atij viti, qė kryesohej nga Pandeli Evangjeli, vendosi me unanimitet tė plotė, ndėrrimin e formės sė qeverisjes sė Shqipėrisė, nga Republikė, qė ishte deri nė atė kohė, nė Monarki parlamentare, duke shpallur Ahmet Zogun, si Mbret tė Shqiptarėve.

Ekspozita nė Muzeun Historik Kombėtar
Foto tė njohura e tė panjohura, qė nisin qė nga dita e parė kur u shpall Monarkia Shqiptare e deri nė vitin e 80-tė tė saj, u ekspozuan nė ambientet e Muzeut Historik Kombėtar. Ekspozita u hap dje nė orėn 09:00 tė mėngjesit, nė ambientet e hollit tė MHK-sė. Ekspozita ėshtė realizuar me pėrkujdesjen e vetė oborrit mbretėror dhe me mbėshtetjen e drejtorisė sė Muzeut Historik Kombėtar. Nė fotot dhe dokumentet e ekspozuara paraqitet e gjithė periudha e monarkisė shqiptare dhe historia e familjes Zogu.
 
 
31/08/2008   http://www.gazeta-standard.com/tekst.php?idt=10163
 
Politika e mbretit Zog I ndaj Italisė pėrmes dokumentesh diplomatike tė panjohura nė vitet 1933-1934
PROF. DR. URAN ASLLANI
Kėto janė disa dokumente tė viteve 1933-1934, korrespondencė e MPJ sė Shqipėrisė, me ministrin fuqiplotė nė Londėr, dr. Fuad Asllanin e njėkohėsisht delegat pranė Lidhjes sė Kombeve nė Gjenevė, si edhe disa informacione diplomatike italiane tė asaj periudhe. Dėshiroj t’i ekspozoj kėto dokumente pėr dy arsye:

Sė pari, pėr tė treguar momente nga marrėdhėniet italo-shqiptare nė dritėn e kėtyre dokumenteve.

Sė dyti, pėr tė ndihmuar nė dokumentimin e politikės sė Zogut ndaj Italisė e ndaj shteteve ballkanike, gjithmonė pėr atė periudhė. Lidhur me kėto dy ēėshtje ndofta ėshtė e nevojshme tė evidentohet qėndrimi i Zogut, kur probleme politiko-ekonomike tė mprehta ballafaqoheshin me shtetin shqiptar. Tipari kryesor i tij nė drejtimin e shtetit ishte oportuniteti, kompromisi, afrimi dhe me kundėrshtarė politikė tė tij, kur lypsesh kontributi i tyre nė Shqipėri e mė tej. Nė periudha kritike ai tentoi dhe e realizoi afrimin edhe me politikanė armiq tė tij. Kėshtu veproi me dr. Fuad Asllanin, dr. Nush Bushatin, dr. Mirash Ivanajin, dr. Hasan Dostin dhe Agjah Libohovėn.

Lidhur me objektin e artikullit duhet bėrė e njohur shkurtimisht biografia e dr. Fuad Asllanit dhe veprimtaria e tij. Me prejardhje nga njė familje funksionaresh tė shtetit nga Nepravishta e Libohovės, arsimohet nė Robert, Kolegjin Amerikan tė Stambollit dhe mė pas nė Fakultetin Juridik tė Universitetit tė Vjenės dhe po aty mbron doktoratėn. Kthehet nė atdhe nė 1923 dhe mbas vdekjes sė Avni Rustemit zgjidhet kryetari i Shoqėrisė «Bashkimi», ndėrsa mbas korrikut ai dekretohet gjykatės nė Tiranė. Emigroi nė dhjetor tė 1924 dhe punoi si kryeredaktor i gazetės sė Konarės «Liria Kombėtare» nė Gjenevė. Atje konfliktohet me njerėzit e Kominternit qė ishin nė Konarė dhe kthehet nė atdhe nė 1926. Fuad Asllani pėr tre vite ndenji i detyruar nė Delvinė ku punoi si avokat, ndėrsa nė vitin 1929 ai thėrritet nė Tiranė nga Zogu edhe i kėrkoi atij, pa ndėrruar bindjet e tij politike, tė futet nė shėrbimin diplomatik shqiptar si njė politikan, gazetar, doktor nė drejtėsi, zotėrues i pesė gjuhėve evropiane, pėr t’i shėrbyer politikės se jashtme tė Mbretėrisė Shqiptare. Ai e pranoi atė propozim dhe menjėherė u dekretua drejtor administrativ dhe konsullor i MP sė Jashtme. Mė pas ai dėrgohet me detyra tė veēanta nė Bullgari, ku edhe shėrben pėr pak kohė si pėrfaqėsuesi diplomatik shqiptar nė Sofie. Nė vitin 1932 ai dekretohet drejtor politik i MP sė Jashtme. Kur vėshtirėsitė ekonomike rriten fuqimisht, si rrjedhojė e politikės restriktive italiane, Mbreti Zog e dėrgoi dr. Fuad Asllanin, ministėr fuqiplotė nė Londėr e njėkohėsisht e caktoi si delegatin shqiptar nė Konferencėn I Botėrore Ekonomike-Monetare, qė u zhvillua nė Londėr, nė qershor tė vitit 1933.

Nė atė konferencė me porosi personale tė mbretit, duke mėnjanuar dukshėm Italinė e duke u acaruar me delegatin italian qė ishte ministri i Financave, Dino Grandin, i kėrkoi ndihmė ekonomike shteteve tė Evropės Qendrore, Francės dhe Anglisė. Nė dokumentin e datės 24 korrik 1933 tė ambasadės italiane nė Londėr dėrguar MP sė Jashtme Italiane, i komunikohej se ishte mbledhur Komiteti Ballkanik nėn kryesinė e sir Edward Boyle, ku merrnin pjesė sir Harry Lamb, kolonel Sterlingu, ish-deputeti Riles, sir Harry Eyres si edhe dr. Fuad Asllani, duke i cilėsuar qė tė gjithė me pėrcaktimin: “...siē e dini, qė tė gjithė nuk kanė shumė simpati pėr Italinė dhe as edhe pėr politikėn tonė tė zbatuar nė Shqipėri...”. Diplomati italian ishte i gėzuar se megjithėse, nė atė mbledhje, u diskutua pėr gjendjen e keqe ekonomike nė Shqipėri, nuk ishte atakuar drejtpėrsėdrejti politika italiane. Pak kohė mė vonė, nė shtator tė po atij viti, ministri i Punėve tė Jashtme tė asaj kohe Hysen Vrioni i dėrgonte njė letėr “konfidenciale” prej pesė faqesh, dr. Fuad Asllanit. Nė atė letėr duke i uruar detyrėn suplementare, tė dekretuar nga mbreti, si delegat i dytė i Shqipėrisė nė Lidhjen e Kombeve nė Gjenevė, ai e informon dhe i sugjeron dr. Asllanit midis tė tjerave:

1. “Tė pėrpiqeni tė hyni nė kontakt me delegatėt e shteteve qė interesohen pėr Shqipėrinė (Francė, Angli, Shtetet e Antantės sė vogėl, shtetet ballkanike dhe me Turqinė).

2. Duhet tė pėrpiqeni tė mėsoni mendimet e kryetarėve tė delegacioneve tė ndryshme kundrejt direktivave tė sotme tė politikės sė jashtme tė Shqipėrisė. Gjithashtu duhet tė pėrpiqeni tė mėsoni ē’mendojnė ato shtete kundrejt fazės sė fundit tė relacioneve italo-shqiptare”.

Duke qenė se dr. Fuad Asllani kishte muaj larg atdheut, ministri Hysen Vrioni e sqaron diplomatin pėr gjendjen e fundit tė marrėdhėnieve italo-shqiptare. Ai nė faqen 2 sqaron sė pari mbi acarimin e marrėdhėnieve italo-shqiptare veēanėrisht pėr mbylljen e shkollave italiane, dhe ministri shton se ai veprim ishte bėrė «me qėllimin e sigurimit tė bashkimit kombėtar».

Lidhur me marrėdhėniet ekonomike ai pėrsėri sqaronte se «sikurse e dini, koncesioni i huas SVEA-s pėrmban kondita tė papajtueshme me kapacitetin financiar tė Shqipėrisė. Do tė mjaftonte t’ju citoj shifrėn e interesit qė caktoi kjo konventė, 13.5%, shifėr kjo qė natyrisht populli shqiptar nuk do tė mund ta lante borxhin. Por, kemi pėrshtypjen se qeveria italiane ēėshtjen e huasė SVEA-s nuk dėshiron ta rregulloj definitivisht».

Pėr Traktatin e Tregtisė, ministri Vrioni sqaronte: «E dini fare mirė se Traktati i Tregtisė, qė kemi me Italinė nuk ka dhėnė mjerisht asnjė pemė nė favorin tonė. Italia ka eksportuar nė Shqipėri gjer 15.000.000 Fr nė vit, ndėrsa neve kemi eksportuar vetėm 4.000.000 Fr dhe nė vitin e fundit ka zbritur nė 2.000.000 Fr. Pėrveē kėsaj ky traktat ėshtė burimi dhe origjina e gjithė mosmarrėveshjeve tregtare qė kemi me shtetet e tjera. Jam pėrpjekur tė bind MP e Jashtme italiane, duke pėrdorur tė gjithė argumentet, pėr nevojėn e domosdoshme, pėr tė lidhur njė traktat tė ri, tė mbėshtetur mbi parime «de nature», duke shtuar eksportin tonė nė Itali. Mjerisht tė gjitha pėrpjekjet e mija kanė mbetur tė pafrytshme».

Nė faqen 4, paragrafi 1 ministri shkruante: «Qeveria Italiane, na preu edhe ndihmėn financiare prej 100.000 Fr. Ari nė vit. Qeveria shqiptare vendosi tė elaborojė njė buxhet prej 23.000.000 Fr ari. Duhet t’ju shėnojė se shpenzimet ushtarake u zbriten nė gjysmė pėr gjysmė... Kemi bindjen se nė qoftė se arrijmė tė eksportojmė artikujt kryesorė, do tė jemi nė gjendje tė pėrmirėsojmė mjaft situatėn ekonomike. Ēekosllovakisė dhe Gjermanisė i kemi bėrė propozimet tona pėr tė mundur tė eksportojmė nė ato vende».

Gradualisht marrėdhėniet shqiptaro-italiane acarohen mė tej dhe Mbret Zog kaloi nė njė tentativė tė guximshme, qė merret vesh nga njė shkresė tjetėr qė i dėrgohet ministrit shqiptar nė Londėr nga ministri i ri M. P. Jashtme, Xhaferr Vila. Po e citojmė tėrėsisht kėtė dokument:

“M.P. Jashtme 88/II Res.Sh. Tiranė 8. VI.1934

Zotėnisė sė Tij Fuad Asllanit, ministėr fuqiplotė

Nė letrėn pėrcjellėse tė Dekretimit tė Bugdetit tė kėtij viti financiar, NMT Mbreti ka shprehun vendimin e naltė tė tij pėr sa pėrket Ushtrisė Mbretėrore, tė cilėn do ta bashkojė me xhandarmėrinė e tij e vėnė nėn organizimin e oficerėve anglezė. Prandaj jeni tė ngarkuar personalisht Juve qė t’i paraqitni zyrtarisht Qeverisė Imperiale tė Britanisė sė Madhe, kėrkimin pėr 12 oficerė eprorė shtat-madhorė, tė cilėt do tė kenė tratamentin, qė kanė pasur deri tani oficerėt italianė tė gradave pėrkatėse. Dokumentet e tyre t’i dėrgoni me ngutėsi, mbasi do tė shqyrtohen mė parė nga gjeneral Joselyn Precy, nė tė cilin N.M. e Tij ka besim ma tė plotė

Ministri P.Jashtme

Djafer Vila”.

Kjo shkresė tregon qartė qėndrimin pro-anglez tė Mbretit Zog. Dėrgimi i dr. Fuad Asllanit si delegat i dytė i Shqipėrisė nė Lidhjen e Kombeve, shqetėson diplomacinė italiane, sepse ky diplomat njihej nga qarqet politike shqiptare dhe tė huaja si kundėrshtar i politikės dhe ndikimit italian nė Shqipėri. Disponohen 10 dokumente tė diplomatėve italianė nė Tiranė dhe nė Gjenevė tė gjetura nga kėrkimet e historianit Fatmir Frashėri nė arkivin e M.P.Jashtme tė Italisė. Pjesė nga ato dokumente po i paraqesim kėtu mė poshtė: Dokumenti 8915 P.R. i datės 8 shtator 1934 dėrguar MPJ Romė nga diplomati Koch i Ambasadės Italiane Tiranė, njoftonte se atė ditė ishte nisur pėr nė Gjenevė, dr. Fuad Asllani i thėrritur urgjentisht nga Londra dhe vijon mė tej: «Nė pėrfundim, mbas shumė diskutimesh ne mbledhjen e Kėshillit te Ministrave, nuk ėshtė pėrcaktuar definitivisht objektivi dhe qėllimi i misionit tė tij nė Gjenevė. Ai duhet tė bėj, ashtu sikurse e ka bėrė edhe herė tjetėr, njė propagandė pėr atdheun e tij nėpėr «Culises» tė mbledhjeve tė Lidhjes sė Kombeve, ndėrkohė qe ai duhet tė kryejė sondazhe me delegatet e Fuqive Kryesore, mbi kushtet e vėshtira politiko-ekonomike tė Shqipėrisė. Veēanėrisht tė afrohet nė «mėnyrė tė veēantė», me pėrfaqėsuesit e Fuqive Ballkanike, qė do tė mblidhen muajin e ardhshėm nė Stamboll».

Nė dokumentin me N° 2958 / 62 tė datės 15 shtator 1934 tė dėrguar Ufficio Albanese tė M.P.J Romė nga informatori diplomatik A. Fontana shkruhej:

“Delegati i parė i Shqipėrisė nė Asamblenė e Lidhjes sė Kombeve figuron Lec Kurti. Por ai nuk e gėzon besimin e Zogut, sepse atė e njohin pėr tendencat italofile dhe cilėsia e tij si delegat i parė, ėshtė nė realitet njė titull thjeshtė nderi, qė i lejon atij tė ulet nė karrigen e parė tė delegacionit shqiptar e kurrgjė tjetėr. Tė gjitha misionet sekrete. tė cilat duhet tė kryhen pa dijeninė e Qeverisė Sonė (italiane U.A.). I janė besuar kolegut tė tij dr. Fuad Asllanit, i cili nuk ishte i instruktuar nga qeveria. Nė vigjilje tė mbledhjes sė Asamblesė sė Pėrgjithshme ne Tiranė ishin qė tė dy Lec Kurti dhe i thėrritur dr. Fuad Asllani. Ndėrkohė qė Asllani kishte pasur takime tė ndryshme konfidenciale pėr veprimet e politikės shqiptare nė Gjenevė pa pjesėmarrjen e Lec Kurtit. Ky i fundit, sė bashku me kolegun e tij ishin takuar vetėm njė herė me Zogun, vetėm njė ditė para se ata tė niseshin ne Gjenevė, pėr tė dėgjuar udhėzimet formale, tė pėrgjithshme qė nuk ishin sekret pėr kurrkėnd. Dr. Fuad Asllani sapo ka mbėrritur nė Gjenevė ėshtė shpejtuar tė takonte dhe tė bashkėbisedonte me Barthou, Benesh, Titulescun, Maximos, Jeftiē, Teufik Ryzhdi Aras bej dhe John Smith (qė ishin ministrat e Jashtėm respektivisht tė Francės, Ēekosllovakisė, Rumanisė, Greqisė, Jugosllavisė, Turqisė dhe zv. ministri anglez U.A.) pa pjesėmarrjen e L. Kurtit. E rėndėsishme ėshtė tė shėnohet fakti se kur Asllani ka kėrkuar tė takonte Baronin Alois, i ka propozuar Kurtit qė ta bėnte kėrkesėn nė emėr tė tė dyve, Kurti qė ishte i ofenduar nuk e pranoi propozimin”.

Katėr ditė mė vonė kėto informacione i transmetohen delegacionit italian pranė Lidhjes sė Kombeve, nga M.P.Jashtme Italiane me shkresėn N° 2302263/278, duke shfaqur shqetėsimin dhe pakėnaqėsinė e madhe tė palės italiane, pėr vonesėn e pajustifikueshme tė takimit me Baronin Alois.

Shėrbimi informativ diplomatik italian, me anėn e A. Fontanės, mė datėn 21 shtator, informon sėrish M.P.Jashtme nė Romė: “Delegati i parė Kurti, qė nė momentin e pare kishte refuzuar tė merrte pjesė sė bashku me Asllanin,nė bashkėbisedimin me Baronin Alois, duke thėnė se nė tė gjithė takimet e tjera “ai ishte lėnė pas dore” tė zhvilluar bisedimet tė pėrbashkėta, nė fund pranoi tė merrte pjesė, pasi kolegu i tij i kujtoi atij, se ai kishte vepruar sipas urdhrave tė Mbretit Zog.

Nė njė tjetėr informacion tė datės 21 nėntor 1934, A. Fontana informoi pėr njė bisedė private me njė gazetare franceze, qė kishte bėrė njė udhėtim nėpėr Shqipėri, edhe qė kishte takuar dhe kishte biseduar gjatė edhe me mbretin, pėr tė cilin ajo thoshte se ai kishte njė shpirt absolutisht anti-italian. Gazetarja frėnge e kishte informuar edhe pėr njė bisedė te realizuar me ministrin fuqiplotė te Jugosllavisė Nastasijeviē, sipas sė cilės ai ia kishte bėrė tė qartė se ishin nė hapat e para tė njė politike tė re tė jashtme ballkanike, e cila do tė zhvillohej kėtej e tutje drejt kahut ballkanik. Pėrveē ministrit jugosllav, konfirmime tė kėtilla ajo i kishte gjetur edhe nė bisedat me diplomatėt shqiptarė Mehmed bej Konica dhe dr. Fuad Asllani.

Ishin pikėrisht kėta dy diplomatė qė Mbreti Zog, nė janar tė vitit 1932, pėr tė biseduar me personalitetet bullgare e deri me Mbretin Boris pėr krijimin e Federatės Ballkanike edhe pėr tė realizuar njė marrėveshje shtetėrore ndihme reciproke e mossulmimi, pėr kundėr rrezikut italian. Kėto ishin disa dokumente qė disponohen nė familjen Asllani dhe qė mund t’i vihen nė dispozicion cilitdo historiani, qė tė dėshironte tė hulumtonte kėtė periudhė historike.
 
 
 
Speciale e “The New York Times”-it: “Ahmet Zogu ėshtė si Musolini”
Gazetarja amerikane nė shtėpinė presidenciale tė Ahmet Zogut. Sfidat e kreut tė shtetit tė ri dhe problemet qė ka Shqipėria

Anne O’Hare Mēormick

TIRANĖ - Figura mė romantike dhe e pallogaritshme nė atė kohė nė Ballkan, Ahmet Zogu, kreu i njė familjeje feudale qė prej shekujsh ka drejtuar njė konfederatė fisnore tė pamposhtur nė Mat, nė kėtė kohė nė moshėn 31-vjeēare, ėshtė President i Republikės 2-vjeēare tė Shqipėrisė. Nga njė shtėpi e vogėl ngjyrė gri nė Tiranė, ku ai shfaqej i rrethuar nga njė siguri e lartė, Ahmet Zogu ushtronte njė diktaturė tė vėshtirė mbi njė vend tė mėsuar me anarkinė e ligjit fisnor; njė vend ku ēdo njeri kishte policin e vet; ku ideja e lirisė ishte t’i rezistoje qeverisjes dhe t’iu shmangeshe taksave. Ai ishte Musolini i Shqipėrisė dhe nė njė miniaturė, nė skenėn primitive qė e kishte mbėrthyer, ai sulmon me mė pak energji, por me mė shumė rrezik nga sa sulmon fqinji i tij dinamik detyrėn e vendosjes sė rregullit nė situatėn e pushtuar nga kaosi dhe pėr ndryshimin e njė sensi pasionant tė nacionalizimit nė njė komb.

Aventurė fantastike
Detyra e tij ishte tė ndėrtonte njė shtet modern; jo vetėm qeverinė, por edhe vetė ligjin; dhe bashkė me ligjin, rrugėt e mėdha, komunikimin, shkollat, urat, forcat policore, njė mendim kombėtar larg mbetjeve. Shqipėria kishte njė rrip bregdetar tė lakmuar, e ndarė nga malet shkėmbore, pak lugina tė pasura, por tė zhvilluara, me prodhim nafte, mbrojtje nga vendet fqinje xheloze dhe njė milion banorė tė shpėrndarė nė njėqind “Shqipėri tė vogla” lokale, tė palidhura me njėra-tjetrėn; madje as me rrugė, njė vend ky qė asnjė fuqi nuk kishte mundur mė parė ta drejtonte apo ta nėnshtronte.
Nė shikim tė parė kjo dukej si njė aventurė fantastike. Tė qėndroje pėrpara shtėpisė sė presidentit nė njė rast tė tillė, siē ishte pėrvjetori i Shpalljes sė Republikės dhe ta imagjinoje veten si pjesė tė njė skene nė njė opera komike. Qyteti ishte mbuluar me kurora jeshile dhe me flamuj qė valėviteshin, me shqiponjėn e zezė tė shqiptarėve nė njė fushė tė kuqe tė thellė.
Rojet presidenciale, me uniforma tė thurura me tė zezė dhe tė kuqe, marshuan mjaft bukur lart e poshtė nė dritėn e diellit. Sfondi ishin malet, minaret dhe selvitė; nė krye tė rrugės ishte njė “kamion progresi”, njė garazh “Ford”-i dhe njė bllok fasadash kryesore, tipike amerikane, tė papėrfunduara. Por figura kryesore ėshtė pjesa qė mungon. Unė i hodha vėshtrimin veshjes sė presidentit; pelerinės sė zezė mbi uniformėn e bardhė tė lavdishme. Por ai nuk i rishikonte rojet e tij tė manovrės nė parakalim; nuk bėri asgjė mė tepėr, vetėm shfaqi pamjen e tij shkėlqyese nga ballkoni, ose doli nė dritare.
Nga kjo mund tė kuptohet se drama politike nė Shqipėri ėshtė e ashpėr dhe reale. Nė burgun mesjetar tė Shkodrės ndodheshin 1000 tė burgosur, qė paguanin dėnimin e revolucionit tė fundit. Disa prej tyre u varėn nė shesh-pazarin e qytetit. Fshatrat nė tė cilat ata jetonin u dogjėn dhe bagėtitė u therėn ose u shfarosėn. Udhėheqėsit e kėtyre kryengritjeve periodike u arratisėn pothuajse pėrgjithmonė. Por rangjet e rebelėve populluan burgjet dhe komplotet e freskėta kurdiseshin ēdo ditė kundėr presidentit tė ri.
Masa tė tilla represioni ishin tė zakonshme nė Ballkan. Ahmet Zogu i pėrdorte ato duke i zbutur nė raste qė pėrbėnin pėrjashtim. Ai ishte i prirur pėr krijimin e njė qeverie. Ushtria e tij fashiste pėrbėhej nga 3000 burra tė stėrvitur qė paguheshin 12 dollarė nė muaj pėr tė qenė nė gatishmėri gjatė emergjencave. Ata nuk ishin “kėmisha tė zeza” tė kapardisura tė qyteteve italiane, por malėsorė me qeleshe tė endura dhe me pantallona tė varura, breza tė larmishėm dhe xhaketa tė tipit “Skėnderbe”. Ata janė tipik fisnikė, nga qėndresa fisnore, tė shkathėt, luftėtarė, njerėzorė dhe tė rrezikshėm. Ata vrapojnė nėpėr rrugėt e shkurtra tė Tiranės duke vėshtruar qetėsisht dekoracionet e veshjeve tė rojeve tė Gardės dhe tė Xhandarmėrisė, tė organizuar pėr tė patrulluar nėpėr vend, nėn drejtimin e pesė oficerėve britanikė, duke pėrfshirė kėtu edhe njė gjeneral. Ata shikojnė stėrvitjet e bėra gjatė ditės djeshme nga forcat policore, tė cilėt u shndėrruan shumė shpejt nė ushtarė tė ushtrisė sė parė, tė trajnuar dhe nė uniformė; ata e dinin se nuk ishin kėto batalione zyrtare qė thirren nė veprim kur shfaqet njė kryengritje qė duhet shtypur. Ahmet Zogu lufton burrat e egėr me burra tė egėr; burrat e malit janė tė vetmit qė ai u beson vėrtet.
Ahmet Zogu nuk duket si pjesė e njė prijėsi tė kėtyre njerėzve. Ai ėshtė njė Shkėlqesi; njė djalė i ri, por serioz, qė flet me zė tė ulėt dhe nė njė mėnyrė modeste. Asnjė person qė e takon atė nuk mendon se ai ėshtė nga ata njerėz qė kanė luftuar dhe prijės qė nė moshėn 18-vjeēare; si njė diktator i hekurt, i rregullit dhe progresit, burri i shtetit qė ka “tėrhequr njė kontinent pėr veshi” dhe qė e ka shndėrruar vendin e tij pothuajse si qendra e gravitetit pėr Europėn; ashtu siē ėshtė Meksika pėr Amerikėn dhe Shangai pėr Azinė.
Ai i priste vizitorėt e tij mjaft thjesht. Njė sekretar i veshur me uniformė i drejtonte ata sipėr njė palė shkallėve tė larta druri me njė rrip tė kuq dhe i shoqėronte ata drejt njė dhome me mure blu, me gjatėsinė e shtėpisė. Ajo ishte e mbuluar kryesisht me rrugica orientale, tė pasura. Nė njėrin cep tė dhomės varej portreti i spikatur i presidentit me njė mbretėrim tė plotė, ndėrsa nė tjetrin, prapa njė tryeze pune, lartohet figura e njė njeriu energjik dhe tė sjellshėm, me njė kostum gri tė mrekullueshėm e me njė kollare tė kombinuar, ēorape mėndafshi dhe kėpucė tė sheshta, njė shami tė vendosur me mjaft kujdes nė xhepin e sipėrm tė xhaketės.

Traditat e pritjes
Ahmet Zogu i pret miqtė me mirėsjellje, por edhe me njė ashpėrsi qė e shoqėron gjithmonė atė. Pėrveē njė dukje orientale nė pėrkujdesin e tij dhe syve tė pėrqendruar, ai ngjante mė shumė me perėndimorėt. Ai ishte njė njeri i qytetėruar; me dinjitet dhe qė nuk mbante qėndrim. Nėse ai shfaqej pak i shqetėsuar dhe nervoz nė mėnyrėn e tij, ishte pa dyshim pėr shkak tė stresit tė shkaktuar nga ngjarjet, por edhe pjesėrisht sepse ai nuk ishte mėsuar me intervistat, e aq mė tepėr me gazetaret femra. Autorja e kėsaj interviste ndoshta ishte e para femėr nga “njė specieje e ēuditshme” qė ai kishte parė. Drejtuesi mysliman i njė vendi me dy tė tretat e popullsisė myslimane, ishte rritur me njė traditė tė ndryshme pėr femrat, tė cilat visheshin me vello dhe rrinin tė pazbuluara.
Zogu ishte martuar me vajzėn e njeriut mė tė pasur nė hierarki, por, duke iu bindur traditės shqiptare, ai nuk e kishte parė ende tė fejuarėn; dhe pėrpara se tė martohej me tė duhej tė martoheshin katėr motrat e tij mė tė reja sesa ai pėr nga mosha, tė cilat jetonin me nėnėn e tyre nė njė shtėpi qė i bashkėngjitej asaj tė presidentit. Kreu i nderuar dhe i respektuar i njė shtėpie shqiptare nuk e tejkalon veten derisa tė afėrmit e bashkėshortes sė tij janė tė gjithė dakord.
E paralajmėruar pėr tė mos pyetur rreth ēėshtjeve qė kanė lidhje me politikėn, intervistuesja tregon se ajo ėshtė ndjerė mjaft nė siklet. Nė njė atmosferė tė elektrifikuar nga Traktati i Tiranės, ajo nuk mund tė mendonte pėr ndonjė pyetje tjetėr pa pėrfshirė problemet politike. Presidenti u zhyt nė njė fjalim tė shkurtėr, plot hijeshi rreth amerikanėve dhe mbėshtetjen e tyre tė palėkundur pėr shpalljen e pavarėsisė sė Shqipėrisė. Mė pas bisedimi u zhvendos nė tė ardhmen e vendit, qė shpresohej tė ishte mė e sigurt sesa kjo e tanishmja. Nė kėtė pikė, Ahmet Zogu ishte mjaft i vėshtirė dhe i zjarrtė. Ishte e dukshme se kur ai ėndėrronte, ėndėrronte se si mund tė ishte Shqipėria kur tė zhvillohej, bashkohej, tė bėhej mė e qėndrueshme dhe tė jetė nė gjendje tė mbėshtetet nė forcat e veta. Ai profetizonte se brenda pak vitesh Durrėsi do tė ishte porti mė i mirė i vendit.



Reportazhi ėshtė publikuar nė “The New York Times” mė 20 mars 1927
Titulli ėshtė redaksional


Konica mburr Mbretin Zog: “Italia, aleate e Shqipėrisė”


Faik Konica

Dėshiroj t’ju dėrgoj falėnderimet e mia qė keni dėrguar nė Shqipėri njė nga korrespondentėt tuaj, G. E. R. Gedye, pėr tė zbuluar nėpėrmjet kontakteve tė drejtpėrdrejta se si ecin gjėrat nė kėtė vend. Nė njoftimin e botuar nė “The New York Times” mė 20 janar, me titullin “Revolta shqiptare, ēėshtja e njė njeriu”, zoti Gedye ka nxjerrė nė pah vėnien nė lojė tė njė “revolte” tė ndodhur sė fundi. Kjo ėshtė bėrė nė mėnyrė qė publiku amerikan, falė “The Times”-it, tė mund tė shohė tashmė qė e gjithė seria e rrėfenjave tė pėrflakura lidhur me betejat e furishme dhe shpėrthimin e bombave, i botuar afro tri javė nė shtypin amerikan, tė pėrmblidhet vetėm nė faktin se si njė oficer i caktuar, i shkarkuar dhe i detyruar tė zhdukej, kishte njė shėrbėtor, i cili u plagos gjatė arratisjes sė tij.
Vlerėsimet pėr mbretin
I jam veēanėrisht mirėnjohės zotit Gedye pėr mėnyrėn sesi ai ėshtė shprehur pėrsa u pėrket cilėsive tė mbretit Zog. Kėtė sundimtar brilant dhe serioz e gjen nė tavolinėn e tij tė punės qė nė orėn 6 tė mėngjesit dhe zelli qė e karakterizon bėn qė ai personalisht tė punojė pa pėrtesė deri nė mbrėmje vonė pėr punėt e qeverisė, duke i shėrbyer nė kėtė mėnyrė jo vetėm ecurisė sė rendit dhe progresit nė Shqipėri, por gjithashtu duke dhėnė kontributin e tij lidhur me ēėshtjen e paqes sė pėrgjithshme nė Europė. Ėshtė thjesht pėr spektatorėt e largėt dhe tė painformuar, tė cilėt kanė njė ide tė mjegullt pėr Shqipėrinė dhe janė totalisht tė painformuar pėrsa u pėrket problemeve dhe vėshtirėsive me tė cilat pėrballet qeveria e kėtij vendi, qoftė nė kėndvėshtrimin e brendshėm dhe nė atė ndėrkombėtar, pėr tė krijuar njė panoramė imagjinare pėr kėtė njeri. Faktikisht, figura e mbretit Zog ėshtė ekzaktėsisht e kundėrta e asaj qė mund tė imagjinohet nga disa njerėz tė ndershėm nė Amerikė. Nė njė botim tė fundit nė Londėr mbi burrin e ri tė shtetit dhe tė kombit, shkrimtari anglez e ka quajtur mbretin Zog “sovranin” e fundit tė vėrtetė nė Europė.
Italia, aleate e Shqipėrisė
Megjithatė, ekziston njė pikė pėr tė cilėn unė nuk jam dakord me zotin Gedye; kjo ka tė bėjė me ēėshtjen e marrėdhėnieve tė Shqipėrisė me Italinė. Pa dyshim, janė tė shumtė ata shqiptarė tė cilėt ndajnė tė njėjtin mendim me tė; qė do tė ishte nė tė mirė tė vetė vendit dhe tė paqes sė Europės nė pėrgjithėsi nėse Shqipėria deklarohet njė komb asnjanės, nėn garancinė e Fuqive tė Mėdha europiane. Por unė dyshoj pėr realizueshmėrinė e njė gjejė tė tillė. Njė status i tillė kėrkon ekzistencėn e vendeve fqinje, tė gatshme pėr tė pėrmbushur detyrimet ndėrkombėtare. A i ka Shqipėria kėto vende fqinje? Ekziston njė ēėshtje mjaft e rėndėsishme qė duhet pasur parasysh, - shqiptarėt, tė bashkuar nga turqit pėr tė pushtuar pėr pesė shekuj, nuk e ndiejnė domosdoshmėrinė e mbrojtjes sė tyre dhe besojnė nė vėnien e gjoksit tė punės me moton: “Tė jetojmė dhe t’i lėmė tė tjerėt tė jetojnė”. Nga ana tjetėr, fqinjėt e Shqipėrisė janė raja, ose bujkrobėr, tė cilėt kanė atė ēka dikush mund ta quajė “kompleksi i rajave” ose e pėrdorur me njė anglishte tė pastėr, “psikologjinė e skllavit tė ēliruar”, fenomen i njohur mjaft mirė nga studentėt e Historisė Romake. Kėta njerėz kanė pasionin e shfaqjes sė pushtetit dhe nė rastin kur interesi i tyre personal tregon se ata duhet tė jenė tė qetė dhe tė punojnė nė paqe.
Pėr kėtė arsye (edhe nė kėtė rast jam duke folur privatisht, duke shfaqur thjesht opinionin tim personal) unė jam i bindur se qė nga rėnia e Monarkisė Austro-Hungareze, e vetmja politikė serioze pėr Shqipėrinė ėshtė t’i qėndrojė sa mė afėr tė jetė e mundur Italisė. Unė nuk jam i verbėr pėrsa u pėrket defekteve qė kanė italianėt. Ata kanė bėrė dhe kam frikė se vazhdojnė ende tė bėjnė shumė gabime nė Shqipėri. Gabimi mė i madh i tyre ėshtė besimi se mund tė arrihet gjithēka me Shqipėrinė pėrmes presioneve dhe kėrcėnimeve. Por, sėrish kam besimin se kėto gabime nuk janė tė pakorrigjueshme. Italia ka aq shumė interes t’i qėndrojė pranė Shqipėrisė sa ē’ka Shqipėria pėr tė qenė pranė Italisė. Edhe nėse kėto dy vende nuk do ta pėlqenin shumė njėri-tjetrin, diēka qė unė e mohoj, dihet mjaft mirė se martesat e bėra pėr interes, shpeshherė kanė rezultuar mė tė suksesshme se martesat me dashuri.

Letra e Faik Konicės drejtuar botuesit tė “The New York Times”-it ėshtė publikuar mė 24 janar 1935
Titulli ėshtė redaksional


Nė numrin e ardhshėm do tė lexoni

“The New York Times”: “Detyra e mbretit Zog, tė zbusė shqiptarėt e padisiplinuar”

Reporterja e gazetės amerikane, Anne O’Rare Mēormick, pėrgatit njė speciale pėr mbretėrinė e re shqiptare

Sfidat me tė cilat pėrballet Ahmet Zogu pėr ndėrtimin dhe vendosjen e njė shteti modern nė Shqipėri

Raportet qė duhet tė mbajė me fiset e ndryshme, reformat pėr zhvillimin e vendit nė kėtė “aventurė fantastike”

Pėr mė shumė, na ndiqni nė numrin pasardhės 



 
 

 
 
Mirash Ivanaj; I humbur nė diktaturė
DR.ILJAZ GOGAJ
Mirash Ivanaj, personalitet i shquar shumėvlerėsh i kombit shqiptar, fatkeqėsisht i panjohur pėr brezat e sotėm, zė njė vend tė rėndėsishėm nė panteonin e personaliteteve mė tė shquar atdhetarė shqiptarė, deri nė fund tė Luftės sė Dytė Botėrore. Intelektual erudit, reformator i guximshėm i arsimit kombėtar shqiptar, jurist, pedagog, organizator dhe drejtues i talentuar i shkollės shqiptare, publicist, kronikan, filozof e poet, zell apostulli pėr tė dhėnė sa mė shumė pėr vendin dhe pėr popullin. Asnjė shkollė, asnjė institucion kulturor, ose rrugė nė Tiranė, apo nė Shkodėr nuk ka emrin e Ivanajt



Pesėdhjetė e pesė vjet mė parė, nė burgjet e skėterrshme tė diktaturės shuhej jeta e Mirash Ivanajt, njė prej figurave mė madhore tė kohėve moderne tė kombit shqiptar.

Mirash Ivanaj, personalitet i shquar shumėvlerėsh i kombit shqiptar, fatkeqėsisht i panjohur pėr brezat e sotėm, zė njė vend tė rėndėsishėm nė panteonin e personaliteteve mė tė shquar atdhetarė shqiptarė, deri nė fund tė Luftės sė Dytė Botėrore. Intelektual erudit, reformator i guximshėm i arsimit kombėtar shqiptar, jurist, pedagog, organizator dhe drejtues i talentuar i shkollės shqiptare, publicist, kronikan, filozof e poet, zell apostulli pėr tė dhėnė sa mė shumė pėr vendin dhe pėr popullin. Koha e njohu si atdhetar tė flaktė dhe trimėror, demokrat tė bindur tė ndėrgjegjshėm, pėrpjekės pėr mendim tė lirė, karakter i papėrkulur i gatshėm pėr ēdo sakrificė.

Jeta e Mirash Ivanajt vijon rrjedhės sė ngjarjeve tė atdheut tė tij nė vitet ‘20-‘40 tė shekullit XX, me kthesa dhe lėkundje tronditėse tė shumanshme, deri edhe shkatėrrimtare, tė cilat sollėn plagė tė mėdha e tė rrezikshme pėr vendin dhe popullin shqiptar,deri nė ditėt tona.

Mirash Ivanaj vjen nė botėn intelektuale shqiptare si njė meteor dritėshumė nga trevat e pamposhtura shqiptare, qė fati historik i la jashtė trojeve etnike tė atdheut dhe qė quhet Malėsi e Madhe, i ngjizur me brumin e mbrujtur tė maleve me popullsi tė panėnshtruar shqiptare, qė u ngrit gjithnjė kundėr pushtuesit, ai trashėgoi nga virtytet mė tė vyera tė njėmendėsisė malėsore shqiptare.

Mirash Ivanaj u lind nė Podgoricė. Tė parėt e tij nga fshati Bekaj i Trieshit (Malėsi e Madhe) nė Mal tė Zi, pėr shkak tė kushteve tė vėshtira, rrjedhojė e qėndresės sė armatosur kundėr pushtuesit osman, kishin rėnė nė Podgoricė. Pėr qėndrimin dhe veprimtarinė atdhetare, i ati Doda, ishte dėnuar tri herė me vdekje nga autoritetet osmane tė pushtimit. I ungji Leka edhe mė me emėr nė fushė tė veprimtarisė aktive atdhetare shqiptare, ka njė jetė shumė tė vėshtirė, por tė papėrkulur, deri sa u bė viktimė e dorės sė pushtetarėve malazezė. Ishin vitet e ngritjes sė Lėvizjes Kombėtare Shqiptare tė Rilindjes, sigurimit tė Pavarėsisė me tė cilat pėrkon mosha e rinisė dhe e formimit tė Ivanajt.

Nxitur nga zgjuarsia e veēantė e tė bijve, duke ia ditur vlerėn diturisė, falė edhe gjendjes ekonomike, i ati u kujdes dhe arriti t’i dėrgojnė dy djemtė e tij, Martinin dhe Mirashin, deri nė dyert e Universitetit Mbretėror tė Romės.

Natyrė serioze i mėnjanuar nga argėtimet e tepruara tė moshės, zelltar i zjarrtė pėr studim, atje nė Romėn e madhe, Ivanaj u dha ngulshėm pas studimeve dhe shpejt, me rezultatet gjithnjė e mė tė mira nė provime, ra nė sy si njė ndėr studentėt mė tė dalluar tė Universitetit. Pėr njė izraelit dhe pėr njė shqiptar, flitej gjithandej nė mjediset studentore. Pas dhjetė vjet studimesh serioze pasionante, ndonėse me njė bursė tė vogėl, duke i plotėsuar shpenzimet vetjake edhe duke punuar, Mirashi kreu lavdėrueshėm dy fakultete, atė tė letėrsi-filozofisė dhe tė drejtėsisė. Me gjithė propozimet pėr tė qėndruar asistent nė Universitet. Ai nuk pranoi. E vetmja dėshirė e tij ishte tė kthehej nė Atdhe, “pėr shėrbimin ndaj tė cilit, deklaroi ai, nuk paraqes asnjė konditė”. Me dy laura tė shkėlqyera universitare nė xhep, me disa gjuhė tė huaja dhe me ashkun rinor pėr punė intelektuale, nė vjeshtėn e vitit 1923, Mirashi kthehet nė atdhe tė punojė me pėrkushtim pėr zhvillimin dhe pėrparimin e atdheut, qė priste shumė nga bijtė e tij, tė cilėt shkolloheshin nė Perėndim. Vendoset nė Shkodėr dhe me ndihmėn fillestare tė kushėririt tė tij, patriotit tė njohur Nikolla Ivanaj, tė dy nisėn tė botojnė nė qytetin e veriut gazetėn “Republika”.

Nė vitet e studimit Ivanaj do tė ushqehet me ide republikane dhe do tė tėrhiqet veēanėrisht prej pikėpamjeve tė republikanit tė njohur Italian Xhuzepe Maxinit. Me nivelin e dalluar kulturor, me guximin qytetar dhe dėshirėn pėr pėrparimin e atdheut, nga dora e Mirashit, e vėllait Martinit dhe Nikollės, dolėn shkrime pėr ēėshtje tė arsimit e tė shkollės kombėtare shqiptare. Pena mė e fuqishme qė e bėri tė njohur “Republikėn” nė botėn shqiptare, ishte ajo e Mirashit me artikuj problemorė, ku ra nė sy, jo vetėm kultura e gjerė, aftėsia pėr t’i paraqitur me nivel dhe kuptueshėm problemet qė shtronte pėr zgjidhje, por edhe njohja shumė e mirė e historisė dhe e jetės bashkėkohore shqiptare, me tėrė travajat e saj tė vjetra e tė reja. Porse problemi themelor pėr Ivanajn qė kishte bota shqiptare, mbeti ēėshtja e shkollės kombėtare dhe laike, ku tė kishte tagėr vetėm shteti mbi bijtė e tij, si garanti mė i madh i unitetit kombėtar nė njė vend me tri besime fetare.

Gjatė punės nė gazetė, u dallua jo vetėm publicisti dhe politikani, por edhe prirja letrare e spikatur, gjė pėr tė cilėn kishte dhėnė prova qė nė moshėn e shkollės sė mesme nė Pozharovac (Sėrbi) ku kreu gjimnazin, gjithnjė sė bashku me tė vėllanė dhe ku nė bashkautorėsi me tė, kishte botuar vėllimin poetik “Epopeja e njeriut”, si edhe nė Universitet dramėn “Zjarri i Shėn Elmos”.

Kundėrshtar i dhunės dhe posaēėrisht i Kryengritjes sė Qershorit 1924, Mirashi largohet nga vendi dhe vendoset nė Mal tė Zi te tė afėrmit, duke jetuar me shumė vėshtirėsi, pa u futur nė asnjė pellg politik. Pas vendosjes sė pushtetit tė ligjshėm politik, kthehet nė atdhe, ku punon pak kohė si avokat, por puna ku do tė gjente vetveten Mirash Ivanaj, do tė ishte arsimi, prandaj shpejt e vėshtrojmė drejtor tė gjimnazit shtetėror tė Shkodrės.

Me aftėsitė e jashtėzakonshme, energjitė e pashterura, kulturėn e begatė, prirjet pedagogjike dhe gjithēka tjetėr tė mirė e tė bukur si njeri, qytetar dhe edukator, qė nė fillim ai tėrhoqi vėmendjen e nxėnėsve dhe tė vetė popullit tė Shkodrės myslimanė e katolikė pa pėrjashtim.

Njohės i 11-tė gjuhėve tė huaja, pėrveē muzikės, gjimnastikės dhe biologjisė, nė postin e drejtorit, ai i dha tė gjitha lėndėt mėsimore nė gjimnaz. Mė shumė shkėlqeu nė latinisht dhe nė matematikė, po mė mirė e ndjeu veten nė histori, ku bėri edhe punė kėrkimore nė autoktoninė dhe vijimėsinė iliro-shqiptare. Po si drejtor, shembull unikal nė tėrė vendin, ai jepte orė suplementare pa shpėrblim. Ministri i atėhershėm i arsimit, Hilė Mosi, nė njė qarkore tė posaēme pėr tėrė shkollat e vendit, sillte si shembull Ivanajn dhe vinte nė dukje: “Asht nji shenj e bukur e nji detyre tė kryeme me ndėrgjegje e pa interes vetjak, qė bahet shėmbull pėr ēdo arsimtar qė ka nė zemėr tė mirėn e pėrgjithshme tė shkollės”. Gjatė viteve tė punės sė atjeshme nė Shkodrėn hokatare i kishin ngjitur nofkėn “Harusha”, ku sintetizohej natyrshėm si madhėshtia e figurės sė drejtorit mė autoritar tė kohės, por ngjizej njėkohėsisht edhe dashuria dhe njė lloj konfidence e pashpallur, pėr ata qė e njihnin nga afėr dhe e mbanin mbi krye si njė personalitet tė respektuar. Njė nga nxėnėsit e tij, Veis Sejko, qė do tė bėhej njė intelektual solid si avokat dhe si shkrimtar, duke pelemizuar ashpėr dhe vendosmėrisht me njė kundėrshtar anonim tė Ivanajt, do ta merrte nė mbrotje publikisht drejtorin e adhuruar edhe me kėto fjalė: “Ky burrė ka qenė tmerri i studentėve, por edhe ideali i tyre. Dashuria qė kemi pasur pėr zotin drejtor ka qenė kolosale. Ai ka qenė pėr ne krenari e prijėsi”. Dhe mė poshtė shtonte: “Sa mendje dhe urti dhe sa atdhedashuri ka ky burrė, zotnisė tuaj dhe mua, kishte me na qenė e mjaftė e njė mijta pjesė ta ndanim bashkė”.

Pas njė pune tė gjithanshme shkollore dhe jashtėshkollore, ai ia ngriti lart emrin Gjimnazit tė Shtetit dhe asisoj konkurroi me sukses nė garėn e pashpallur fisnike me gjimnazet autoritare tė klerit katolik. Dhe nė njė kohė relativisht tė shkurtėr, puna e ēmuar e Ivanajt bėri qė ajo shkollė tė ngrihej nė nivel evropian e tė vlerėsohej nga bota shqiptare e mė tej.

Falė gjithēkaje qė pėrfaqėsonte si intelektual e atdhetar i pėrkushtuar me botėkuptim shoqėror progresiv demokratik, Ivanaj vėshtronte tej kufijve tė botės shqiptare. Ai ishte njė personalitet i prerė pėr punė tė mėdha e tė rėndėsishme. Muret e shkollės ishin parete tė ngushta pėr pėrmasat madhore mirashiane. Prandaj erdhi dita qė ai tė vijė nė krye tė punėve tė arsimit shqiptar. Mbreti shqiptar ishte dorėmbarė nė pėrzgjedhjen e tij, kurse doktrinari republikan Mirash Ivanaj, e pranoi karrierėn e ministrit nė regjimin monarkist, sepse kishte besim te mbreti Zog, si njė burrė shteti me autoritet e dorė tė fortė nė pėrshtatje me historinė dhe kushtet bashkėkohore shqiptare.

Ardhja e tij nė krye tė arsimit shqiptar gjeti njė mirėpritje tė jashtėzakonshme mbarėkombėtare, ku u vizatua profili i tij madhor shumėplanėsh me njė integritet moral tė pakrahasueshėm. U fol shumė publikisht e privatisht pėr ardhjen e Ivanajt nė krye tė dikasterit tė arsimit, por portretin mė tė goditur profilit tė tij, ia bėri “Gazeta e Korēės”, ku u shkrua: “Njė vullnet i patundur vullnet gjermani; njė zell pėr punė i pakufizuar, zell amerikani; njė mėnyrė sjellje ndaj inferiorėve krejt demokratike, demokraci francezi; njė gjakftohtėsi tėrheqėse qė gėzon simpati, gjakftohtėsi anglezi; dhe mė sė fundi, entuziazėm optimist qė s’gabon kurrė nė drejtim, entuziazėm italiani.” Duke pėrmendur programin e ministrit tė ri gazeta shtonte edhe kėto: “Programin e njė ministri qė e do Shqipėrinė dhe shqiptarėt e adhuron njė djalėri e tėrė e njė brezi tė ri”.

Tė nesėrmen e formimit tė kabinetit tė ri mė 13 janar 1933, me kryetar Pandeli Evangjelin, ministri i ri me njė telegram qarkor u parashtronte arsimtarėve tė vendit kredon e tij: “Naltmadhnia e tij Mbreti pati mirėsinė tė mė ngarkojė Ministrinė e Arsimit. Nė kėtė vepėr tė vėshtirė, qė bateri kryesore e pėrparimit tė pėrgjithshėm tė popullit tone, duhet me pėrfundimin e vetė tė gatuajė pėr Shqipni qytetarė tė mirė e shqiptarėve njė kulturė shqiptare, do tė kem gjithnji pa u dridhė, pa u shmangė e pa u ndalė si prijės drejtėsinė e ligjėn. Si ushtar besnik i veprimeve ndėrtuese tė Naltmadhėnisė sė tij mbretit me atė ngulm nė mision pėrpara tė cilit duhet zhdukė ēdo mendim tjetėr, ēdo prirje tjetėr, kėrkoj qė tanė veprimi i arsimtarėve rreth brezit tė ri nė shkollė dhe jashtė saj, tė pėrmblidhet nė nji tė vetmin kujdes: njerėzi e disipline; nė nji tė vetmin qėllim: bashkim e ndjesi kombėtare; nji tė vetmen dashtėni nė nji tė vetmen besim: mbret e Shqipni”

I bindur nė nevojėn urdhėruese tė reformimit tė arsimit shqiptar i u fut punės me kompetencė e guxim tė madh. Shumė shpejt pėrgatiti tezat e njė reformimi rrėnjėsor tė shkollės shqiptare, mbi baza moderne pėrparimtare dhe tė mbėshtetur thellė dhe fuqishėm nė tabanin kombėtar. Shtetėzoi tė gjitha shkollat private vendėse dhe tė huaja dhe nuk la drejtim dhe rrafsh tjetėr tė shkollės pa u pėrpjekur pėr t’i futur nė udhėn e modeleve mė tė pėrparuara dhe demokratike pėrparimtare botėrore gjithnjė me frymė kombėtare.

Pa kopjuar dhe pa imituar asnjė sistem, gjithė puna e tij ishte origjinale dhe mund tė quhet me plot gojėn mirashiane. Ai i u fut punės pėr njė thjeshtėzim tė ri njė pėrqasje tė shkollave me nevojat reale tė shoqėrisė shqiptare dhe njė forcim e plotėsim tė tyre nė ēdo pikėpamje.

Te arsimi kombėtar shqiptar Ivanaj pa mbrojtjen mė tė qėndrueshme ndaj ēdo rreziku tė huaj, qė mund tė vinte me flamurin paqėsor tė arsimitt dhe tė kulturės. Nė ditėt e parashtrimit tė reformės nė Parlament Ivanaj deklaroi: “Jeta moderne e shteteve, ka prue me vedi njė mėnyrė pushtimi tjetėr qi asht robnija mendore, vorfnija morale, me tė cilėn zhgatėrrohen shtetet ma tė fortė, racat ma konservative. Kėsaj mėnyre tė kadalshme zhgatrrimi me tė cilėn krijohen njeri pas tjetrit brezat, gjithnjė ma tė dobėt e harrues traditash tė popullit tė vetė, kėsaj mėnyre tė sigurt vdekje tė nji kombi, mund t’i kundėrvihet nji rezistencė vetėm me nji tė gjajshme e kjo asht mėsimi kombėtar, asht edukata kombėtare e bazueme mbi gjuhė, mbi burni e mbi traditat e pėrbashkėta mbi interesat e pėrgjithshme tė popullit”.

Reforma e tij ishte radikale. Vėshtrimin e parė e hodhi tee mėsuesit qė mbajnė nė kėmbė shkollėn dhe u kujdes pėr rishikimin e rrogave dhe pagesave, sepse ishin bėrė problem i madh. Pastaj si intelektual solid qė nuk i pėlqenin punėt me andra, pastroi radhėt e arsimit nga persona tė pamerituar tė cilėt nuk mund tė mbanin pėrsipėr barrėn e kėrkesave tė reformės. Dhe ėshtė me shumė interes tė pohohet se megjithėse u larguan nga arsimi 41 arsimtarė, deri nė fund tė vitit shkollor 1933-1934 Shqipėria u gjend me 62 shkolla fillore mė shumė. Ishte forca e argumentimit tė tij qė tė bindė Parlamentin pėr shtimin e buxhetit tė Ministrisė sė Arsimit dhe pėr tė gjetur mėsues nga tė rinj me shkollė tė mesme qė ishin pa punė.

Nė treguesit e tjerė tė Reformės ishte ēėshtja e bursave tė studimit ku shpata mirashiane preu 700 bursa nga ata qė studionin jashtė nė universitete dhe brenda vendit nė shkolla tė mesme, sepse zėri bursave ishte fryrė nė buxhetin e Ministrisė sė Arsimit. Pati shumė ankesa, por Ivanaj qė operoi me kandarin e farmacisė, ndenji pa lėkundur nė atė qetėsinė e tij tė njohur olimpike. Pėr herė tė parė bursat e studimit u dhanė realisht me konkurs me kėrkesa tė rrepta ala Ivanaj. Tė dymbėdhjetė bursat qė u dhanė atė vit pėr jashtė shtetit u quajtėn; “Bursat e Ivanajt”. Njė nga fituesit tha se kur tė kthehemi nga studimet do t’i bėjmė Ivanajt njė bust.

Koha e tij, provoi bindshėm se ai qėndroi nė krye tė dikasterit arsimor si njė personalitet i papėrlyer tė thuash si njė shenjtor sa qė nė atė kohė thuhej se “Zoti mund tė gabojė, po Ivanaj jo”.

Me punėn dhe jetėn e tij tė dėlirė si njeri, si qytetar dhe si nėpunės shteti, emri i Mirash Ivanajt me kalimin e kohės u bė legjendė. I lavdishmi Mitrush Kuteli ka shkruar e botuar: “Dr.Mirash Ivanaj, emėr i bardhė si dėbora tė cilit rinia shqiptare i mban njė emėr, njė vend mirėnjohje, njė predestinacion, them pėr tė vajtur nė emrin dhe pėr emrin e kombit”. Jeta e vetmuar prej beqari tė pėrjetshėm, i kredhur nė 3500 volume tė bibliotekės vetjake (tė cilėn e mori lumi mė vonė) pėrveē atyre tė kabinetit, nuk e bėri kurrė tė harrojė atdheun dhe detyrimet ndaj tij. Ashtu i lumtur nė atmosferėn e magjishme tė librave i ngazėllyer nė botėn madhore tė ideve dritėdhėnėse, mjerimi i realitetit, nuk e bėri asnjėherė tė rrinte mėnjanė i shurdhėr. Dhe ndoshta askush mė shumė se, ky intelektual i tėrhequr mėnjanė, kaq i pabindur pėr t’u pėrzierė me turmat, nuk qe mė afėr halleve dhe derteve tė popullit dhe detyrave urdhėruese ndaj atdheut. Origjinal si nė ēdo dukuri jetėsore, patriotizmi i tij ishte i flaktė, por jo nė ethe, ishte i vrullshėm, por me kėmbėt nė tokė, ishte i pėrkushtuar, por pa deklarata. Ishte fanatik nė doktrinėn kombėtare, por nė bėrthamėn e saj reale, tė heshtur dhe jo nė dukuritė e bujshme, nganjėherė mjerisht tė rreme. Qendrėn lėvizėse tė pėrtėritjes dhe tė shėndoshjes kombėtare ai e vėshtronte te kultura dhe mjeti kryesor qė hidhte themelet e saj, arsimi tė cilit iu pėrkushtua me dituri, pasion e mund tė pashembullt.

Faktorė historikė aktual e tradicional si edhe marrėdhėniet tepėr tė vėshtira ndėrkombėtare nė tė cilat u ndodh Shqipėria e vogėl dhe e varfėr nė gjysmėn e dytė tė viteve ‘30, nuk lejuan qė reforma tė vijonte udhėn e saj tė plotė gjė qė nuk varej as nga Ministri i Arsimit dhe nė fund tė fundit as edhe nga vetė shteti shqiptar nė pėrgjithėsi.

Nė kushtet e pamundėsive qė u krijuan pėr vijimin e reformės, Ivanaj bėri dorėheqjen.

Ai dha kėsisoj provėn mė tė madhe tė vlerave dhe cilėsive morale pėr njė burrė shteti model, pėr njė misionar tė kombit qė, mbi ēdo gjė, ka parimet. Ishte gati tė shkonte mėsues i thjeshtė, po jo pėr hir tė interesave vetjake, tė zvarritej rreth kolltukut ministerial.

Ahmet Zogu qė nuk donte tė nėpėrkėmbte vlerat dhe pėr mė tepėr tė vinte nė punė efektive njė mendje tė fuqishme dhe kulturė tė pasur e bėri Ivanajn anėtar tė Kėshillit tė Shtetit e mė vonė kryetar tė atij organi tė rėndėsishėm. Nė tė njėjtėn kohė, pėr tė vjelė nga menēuria dhe begatia intelektuale e Ivanajt, posaēėrisht nė lėmin juridik, ku i interesonte mė shumė, mbreti e thėrriste pėr konsultim dy herė nė muaj ditėn e premte nė orėn 11:30. Edhe nė detyrėn e re tė lartė mes shumė pėrgjegjėsi qė mori pėrsipėr, Mirashi punoi gjithnjė me stilin e tij tė njohur pa kompromise. Nė atė kohė i kishin ardhur mjaft pėrshėndetje dhe urime. Njė letėr qė i dėrgonte njė intelektual nga Korēa i shkruante edhe kėto: “Ju them opinionin e pėrgjithshėm tė popullit. E gjithė bota shqiptare kėrkon t’ju shohė nė krye tė kabinetit pėr tė drejtuar atdheun nė udhėn e drejtė”. Por fati historik mori shtrembėr nė udhė tragjike pėr Atdheun dhe popullin e tij.

Nė ditėt e para tė prillit tė 1939-s braktisi zyrė, bibliotekė dhe rehati shtėpie, hodhi armėn mbi sup dhe, sė bashku me miqtė e tij Safet Butka e Qemal Butka, doli nė rrugė tė madhe, midis nxėnėsve tė shkollave tė mesme tė kryeqytetit. Por realiteti ishte gjithanshmėrisht fatkeq dhe i hidhur dhe ai duke mos bėrė asnjė kompromis, as me Mbretin dhe as me veten e tij ato ditė, sidomos nė kapėrcyell tė 6-7 prillit, ra nė dėshpėrim tė thellė dhe nė njė hutim marramendės tė papėrshkueshėm. Me sa duket, kjo e bėri qė edhe tė mos marrė vesh pėr atė gjendje tė dėshpėruar qė u ndodh atdheu i tij i braktisur nė rrafsh ndėrkombėtar. E kush mund tė dyshonte, se po tė qėndronte Ivanaj nė Shqipėri dhe tė pranonte pushtimin e huaj, tė mos i ofrohej njė post me rėndėsi, nė mos edhe nė krye tė pushtetit ekzekutiv. Por kjo nuk ndodhi dhe nuk kishte asnjė gjasė qė tė ndodhte. Prandaj sė bashku me tė vėllanė Martinin, pas karvanit mbretėror u nis pėr udhė tė paditur se ku. Qe njė fatkeqėsi e madhe ajo e tij, kur nė kulmin e dėshpėrimit iku vetėm me rrobat e trupit pėr nė mėrgim, kur pėr gjashtė vjet me radhė nė Turqi hėngri bukėn e hidhur tė kurbetit. Atje, sidomos pas vdekjes sė vėllait Martinit, tė cilin e pati gjithė jetėn shok e bashkėpunėtor tė ngushtė, iu nxi jeta sė tepėrmi edhe ekonomikisht. Puna kishte shkuar deri aty, sa qė ai hoqi dhėmbėt e florinjtė pėr tė pėrcjellė tė vėllanė nė banesėn e fundit. Nė kėto kushte ata tė cilėt e njihnin mirė personalitetin e tij dinjitoz, i dėrgonin shqiptarit tė madh para nė zarf pa emrin e dėrguesit. Por nė ditarin e tij ka emra huadhėnėsish nga mėrgimtarė shqiptarė. Kur mė nė fund Lufta e Dytė Botėrore mbaroi dhe atdheu ishte pastruar nga tė huajt, pra Shqipėria ishte nė duar tė shqiptarėve, Ivanaj u nis me vėrtikun e plumbit pėr nė atdhe, sipėr njė kamioni me drithė tė ardhur nga UNRRA. Me njė valixhe kartoni tė vjetruar nė dorė u fut nė tokėn mėmė. Qė nga Elbasani e deri nė hotel nė Tiranė Mirashi u shoqėrua me roje tė armatosur.

Nė mes tė haresė sė kthimit nė atdhe, ai u prit nga disa autoritete politike tė kohės dhe nga vetė Hoxha. I dehur nga hipnoza e demagogut bizantin, i cili mė vonė do tė eliminonte edhe shokėt e bashkėpunėtorėt mė tė ngushtė, Ivanaj doli nga zyra e tij gjithė entuziazėm dhe shkroi nė ditar fjalė vlerėsuese pėr tė. Mirėpo dardha e kishte bishtin mbrapa, se Ivanaj kombėtar demokrat, nuk mund tė kuptonte kėtė “demokraci popullore” pa njė parti opozitare dhe tė paktėn pa njė gazetė tė pavarur, pa llogaritur sa e sa dukuri tė dhunimit tė drejtave elementare tė njeriut qė dukeshin vrazhdėt nė jetėn e pėrditshme, tė cilat shpirti demokrat dhe mendja ideale e Ivanajt nuk mund t’i duronte.

Po publikisht nuk e hapi gojėn. Prandaj shpejt nisėn zhgėnjimet. Ai nuk shkonte nė kursin e marksizmit tė mėsuesve tė Tiranės. Nuk pranoi tė vinte kandidaturėn pėr deputet, sepse tha qė “unė nuk kam luftuar dhe nuk kam se ēfarė t’ju them zgjedhėsve tė mi”. Nuk para shkonte nėpėr mitingje dhe nė “punė vullnetare”. Por shkonte vullnetarisht pėr tė ndihmuar nxėnėsit e tij me orė tė zgjatura. Mė nė fund, ai nuk duroi dot arrestimin e kolegut tė tij tė dikurshėm Gjergj Kokoshi dhe shkroi nė ditar: “Unė nuk besoj qė Gjergji tė ketė tradhtuar ato ideale pėr tė cilat doli nė mal”. Duke stisur gjepura tė shpifura e tė montuara, njė ditė prej ditėsh, miku i popullit Mirash Ivanaj e pa veten nė pranga nė burgun e “armiqve tė popullit”. Pas sa e sa torturash nga mė mizoret nė trupin e tij tė pėrvuajtur pėr muaj me radhė, u dha vendimi i paracaktuar nga organet speciale.

Ato ēaste tė trishtuara kur u lexua vendimi me shtatė vjet burg, Ivanaj ishte i tronditur keqas dhe ashtu i pėrhumbur nuk donte tė dinte asgjė. Me atė rast prokurori i tha shtazėrisht ashpėr:

-A more vesh, mor ti?

-Jo mor zotni, ē’ka me marrė vesh?

-Je dėnuar me 7 vjet burg!

-Pėr ēfarė jam dėnue mor zotni?

Pėr agjitacion e propagandė kundėr pushtetit popullor!

-Po unė sa kam ardhė prej Turqie, s’kam folė me njeri, pėrveē punės mėsimore.

-Po atė mendim ke ardhur qė tė bėsh propagandė.-

-Po pse a ka ligjė nė botė zotni, qė tė dėnojė mendimin.

-Mbylle gojėn se je i dėnuar- i thirri egėr prokurori.

Pas njė jetese gjithanshėmėrisht tė stėrmundimshme, nė moshėn 62 vjeēare, pak ditė para se tė delte nga burgu, Ivanaj u shua nė duart e Dr. Frederik Shirokės nė spitalin burg tė Tiranės. Si njeri pa njeri qė ishte, trupi i tij u dėrgua nė morg pėr t’u pėrdorur pastaj nga studentėt e mjekėsisė. Mė vonė pėrveē Novkės, shėrbėtores sė shtėpisė sė tij tė dikurshme nė Tiranė, nuk u gjend njeri tjetėr pėr ta pėrcjellė nė banesėn e fundit. U shua njė jetė qė me ato qė i kishte falur natyra dhe me ato qė i blatoi ai vetes, do tė mbetet mėsues i pėrjetshėm i brezave. Shqiptarėt i kanė shumė borxhe tė madhėrishmit Mirash Ivanaj. Asnjė shkollė, asnjė institucion kulturor, ose rrugė nė Tiranė, apo nė Shkodėr nuk ka emrin e Ivanajt. 
 

 

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=48324  22/08/2008

Miranda Vickers

"Shqipėria njė histori moderne"

Miranda Vickers, historiane dhe studiuese bashkėkohore, njihet ndėr tė tjera edhe si analiste e komentuese e ngjarjeve pėr Grupin Ndėrkombėtar tė Krizave. Nė Shqipėri, Miranda Vickers ėshtė e njohur pėr njė numėr veprash, disa prej tė cilave janė pėrkthyer e botuar nė gjuhėn shqipe, e tė tjera janė ende nė proces e sipėr... I tillė ėshtė edhe libri "Shqiptarėt njė histori moderne", pėrkthimi i tė cilit sapo ka pėrfunduar, ndėrsa pritet qė pas pak kohėsh tė paraqitet para lexuesit shqiptar. Ky studimi i ri i autores angleze, ashtu si edhe librat e mėparshėm tė botuar nė gjuhėn shqip nga kjo autore, pritet tė tėrheqin vėmendjen e studiuesve shqiptarė, por edhe tė huaj. Edhe pse ende nė proces e sipėr, pėrkthyesi i veprės sė Miranda Vickers, Xhevdet Shehu, tregon disa nga detajet e kėtij botimi tė ri. "Shqipėria njė histori moderne", ashtu si edhe dy librat e botuar mė parė, "Ēėshtja shqiptare" dhe "Ē‘po bėhet me ēėshtjen ēame", pėrcjell edhe njė herė fakte tė reja mbi historinė e vendit tonė. "Shqipėria njė histori moderne" rrėfehet qė nga lashtėsia e deri nė ditėt e sotme. Ajo me shumė kujdes ka tentuar tė kalojė nėpėr tė gjitha etapat e historisė sonė kombėtare. "Nė libėr, na vijnė shumė detaje e fakte pėr mėnyrėn se si janė sjellė qeveritė perėndimore me fatet e Shqipėrisė. Fjala vjen, ėshtė shumė interesante dhe e paeksploruar asnjėherė deri nė fund mėnyra se si u copėtua territori shqiptar. Ajo tregon pėr rolet qė kanė luajtur vende si Anglia, Rusia, Franca, Austro-Hungaria, (dashamirėsit mė tė mėdhenj ndaj Shqipėrisė, tė cilėt mė shumė se kushdo kanė luftuar pėr trevat e shqiptarėve, duke shpėtuar aq sa patėn mundėsi), Italia e Greqia. Miranda na sjell njė histori marramendėse tė Shqipėrisė nė atė kohė, pa lėnė mėnjanė edhe pėrēarjet e mėdha tė vetė shqiptarėve brenda pėr brenda", tregon pėr librin pėrkthyesi i veprės, Xhevdet Shehu. Ndėr tė tjera, studiuesja Miranda Vickers sjell nė vėmendje njė figurė si ajo e Esat Pashė Toptanit. "Ajo e pėrcjell atė si njė tradhtar tė madh tė Shqipėrisė, duke argumentuar gjithēka nė bazė tė dokumenteve serbe dhe ruse, si dhe angleze. Miranda rrėfen njė portret mė tė spikatur tė tij, e tė njėjtėn gjė bėn edhe pėr figura si ajo e Ahmet Zogut e Enver Hoxhės. Duke e gjykuar paanshmėrisht dhe me njė realizėm tronditės figurėn e Ahmet Zogut, Vickers nga njėra anė rrėfen pėr regjimin qė ai vendosi dhe nga ana tjetėr (sipas gjykimit tė saj) kjo ishte njė e keqe e nevojshme, pavarėsisht atyre qė solli mbretėria, ajo arriti tė stabilizonte edhe pse pėr pak kohė Shqipėrinė e ēorientuar e tė destabilizuar", vazhdon mė tej ai. Vepra ėshtė quajtur njė histori moderne, sepse ėshtė rrėfyer e shkruar ndryshe, sepse sjell fakte tė reja jo vetėm pėr Shqipėrinė e sė shkuarės, por edhe pėr atė tė tashmen. Mėnyra se si ėshtė shkruar ky libėr e bėn atė bashkėkohor nė tė njėjtėn kohė. E duke lėnė pas tė shkuarėn, pėr t‘iu afruar tė tashmes, ajo qė i ka bėrė mė shumė pėrshtypje gjatė pėrkthimit tė librit Xhevdet Shehut ėshtė njė parashikim i trishtueshėm i historianes e studiueses Miranda Vickers nė lidhje me shqiptarėt. Kėto janė edhe faqet e fundit tė "historisė sonė moderne"... "Miranda nė njė farė mėnyre tė dekurajon me parashikimin qė bėn. Pasi ka shtjelluar historinė e Shqipėrisė qė nga fillimi e deri nė ditėt e sotme (ngjarjet e fundit qė pėrcillen nė libėr u pėrkisnin viteve 2006-2007), ajo parashikon se Shqipėria do tė mund tė jetė pjesė e Bashkimit Evropian vetėm pas vitit 2018. Vetėm pak kohė mė parė mediat transmetuan lajmin se anėtarėsimi nė BE do tė mund tė ndodhte mė 2015. Ajo e shtyn edhe tre vjet mė vonė", vazhdon mė tej Shehu, sipas tė cilit parashikimi i Miranda Vikers si njė studiuese skrupoloze e ēėshtjeve ballkanike nė pėrgjithėsi e asaj shqiptare nė veēanti, sigurisht qė duhet marrė seriozisht, por kjo nuk do tė thotė se ēka thotė ajo ėshtė fundi i sigurt, pasi tė gjithė jemi tė ndėrgjegjshėm se jemi ne ata qė e bėjmė fatin tonė, ndonėse shumė mirė e dimė se njė pjesė e fajit pėr kėtė ėshtė i yni, ne vazhdojmė tė mbetemi mė tė vonuar. "Miranda Vickers e argumenton mjaft mirė pėrse shqiptarėt kanė kėtė fat tė keq: nė radhė tė parė ėshtė trashėgimia jonė e sė kaluarės, dhe kur flasim pėr kėtė janė dy trashėgimi negative qė na pengojnė tė ecim pėrpara. Kėshtu ėshtė ajo pjesė qė kemi trashėguar nga sundimi thuajse pesė shekullor i perandorisė osmane dhe pashmangshėm edhe pėr sundimin komunist qė izoloi popullin shqiptar thuajse gjysmė shekulli. Kėto, sipas studiueses Vickers, kanė krijuar njė mentalitet, njė mėnyrė tė jetuari pėr shqiptarėt, qė ėshtė regresive nė atė ēfarė kėrkon bota perėndimore nga shqiptarėt, pėr tė ecur tė sigurt drejt Bashkimit Evropian", thotė Shehu.

Miranda Vickers ndėr tė tjera thekson nė libėr se Shqipėria ka njė simbol tė trashėgimisė komuniste qė janė bunkerėt. Gjatė viteve tė diktaturės, nė mėnyrėn mė paranojake tė mundshme diktatori Enver Hoxha ndėrtoi mbi 400 mijė bunkerė me njė kosto tė hatashme pėr Shqipėrinė e vogėl dhe tė drobitur ekonomikisht. Tashmė regjimi komunist ėshtė lėnė pas. Ka 18 vjet qė i pėrket sė shkuarės, por ēuditėrisht ndėrsa bunkerėt, ky simbol i diktaturės, po fshihen nga kujtesa dhe vėshtrimi i njerėzve pėr shkak tė mbulesės me shkurre, ferra e gjethnaja, nė Shqipėri po mbijeton mendėsia dhe mentaliteti komunist, i cili ėshtė njė nga faktorėt regresivė qė vendin e ēojnė hapa para.

Por, me pėrfundimet e tyre, miqtė tanė, kėta mendimtarė tė mėdhenj si Miranda Vickers, apo bashkėpunėtori i saj James Pettifer, nuk kanė pėr qėllim tė na shkurajojnė. "Ata duan tė na thonė se na duhet shumė punė pėr tė hyrė nė rrugėn e zhvillimit. Kjo kohė drejt sė ardhmes sonė evropiane nuk ėshtė vetėm nė dorėn tonė, sepse fati ynė ėshtė i lidhur shumė ngushtė edhe me gjithė historinė rajonale tė Ballkanit. Ne jemi tė kushtėzuar me historinė e kombeve qė kemi pranė", vazhdon mė tej pėrkthyesi, sipas tė cilit, kėta studiues, tė cilėt kanė ndjekur hap pas hapit zhvillimet nė vend, theksojnė se historia e Shqipėrisė ka pasur ndryshime pozitive. Ka njė zgjim ndėrkombėtar tė interesimit ndaj Shqipėrisė dhe shqiptarėve. Njė interesim pėr t‘i dhėnė zgjidhje asaj qė quhet ēėshtja shqiptare.

Tė tilla vepra, tė cilat hedhin dritė dhe sjellin nė vėmendje fakte tė reja e tė panjohura, o ndoshta tė thelluara mė shumė, janė vepra prestigjioze, tė cilat tė bindin me largpamėsinė e mendimit tė tyre.

"Unė mendoj se Miranda Vickers ėshtė njė autore me vlerė, qė ka hyrė pėrfundimisht nė fondin e kulturės dhe letėrsisė sonė, pasi veprat qė ajo pėrcjell kanė tė bėjnė me historinė tonė, janė libra me peshė pėr kulturėn tonė. Pėrveē anės historike, Miranda pėrqaset edhe me njė mėnyrė tė shkruari, e cila ėshtė pėr t‘u vlerėsuar pėr sa i pėrket anės artistike. E tė pėrkthesh pėr ta sjellė atė para publikut, ka sigurisht edhe vėshtirėsitė e veta. Kjo letėrsi e dokumentuar, sa e bukur aq edhe e vėshtirė ėshtė, sepse duke lėnė mėnjanė anėn artistike, tė tillė libra rrėfejnė edhe pėr personazhe tė cilėt nuk i pėrkasin vetėm tė kaluarės. Ka nga ata qė janė ende pjesė e sė tashmes dhe nėse bėn njė gabim jo vetėm autori mban pėrgjegjėsi, por edhe ai qė e sjell librin nė gjuhėn vendase. "Po kjo ėshtė edhe e bukura e kėtyre autorėve dhe e kėsaj lloj letėrsie. Ata sjellin detaje dhe tė vėrteta tė reja historike mbi kėto personazhe dhe ngjarje tė cilat ne ēuditėrisht nuk i kemi ditur, megjithėse jemi shqiptarė dhe kalojmė ēdo ditė tė jetės sonė nė kėtė vend", shprehet Xhevdet Shehu, i cili pėrveēse pėrkthyes, ėshtė edhe gazetar. Pėrpara tė tilla veprave qė flasin hapur mbi gabimet e tė mirat tona, qė na bėjnė tė pėrballemi me tė vėrteta e prapaskena tronditėse, ne duhet tė hapim mirė sytė, nė mėnyrė qė tė mos pėrsėritim tė shkuarėn...

Esat Pashė Toptani

"Ajo e pėrcjell atė si njė tradhtar tė madh tė Shqipėrisė, duke argumentuar gjithēka nė bazė tė dokumenteve serbe dhe ruse, si dhe angleze. Miranda na rrėfen njė portret mė tė spikatur tė tij, e tė njėjtėn gjė bėn edhe pėr figura si ajo e Ahmet Zogut e Enver Hoxhės. Duke e gjykuar paanshmėrisht dhe me njė realizėm tronditės figurėn e Ahmet Zogut, Vickers nga njėra anė rrėfen pėr regjimin qė ai vendosi dhe nga ana tjetėr (sipas gjykimit tė saj) kjo ishte njė e keqe e nevojshme, pavarėsisht atyre qė solli mbretėria, ajo arriti tė stabilizonte, edhe pse pėr pak kohė, Shqipėrinė e ēorientuar e tė destabilizuar"



Bunkerėt e diktaturės

Miranda Vickers ndėr tė tjera thekson nė libėr se Shqipėria ka njė simbol tė trashėgimisė komuniste qė janė bunkerėt. Gjatė viteve tė diktaturės, nė mėnyrėn mė paranojake tė mundshme diktatori Enver Hoxha ndėrtoi mbi 400 mijė bunkerė me njė kosto tė hatashme pėr Shqipėrinė e vogėl dhe tė drobitur ekonomikisht. Tashmė regjimi komunist ėshtė lėnė pas. Ka 18 vjet qė i pėrket sė shkuarės, por ēuditėrisht ndėrsa bunkerėt, ky simbol i diktaturės, po fshihen nga kujtesa dhe vėshtrimi i njerėzve pėr shkak tė mbulesės me shkurre, ferra e gjethnaja, nė Shqipėri po mbijeton mendėsia dhe mentaliteti komunist, i cili ėshtė njė nga faktorėt regresivė qė vendin e ēojnė hapa para.

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=47589  09/08/2008

Koha e monarkisė, kur prodhimet shqiptare konkurronin nė Panairin e Barit

Duhet qi na, Shqiptarėt, ta kqyrimim Panairin e Barit nga njė pikėpamje e naltė, e gjanė sintetike. Ai na tregon se vullneti i mirė e i fort bashkė me dashtnin e punės bajnė mrekullina! Ē‘ka kenė Bari tash pesėmbėdhet vjet e ēėshtė sot? Ktu duhet qė tė ndalet vėrejtja jonė tue ia sjellė mėnden edhe pėrparimin shqiptar. Nė Bari gjejnė ngadhėnimin e punės sė popullit; ndėr ne shohim se tė gjithė pėrparimet - rrugat, urat, pallatet, transformimet, - janė prodhimi i njij Regjimi atnuer e i hekurt dhe se iniciativa private nuk ka luajt ndonji veprimtari tė madhe. Duhet, pra qi me shembullin e Barit, edhe na tė lėvizim. I kemi edhe ne cilėsinat t‘ona; n‘Amerikė e mė shumė vise t‘Evropės si edhe nė Misir, kemi treguem sa jemi tė zot pėr vepra konstruktive (ndėrtuese), qi e nderojnė dhe e naltėsojnė kombin tonė nė tė gjitha ēfaqjet e jetės". Kėshtu shprehej nė mes tė tjerash nė njė artikull tė gjatė tė revistės "Dinana", mė 15 gusht tė vitit 1935, ministri i Ekonomisė kombėtare tė asaj kohe, Dr. Terenc Toēi, i cili shfaqte pikėpamjet e tij pėr pjesėmarrjen e Shqipėrisė nė panairin e zhvilluar nė qytetin e Barit nė Itali. Nė atė panair, i cili njihej ndryshe edhe si Panairi i Lindjes, pėr arsye se aty merrnin pjesė njė numėr i madh vendesh tė Evropės Lindore, kryesisht ato ballkanike, Shqipėria merrte pjesė qė nga viti 1929, kur dhe u zhvillua pėr herė tė parė ai eveniment i rėndėsishėm (pas ftesės nominale tė autoriteteve bareze pėr qeverinė shqiptare tė asaj kohe), ku tregtarėve dhe prodhuesve shqiptarė u krijohej mundėsia jo vetėm pėr tė ekspozuar aty prodhimet e tyre me tė mira, por edhe pėr tė krijuar pika kontakti dhe bashkėpunimi me tregtarėt e prodhuesit e huaj nga shtete tė ndryshme tė Evropės, dhe si rrjedhojė pėr tė gjetur tregje tė reja. Duke parė rėndėsinė e madhe qė kishte Panairi i Barit, qeveria shqiptare e asaj kohe i kushtoi njė vėmendje tė veēantė, pasi, veē tė tjerash, ai qytet nė jug tė Italisė konsiderohej pėr shqiptarėt si njė urė lidhėse e Shqipėrisė me Perėndimin. Dhe nisur nga ky fakt, pėr paraqitjen sa mė dinjitoze tė shtetit shqiptar nė atė eveniment tė rėndėsishėm jo vetėm nė planin ekonomik dhe promovimin e tij nė Shqipėri, nė atė kohė u angazhuan tė gjitha strukturat pėrkatėse qeveritare. Kjo gjė bėri qė edhe shtypi shqiptar t‘i kushtonte njė vėmendje tė veēantė Panairit tė Barit, ku pėr disa ditė me radhė, nė faqe tė tėra gazetash botoheshin artikuj, analiza, shkrime dhe reportazhe tė ndryshme nga ai eveniment i rėndėsishėm. Nga ato shkrime kemi pėrzgjedhur pėr botim ato tė publikuara nė revistėn "Diana" (me botues e drejtor Medin Kamberin), nė muajt gusht 1935, ku shkruan ministrat e Ekonomisė kombėtare tė atyre viteve: Dhimitėr Berati e Terenc Toēi, pėrfaqėsuesi i qeverisė shqiptare pranė atij panairi; Demir Alizoti, sekretari i Pėrgjithshėm i Panairit; z. Gino Mazzoni, si dhe z. N. Lorusso Attoma, njė prej personaliteteve italiane qė pati njė angazhim tė madh nė mbarėvajtjen e atij aktiviteti. Kėto shkrime po i publikojmė pa asnjė ndryshim, duke i dhėnė nė gjuhėn e shkruar tė atyre viteve.


Demir Alizoti: Shqipėria dhe Panairi i Barit

Midis atyre shteteve, qė qysh nė fillim tė krijimit tė kėtij tregu ndėrkombėtar me rėndėsi nuk kanė munguar tė pėrfaqėsojnė prodhimet e veta nė ēdo manifestim vjetor, ka qenė, pa fjalė, Shqipėria. Vendi i jonė me tė vėrtetė si njė shtet i ri, ka treguar njė guxim dhe nuk ėshtė shmangur nga njė ēfaqje e tillė. Kjo tregon haptas se Shqipėria e sotme, ka filluar dhe kjo tė eci drejt njė qytetėrimi Oksidental e drejtuar prej prijsit tė saj, me energji dhe me plot vullnet. Nė Shqipėrin e re nė ēdo degė shifet njė zhvillim dhe pėrparim radikal. Mund tė thuhet pa u fshehur e drejta se nė kėto kohėt e fundit, ose mė mirė tė themi, brenda 10 vjetorit tė parė tė regjimit Zogist, Shqipėria si kurdoherė ēdo degė e saj mė tepėr ato qė formojnė Ekonominė Kombėtare, i ka trajtuar dhe zhvilluar nė mėnyrė tė dukshme. Bujqėsia, qė ėshtė baza e ekonomisė kombėtare, mbasi pėrfaqėson pėr Shqipėrinė koefiēentin e parė tė prosperitetit tė saj, tashti vonė me udhėzimet teknike, me shpėrndarjen e mijra veglave tė ndryshme, me pėrhapjen e farėrave tė fidanėve, me krijimin e organizatave kooperative etj, ka filluar tė ndryshojė gjendjen e saj primitive. Ashtu dhe blegtoria me masat e marruna pėr pėrmirėsimin e racės sė bagėtive, pėr luftimin e sėmundjeve etj, ka mbėrritur nė njė shkallė tė lavdėrueshme. Industria qė para vjetit 1925 nuk ishte gjė tjetėr veēse njė industri e vogėl shtėpiake, sot ėshtė zhvilluar jo vetėm nga pikėpamja e pėrmirėsimit nga gjendja e saj e mėparėshme, por dhe u krijuan dhe industri tė reja moderne, u krijuan rafineria pėr vajrat, u muarėn masa pėr pėrmirėsimin e bulmetit me krijimin e stacioneve moderne tė qumėshtit etj. Mė pas janė zhvilluar edhe industri tė reja si tė sapunit, tė leshit, tub mobiljeve, tė duhanit, tė tullave, alkolit, tė birrės, ēimentos, etj, e qė tė cilat pak a shumė i bėjnė ballė nevojave tė vendit. Pra ky zhvillim i shpejtė i dha shkak vendit t‘onė tė prezantohet pėr ēdo vjet nė Panairin e Lindjes me prodhimet e ndryshme kombėtare. Panairi i Lindjes; Vet-vetiu nga emri tipik, kuptohet se ky panair pasqyron politikėn tregtare tė Mbretėrisė Italiane n‘Orient dhe ka pėr qėllim tė propagandojė nė Ballkan e n‘Orinet produktet e industrisė italiane. Krijimi i kėtij panairi, qė sot ka krijuar njė interes nė tė gjithė botėn, mbas pesė manifestimeve konsiderohet si njė frut i njė historie tradicionale pėr tregun e Barit. Gjithė entet e ndryshme t‘ė atij qyteti; qysh me kohė aq mė tepėr mbas vjetit 1900, inspiroheshin nė njė organizėm tė tillė. Dhe kėsisoj u vendos krijimi nė vendin e duhur ose mė mirė tė themi nė kryeqytetin e Puljes; sepse ky qytet qysh nė kohrat e para ka vėnė nė komunikim me varkat e tij jo vetėm qytetet e Adriatikut, por edhe tė Orientit e qė sot kėto vise formojnė sferėn e vėrtetė tė lėvizjes tregtare tė Panairit tė nalt-permendur. Ideja e krijimit tė kėtij panairi u ekzekutua prej Qeverisė fashiste, dhe me dekretin e 3 Tetorit 1929 u realizua dėshira e popullit tė atij rajoni. Ky panair, pra siē thamė ka pėr qėllim tė verė nė lėvizje gjith posibilitetin pėr njė marrėveshtje zhvillimi e fitimi midis Italisė dhe shteteve tė tjera dhe aq mė tepėr nė mes tė tregjeve Ballkanike, Afrikane e Aziatike. Dhe nė kėtė mėnyrė duke marrė parasysh dhe pozicionin gjeografik tė Barit, e jo vetėm por edhe rėndėsia qė ka pėr komunikimin me shtetet e nalt-permendura, u vendos qendra e kėsaj organizate n‘atė vend. Pra, dhe pėr Shqipėrinė ky panair qė nė pikpamjen gjeografike ndodhet kaq afėr sidomos ne skelėn e parė tė vendit t‘onė, ja njė rėndėsi tė madhe dhe ca mė tepėr sepse shtetet qė marrin pjesė aty pėrbėjnė tregjet mė tė favorshme pėr njė pjesė tė madhe t‘artikujve t‘onė t‘eksportimit. Veē kėsaj, lehtas, me shpejtėsi e jo me shpenzime tė konsiderueshme, mund tė vihen nė komunikim reciprok prodhimet e sidomos tregtarėt pėr ēdo marrėveshtje. Mė sė funt kur shihet statistika e jonė e eksportimit, do tė konstatohet se Ā¾ e kėtyre prodhimeve hyejn e dalin me ndėrmjetėsin e skelės, ku zhvillohet prej 6 Shtatorit e deri mė 21 Shtator tė ēdo vjeti, Panairi i siperpermendur. Panairi i Barit vit nga vit pati njė sukses dhe zhvillim tė konsideruar tė kėsisoj sipėrfaqėja e pėrgjithėshme qė nė vjetin 1930 ishte 115.000 m2. nė vjetin 1934 arriti nė 186.000 m2. ashtu dhe eksportet e huaja nga tė 134 tė vjetit 1930, nė 1934 mbrrinė nė 1327 veta. Pra kjo lė tė kuptohet rėndėsinė qė merr vet nga vjet ky Ent Autonom, pa dyshim nėn drejtimin e kuptueshėm dhe plot zell tė kryetarit tė saj tė ndershėm, Z. Grand. Uff. Laroca.

Gjykimi i Ministrit t‘ Ekonomisė Kombėtare, Dhimitėr Berati

Kemi pėrshtypjen se Panairi i Lindjes, ze, qė tani, njė vend nderi midis Panaireve tė tjerė mė tė vjetėr; Panairi i Lindjes ka ditur tė krijonjė me njė herė njė traditė qė mot pėr mot bėhet mė konkrete dhe imponohet me fuqi mė tė madhe "Fiera", nė gjuhėn shqipe thuhet "Panair", por mund tė shtohet se kjo fjalė ka diēka t‘asaj ndjesie fetare qė ndeshet n‘origjinalin e "Panaireve", veēanėrisht nė Ballkan, ku organizohen pranė manastireve nė rastin e disa festave fetare. Ndėr ato manifestime shkohet pėr tė nderuar Shenjtin qė kremtohet, por shkohet edhe pėr tė bėrė punė; pėr tė shitur prodhime ose pėr tė blerė. Nė qoftė se Panairi i Lindjes ka filluar tė ketė njė "traditė", tė vetėn, tė njohur prej atyre qė marrin pjesė, njė ndjesi e tillė fetarėsie levantine duhet t‘a kėrkojmė edhe mundet, me njė farė mėnyre, tė ketė fuqinė e vet. Me arsye mė tė madhe se suksesi mė i mirė i Panairit tė Lindjes i atribuohet edhe vendit tė pėrshtatur, zgjedhur si qendėr e pėrshtatėshme. Panairi i ėshtė pėrgjegjur pa ndonjė tė metė, njė nevojės sė dukshme; organizimi i tij, nga ana tjatėr, ka shpėrblyer plotėsisht tė tėra kėrkesat e njė shfaqje tė tillė moderne. Bari, qė Duēe-ja e me arsye "unazė lidhjeje midis Perėndimit dhe Lindjes", ka njė situatė veēanėrisht tė dobishme pėr tė shėrbyer si pikė pjekje (pikė-takimi, shėnimi ynė), midis tregėtarėve tė Perėndimit, tė Ballkanit dhe tė Lindjes sė Afėrme. I paisur me rrugė tė panumėrta komunikimi, i lidhur me mjetet mė tė pėrparuara tė transportit me qendrat mė tė largėta, Bari ka filluar tė zėrė rėndėsinė qė ka pasur dikur Trieshti (Triestja), si treg i shitjes tė prodhimeve ballkanike. Pėr ēka i pėrket Shqipėrisė, veēanėrisht ėshtė e natyrshme qė Bari dhe panairi i tij tė kenė njė rėndėsi tė rėndit tė parė. Durrėsi, skelė kryesore e Shqipėrisė, ėshtė lidhur me Barin me vaporet e Shoqėrisė Adriatika tė lundrimit, qė ka ngrehur shėrbime tė pėrditėshme. Tirana, kryeqyteti i saj, ėshtė lidhur gjithashtu me anė komunikimesh ajrore; tri herė nė javė prek aerodromet e Brindisi-t e tė Tiranės trimotorri i vijės Romė-Selanik-Athinė. Mjafton tė japim ndonjė tregim pėr tė kuptuar pastaj, rendėsinė e Bari-t kundrejt tregtisė shqiptare. E me tė vėrtetė shtoj se, nė shumicėn e pėrgjithėshme t‘eksportimeve shqiptare, shtatėdhjetė pėrqind, ndėr kėta pesė vjetėt e fundit, ėshtė drejtuar nga Italia dhe kryesisht nga skela e Barit, duke pėrfaqėsuar kėshtu njė vlerė, nė shifra prej gati tridhjet milionė frangash ari. Lėvizja e importimeve qė arrijnė nga Italia, kryesisht nė transportim prej Bari, kapet po nė atė periudhė, nė njė shumė prej gjashtėdhjetė e katėr milionėsh franga ari, domethėnė afėr dyzet e pesė pėrqind e shumės sė pėrgjithėshme t‘importeve t‘ona. Asgjė mė mirė se kėto shifra, nuk mund tė spjegojė marrėdhėniet qė ekzistojnė midis Barit dhe Shqipėrisė. Ato marrėdhėnie nuk kufizohen, ndėrkaq vetėm nė tregti. Ēkėmbimet tregtare, relativisht mjaft tė gjera, dhe komunikatat mjaft tė shpeshta, i kanė dhėnė gjallėri gjithfarė lidhjeje qė e bėjnė Barin qytetin me tė cilin studentėt shqiptarė gjejn mėnyrėn tė vazhdojnė studimet, pa u larguar fort prej Vendit tė tijė, i sėmuri shkon atje tė shėrohet, tregtari shkon atje tė gjej njė treg pėr prodhimet ose pėr tė blerė tė tjera. Shqiptarėt gjejn atje lehtėsisht bashkėatdhetarėt tė vendosur prej shumė kohėsh; mundin tė kėndojnė pėr ditė botimin shqip tė fletores shumė tė rėndėsishme "La Gazzetta del Mezogiorno" dhe ēdo mbrėmje mund tė dėgjojė lajmet qė transmetohen nė gjuhėn shqipe, prej stacionit tė Radio-Barit. Nga gjithė ē‘kam shėnuar ėshtė e lehtė tė mendohet interesi i madh qė lidh tregtarin shqiptar me Panairin e Lindjes, qoftė importues ose eksportues. Aty gjen kėshtu njė shfaqje tė madhe t‘organizuar, mund tė thuhet dy hapa larg vendit tė tij dhe ėshtė shumė e dobishme me pėrfitue edhe nga afrimi me botėn tregtare qė mblidhet atje, prej vendeve tė afėrta tė largėta qė na interesojnė njėllojsisht. Tėrė kėto shpjegojnė akoma shtimin e shpejtė t‘eksportuesėve shqiptarė tė cilėt, njėzet e dy, mė 1930, vit i parė i Panairit, kanė marrė pjesė, mbas katėr vjetėsh, nė njė sasi katėr herė mė tė madhe. Kjo pjesmarrje e rritur e prodhimeve shqiptare, gjen shpjegimin kryesor si thashė, nė rėndėsinė e marrėdhanieve tregtare midis dy vendeve, q‘i bashkon Adriatiku. Por do tė ishte njė gabim mos me e marrė nė konsideratėn e detyrueshme edhe elementėt e njė natyrės tjetėr, e qė pėr kėtė nuk janė mė pak themelore, domethėnė miqėsinė nė mes tė dy Popujve qė banojnė nė tė dy brigjet e Adriatikut edhe historinė plot ngjarje tė njė rendėsije tė pėrbashkėt pėr tė dy Popujt.

Dr. Terenc Toēi: Panairi i Barit shembull pune pėr ne

Duhet qi na, Shqiptarėt, ta kqyrim Panairin e Barit nga njė pikėpamje e naltė, e gjanė sintetike. Ai na tregon se vullneti i mirė e i fort bashkė me dashtnin e punės bajnė mrekullina! Ē‘ka kenė Bari tash pesėmbėdhet vjet e ēėshtė sot? Ktu duhet qė tė ndalet vėrejtja jonė tue ia sjellė mėnden edhe pėrparimin shqiptar. Nė Bari gjejnė ngadhėnimin e punės sė popullit; ndėr ne shohim se tė gjithė pėrparimet - rrugat, urat, pallatet, transformimet, - janė prodhimi i njij Regjimi atnuer e i hekurt dhe se iniciativa private nuk ka luajt ndonji veprimtari tė madhe. Duhet, pra qi me shembullin e Barit, edhe na tė lėvizim. I kemi edhe ne cilėsinat t‘ona; n‘Amerikė e mė shumė vise t‘Evropės si edhe nė Misir, kemi treguem sa jemi tė zot pėr vepra konstruktive (ndėrtuese), qi e nderojnė dhe e naltėsojnė kombin tonė nė tė gjitha ēfaqjet e jetės. Pra, qi t‘ė kemi besim nė vetveten, duhet qi t‘a ndjejmė e qė ta ushqejmė Krenin e rracės sonė! Fushat t‘ona, pėr shumė kohė do tė jenė Bujqėsia dhe Blegtorija! Neper kto do tė tregojmė zotsin t‘onė tue ngrehun monumente tė lavdėrueshme si Panairi i Barit... E atėherė dhe na do t‘a fitojmė krejt plotėsisht, vendin t‘onė nė historinė e dheut.

Gino Mazzoni: Panairi i Lindjes njė urė bashkėpunimi dhe miqėsije

Dihet se n‘Italin fashiste ēdo nisiatiovė behet menjeherė njė problem kombėtar dhe i pėrbotshėmm, gjithashtu edhe Panairi i Lindjes qė nė vitin e parė tė jetės sė tij ai mbėrrijti caket e interesit ndėrkombėtar. Panairi i Lindjes ėshtė njė manifestim i pėrbotshėm qė guximi dhe vendosja pėr punėt e italjanėve, duke ndjekur urdhrat e nalta, pėr caktimin e trikandėshit mesdhetar, nėn shėrbimin e Barit si krye tė urės me Orientin, pėr njė konsolidim tė fortė miqėsie nė paqe. Panairi i Lindjes ėshtė njė afernacjon nacional pėr bashkėpunimin ndėrkombėtar, njė pilastėr ure i ngritur pėr t‘u dhėnė rast njerzvet dhe ideve tė afrohen dhe tė kuptohen. Panairi i Lindjes, nė emrin e tij tė shkėlqyeshėm shpreh nevojėn e punės tė kuptuar nė sensin mė tė gjerė industrial-bujqėsor, intelektual - tė pellgut mesdhetar. Puna ėshtė shprehur nė mundėsitė dhe potencialt tregtare dhe nė gjersin e tregtisė, duke qenė kjo provė e njė prodhimi tė pasur dhe oportun dhe nė shumė raste njė garanci paqe dhe bashkėpunimi ne mes dy popujve. Shqipėria gjithnjė prezente nė Panairin e Lindjes, kėtė vit do tė ket njė ditė tė vetėn; nisjativė shumė e bukur. Pėr kėtė meritė jo e vogėl i takon pėrfaqėsuesit tė pėrgjithshėm tė Panairit nė Shqipri, Z. Komm. Dr. N. Lorusso Attoma si dhe K.T.A.M-it.

N. Lorusso Attoma: Traktate Italo-Shqiptare dhe veprimi i Panairit tė Lindjes

Pjesmarrja shqiptare nė Panairin e Lindjes. - Shqipėria ka qenė gjithmonė prezente nė tėrė shfaqjet e manifestimit tė madha panairik barez, - ka karakteristikat e veta tė veēanta qė meritojnė tė vihen nė dukje tė nėnvizohen. Kur kujtohet tradita mijvjeēare e marrėdhėnieve midis tė dyja brigjeve tė Adriatikut, duket kjartazi pėrcaktimi; "Porta e Shqipėrisė nė Perėndim". Pėrfaqėson njohjen dashurore nga ana e shqiptarėve tė funksionit tė dyfishtė me shumė rėndėsi qė bari ka lojtar n‘ ēdo kohė , duke kontribuar me efekacitet nė konsolidimin dhe zhvillimin e marradhėnieve tregtare italo-shqiptare, tė cilat zhvillohen sot mbi njė plan bashkėpunimi konkret dhe dobiprurės. Shfrim natyral pėr prodhimin shqiptar kryesisht bujqėsor dhe blegtoral, Bari i lidhur me kėto anė me komunikata (rrugė, shėnimi ynė), detare tė pėrditėshme pėrfaqėson skelėn drejt sė cilės dėrgohen njė pjesė e madhe prodhimet shqiptare, qė nė vazhdim tė marrėveshjeve tregtare q‘ekzistojnė midis tė dy Shteteve dhe lehtėsiravet dhėnė atyre, gjejnė nė tregun italian shitje tė gjerė e tė sigurtė. Mė 1929, nė fillimet e tė parit Panair tė Lindjes, me gjest krejt miqėsor, Autoritetet baraze erdhėn nė Tiranė pėr tė ftuar Qeverinė Shqiptare tė marrė pjesė nė nisiativėn bareze. E qysh nga Panairi i parė pjesėmarrja shqiptare ka qenė e pėrzemėrt dhe entuziastike. Pjesmarrja shqiptare nė Panairin e Lindjes ėshtė vėnė si vjet nėn patronazhin e njė pėrvjetori tė lavdishėm tė historisė kombėtare: mė 28 nėntorin e ardhshėm bjen i 25 pėrvjetor i shpalljes sė indipendencės shqiptare. Njė ēerek shekulli mė parė nė Vlorė, patrioti Ismail Qemali dhe patriotė tė tjerė shqiptarė ngritėn pėr herė tė parė simbolin kuq e zi tė pavarėsisė sė fituar, mbas pesė shekuj sundimi tė huaj tė vėshtirė, Shqipėria do ta festoj sivjet pėrvjetorin historik me njė varg realizimesh tė kryera nė tė gjitha fushat. Pranė datės 28 nėntor 1912 ėshtė njė tjetėr datė e shkruar me germa tė arta nė historinė e Shqipėrisė sė re: 24 dhjetor 1924. Kjo ėshtė data e hyrjes nė Tiranė e Mbretit Zog nė krye tė trupave fitimtare. Nga viti 1924 fillon pėr Shqipėrinė periudha e rilindjes sė vėrtetė. Nė trembėdhjetė vjet Regjimi zogist Shqipėria - e ndihmuar me dashamirėsi nga Italia Fashiste - ka mundur tė kryejė dhe tė kapėrcejė etapat e para tė vėshtira nga lodhja rindėrtonjėse duke u drejtuar me ngutje nga rruga e pėrparimit. Tė gjitha manifestimet shqiptare do t‘i kushtohen pra festimeve tė ardhme kombėtare. Prandaj edhe salloni shqiptar nė tė tetin panair - besuar kujdesjes sė comm. Demir Alizoti, zav, sekretar i Pėrgjithshėm i Ekonomisė Kombėtare - dekoruar nė mėnyrė artistike nga prof. Scarano - don tė pėrfaqėsojė me paraqitje sintetike e tė plotė tė aktiviteteve dhe tė realizimeve shqiptare. Nė fundin e sallonit njė ritrat (portret), i madh i Mbretit tė Shqipėrisė N.M.T. Zog i I-rė, do tė tėrheqė vėrejtjen e vizitorėve. Nė tė mėngjėr e nė tė djathtė tė ritratit tė Sovranit dy harta gjeografike tė Shqipėrisė dhe pastaj nga ana tjetėr, mbi muret, fotomontazhe artistike dhe gjeografike do tė ilustrojnė Shqipėrinė nga pikėpamja panoramike, - artistike, arkeologjike, folkloristike, ekonomike, etj. Mbi rafte tė murit do tė reshtohen prodhimet qė ushqejnė eksportimet shqiptare, si lesh, lėkura, ullinj, dru, vezė, katran, vajguri, shqemė, duhan, etj. Industrija shqiptare nė lindje tė saj e sipėr do tė pėrfaqėsohet me mostra interesante. Punimet e artizanėve, me argjent e dru, do tė gjejnė vėnd pranė halijave tipike dhe karakteristike pranė mėndafshatvet, etj. Tani sinteza e ritmit tė zjarrtė t‘aktivitetit qė mbretėron sot nė Shqipėri; ja kuptim i mostrave qė do tė organizohen nė pavjonin shqiptar. Pėr sa i pėrket interesimit me tė cilin zhvillohet Panairi i Lindjes ndiqen nėpėr ambientet shqiptare, do tė shtojmė se disa ditė shtypi shqiptar merret me tregun pangjirik barez tė tetin manifestim. Interesimi polarizohet sidomos mbi pėrgatitjet pėr pjesmarrje nė "Ditėn Shqiptare". Jemi nė gradė tė lajmėrojmė se organizmi i shėtitjes kolektive tė autoriteteve dhe tregtareve me rastin e "Ditės sė Shqipėrisė‘, q‘edhe sivjet po bėhet nga K.T.A.M.-i (Komiteti i Turizmit dhe Automobilizmit tė Mbretėrisė), nė bashkėpunim me Delegacionin e E.N.I.T. dhe tė Panairit tė Lindjes nė Shqipėri, vazhdon aktivisht. Ministrija e Ekonomisė Kombėtare u ka drejtuar instruksione tė gjitha Odave tė Tregtisė pėr t‘i dhėnė rėndėsinė e duhur manifestimit dhe dobisė sė pjesėmarrjes t‘eksponateve tė klasave industriale e tregtare tė tė gjitha krahinavet. Shk. T. Toēi, Ministėr i Ekonomisė Kombėtare, duke vėrtetuar pjesėmarrjen e tij nė "Dita e Shqipėrisė", ka deklaruar: "Shqipėria, qė nė Barin shef pararojėn e njė Kombi miqsh tė sinqertė e tė fuqishėm, e ka pritur me besė dhe entuziasėm nisiativėn bareze edhe ka qenė prezente ēdo vjet, qysh nga e para ditė, me dashuri q‘ėshtė e kėmbyer mirė". Ugare mė tė mirė nuk mundte t‘a shoqėrojnė kėtė fazė tė gjallė organizonjėse tė "Dita e Shqiptare", qė ka qysh tani njė traditė simpatike. Shqiptarėt tė mbledhur vjet nė Bari janė propagandistėt mė tė nxehtė, gazetat e pėrkrahin perzemėrsisht aktivitetin e organizatorit duke i kushtuar artikuj dhe komente manifestimit t‘ardhshėm qė do tė riafirmojė nė realitetin tė ndritur: Italija dhe Shqipėrija, vėllazėrisht njera pranė tjetrės. Bari dhe Panairi i Lindjes do tė jenė tė lumtur tė hospitojnė mė 13 shtatorin e ardhmė pėr "Ditėn e Shqiptare", Ministrin Toēi, personalitetet, prodhonjėsit dhe tregtarėt shqiptarė, vendin fqinj, mik e aleat, dhe miqtė shqiptarė do tė gjejnė me po atė pritje vėllazėrore, e plot kujdesje, qė u ka rezervuar gjithmonė e qė shėrben pėr tė ēimentuar pėr sė tepėrti ato, lidhje tradisjonale tė marrėdhėnieve mijėravjeēare, kulturave e tregtare midis dy brigjeve q‘Adriatiku bashkon e nuk i ndan.

 

Kur shtypi i monarkisė denonconte tregtarėt spekulantė
20/01/2008 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=35046

Dossier

Kur shtypi i monarkisė denonconte tregtarėt spekulantė

Ashtu siē ėshtė e bėrė e ditur tashmė edhe prej informacioneve tė dhėna nga shtypi i shkruar dhe media tė ndryshme elektronike, gjatė festave tė fundvitit qė sapo lamė pas, pothuaj nė tė gjithė vendin u pėrsėrit njė fenomen tashmė i njohur, apo mė saktė "sėmundja e vjetėr" e tregtarėve shqiptarė, e cila ka tė bėjė me ngritjen e ēmimeve nė mėnyrė fiktive. Kėtij avazi tė vjetėr i cili ka kohė qė praktikohet dhe rėndon mbi xhepat e konsumatorėve, i parapriu njė tjetėr ngritje ēmimesh: ajo e miellit dhe e bukės. Ashtu siē dihet tashmė nga tė gjithė, prej disa muajsh nė mjaft qytete tė vendit tonė ėshtė vėrejtur njė ngritje e ēmimit tė bukės, e cila nė disa furra tė caktuara ka arritur deri nė 30 lekė (tė reja) pėr copė, mbi ēmimin standard qė ka ekzistuar prej vitesh. Kjo rritje e ēmimit tė bukės, pa dyshim qė do tė ndikojė sadopak nė nivelin e jetesės sė njė pjese tė madhe tė shoqėrisė shqiptare, dhe sidomos ndaj shtresave mė nė nevojė tė familjeve, tė ardhurat e tė cilave janė nė minimumin jetik. Po pse po ndodh ky fenomen dhe cilat janė arsyet kryesore qė i kanė detyruar pronarėt e furrave tė ngrenė ēmimet e bukės, tė cilat kanė qenė nė nivele standarde dhe nuk kanė lėvizur prej vitesh? Lidhur me kėtė gjė, ka pėrgjigje dhe shpjegime nga mė tė ndryshmet, si nga tregtarėt e grurit dhe prodhuesit e miellit, ashtu dhe nga ekonomistėt e specialistėt pėrkatės tė kėsaj fushe, tė cilėt i japin gjithsekush tė drejtė vetes mbi problemin nė fjalė. Por ndėrsa gjetja e pasojave dhe e shkaqeve qė kanė tė bėjnė me spekulimet dhe arsyet ngritjes sė ēmimit tė bukės ėshtė detyrė e qeverisė dhe tregtarėve tė grurit e prodhuesve tė miellit, me anė tė kėtij shkrimi ne po i bėjmė me dije lexuesit se ky fenomen, pra ngritja e ēmimit tė bukės, ėshtė njė sėmundje e vjetėr. E cila ka ekzistuar nė Shqipėri edhe gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut, e sidomos nė fillimin e viteve ‘30-tė, kur kriza ekonomike qė mbėrtheu pothuaj tė gjithė botėn, pėrfshiu edhe vendin tonė. Problemi i ngritjes sė ēmimit tė bukės nė atė kohė gjeti njė pasqyrim tė madh edhe nga shtypi i kohės, i cili i bėnte thirrje qeverisė qė tė merrte masa pėr stabilizimin e situatės dhe t‘u ndalonte dorėn spekulantėve qė abuzonin nė kurriz tė popullit. Njė nga ato organe shtypi qė u mor gjerėsisht me atė problem, ishte dhe gazeta "Besa" e Tiranės, prej sė cilės ne kemi pėrzgjedhur kėtė shkrim qė ajo botonte nė disa numra tė saj nė vitin 1933.


Gazeta "Besa" e vitit 1933: Spekulimi i tregtisė sė grurit

Korrespodenti ynė i Korēės, siē e botuam dje nė pjesėn e kronikave, na lajmėroi ankesat e popullit tė atij qyteti mbi sjelljet e fabrikės sė miellit, e cila duke treguar pėr shkak ngritjen e ēmimit tė grurit, ka shkaktuar shtrenjtimin e bukės me ngritjen qė i bėri ēmimit sė miellit. Tė kėtilla ankime po dėgjojmė jo vetėm nga Korēa, por nga tė gjitha qytetet e tjera tė vendit, tė cilat gjenden nėn influencėn direkt tė fabrikave tė miellit. Sistemi i pėrdorur nė Korēė, pėr spekulimin e grurit, aplikohet, pikė pėr pikė nė tė gjitha qytetet e tjera pa asnjė ndryshim. Kjo na jep tė kuptojmė se tė gjitha fabrikat e miellit janė marrė vesh midis tyre dhe, duke formuar njė trust, e caktojnė vleftėn e grurit dhe tė miellit ashtu siē t‘u pėlqejė. Nė asnjė shtet tė botės, tregtia e grurit nuk ėshtė lėnė e lirė. Por kėtė tė drejtė, tė cilėn nė vende tė tjera e kanė ruajtur qeveritė pėr veten e tyre dhe qė e ushtrojnė me anėn e bankave qeveritare, kėtu te ne kanė munduar ta shtien nė dorė fabrikat e miellit, tė cilat mundin tė sigurojnė fitime, pa as mė tė voglin kontroll, nė dėm tė bujkut dhe tė gjithė konsumatorėve.

Taktika e trustit tė fabrikave tė miellit

Taktika e ndjekura prej trustit tė fabrikave tė miellit ėshtė fare e qartė: nė kohėn e lėmenjve, kur bujku ka nevojė ta shesė produktin e tij, e blejnė grurin me atė ēmim qė ta caktojnė vetė dhe, pasi i mbushin depot e tyre, gjejnė njė pretekst dhe shkaktojnė njė vlerėsim fiktiv nė pjacėn e grurit pėr tė pėrfituar vetėm fabrikat e miellit. Kėto fabrika kėshtu siē kanė mbetur gjer mė sot tė lira nė veprimet e tyre, nuk kėnaqen vetėm me fitimet qė bėjnė prej miellzimit (bluarjes), tė grurit, por spekulojnė dhe tregtinė e grurit. Me fjalė tė tjera; nuk janė vetėm fabrika mielli, por janė edhe shoqėri tė forta, tė bashkuara, tė cilat ushtrojnė tregtinė e grurit. Taktika e tyre ka disa pak vjet qė po pėrsėritet rregullisht dhe kurrkush nuk ka mundur t‘u imponojė njė sjellje mė korrekte; fati i bujkut, vlefta e bukės dhe interesi i pėrgjithshėm kanė mbetur nė mėshirėn e fabrikave tė miellit. Pak muaj mė parė, kur fabrikantėt e miellit kishin nevojė tė mbushnin me grurė depot e tyre, vleftėn e grurit e caktuan pesė ose gjashtė franga kuintalin. Tani qė ua do interesi tė ngrihet ēmimi i grurit, blejnė disa pak kuintal, me tetė ose me nėntė franga, vetėm sa pėr tė alarmuar pjacėn (bursėn e grurit), dhe sa pėr tė shkaktuar njė vleftė fiktive. Me gjithė qė kjo lodėr ėshtė fare banale dhe qesharake, prapė ato mund tė spekulojnė dhe tė shesin miellrat e tyre me vleftėn qė dėshirojnė.

Komisioni qeveritar pėr ngritjen e ēmimit tė grurit

Pėrse vallė u ngrit ēmimi i grurit pikėrisht tani qė nga dora e bujkut shkoi nė depon e fabrikave? Ēfarė eksportimesh, nė sasira tė mėdha u bėnė qė tė shfaqej nė bursėn tonė njė hipje me ēmimin e grurit. Gjė prej gjėje. Tė gjitha hipjet dhe zbritjet nė bursėn e grurit rregullohen dhe caktohen lirisht prej fabrikave tė miellit sipas interesit tė tyre. Ne, nė vend qė tė ankohemi prej kėtij spekulimi flagrant, vazhdojmė t‘i mbrojmė dhe t‘i pėrkrahim kėto fabrika duke mos lejuar ēeljen e kėtyre fabrikave tė tjera. Sjellja e kėtyre fabrikave nuk ka munguar t‘i heqė vėrejtjen e qeverisė, e cila nja dy muaj mė parė formoi dhe njė komision tė posaēėm pėr tė studiuar kėtė ēėshtje. Ky komision ka pėr detyrė qė tė raportojė masat qė duhen marrė pėr prerjen e hovit e gjithė spekulimeve qė bėhen nė kurriz tė bujkut dhe tė popullit konsumator. Komisioni akoma nuk e ka mbaruar misionin e tij, por nuk kemi shpresė se ky komision tė mundė tė nxjerrė nė dritė njė vepėr tė mbaruar. Komisioni nė fillim thirri kėtu nė qendėr gjithė fabrikantėt e miellit dhe disa tregtarė; deshi tė merrej vesh me ta pėr gjetjen e njė mėnyre qė tregtia e grurit dhe e miellit tė ushtrohej nėn kontrollin e qeverisė. Fabrikantėt dhe tregtarėt, me pretendimet e tyre dhe me pengimet qė shfaqnin u rrėfyen krye kėput kundėr dėshirės sė shfaqur prej komisionit. Nuk i mbeti, pra, detyrė e komisionit veēse tė bėjė njė farė rregullore pėr tė shėnuar se si duhet tė veprojnė bashkitė pėr tė caktuar ēmimin e bukės. Nuk besojmė qė tė ketė qenė ky qėllimi i qeverisė pėr formimin e njė komisioni me kaq rėndėsi. Qėllimi kryesor ėshtė ndalimi i spekulimit nė tregtinė e grurit; ēmimi i bukės i mbrojtur me miellrat e fabrikave nuk mund tė ndryshojė sipas vleftės qė do tė ketė ēdo javė gruri, por sipas vleftės qė ka pasur gruri nė kohėn kur u depozitua nė depot e fabrikave. Me fjalė tė tjera, duhet gjetur mėnyra qė fabrika tė mos bėjmė edhe tregtinė e grurit edhe tregtinė e miellit. Fabrikave duhet t‘u lejohet njė fitim vetėm aq sa duhet tė fitojnė prej bluarjes sė grurit miell, dhe asgjė tjetėr.

Dėshtimi i punės sė komisionit

Pasi shohim qė komisioni i posaēėm nuk mundi tė realizonte dot gjė pėr sa i pėrket ēėshtjes sė tregtisė sė grurit, vepra e saj e cila do tė kufizohet nė mėnyrėn e caktimit e ēmimit tė bukės, nuk ka aspak atė rėndėsi qė u shpresua tė kishte nė fillimin e formimit tė kėtij komisioni. Qeveria, fabrikat e miellit mund t‘i pėrdorte fare mirė si institute pėr tė mbajtur vleftėn e grurit nė atė gradė qė ta gjente tė pėlqyer, por njė gjė e kėtillė, pasi nuk do ta lejojė mė spekulimin e grurit, u refuzua prej fabrikantėve tė miellit dhe fati i bujkut dhe konsumatorit qėndron pėrsėri nė mėshirėn e kėtij trusti. Nė numrin e nesėrm do tė shfaqim mendimin se ē‘mund tė bėhet nė rast se qeveria do tė insistojė ta ndalojė spekulimin qė bėjnė sot fabrikat e miellit. Siē e theksuam edhe pak mė sipėr nė kėtė shkrim, jemi i vetmi shtet nė tė gjithė botėn qė tregtinė e grurit e kemi lėnė kryekėput tė lirė. Me pėrjashtimin e ndalimit tė importimit tė drithėrave, s‘kemi bėrė dot gjė prej gjėje pėr t‘i siguruar produktit bujqėsor njė vleftė tė detyrueshme, ashtu siē po bėjnė tė gjitha qeveritė e botės. Pėrveē kėsaj, me njė apati tė ēuditshme po bėjmė sehir dhe spekulimin qė bėjnė fabrikat e miellit nė tregtinė e grurit. Pa dyshim qė ky ėshtė gabimi mė i madh qė jemi duke bėrė kundrejt ekonomisė sė pėrgjithshme tė vendit tonė.

Pse duhet tė insistojė qeveria pėr ēmimet

Qeveria, po tė insistonte mund tė rregullonte fare mirė tregtinė e grurit me anė tė fabrikave tė miellit duke i kėmbyer kėto nė njė shoqėri tė privilegjuar me disa tė drejta tė caktuara. Kėto fabrika nė vend qė tė lihen tė lira ashtu siē janė sot qė tė spekulojnė nė dėm tė bujkut dhe tė konsumatorit, mund tė luajnė rolin e njė instituti paraqeveritar pėr tė mbajtur ekuilibrin e vleftės sė grurit. Kėtė gjė qeveria mund ta bėjė duke i detyruar fabrikat e miellit qė grurin ta blejnė me njė ēmim tė caktuar nga Ministria e Ekonomisė Kombėtare; mielli i fabrikave, duke u ndarė nė disa kualitete, do tė shitet nė bazė tė vleftės sė grurit dhe pronarėt e furrave do tė detyrohen tė mos pėrdorin tjetėr miell pėrveē atij tė fabrikave. Sivjet, pėr shembull, sikur fabrikat e miellit tė ishin nė dispozicion tė qeverisė, grurit mund t‘i caktohej njė ēmim prej dhjetė frangash kuintali. Kjo vleftė fiktive do tė rėndonte miellin e fabrikave dhe bukėn. Konsumatori, nė vend qė bukėn ta hante; dymbėdhjetė ose katėrmbėdhjetė lekė kilogramin, do ta hante, sipas proporcionit qė do t‘i takonte kualiteti, gjashtėmbėdhjetė ose tetėmbėdhjetė lekė kilogramin. Dėmi qė do tė shihte konsumatori prej vleftės fiktive tė grurit, meqė do tė shkonte drejtpėrdrejt, nė dobi tė bujkut, do tė ishte njė fitim nga pikėpamja ekonomike e pėrgjithshme. I tėrė populli do tė kontribuonte nė pėrkrahjen e bujkut dhe tė bujqėsisė. Nė shumė vende tė botės caktohet vlefta e bukės jo nga frika se mos furrxhinjtė e shesin mė shtrenjtė, por pėr t‘i detyruar kėta qė tė mos e shesin tė lirė. Njė marrėveshje e kėtillė, midis qeverisė dhe fabrikantėve tė miellit, nuk i dėmton aspak fabrikat e sotme, pėrkundrazi duke ua njohur kėtyre njė e drejtė nė formė monopoli pėr bluarjen e miellit, do tė mundnin tė pėrfitojnė nė proporcionin e caktuar prej Ministrisė sė Ekonomisė Kombėtare dhe do tė marri formėn e njė shoqėrie koncesionare me shumė tė drejta. Kėsaj shoqėrie mund t‘i ndihmojė dhe qeveria pėr eksportimin e grurit ose, nė rast nevoje, vetėm kėsaj shoqėrie mund t‘i lejohet importimi i grurit dhe i misrit. Mirėpo, fabrikat e miellit, tė mėsuar siē janė tė spekulojnė tregtinė e grurit dhe tė bėjnė fitime ilegale nė dėm tė prodhuesit dhe tė konsumatorit, natyrisht qė nuk do tė duan tė hyjnė nėn njė kontroll qeveritar dhe do tė preferojnė tė vazhdojnė nė tregtinė e tyre ashtu siē kanė vepruar deri mė sot. Kėtu ėshtė vendi qė tė theksojmė se sot asnjė tregti, sidomos tregtia e grurit dhe e miellit, nuk lejohet tė ushtrohet lirisht. Koha e tregtisė sė lirė ka perėnduar prej vitesh, populli me kėnaqėsi mund ta hajė tė shtrenjtė bukėn, kur e di se me kėtė mėnyrė kontribuon nė dobi tė bujkut, por nuk mund ta durojė qė tė ushqehet shtrenjtė vetėm pėr tė pasuruar fabrikantėt dhe fabrikat e miellit.

Qeveria tė nisi hetimet pėr abuzuesit

Qeveria kėtė ēėshtje duhet ta hetojė dhe ta shikojė seriozisht. Nė rast se konstaton se fabrikat e miellit nuk janė gjė tjetėr veēse ca parazitė qė ushqehen me gjakun e bujkut dhe kur tė shikojė se kėto fabrika nuk duan tė vijnė nė asnjė marrėveshje me tė, do tė bėnte shumė mirė, sipas mendimit tonė, t‘ua blinte pronarėve fabrikat e mėdha tė miellit, dhe t‘i drejtonte me nėpunės qeveritarė. Kėto fabrika, tė gjitha bashkė nuk mund tė kapin njė shumė aq tė madhe sa ta venė nė njė pozitė tė ngushtė qeverinė, por edhe sikur t‘i kushtojnė shumė, qeveria mund ta caktojė pagimin nė njė mėnyrė qė tė mos i rėndohet. Interesi privat duhet tė sakrifikohet pėr interesin e pėrgjithshėm. Ky propozim i yni, nuk duhet tė konsiderohet aspak i guximshėm, po tė kujtojmė ligjin e reformės agrare. Qeveri pėr tė liruar bujkun prej njė skllavėrie shekullore, i shkeli, me ligjin e reformės agrare, tė gjitha tė drejtat qė i kishin pronarėt e mėdhenj mbi tokat qė i gėzonin ligjėrisht. Kur pra, qeveria pėr dobi tė pėrgjithshme, sakrifikoi interesin e mijėra pronarėve, nuk ka aspak arsye qė tė tėrhiqet prej blerjes sė katėr a pesė fabrikave qė ekzistojnė sot nė Shqipėri. Pasi qeveria duhet tė bėhet e zonja e kėtyre fabrikave dhe pasi tregtinė e miellit ta deklarojė tė sajėn, pėrnjėherėsh do tė formohet shoqėria me kapitale tė mėdha qė tė vijnė nė marrėveshje me qeverinė dhe fabrikat e sotme sipas vleftės dhe konditės qė do ta caktojė qeveria vetė. Komisioni i formuar posaēėrisht pėr tė studiuar ēėshtjen e tregtisė sė grurit dhe tė miellit, nė vend qė ta shkojė kohėn me pėrgatitjet e njė projekti pėr mėnyrėn e caktimit tė vleftės sė bukės, do tė bėnte shumė mė mirė qė tė studionte masat qė duhen marrė pėr ndalimin e spekulimit qė po bėjnė sot fabrikat e miellit. Njė komision i pėrbėrė gati prej tė gjithė shefave tė ministrive, duhet tė mendoje masa dhe reforma radikale me rėndėsi tė pajtuara me gjendjen e sotme dhe nė bazė tė parimeve qė janė pranuar nė tė gjithė botėn e qytetėruar. Na vjen keq njė komision me kaq rėndėsi tė merret me rregulloren e furrxhinjve, tė cilėn mund ta bėnte kushdo dhe fare lehtė duke pėrkthyer njė rregullore tė huaj. Sjellja e fundit e fabrikave tė miellit duhet t‘i kujtojė komisionit rėndėsinė e misionit tė tij dhe duhet ta bindė qė tė ketė ēėshtje ta studiojė mė thellėsisht dhe tė kujdeset mė shumė nga sa bėn sot.

 

http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=33949

Si u krijua Banka Bujqėsore e Shqipėrisė mė 1937-ėn
30/12/2007

Si u krijua Banka Bujqėsore e Shqipėrisė mė 1937-ėn

Nisur nga njė farė zhvillimi qė mori bujqėsia shqiptare nė vitet e fundit tė Monarkisė sė Zogut, u pa e nevojshme, madje e domosdoshme, edhe hapja e njė Banke Bujqėsore, e cila, krahas ndihmės qė do t‘i jepte bujkut e fshatarit shqiptar, do tė bėnte tė mundur edhe zhvillimin e mėtejshėm tė bujqėsisė nė vendin tonė, nė tė gjitha aspektet e saj. Deri nė vitin 1937, qė u themelua Banka Bujqėsore e shtetit shqiptar, nė vendin tonė ekzistonin kėto banka: Banka Kombėtare e Shqipėrisė, Banka di Napoli, Banka di Roma, Banka Italo-Shqiptare, Banka e Athinės dhe Banka e Beogradit, tė cilat kishin hapur filialet e tyre nė Tiranė, Durrės dhe nė dy-tri qytete tė tjera tė vendit tonė. Hapja e kėtyre bankave asokohe, pjesa mė e madhe e tė cilave ishte me kapital italian, i dha njė shtysė tė madhe zhvillimit tė ekonomisė kombėtare shqiptare, e natyrisht edhe pėrmirėsimit tė jetesės sė qytetarėve shqiptarė. Kjo gjė nxiti edhe hapjen e Bankės Bujqėsore mė 1 korrik tė vitit 1937. Po si u bė e mundur krijimi i asaj banke, cilėt ishin specialistėt italianė qė dhanė asistencė teknike dhe e drejtuan atė, ēfarė kriteresh duhet tė plotėsonte bujku e fshatari shqiptar qė tė pėrfitonte kredinė dhe ēfarė penalitetesh parashikonte ligji i asaj kohe pėr ata kredimarrės qė abuzonin me huan e dhėnė nga banka? Lidhur me kėto, bėhet e ditur nė shkrimin e mėposhtėm, i cili ėshtė botuar nė revistėn "Ekonomia Kombėtare" e vitit 1937, ku gazetari i njohur, Petro Marko, ka bėrė njė bisedė tė gjatė me ministrin e Ekonomisė Kombėtare tė asaj kohe, Terenc Toēi dhe drejtorin e Bankės Bujqėsore, italianin, Cav. Frigione. Shkrimin nė fjalė po e botojmė me shkurtime dhe duke i qėndruar variantit origjinal me gjuhėn e shkruar tė asaj kohe.


Revista "Ekonomia Kombėtare": Banka Bujqėsore u ēel

Gjatė muajit korrik pėr gjithė botėn dhe shtypin shqiptar, ēėshtja e ditės ish ēelja e Bankės Bujqėsore, projekt i vjetėr qė ish transformuar nė ėndėrr dhe qė mė nė fund u realizua. Pėr shtypin kombėtar ēelja e Bankės Bujqėsore qe temė kryesore qė u rrah dhe u zhvillua me artikuj tė shumtė e tė ndryshėm prej gjithė atyre qė intersohen pėr pėrmirėsimin e bazės sė ekonomisė tė vendit qė ėshtė bujqėsia dhe blegtoria. Me kėtė rast shtypi shqiptar nuk vonoi t‘i parashtrojė publikut mendimin e tij qė ėshtė caktuar tė interesohet drejt pėr drejt pėr realizmin dhe zbatimin e udhėheqėsit tė madh tė Shqipėrisė. Kėshtu, dy fletoret e kryeqytetit, njėra pas tjatrės u nxituanė, muarnė dhe botuan intervista tė posaēme nga titullari i Ministrisė sė Ekonomisė Kombėtare. Pėr arsye kronike dhe historike edhe nė kėtė tė vetme Revistė Bujqėsore Shqiptare duhet shkrojtur diēka mbi Bankėn Bujqėsore qė ėshtė dinami ose shpirti i bujqėsisė dhe i blegtorisė. Por dy fletoret e Kryeqytetit, katėr tė krahinavet dhe tė pėrkoheshmet e tjera, a lanė gjė pa thėnė mbi nevojėn dhe rėndėsinė e Bankės Bujqsore? Po thuaj se jo. Prandaj kjo revistė qė botohet pėr ata qė duhet tė pėrfitojnė nga Banka Bujqėsore, nė pėrshtatje me programin praktik qė i ėshtė caktuarė pėr tė arrirė sa mė mirė qėllimit qė ndjek nė kėtė rast, po ja len fjalėn prap shtypit. Ja pra se ē‘thotė fletorja "Shtypi":

Organizatorėt e Bankės

E pyesim Ministrin e Ekonomisė Kombėtare, z. Terenc Toēi, -Pse keni thirrur njė organizator tė huaj? Nuk kishte ndonjė shqiptar tė zot? -Na nuk kemi bankierė e ma tepėr bankierė tė specializuem nė veprime Bankare-Bujqėsore. Athere pashė nevojėn-natyrisht me pėlqimet e duhuna, me marrė njė organizator tė huaj qė tė vinte tek ne, me frymė miqėsije. Dhe Banco di Napoli nėpėrmjet E. sė Tij z. Frigani, drejtor i pėrgjithshėm, mė dėrgoi kėtu z. Cav. Francesco Frigoni, i cili ishte drejtor i degės agrare po pėr Banco di Napoli. -Mirė po me ē‘konditė ka ardhur kėtu zoti Cav. Frigioni?-Duhet tė dihet qė Banco di Napoli rrjedh nga bamirėsia dhe nuk ka aksionistė. E prandaj ėshtė i lirė me ba disa gjeste bujare, siē e ka bamė me ne duke dėrguar z. Frigioni me shpenzimet e Banco-s. Gjithashtu pati nderin tė na dėrgonte si ndihmės tė drejtorit z. Luigi Pepe, edhe ky njeri shumė i gjall e me njė vlerė morale dhe shkencore tė lartė. Kujdesi i parė i zotit Cav. Frigioni ka qenė ky: tė adoptojė ligjėn dhe rregulloren simbas gjendjes dhe rrethanave tė vendit t‘onė, tue thesarizue eksperiencėn e bame nė zonate Italisė jugore, tė cilat i pėrngjajnė pak a shumė edhe vendit t‘onė.

Kush do tė marrė para?

Banka e Bujqėsisė ēelet me ligjė dhe njė rregullore qė nga njena anė i sigurojnė pėrkrahje njerėzore e patriotike popullit bujqėsor, dhe mė anė tjetėr mbrojtje nga gjithė ata qė ende tė mos ta meritonin kėtė pėrkrahje. Dhe kanė pėr t‘u pėrmirsue tuj pa fitimet qė do tė kenė prej Bankės ata qė sillen me ndėrgjegje e besnikni. Ja se kemi kthyer nė fillimin e bisedės s‘onė-thotė zoti Toēi duke menduar.-Duhet qė Banka tė mos besoj lehtėsisht e duhet qė tė veprojė me dashtuni tė ndritun.-Mendoni, se po tė veprohet me dhimshuri-mėshirė dhe pa garancitė e duhuna, mund tė kemi dame tė mėdhaja. Pra, paret e bankės ka me i marrė dhe me i pėrdorė ai qė e meriton, d.m.th. ai qė i merr dhe i pėrdor me ndėrgjegje duke i prurė dobi vetes dhe Ekonomisė Kombėtare. Nga nevoja qė tė bėhet njė pėrgatitje e tillė serioze dhe e mirėpeshuar pėr njė Bankė tė re dhe me shumė pengime, lind vonesa e ēeljes. Dėshtimi i Bankės Bujqėsore tė Shtetit-Zoti mos e dhėntė kurrė-(shton me njė ton prekės z. Toēi) kishte me qenė njė rrėnim e moral pėr popullin tonė.

Rreth veprimtarisė sė Bankės

-Si fillojnė veprimet? Kėto fillojnė me afate tė shkurtra, tė mesme dhe tė gjata, megjithėse veprimet me afate tė gjata, pėr pesė vjet tė parė i kemi kufizuar me shuma tė vogla qė s‘mund tė kapercejė kurrė tė 1000 franga ar. -Po pse kėshtu?-Duam tė ecė ngadalė dhe me ēape tė sigurtė. Ndėrsa z. Toēi megjith zėmėr fliste duke shpjeguar bukur veprimtarinė e Bankės, pėr fat tė mirė hyn brenda dhomės sė punės edhe z. Cav Frigioni, drejtor i Bankės pėr tė cilėn neve bisedonim. Zotėria e tij pritet bujarisht prej zotit Ministėr dhe merr pjesė nė kuvendimin tonė. Mbasi shkėlqesia e tij shpjegon qėllimin tonė, ky kėnaqet shumė dhe kėrkon leje qė tė flas ėdhe ky me bujkun shqiptar.

Ē‘duhet tė bėjnė bujqit...

Dhe atėhere i drejtohemi zotit Frigioni:-Nuk mė thoni zotėri, ē‘duhet tė bėjnė bujqit qė tė kenė njė kredi agrare? Pikė sė pari bujku duhet tė bėjė njė lutje nė Drejtorinė e Bankės nė Tiranė, tė drejtuar drejt pėr sė drejti ose nėpėrmjet Kryetarit tė Komunės, duke kėrkuar qėllimin pėr tė cilėn kėrkohet huaja. (Doemos qėllimi asht i qartė: ose pėr farė, ose pėr plehra kimike, pėr veglat e tjera). Mirpo, kur njė bujk kėrkon tė marrė njė hua nga Banka, do tė paraqesė garasitė e duhuna. E ē‘janė kėto garansi qė janė tė domosdoshm pėr tėrheqje tė hollash? -Huatė janė garantuar prej njė privilegji tė posaēėm nė vjeljen e prodhimeve, tė caktuara me ligje me garanci pėr shumėn e dhėnė prej bankės dhe pastaj me njė nėnshkrim garancie qė mund tė jepet nga i zoti i fondit,-nėse ky ka tė bėjė me njė qiramarrės-ose nėnshkrim tė njė personi qė mund tė paguajė bankėn, nė rast se bujku s‘do tė jetė nė gjendje tė paguajė vetė. -Ē‘ėshtė ky privilegj? Ėshtė njė e drejtė pronėsore e caktuar me ligj mbi vjeljet e prodhimeve. Ėshtė nė krye tė tėrė privilegjevet qė japin ligjet e tjera, me pėrjashtim tė sė drejtės shtetnore, pėr shpenzimet gjyqėsore. -Mirė po ėshtė njė bela kėtu! Si mund tė dijė tjatri qė ndodhet njė privilegj i tillė i Bankės Bujqėsore?-Kėtė mund ta marrė vesh kushdo kollaj. Tė drejtohet pa frikė nė ēdo komunė, e cila do tė mbajė libra tė posaēme pėr pėrshkrimet e privilegjeve (lehtėsirave, shėnimi ynė).

Banka, huaja dhe bujku

-Cilat janė veprimet e tjera tė bujkut? -Huatė qė ky do tė kėrkojė mund tė jenė edhe pėr blerjen e gjėsė sė gjallė e jo pėr shtim tė blegtorisė, por pėr nevojat ndihmėse tė shtimit tė tokės, si qe etj. Pėr blerjen e makinave bujqėsore, pėr blerje veglash tė ndryshme, pėr mbjellje bimėsh,-si ullinj, vreshta, pemė tė lloj-llojshme-dhe kėto jo pėr sasira tė mėdha. -Pėr sa kohė jepen kėto huara? Kėto jepen pėr pesė vjet. Dhe do tė paguhen njė e pesta pėr ēdo vjet. -Po cilat janė garancitė pėr kėto huara? -Pikė sė pari privilegji pėr mallin qė blihet me paret e Bankės dhe pastaj mbi vjeljet. -Po huara pėr pėrmirėsimin e tokės bujqėsore a jepen? Ligja e parashikon se edhe kėto huara: ndreqje shtėpish pėr bujqėr, ndreqje pusesh dhe stallash, avlli, gardhe, kanale pėr ujė tė pijshėm dhe pėr vaditje, pėr pėrmirėsime tokash: rrugica nėr prona dhe midis pronash, blerje tokash tė vogla pėr familje tė vogla. Doemos kėto veprime ndėr pesė vjetėt e para do tė kufizohen me 1000 franga. Pas kėsaj periode do tė shtohen edhe huat. -Pėr sa kohė paguhen kėto dhe pėr sa kohė jepen? Njė hua e tillė mund tė jepet edhe pėr 30 vjet simbas rėndėsisė sė prodhimit qė mund tė tė japė, d.m.th. simbas autorizimit t‘arsyeshėm qė paraqet vepra me mundėsitė qė japin prodhimet. Garancia pėrbėhet prej njė hipoteke tė posaēme dhe tė privilegjuar. Qė nė pesė vjetėt e parė tė ushtrimit, do tė jetė hipoteka e parė, kurse pas pesė vjetėve edhe tė jetė hipotek‘ e dytė ose e tretė, prapė ka vleftėn e hipotekės sė parė, natyrisht pėr veprimet qė bėhen pas vjetit tė gjashtė.

Kamata dhe shteti

-Me ē‘kamatė jepen kėto huara tė Bankės? -Kamata do tė caktohet prej kėshillit administrativ dhe ska pėr tė kapėrcyer 6 ose 7%, simbas llojit tė veprimeve. Ėshtė parapa edhe njė ndihmė e shtetit pėr veprimet nė pagimin e huarave me afate tė gjata.-Ē‘ėshtė kjo ndihmė e shtetit ju lutem? -Le tė themi se kamata e caktuar prej kėshillit administrativ ėshtė 7% dhe shteti jep njė ndihmė prej 2%. Atėhere bujku paguan 5%. -Mė falni edhe njė pyetje tjetėr:-Ē‘ndryshim ka midis njė huaje bujqėsore dhe njė huaje tė zakonshme? -Huaja ordinare ėshtė njė hua vehtjake, kurse huaja bujqėsore ėshtė dhėnė me qėllim vetėm qė tė pėrdoret nė dobi tė bujqėsisė.

Masat pėr kundėrvajtėsit

-Mirė po ē‘bėhet kur njė bujk tė hollat qė merr pėr hua i prish pėr qėllime tė tjera, si pėr martesė, pėr ku e di unė? Me njė fjalė ē‘bėhet pėr ata qė rrejnė Bankėn? -Kėtu ligja ėsht‘ e rreptė. Simbas nenit 22 tė ligjės, huamarrėsi qė pėrdor krejtėsisht ose pjesėrisht shumėn e marrė hua, pėr qėllime tė ndryshme, dhe jo pėr ato pėr tė cilat ėshtė dhėnė huaja, ose prish ose msheh sendet qė gjenden nėpėr privilegjin e Bankės, dėnohet me burgim tė rėndė, gjer nė pesė vjet, sipas nenit 458, paragrafi 2 i Kodit Penal. Mė sė fundi zoti Cav. Frigione shton me njė shprehje kėnaqėsije. -Unėe kam shpresa tė mira dhe besim tė madh nė nderin dhe nė karakterin e lartė qė ka punėtoria shqiptare. Prandaj jam i sigurtė se pėr sė shpejti do tė dalė nė shesh vlera e madhe e bujkut t‘urtė puėntor shqiptar. Dhe neve i shtėrngojmė dorėn duke i uruar kėmbėmbarėsi nė misionin delikat qė iu ngarkua. Dhe duke u larguar nga salla e punės, Shkėlqesija e tij zoti Terenc Toēi, shtoi edhe kėto: -Tani pėr tani vetėm kėtu nė Tiranė do tė ēelet. Pėr sė shpejti do tė hapet njė degė nė Veri tė Shqipėrisė e njė tjatėr nė Jugė. Pastaj me rradhė do tė ketė agjensira nė ēdo kėnd t‘Atdheut. Por kjo duhet tė dihet prej tė gjithėvet: Banka e Bujqėsisė do t‘ia shtrijė dorėn e sajė punėtorit shqiptar tė ndershėm kudo qė tė jetė. (P.M.)

 

Viti 1913, kur Evropa caktonte kufijtė e Shqipėrisė
08/12/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=32470

Dossier

Viti 1913, kur Evropa caktonte kufijtė e Shqipėrisė

Plot 93 vite tė shkuara, nė vjeshtėn e tretė tė vitit 1913, shteti shqiptar, i cili porsa kishte shpallur pavarėsinė dhe kishte krijuar njė qeveri provizore nėn kryesinė e Ismail bej Qemalit me qendėr nė Vlorė, po rrezikonte tė copėtohej nga lakmitė shekullore tė fqinjėve tė tij, si nė Jug ashtu edhe Veri. Nė atė kohė, sipas vendimeve tė marra nga Fuqitė e Mėdha tė Evropės, ishte ngritur njė Komisioni Ndėrkombėtar pėr caktimin e kufijve tė Shqipėrisė, i cili gjatė punės sė tij, sidomos nė Jug tė vendit tonė me Greqinė, po ndeshej me lloj-lloj pengesash dhe intrigash tė qarqeve shoviniste greke, tė cilat me ēdo kusht kėrkonin tė merrnin territore tė mėdha tokash shqiptare. Madje orekset e tyre shkonin aq larg, sa qė ata pretendonin se pjesa e popullsisė ortodokse tė Beratit, qė fliste greqisht, ishte popullsi greke. Jo vetėm kaq, por nė atė kohė qeveria greke i dėrgonte njė notė proteste Austro-Hungarisė dhe Italisė, me anė tė sė cilės u bėnte tė ditur atyre se ankesat qė ata kishin bėrė nė adresė tė Greqisė pėr dėbimin me dhunė tė popullsisė shqiptare tė Jugut, apo siē e konsideronin ata "Vorio-Epirit", ishin tė pabaza dhe nuk qėndronin. Po nė tė njėjtėn situatė qė asokohe ndodhej popullsia shqiptare nė Jug tė vendit, gjendeshin edhe shqiptarėt qė jetonin nė trojet e tyre etnike nė Veri tė Shqipėrisė, e cila pėrballej me terrorin e masakrave serbo-malazeze. Tė gjitha kėto dhe tė tjera ngjarje tė ndodhura nė territoret shqiptare tė atyre viteve, janė pasqyruar gjerėsisht nė disa numra tė gazetės "Pėrlindja e Shqipnis", e muajve nėntor-dhjetor 1913, cila botohej nė Vlorė nga patrioti Dhimitėr Berati. Disa prej atyre shkrimeve tė botuara asokohe nga ajo gazetė, po i publikojmė mė poshtė nė kėto faqe tė rubrikės sonė historike, duke pretenduar pėr tė sjellė sadopak njė panoramė tė ngjarjeve tė atyre viteve, tė cilat nė njė farė mėnyre ngjajnė me gjendjen ku ndodhet sot Kosova dhe viset e tjera shqiptare, tė cilat u ndanė padrejtėsisht nga trungu mėmė prej politikės sė padrejtė tė Fuqive tė Mėdha evropiane tė atyre viteve.





"Pėrlindja e Shqipnis": Greqia dhe caktimi i kufijve tė jugės

Kur e panė tė dy qeverritė dorėzane, Austro-Hungaria me Italin, se fqinjėt tanė nga ana e jugės pėrpiqen me ē‘mundin pėr ta ndaluar veprėn e Komisionit Ndėrkombėtar, i cili ishte duke zbuluar tė vėrtetėn e duke ndarė kufinjtė sipas urdhrave tė saj, vendosėn t‘ja kujtojnė qeverrisė sė Athinės se qysh punon ajo, nuk punohet mirė, se vendimet e Konferencės sė Londrės nuk do tė lėvizen as me njė gisht nga vendi i tyre. Italia dhe Austro-Hungaria duke i thėnė kėto fjalė Greqisė, nuk punonin kundėr anėtarit tė tretė tė Trilidhjes. Gjermania, pėr tė mos dhanė asnjė shkak atyne qė kėrkojnė tė thonė se mendimi i saj nuk asht i njė mendimi me atė tė Vjenės dhe tė Romės nė punėt e kufinjėve tė Shqipėrisė sė jugut, i mbėshteti kėrkimet austro-italiane duke e kėshilluar, miqėsisht, Greqin, qė tė mos bėjė punėra kundėr dėshirės sė nomshme (ligjeve, shėnim ynė), qė kanė dy Fuqitė e tjera tė Trilidhjes. Thonė se edhe Ingliterra me Rusin e paskan kėshilluar Greqin nė mėnyrėn e Gjermanisė. Vetėm gazetat e Francės gjetėn fjalė pėr t‘a qortuar notėn italo-austriane. Nota ėshtė e ashpėr dhe qėllon t‘a friksojė Greqin. Fuqitė e Trikuptimit nuk din gja pėr notėn austro-italiane se tjatėr lloj do tė mos u kishin dhanė leje kėtyre qeverive, tė cilat me ēėshtjen e Shqipėrisė, bėjnė lojėn e vet, qė t‘ė i thonė Greqis tė gjitha ato qė i thanė, e sa e sa tė tjera. Sė kėtejmi dolli edhe njė polemik e ashpėr midis shtypit tė Francės dhe shtypit tė Italisė, polemikė e cila gjer mė sot akoma nuk ka marrė fund. Greqia, nė notėn qė i dėrgoi Austro-Hungaris dhe Italisė, proteston kundėr atyre qė thonė qė qeveria greke, me sjelljet e saj tė liga, i ka dhėnė dėrmėn popullsisė sė Epirit: (bėhet fjalė pėr masakrat ēnjerėzore tė andartėve greke nė Shqipėrinė e Jugut. Shėnimi ynė),: thotė se manifestimet dhe ndjenjat atdhetare qė treguan vendasit ndėr tė gjitha viset qė vizitoi Komisioni, u banė prej vetes dhe kaq me njė shpejtėsi sa nuk pat qeveria as mė tė voglėn nevojė pėr t‘i shtyrė a pėr t‘i ndihmuar; ato qė ngjanė nė Korēė dhe nė katunde tė tjerė, ku u shfajėsua mė tepėr ndėrgjegjia kombėtare e popullsisė, banė qė Komisioni tė shohė vetė se sa e fuqishme asht lidhėsia qė bashkon kėtė popullatė me atdheun mėmė, me Greqinė. Komisioni, thotė ndaj, qė nė krye tė punės, kundėr vendimeve tė Konferencės, nuk banė tjetėr veēse tė shohė se ē‘gjuhė flet vendi. Pastaj qeveria greke, numėron shumė fakte kundėr disa anėtarve tė Komisionit, tė cilėt nuk punojnė mė nė njė mėnyrė tė pėlqyeshme pėr Greqinė; nuk thonė se vendasit kanė qenė dhe janė Grekėr, pra duhet qė ato vise t‘i ngelen Greqisė. Po tė mos soset puna e Komisionit gjer mė 30 tė nandorit (1913, shėnimi ynė), thotė nota mė nė funt, faji nuk asht i qeverrisė greke, sepse ajo kish dhanė edhe i pėrsėriti, tash vonė, urdhrat e saj pėr t‘ia lehtėsuar punimet Komisionit. Ato qė thotė Greqia nė kėtė notė, janė sende qė rrėzohen pa shtyrė. Fajet e saj nuk mund t‘i mbulojė me fjalė. Ē‘ka bėrė dhe po ban nė viset qė ka zėnė, i kemi treguar shumė herė nė shtyllat e kėsaj gazete, duke dėftuar emrat dhe kohėn e vendin ku kanė ngjarė ato punė kundra tė cilave jemi qarė ne dhe, qeveritė dorzanė, kanė protestuar nė Athinė. Faji i fajtorit nuk lahet duke thanė: s‘kanė tė drejtė ata qė qahen kundėr qeverrimit tonė. Sa pėr tė sharat qė u hedh pėrfaqėsuesėve tė Austrisė dhe tė Italisė, Z. Doughty Ėyllie, Kryetar i Komisionit, i telegrafoi qeverrisė sė vet dhe i tha se tė thanat e qeverrisė greke kundėr disa delegatėve, janė krejt tė gėnjeshtėrta duke provuar me kėtė se Anglia nuk kupton tė punojė si punon kjo. Kėto fjalė tė paqme dhe tė drejta tė Kryetarit tė Komisionit, bėnė pėrshtypje nė Angli dhe e shtėrnguan mendimin e atyne t‘atjeshėm qė ta shohin tė drejtė hapin i Italisė dhe tė Austro-Hungarisė n‘Athinė. Nė pėrgjigjien e Greqisė, shohim njė gjė tjetėr fort pėr tė vėnė re. Thelbin e notės austro-italiane, Greqia nuk e cėnon aspak. Ky thelb, asht me dy pika: 1) Mė 31 tė dhjetorit ushtria Greke duhet tė dalė prej tė gjitha viseve tė mbetme nė Shqipėri dhe 2) Do tė mbeten nė Shqipėri tė gjitha ato fshatra ku nuk mundi Komisioni t‘a bajė mjaft mirė punėn e vet. Zoti Panas, nė pėrgjigjien qė i dha notės austro-italiane (pėrgjigjia e cila, duke shpresuar qė tė sjell njė ndryshim nė mendimin e dy qeverive, u bė me tė shkrojtur, me gjithė kėrkimet austro-italiane u thanė me gojė), nuk tha asnjė gjysėm fjale mbi kėto dy pika me shumė rėndėsi. Ngjan se Greqia, ma parė se tė tregohet e zonja dhe tė kundėrshtojė kėrkesat e drejta tė Italisė dhe tė Austrisė, desh t‘a njoh mendimin e Fuqive tė Trikuptimit mbi kėtė ēėshtje. Kuptohet vetiu se ky mendim nuk mund tė jetė kundėr mendimit tė qeverive tė Vjenės dhe tė Romės, sepse kėto qeveri, s‘banė tjetėr veēse t‘ia kujtojnė Greqisė vendimet e Konferencės sė Londrės, vendime tė pėlqyera edhe prej Trilidhjes edhe prej Trikuptimit. Do tė tregohet vallė Franca, Rusia apo Anglia kundėr vendimeve tė para? Do tė dojė vallė Sėr Eduard Grey qė tė shkelet themeli i marrėveshjes tė cilin mezi mundi ta gjejė nė mes tė atyne qė mbėshtesin tė drejtat e Shqipėrisė dhe tė atyne qė mbronin kėrkesat e Greqisė? Kjo nuk asht pėr t‘u besuar. Veē Anglisė, ngjan se edhe Rusia nuk asht nė mėndjen e atyne qė kėrkojnė, me njė konferencė tė dytė, t‘i prishin vendimet e sė parės. Tė thanat e zotit Kokozeff, duhet t‘i ulin kokėn pėrpara vullnetit tė Evropės, ashtu si bani edhe Serbia. Kur tė gjithė Fuqitė e Mėdha, mbėshtjellur nė Londėr mundėn qė tė mirkuptoheshin pėr punėn e krijimit tė shtetit shqiptar tė pavarur dhe pėr kufijt e tij gjithėsisht, qysh nuk do tė mundin anėtarėt e Komisionit tė pajtohen pėr ēėshtje qė nuk njė rėndėsi aq tė madhe? Kėshtu thosh Kryetari i Kėshillės Ruse dhe lajmet e sotme e vėrtetojnė se, pasi u fol gjėrė e gjatė pėr prishjen e Konferencės sė Londrės e pėr mbajtjen e Konferencės pėrsėri, po, tė gjitha fuqitė e mėdha, janė tė mirėkuptuara dhe nė njė mėndje qė themeli i vendimeve t"Evropės pėr punėn e kufinjve tė jugės, tė mos tundet dhe Komisioni i Kufizimit, pas urdhrave qė ka nga konferenca dhe pas atyre qė marrin tani, delegatėt, secili prej qeverrisė sė vet, duhet ta mbarojė punėn gjer nė fund tė kėtij muaji dhe ēėshtja shqiptare tė jetė mbaruar sė gjithash gjer mė 31 dhjetor tė muajit tjetėr.

Grekėt e Beratit dhe zoti Zograf

Sundimtari i pėrgjithshėm i Janinės, Gjergj Zografi, prej Qestoratit t‘Sunxhit tė Sundimtarisė s‘Gjinokastrės, i tha korrespondentit tė fletores pariziane "Temps", Z. De Zessen, mbi ēėshtjen e Epirit e tė Komisionit Ndėrkombėtar pėr tė shėnuar kufijtė e Shqipėris sė Jugut, kėto fjalė tė cilat i morrėm nga fletorja Greke "Nea Imera", :"Faj i vėrtetė u ba kundra Epiriotėvet, Greqia e shtytur prej ca Fuqive tė mos rėndojnė Evropėn, ndaloi vajtjen e ushtrisė pėrpara duke mos lėnė nė fat tė tyre Grekėt (siē) e Sanxhakut t"Beratit, tė cilėve numri u arrin gjer mė 40 mijė. Pėr shpagim kundra ēdo padrejtėsie la te Shqipėria vise tė liruara prej Greqis dhe tė cilėvet vendasit janė mė tė shumtit Grekė". I mjeri "Temp" i Parisit ē‘tė vėrtetė pret. Zoti Zograf, vendasit e qytetit tė Beratit e tė gjithė tė rrethit tė tij, i quan Grekė. Po nga se? Me doemos nga gjuha. Nė Berat flasin pra greqisht pas mendjes sė zotit Zograf dhe nė Myzeqe prapė greqisht. Por le tė marrė vesh zoti De Zessen tė vėrtetėn prej nesh dhe jo prej zotit Zograf, i cili megjith se ėshtė shqiptar dhe bir shqiptari, ka mohuar kombėsinė e tij dhe tė tjerėvet, qė vendasit e Beratit dhe tė Myzeqesė janė kaq Grekė, sa janė vendasit e Parisit Grekė a Shqiptarė dhe gjuhėn Greqishte e dinė kaq, sa dinė vendasit e Parisit greqishten a shqipen. Dhe vėrtet. Mania, me qenė se ėshtė njė sėmundje, e cila, pėr shkak ka trazimin e turbullimeve tė trurit, shfaqet me njė farė mėnyrė qė i pushtuari prej kėsaj, ēdo mendim e ēdo ndjenjė i ul pėrpara njė gjėje qė ka nė mendjen dhe dėshiron. Njeriu i shėndoshė nė sheh ėndrra, sheh vetėm kur fle: por, i marri, ay qė vuan prej manisė dhe ndiqet si lopa prej zegalit, sheh dhe ditėn, kur qan, kur ha dhe kur flet. Po j‘arrin vallė kėsaj gjėje qė dėshiron ky trup truthar? Kurr. Ėndėrra e tij, atėhere pėrmbushet kur merr funt jeta e tij. Grekėt e vjetėr duke mos pasur bar (ilaē, shėnimi ynė), tė posaēėm pėr tė shėnuar maninė, i dėrgonin ata qė vuanin prej kėsaj sėmundje nė Angli, ku gjendesh njė bar i quajtur elevor, tė cilin e hanin dhe shėndosheshin. Por ne Shqiptarėt, tė tillė bar, pėr fat t‘ė keq pėr ata qė vuajnė si Avdhirėt e kohės sė vjetėr prej manisė, s‘kemi veē tombrukun e manastiret. Tė shtytur, pra, prej njė tė kėtillė s‘mundej, ca grekomanė tė kėtushėm, duke pandehur se rrojmė nėn njė qeverri jo shqiptare, por turke, tė cilėn e kishim, me anė tė Patriakanės, klloēk e lodėr tė vollit tė tyre, ngrihen varg e vizitojnė sot disa ditė nėn kryesinė e njė farė Petro Haxhijani, kontrollorėt (anėtarėt e Komisionit Ndėrkombėtar tė Kontrollit tė Kufijve, shėnimi ynė), e kėtushėm dhe qahen pėr mbylljen e shkollave greke. Po, pėrkundrazi, nė vend qė tė marrin pėrgjigjien qė dėshironin, kontrollorėt, i Anglisė dhe i Francės, iu pėrgjigjėn: "Kėtu u bė Shqipėri dhe shkollat do tė jenė vetėm shqip. Duhet pra t‘i shtroheni urdhrit t‘arsimit dhe tė jeni tė bashkuar, tė Krishterė dhe Myslymanė, si Shqiptarė". Kėshtu iu thanė dhe mėkėmbėsit tė Mitropolisė, i cili pėr kėtė qėllim vizitoi kontrollorėt. Qėndrimi i tillė i disa shqiptarėvet kundėr ēėshtjes sonė kombėtare, kur stilizmi i saj u pėrmbush me bėrjen e Shqipėrisė mė vehte, na kujton pėrrallėn e Ezopit, tė bilbilit dhe tė gomarit. Njėherė gomari, kur dėgjojė tė parėn herė bilbilin qė kėndonte, kaq u mahnit dhe u shastis nga ėmbėlsira e zėrit, sa pa duruar i thotė: "O bilbil zėėmbėl, tė lutem tė mė thuash pse e ke zėrin kaq tė bukur dhe tė ėmbėl"? Bilbili i thotė: "Unė rroj me vesėn e mėngjezit". Veshgjati mėndjeshkurtėr ngrihet qėmenatė, shkon nė luadh dhe nė vend qė tė kullosė mbante kryet pėrpjetė nė njė mėnyrė qė t‘i binte vesa nė gojė e kėshtu t‘i ėmbėlsonte zėrin kaq, sa tė mos qeshte nga zėri i bilbilit. Por mjerisht nė vend qė tė fitonte zėrin e ėmbėl tė bilbilit qė dėshironte, i ngriu koka sė mbajturi pėrpjetė dhe kėshtu, ngordhi nga tė pangrėnėt pa mos fituar zėrin e bilbilit. Perėndia e ndejftė therrorinė e idealit. Le tė marrim pėr shembull kėtė pėsim ata Shqiptarėt tė liq qė s‘duan tė besojnė se sot Shqipėria u bė pėr Shqiptarėt dhe qė tė gjithė vendasit a‘saj, duhet t‘i shtrohen urdhrave tė qeverisė.

Austro-Hungaria dhe Qeveria e Pėrtashme

Zoti Kont Berchtold, nė fjalėn qė mbajti pėrpara delegacioneve foli edhe pėr Shqipėrinė e pėr qeverinė e saj. Austro-Hungaria bashkė me Italinė, tha ministri i Punėve tė Jashtme, u pėrpoq pėr krijimin e shtetit shqiptar dhe ky shtet u ba. Jemi tė siguruar se do tė pėrparojė ky shtet dhe gjendja e tij do tė forcohet. Qeveria e Pėrtashme, e formuar prej Shqiptarėve nė njė ēast tė rrezikshėm, qėndroi dhe ky qėndrim i fortė, me gjith qė kishte mundime tė mėdha nga ana e parave, e ushtrisė dhe ish e qarkuar nga tė katėr anėt nga armiq qė deshėn humbjen e saj, na provon se Shqipėria, me njė qeveri tė fortė do ta sigurojė pėrparimin e vet pėr gjithmonė. Ēėshtja e princit, asht duke u zgjidhur dhe pėr pak kohė do tė marrė fund pėr gėzimin t‘onė dhe pėr lumturinė e Shtetit tė Ri.

Terrorizmi ndėr vendet e zaptuara nga Serbėrit dhe Grekėrit

Njė gazetė inglize, "Manēester Guardian", boton sende tė tmerrshme qė asht duke bėrė Qeverria serbe ndėr vise qė ka pushtuar tė cilat, sikundėr vėrteton edhe kjo fletore, sundimi i Serbis po shifet qė asht mė i ligė se i Turqisė. Kjo gazet, e cila asht ndėr ma tė vjetrat e serioze fletore liberale t‘Anglis, boton njė nom (ligj, shėnimi ynė), ushtruar tė rreptė qė Serbia e ka vunė nė veprim nė Shkup e nė Manastir, me tė cilin dėnohen me pesė vjet burg e me shterngesė punimi (punė tė detyruar, shėnimi ynė), krejt ata njerėz qė s‘i dėftojnė qeveris kryengritėsit e me dhjetė vjet e shtėrngesė punimit ata qė guxojnė tė flasin njė fjalė kundra nėpunėsve. Njė nyj (nen) i kėtij nomi tė jashtėzakonshėm i jep tė drejtė prefektėve qė me pėrba doemos nome tė policis e me vendos ndėshkime jo mė tė mėdha se me tre vjet burg e shtėrngesė punimi pėr ata qė prishin nomet. Serbia, thotė gazeta, nuk asht njė vent me njerėz tė qytetėruar dhe 80 % tė atyre qė rrojnė nė Serbi janė analfabetė. Tani lypset pėr t‘i dhėnė viseve tė zaptuara sundimtar e nėpunės tė cilėt gjenden po thuaj nė njė shkallė me shumicėn e popullit. Serbisė, ata ma tė mirėt nuk duan t‘i shkojnė nė mėrgim, nė Maqedoni, e nga kjo rrjedh qė nėpunės tė cilėt s‘njofin as dijnė qeverrim as administratė tė marrin detyra si me qenė mbretėra tė dytė. Kėto gjėra janė tė pėrshkrueme nga njė ministėr protestant i cili pau me sytė e tij gjendjen e atyre viseve. Se ēdo katėr o pesė fshatra kanė nė krye tė tyre njė nėpunės i cili ka gjashtė o shtatė tė tjerė nėn urdhėrat e tij; krejt njerėz tė cilėt jeta e tyre asht plot me tė liga qė kanė punuar. Kėto duke pasur pėr shkak tė shkelin shtėpiat e fshatrave pėr me kqyrun mos kan armė e vjedhin e rrėmbejnė krejt se ē‘gjejnė tė ēmueshme. Populli asht i shkelur nė njė mėnyrė tė poshtėr e ligėsinat janė nė urdhėr tė ditės. Nė njė fshat prej njėqind e dhjetė familje ka qenė shtėrnguar tė paguaja 6000 franga tė dhanuna (vergji) dhe tani i kėrkojnė edhe 2000 tė tjera. Prifti i kėtij fshati pėr tė mos qenė i ēatdhesuar ka qenė shtėrnguar tė paguajė 1500 franga. Kurbetēinjt e ngratė qė kthehen nga Amerika janė tė shtėrnguar tė paguajnė 200 gjer nė 400 qind franga pėr me pasur lejen qė tė kthehen nė shtėpitė e tyre e mbi kėtė lypset tė shtohet edhe terrorizmi i ēetave tė komitėve tė mbledhur nga qeveria, tė cilėt janė thirrur pėr tė terrorizuar popullin. Edhe ndėr vise tė zaptuara nga grekėrit, si kundėr shkruan gazeta, nuk venė punėt ma mirė. Ndėr rrethet e Selanikut gjinden afėr 3000 bullgarė tė burgosur vetėm pėr njė dyshim dhe pėr shkakun qė janė nga kombėsia bullgare. Numri i atyre qė janė nė burgjet e ishujve asht ma i madh. Kėto kanė qenė tė burgosur qysh nė korrik e janė duke pritur edhe qė tė gjykohen nga gjyqi ushtarak. Disa prej tyre kanė vdekur nė burg. Gazeta thotė qė po tė kishin vepruar nė kėtė mėnyrė turqit, Evropa do tė ishte ngritur kundra tyre, por lypset tė besojmė qė Serbia dhe Greqia qenkan tepėr tė pushtetshme qė tė qortohen, dhe qenkan tė nderuara mizoritė kur po bėhen nga tė krishterėt. Kėto se ē‘shkruajmė kanė arritur qė t‘i shohin tė huajt po ē‘kanė parė vėllezėrit tanė qė e pėsuan e janė duke pėsuar ligėsirat e Serbėve dhe Grekėrve?

Caktimi i kufijve tė Shqipėrisė sė Jugut

Dėshirojė qė t‘i paraqesim lajmet q‘i japin gazetės "Temps" korrespondentėt e saj nga Shqipėria e Jugut. Shifet nga kėto lajme qė merre "Temps"-i, se ē‘ngatėrresa pėrdorin grekėt nė ēėshtjen e kufinjėve me gjith qė gazeta e Parisit ėshtė vegla mė e parė e intrigave greke dhe serbe: Mė 23 tė kėtij muaji i telegrafojmė "Temps"-it nga Janina qė populli i Brondarit ka protestuar kundra atyre mėnyrave qė po sjell Komisioni i Caktimit tė Kufinjėve tė Shqipėrisė sė Jugut duke u qarė, pėrveē tė tjerave, qė kavasėt e komisionit kane qenė pėrpara disa kohe anėtarėt e njė ēete qė ka mbytur njė gruas nė Borovė. I kanė bėrė tė ditur edhe kryetarit tė komisionit qė sjellja e ca anėtarėve (!!!) asht duke shtuar zėmėrimin qė mbretėron nė kėto vise e qė njė zakon, qė s‘mund tė prishet, ndalon tė piqen, tė huajt me gratė e tyne. Kryetari i ėshtė pėrgjigjur se janė duke i dhėnė shumė rėndėsi disa ngjarjeve pa shkak e qė i vjen keq qė ky zakon i sjell ndalime punės sė komisionit e qė asht gati me politikėn qė kur komisioni tė flasė me gra, tė gjindet kryeplaku i fshatit o njė prift ne mes. Prap mė 23 tė kėtij muaji gazeta "Temps" merr njė tejshkrim prej Kolonje, nga korrespondenti i saj ku thotė se Komisioni Ndėrkombėtar ka vizituar fshatin e Qafėzezit. Vėshtrimi qė u ba nė kėtė fshat qe i shkurtėr mbasi komisioni kėrkoi vetėm nga disa fshatarė qė t‘i shohė e tė flasė me grat e tyre, por ato j‘u pėrgjigjėn qė gratė gjinden nė fushė duke punuar. Komisioni mbasi hėngri drekėn vazhdoi udhėtimin e tij e vizitoi fshatin Shtika. Fshatarėt duke pas marrė vesh qė kanė ngjarė skandale (punė tė liga), ndėr viset e Brondanit qė kish vizituar komisioni, ishin tepėr tė pezmatuar. Delegatėt u pritėn me britma e me tė thirrura: "Bashkim a Vdekje". Mbasi kėrkuan anėtarėt e komisionit mė parė gratė e fshatit, ju qe pėrgjigjur: "Na jemi grekė, ē‘doni ju me dijtė ma tepėr? Na s‘jemi shqerra pėr t‘u shitur". Komisioni qenka nisur menjėherė dhe ka vajtur nė Ersekė. Sot nė mėngjez fshatarėt e Qafėzezit kanė vajtur te qeveritari i kazasė dhe kanė protestuar kundra sjelljeve tė njė anėtari tė komisionit i cili duke shėrbyer si pėrkthyes kolegėve tė tij, po u jepka mė tepėr fytyrė zemėrimi pėrgjigjieve tė fshatarėve, e sidomos atyre fjalėve qė i pėrkasin ēėshtjes sė grave tė cilat s‘flasin veē se Shqipes. Gazeta "Temps", kėto komedia tė grekėve i boton si me qenė telegrafuar nga korrespodentėt e saj; por fletore tė tjera kėto lajme, identike, na thonė q‘u dhanė nga njė komunikatė e e Agjensisė sė Athinės. "Corriere de la sera" e komenton kėtė lajm nė kėtė mnyrė: kjo komunikatė nga burime greke merret nė kuptim ma tepėr sepse po vėrtetohet qė Komisioni Ndėrkombėtar pėr kufijtė e Shqipėrisė, ndėr sa vende qė shkon s‘mundet me mbarue vėshtrimet e saj si duhet mbi karakterin etnik tė banorėve, nga shkaku i pėshtjellimeve dhe tė dėshmive me tė trembur tė filoelenėve; mėnyra e tė cilėve, sikur thoshte dje njė tejshkrim i Agjensisė "Stefan" nga Manastiri, asht asi lloji qė besohet shumė mir qė kėrkohet m‘e i dhanė njė fytyrė greke fshatrave qė janė Shqiptare".

 

Ministri i Financave i Zogut, qė doli nė gjyq pėr shpėrdorim detyre
28/10/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=29702

Dossier

Ministri i Financave i Zogut, qė doli nė gjyq pėr shpėrdorim detyre

Nė shtypin shqiptar tė kėtyre 17 viteve tė periudhės postkomuniste janė botuar me dhjetėra e dhjetėra raste, kur funksionarė tė lartė tė shtetit, duke filluar nga ministrat e zyrtarė tė tjerė tė lartė tė administratės shtetėrore, nuk kanė zbatuar vendimet e dhėna nga gjykatat e tri shkallėve tė gjyqėsorit shqiptar, tė cilat janė dhėnė nė favor tė individėve tė ndryshėm, persona fizikė dhe juridikė. Madje, kjo gjė ka ndodhur edhe kur ato vendime gjykatash kanė qenė tė formės sė prerė. Si rezultat, pėrveē sorollatjeve, zvarritjeve dhe dėmit ekonomiko-financiar qė ato u kanė sjellė personave paditės, njė dėm tjetėr, akoma edhe mė i madh, i ėshtė shkaktuar arkės sė shtetit, sė cilės i ėshtė dashur tė paguajė qėndrimet e padrejta tė atyre zyrtarėve tė lartė, qė nuk kanė dashur t‘ua dinė pėr vendimet e gjykatave. Ky fenomen, ose kjo "sėmundje" e ofiqarėve tė lartė tė administratės sė shtetit shqiptar, fatkeqėsisht vazhdon tė jetė ende prezent nė mjaft dikastere apo institucione tė ndryshme tė kėtij shteti, ku drejtues tė lartė tė tij nuk pyesin dhe nuk duan t‘ia dinė fare pėr vendimet e dhėna nga gjykatat. Por, po t‘i hedhim njė sy historisė sė kaluar tė shtetit tonė (duke pėrjashtuar periudhėn e regjimit komunist), do tė shohim se ai fenomen, pra moszbatimi i vendimeve gjyqėsore nga ana e titullarėve tė lartė, nuk ka ekzistuar dhe nuk mund tė ndodhte. Ose ka qenė aq i rrallė dhe me aq pėrjashtime, sa pėr tė vėrtetuar rregullin. Veē tė tjerash, kjo gjė bėhet e ditur edhe nga ky shkrim qė po publikojmė mė poshtė, i cili bėn fjalė mbi njė konflikt tė ndodhur nė periudhėn e Monarkisė sė Zogut, ose mė saktė nė vitin 1935, ku avokati i njohur nga qyteti bregdetar i Durrėsit, Sulo Bogdo, paditi nė gjyq ministrin e Financave tė asaj kohe, Rrok Gera. Duke e akuzuar atė se nuk kishte zbatuar vendimin e dhėnė nga Gjykata e Faktit e Durrėsit, lidhur me lėvrimin e njė shume tė madhe frangash ari, e cila i takonte qytetarit Goni Katundi, si qira nga magazinat qė ai i kishte dhėnė nė pėrdorim shtetit, nė Doganėn e Durrėsit. Shkrimin nė fjalė, ku avokati Bogdo ka bėrė publike fenomenin e rrallė pėr atė kohė, tė cilin po e publikojmė me shkurtime nė kėto faqe tė rubrikės historike dossier, e kemi pėrzgjedhur nga gazeta "Arbnia", e vitit 1935.


Akuza e avokatit Sulo Bogdo nga Durrėsi

(Ministri i Financave, nė gjyq pėr veprim arbitrar. Gjyqi u zhvillua dje nė Gjykatėn e Paqit dhe u shty pėr mė 10 shtator. Kush ėshtė pėrgjegjės: kolltuku i Ministrit apo Ministri qė rri mbi tė?)

Ministri i Financave nė gjyq, i paditur prej njė privati, i cili u dėmtua nga njė veprim arbitrar i Ministrit. Ja njė ndodhi qė pėr herėn e parė konstatohet ndėr ne. Gjer mė sot, nė shkallėn jerarkike, shumica arrinte gjer te Ministri, fundi i fundit gjer te Kryeministri. I shkelesh ndonjė e drejt ndonjė njeriu, ay qahesh pran kompetentėve me radhė, gjer te Ministri. Vendimi i Ministrit, qoft‘ i drejt qoft‘ i padrejt pranohesh prej tė gjithve dhe puna mbyllesh. Autoritet mė tė madh nuk kuptonte shumica.

-Po si u bė me atė padrejtėsi qė tė ėshtė bėrė?

-Lėre or vlla! Vajta gjer te Ministri, por hiē gjė s‘fitova e humbat tė drejtėn...!

Kėto bisedime sa e sa herė kanė bėrė vaki! Dhe kush e di se sa herė ėshtė shkelur e drejta, vetėm e vetėm pse ashtu vendosi Ministri...

Ka kush e kontrollon Ministrin

Mirė po, vjen sot Avokati Bogdo dhe na mėson njė rrugė tė re. Me njė padi qė ai ngriti pranė Gjyqit tė Paqit (Gjykata e Faktit, shėnimi ynė), tė Tiranės, kundra zotit Rrok Gera, na mėson se ka kush i kontrollon vendimet e shkėlqesve, kur ato vendime janė marrė prej tyre jashtė kompetencės qė kanė. Z. Bogdo, me ngrehjen e padisė sė tij, na mėson se kur njė njeri kujton se ndonjė Ministėr vepron jashtė kompetencės sė tij dhe prej kėtij veprimi tė Ministrit, ay njeri, dėmtohet, ka tė drejt t‘i sjellet gjyqit dhe t‘i kėrkoj qė tė detyrohet Ministri personalisht pėr ristabilizimin e dėmeve. Kjo ka njė rėndėsi tė posaēme, pse dhe Ministrat para se ta nxjerrin njė fevta (vendim), mbi ndonjė ēėshtje, do ta mejtojnė pakėz edhe tė drejtėn e privatit, se pėr ndryshe do tė detyrohen prej gjyqit qė tė dėmshpėrblejnė privatin. Po le tė shohim se si qėndronte ēėshtja konkrete midis Ministrit tė Financave, zotit Rrok Gera dhe Avokatit zotit Bogdo.

Historia e ēėshtjes

Ministria e Financave nė kohėn e qeverisė sė vjetėr kishte marrė me qira disa baraka nė doganėn e Durrėsit prej tė quajturit Goni Katundi. Kreditorėt e Goni Katundit nė bazė vendimesh gjyqi dhe me anėn e Zyrės sė Pėrmbarimit tė Tiranės, tė drejtėn e qirave tė Goni Katundit e sekuestruan nė dorėn e Ministrisė sė Financave. Kėshtu, sipas rregullit, mandatet pėr tė drejtėn e Goni Katundit, lėshoheshin nė emėr tė Zyrės sė Pėrmbarimit, e cila tė hollat ia inkasonte dhe ia ndante sipas ligjės, grupit tė kreditorve midis tė cilve ishte dhe avokati i padisė, Zoti Bogdo.

Si veproi Ministri i sotėm i Financave?

Nė kėtė mėnyrė vazhdoi puna gjer sa erdhi nė fuqi z. Rrok Gera si Ministėr i Financave. Z. Rrok Gera pas ca kohe qė mori nė dorėzim dikasterin e Financave, urdhėroi qė tė mos lėshohen mandate pėr tė drejtėn e Goni Katundit as nė emrin e Zyrės sė Pėrmbarimit, duke thėnė se Ministria e Financave do t‘i mbajė tė hollat e sekuestruese pse Goni Katundi nuk ka bėrė disa reparacione (dėmshpėrblime), qė ėshtė detyruar t‘i bėjė nė vendin e dhėnė me qira dhe pėr pasojė Ministria e Financave do t‘i mbajė tė hollat e qirasė pėr t‘i bėrė vetė kėto reparacione. Pas kėtyre nuk iu bė pagesė Zyrės sė Pėrmbarimit.

Kundėrshtimet e kreditorėve

Z. Bogdo dhe kreditorėt e tjerė e kundėrshtuan kėtė vendim tė zotit Rrok Gera. U paraqitėn personalisht te zotėria e tij dhe i shpjeguan se vepronte jashtė kompetencės s tij, duke ndalur veprimet e Zyrės sė Pėrmbarimit, gjė tė cilėn asnjė pushtet nuk ka tė drejtė ta bėjė. I theksuan Zotit Ministėr se asnjė ligj nuk i jep ndonjė privilegj Ministrisė sė Financave dhe ca mė tepėr tė drejtėn tė bėjė vetė ajo drejtėsi dhe tė konfiskojė tė drejtėn e tjetrit. Nė ka ndonjė tė drejtė Ministria kundra Goni Katundit, tė rrjedhura nga mosrespektimi i ndonjė kontrate, duhet qė kėtė tė drejtė ta verifikojė me anėn e njė vendimi tė gjyqit kompetent dhe tė kėrkojė ekzekutimin e vendimit me anėn e Zyrės sė Pėrmbarimit.

Ministri i Financave insiston

Mirė po Ministri i Financave nuk pranonte asnjė fjalė. Ai e kishte marr vendimin, me bazė apo pa bazė, tė ligjshėm ose jo dhe nuk dėgjonte as arsyetime ligjore, as arsyetime llogjike. Zoti Bogdo iu drejtua Prokurorisė dhe Ministrisė, tė cilėt, siē e thotė Zotrija e tij, i rekomanduan Ministrit tė Financave tė mos insistojė nė vendimin e tij pse ishte kundra ligjeve. Mirpo Ministri insistoi. Nuk desh tė dėgjoi asnjeri. Pas kėtyre Zoti Bogdo ngrehu njė padi pranė Gjykatės sė Paqit tė Tiranės, me anė tė sė cilės kėrkon qė tė detyrohet z. Rrok Gera, t‘i paguaj 600 fr. ari si shpėrblim tė dėmit qė ay pėsoi nga veprimi i kundėrligjshėm i tė paditurit dhe jashtė kompetencės sė njė Ministri.

Zhvillimi i gjyqit

Kjo padi u gjykua dje mė ora 9 paradite prej Gjykatės sė Paqit tė Tiranės, tė kryesuar prej gjykatėsit Zotit Sotir Avrami. Salla e vogėl e Gjykatės ishte e mbushur prej publikut, i cili me njė interesim tė jashtėzakonshėm po e vazhdonte rrjedhimin e gjyqit. Zoti Bogdo mpronte vet padinė e tij, kurse tė paditurin, Zotin Rrok Gera, e mpronte Avokati. Zoti Spiro Stringa. Zoti Bogdo shpjegoi padinė e tij dhe kėrkoi detyrimin e tė paditurit pėr t‘i paguar si dėmshpėrblim 600 fr. ar. Zoti Stringa si pėrfaqėsues i Zotit Gera, kėrkoi refuzimin e padisė pėr arsye se ajo ėshtė ngrehur kundėr zotit Gera si person dhe jo si titullar i Ministrisė sė Financave, qė me veprimet e tij ai i ka bėrė nė emėr dhe pėr llogari tė asaj Ministrie. Zoti Bogdo duke kundėrshtuar pretendimet e palės sė paditur, deklaroi se zoti Gera meqė ka vepruar jashtė kompetencės s tij, ėshtė pėrgjegjės ai personalisht, pėrveēse sipas ligjit 109 tė Statutit Themeltar, Ministri ėshtė pėrgjegjės para Parlamentit dhe para Mbretit dhe pra ėshtė i tillė edhe para ēdo personi tjetėr. Veē kėsaj edhe neni 414 i Kodit Civil, thotė se organet e personave juridikė janė personalisht pėrgjegjės pėr fajet e tyre. Pasi zoti Stringa kundėrshtoi pretendimin nga ana e palės paditėse, Gjyqi u la pėr mė 10 shtator pėr t‘u vendosur nėse padia ėshtė ngrehur formalisht nė rregull kundra zotit Rrok Gera, apo duhesh ngrehur kundra Ministrisė sė Financave.

Komentimet e popullit

Pas mbarimit tė gjyqit, nė korridoret, ēėshtja komentohesh prej popullit nė mėnyrė tepėr tė rrallė. Sidomos nė dhomėn e avokatėve komentimet ishin tepėr tė gjalla dhe interesante. Na u dha rasti tė bisedojmė rreth kėsaj ēėshtje me nja dy avokatė tė shquar tė kryeqytetit, njėri prej tė cilėve ka qenė edhe Gjykatės nė Gjykatėn e Diktimit. Ajo qė na interesonte mė tepėr ishte tė mėsojmė nėse ishte pėrgjegjės Z. Rrok Gera apo Ministria e Financave. Avokati qė intervistuam pėr kėtė gjė na deklaruan: "Ministria e Financave nuk mund tė ketė asnjė pėrgjegjėsi nė kėtė mes. Kėtu jemi para veprimeve tė njė Ministri jashtė kompetencės sė tij, pasi asnjė Ministėr dhe asnjė pushtet nuk ka kompetencėn tė ndalojė ekzekutimin e njė akt-gjykimi qė ka marrė formėn e prerė dhe formon titull ekzekutiv. Tashti nė ėshtė faj veprimi i Ministrit, pasojat e kėtij faji duhet t‘i paguajė vetė Ministri si person dhe jo Ministrija qė domethėnė populli. Cila llogjikė mund tė thotė se populli ėshtė pėrgjegjės pėr njė vepėr tė njė ministri jashtė kompetencės s tij? Pastaj edhe logjikisht nuk kuptohet tė dėnohet kolltuku pėr njė faj qė e ka bėrė njeriu qė mban atė kolltuk!" Kėto thanė avokatėt. Tashti tė shohim se ēdo tė thotė Gjyqi.

Gjyqi i ministrit tė Financave

(Kush asht fajtor, ministri apo kolltuku, s‘u caktua akoma - Vendimi u shty me 25 tė kėtij mueji)

Tė gjith e mbajnė mėnd se para njė mueji e gjysėm, Zoti Sulo Bogdo pat paditė nė gjyq titullarin e Ministrisė sė Financave, Zotin Rrok Gera pėr njė veprim arbitrar. Dhe tė gjithė lexuesit e patėn ndjek me vėrejtje pėrmbledhjen e zhvillimit tė gjyqit qė patėm botue me atė rast. Zoti Bogdo pat padit Ministrin e Financave, sepse ky kundėr ligjeve ndaloi ekzekutimin e njė akt- gjykimi qė kish marr formėn e prerė. Nė seancėn e parė qė u zhvillue me 29 korrik, mbasi u kryen formalitetet e para gjyqėsore, patė mbetė tė caktohej se kush do tė ishte pėrgjegjės pėr kėtė veprim arbitrar, ministri apo Ministrija.

Ngatėrrimet e ligjeve

Ēėshtja ishte e pozueme mjaft qartė po tė mos ndėrhynin nė kėtė mes nene, paragrafe, kode, ligje, procedura, shtesa e tjera. Gjithė kėto e komplikuan edhe mė tepėr ēėshtjen e gjyqit tė ngrehun kundėr zotit Gera dhe vendimi qė do tė jepej sot u shty pėr mė 25 tė kėtij mueji dhe atėherė besojmė tė shihet diēka qartė. Ana paditėse e pėrfaqsueme nga zoti Bogdo i cili asht personalisht i interesuam nė kėtė ēėshtje, kėrkon qė Ministri i Financave tė jetė pėrgjegjės pėr vendimin e tij arbitrar dhe si i tillė t‘u nėnshtrohet ligjeve nė fuqi. Kurse ana e paditun insiston se nuk asht paraqitun nė gjyq si e paditun, me qė gjykata nuk e ka dhanė akoma njė vendim tė premė. Dhe prandaj dhe refuzon me insistim aktin e padijes, duke mos mohue asgja.

Ndalimi i ekzekutimeve tė akteve ligjore a asht vepėr arbitrare?

Seanca e sotme qe mjaft e komplikueme, sidomos se pse tė dy palėt niseshin nga premisa tė kundėrta pėr tė dalė pastaj ndėr pėrfundime qė pothuajse nuk kishin tė bajnė me rendin e ditės. Paditsi zoti Bogdo, kėrkon qė tė caktohet nga gjyqi nėse veprimi i ministrit, duke ndalue ekzekutimin e akteve tė pėrmbarimit, asht arbitrar. Nė qoftė se kėshtu, atėhere neni 200 i Kodit Penal parasheh dėnime prej 1 mueji deri nė 1 vjet burgim. Art. 119 i Statutit Themeltar thotė se: Vendimet gjyqėsore nuk mund tė ndalohen ose pezullohen prej asnjė pushteti. Nga ana tjetėr njė ligj e dektretueme me 21.II.1923 thot se; ēdo ministėr qė mungon tė pėrmbaroj nonji urdhėn tė statutit dėnohet. Nė bazė tė ktyne ligjeve, Zoti Bogdo kėrkon nga avokati mprojts: a) a e mohon themelisht padinė e ngrehun kundėr zotit Rrok Gera; b) a ėshtė ndalue veprimi i Zyrės sė Pėrmbarimit, nė ē‘mėnyr dhe nga kush. Tani pra mbetet pėr t‘u caktuar nė se ministri i Financave ka kryer njė delikt a po jo.

Kujt i bie pėrgjegjėsia, Ministrit apo Ministrisė?

Ana e paditun, tue mos mohue paditjen, kėrkon qė padija t‘i bahet Ministris dhe jo personit fizik tė ministrit t Financave. Advokati paditės u mundua tė sprovoj se vet ministri asht pėrgjegjės pėr akte arbitrare, si person fizik, dhe jo zyra Ministerjale, si ent moral, e cila nuk mund t‘i ndaloj ekzekutimin e akteve qė kanė marr formėn e preme ligjore e qė formojnė titullin ekzekutiv. Me fjal tė tjera asht ministri qė duhet tė pėrgjigjet pėr veprimet e kryeme jashta kompetencės sė tij, dhe jo kolltuku qė nuk ėshtė i zoti tė veproj. Me kaq z. Bogdo don tė nxjerri ma pėrpara nė shesh ekzistencėn e njė akti arbitrar e pastaj tė caktohet se pėrgjegjėsia i bije ministrit, duke u mpshtetur nė premisėn se ēdo akt arbitrar kupton vepruesin, njė person fizik.

Po pėrfundimi cili asht?

Mbas gjithė kėtyre mosmarrėveshjeve dhe mbas insistimit tė zotit Stringa pėr refuzimin e padijes, seanca mbyllet pa marr vesh asnjeri se ē‘duhet tė shqyrtohet pėr me 25 tė kėtij mueji, kur do tė vazhdojė seanca e tretė.



Si precipitoi debati me akuza nė mes tė avokatit dhe ministrit


Ministri Rrok Gera, botoi njė qarkore kundėr Bogdos


Pas disa shkrimeve tė bėra publike nė shtypin e kohės nga avokati Sulo Bogdo, nė tė cilat ai demaskonte ministrin e Financave. Zotin Rrok Gera, duke e akuzuar atė pėr mos-zbatim tė vendimeve gjyqėsore, ministri nė fjalė, nė vend tė pėrgjigjes nė gazetė siē ndodhte zakonisht nė atė kohė, publikoi njė broshurė tė vogėl prej disa faqesh, ku jepte sqarime nė lidhje me akuzat e bėra nė adresė tė tij. Kjo gjė e irritoi sė tepėrmi avokatin Bogdo dhe e shtyu atė ta vazhdonte mė tej polemikėn me ministrin Gera. Lidhur me kėtė, nė pėrgjigjen e tij pas broshurės sė ministrit Gera, (tė botuar nė gazetėn "Arbnia" nėn titullin "Broshura e zotit Ministėr i Financave), nė mes tė tjerash thuhet: "Pėrpara se tė fillojmė kėt pėrgjigje t‘onė, e gjejmė tė udhės tė bėjmė kėt dekllarat: "Para emrit tė Ministrit tė Financave ne do tė pėrdorim fjalėn "Zotni" dhe ngandonjėherė edhe fjalėn "Shkleqesija", ndonėse Ministri i Financave nuk e pėrdor at fjalė para emrit t‘on. Ne do ta titullojmė ministrin e Financave "Zotni", pse kėshtu na ka mėsuar babaj ynė tė bėjmė kur ėshtė puna tė flasim pėr cilindo person, qoftė edhe pėr atė jo tė radhės s‘onė, por mė tepėr pėr njerėz tė kulturės. Do tė ishte me tė vėrtetė njė gjė e papajtuarshme me edukatėn tonė familjare dhe me kulturėn qė mburremi se disponojmė, po tė kopjonim Ministrin e Financave dhe tė thoshim thjesht "Rrok Gera" nė vend tė "Zotni Rrok Gera" qė duhet tė thotė njė njeri, tė cilit si mungon edukata familjare mė elementare. Dhe tashti po hyjmė nė temė. Siē dihet, ditėt e fundit Ministri i Financave zotni Rrok Gera vuri nė qarkullim njė broshur 13 faqesh tė shtypur nė "Litho Tipografia Stamles", Durrės, nėn titullin modest "Ministri i Financave nė gjyq pėr veprim arbitrar", "Arbnia" datė 30.7.1936. Broshura shtypur bukur e pastėr nė letėr lluks, duket se shpėrndahet gratis, me qenė se nuk shėnon gjė pėr ēmimin e saj. ėshtė e vėrtetė se kjo broshur na ēuditi. Dhe nuk na ēuditi se herėn e parė pamė qė njė Ministėr tė arrij tė bėjė njė broshurė pėr t‘ju pėrgjigjur njė lajmi dhe jo njė komentimi, qė njė gazetė ka dhėnė rreth njė gjyqi qė u zhvillua nė Gjykatėn e Kryeqytetit - gjė e natyrshme dhe e detyrueshme pėr njė gazetė, por mė tepėr na ēuditi pėr guximin e autorit tė broshurės dhe sidomos pėr lehtėsimin e tij nė tė akuzuarit profesionista tė ndershėm dhe tė respektuarshm, si dhe autoritete Gjyqsore. Zotni Rrok Gera e gjen fare tė natyrshme tė flas botėrisht, Ministėr i Financave ay, kundra personave dhe instituteve shtetėrore nė kėtė mėnyrė: "Me konfiskimin e gjith pasunis sė Esat Pashės...Shteti vuri duer mbi tė gjith atė truall, porse zotni Starova si ministri i Financave (1925), kėtė tokė e ndau nė dy parcela me z. Banush Hamdiun nga Starova, si blerės i pasunis sė zonjės Esat Toptani". (Faqe 2 e 3). Avokat z. Asllani, gjini i zonjės sė Sulo Bogdos, pėrfaqėsonte nė gjyq Bashkijėn por nė rrjedhimin e gjyqit nuk prezantohet. Gjithashtu nuk prezantohet nė gjyq dhe avokati i Financės, zoti Perikli Gega, e kėshtu Gon Katundi obdenoi njė akt-gjykim...i cili u-diktua nga avokat Perikli Gega pa shfaqun arsyet" (faqe 4). Z. Rrok Gera, nuk gjen njė punė tė madhe tė akuzoj njė ish-Ministr - qė vdiq fukara, ndonėse pėr aq kohė Ministėr - se njė tokė shtetnore e ndau me njė bashkėkatundar tė tij, me zotin Banush Hamdiu, edhe ky person i njohur. Gjithashtu zoti Rrok Gera kujton se ėsht e lejuarshme pėr njė njeri - kur pėr mė tepėr ky ka cilėsinė e Ministrit tė Financave - tė akuzoj dy profesionist tė ndershėm. T‘i themi auktorit se avokati, sipas ligjės, ėshtė edhe ky njė funksionar i Drejtėsis dhe pra kur ky akuzohet kaq rėndė, preket prestigji i Drejtėsisė? Me fjalė tė tjera: A t‘i themi zotit Ministėr i Financave se me ato qė ka thėne i paraqet personat, tė cilve shteti i ka ngarkuar t‘i japin Drejtėsi, se influencohet nė ushtrimin e detyrės sė tyre nga lidhjet familjare ose personale qė mund tė kenė me ndėrgjyqtarėt? Kėtė se kupton, duket zotrija e tij, dhe prandaj i themi se nuk ka respektuar as kujtimin e njė tė vdekuri - gjė qė nuk i ka hije as njė injoranti dhe ca mė tepėr njė njeriu tė kulturės - tė ndjerit Mexhit Asllani, tė cilin e akuzon se ka tradhtuar misionin e tij tė lartė, pėr tė mbrojtur interesat e klientit tė tij, pėr hir tė gjinis qė ka me "zonjėn e Sulo Bogdos". Por para se tė akuzonte njė tė vdekur, a nuk ishte mirė tė konsultoheshin, z. Rrok Gera, nenet 78, 79, dhe 80 t Sht. II-t Procedurės Civile, ku gjendet arsyeja ligjore qė i impononte tė ndjerit Mexhit Asllani tė largohesh nga gjyqi? Po le tė vazhdojmė nė peshkimin e margaritarėve qe me aq prodigalitet, zoti Rrok Gera, ka rreshtuar nė broshurn nė fjalė: "...Ministri i Financės i asaj kohe z. Abdurrahman Dibra lidhi njė kontratė me zotin Katundi me an tė sė cilės, Financa merrte me qera nga zoti Katundi kundrejt ēmimit pėr 6000 fr. ari pėr njė vit tri hangare dhe njė sallon (depot e Dogans)" Kėsaj fraze zoti Rrok Gera i ven njė pikėēuditje tė dukshme. Tashti se ē‘kėrkon tė thotė me kėto rradhė z. Rrok Gera, kuptohet vet vetiu dhe z. Abdurrahman Dibra t‘i pėrgjigjet vetė Sekretarit tė tij tė Pėrgjithshėm. Ne nuk do tė mundohemi tė kallzojm se ē‘ kėndohet midis kėtyre rradhėve. Dhe ja ku, mė posht, Auktori i broshurės - pėr z. Rrok Gera flasim, na provohet njė jurist i ēuditshm: "...dhe obtenon nga Gjykata njė vendim interllokutor... tė cilin vendim (pa numėr) sepse nuk asht njė akt-gjykim ja komunikon Ministris sė financave ...Tė themi se kėtu kalon ēdo kufi dhe duke pretenduar kėto gjėra botėrisht nuk i sjell aspak nder ofiqit qė okupon? A e konsideron veten e tij Z. Rrok Gera, tė veshur me njė kompetenc dhe autoritet sa qė tė kontrolloj aktet Gjyqsore dhe tė vendosė se cili nga ato ka fuqi dhe cili jo? Mirė, kur vepronte vet arbitrarisht, nuk u konsultua me kėshilltarėt legal tė Ministrisė dhe ra nė gabime, por tė paktėn kur pėrgatiste broshurėn e tij, a nuk duhesh tė pyeste njė kompetent mbi fuqinė ose jo tė aktit qė u komunikua dhe kėshtu tė mos gjendeshim sot para kėsaj ēėshtje tė vajtuarshme qė njė ministėr t flasė pėr akte gjyqsore sikur flet pėr njė shkres tė njė rojari dogane?...Po le ta lejmė kėtė pik...! Dhe tė merremi nesėr prapė me broshurėn aq tė pasur me margaritare. Ministėr i Financave zotit Rrok Gera, nuk mjaftohet tė ofendoji predecesorėt e tij dhe funksjonarė tė tjerė, tė vdekur dhe tė gjallė, duke ngjitur akuza tė rėnda, por vjen tashti duke harruar se ėshtė Ministėr Shteti, dhe prek drejt pėr sė drejti institutet gjyqėsore dhe tallet me vendimet dhe shkresat e tyre. Thotė nė faqen 8 tė broshurės sė tij: "Na mrin njė shkresė nga Gjykata e Paqit e Durrėsit e firmosur prej N-Gjykatėsit datė 30.X.935 me tė cilėn kėrkohet lėshimi i mandat pagesave e qirat e zotit Goni Katundi, mbasi t‘interesuemit prezantohen pėr inkasimin e tyre". Pas fjalės tė interesuemit, auktori i broshurės ven fjalėn tallėse "Sic". A kujton vallė zoti Rrok Gera se i lejohet kujtdo dhe ma tepėr njė ministri tė tallet me shkresat e autoriteteve gjyqėsore, tė cilave Shteti u ka njohur tė drejtėn tė urdhėrojnė dhe jo tė lusin edhe ofigjarė mė tė naltė se zotėrija e tij, kur ėshtė puna tė japin drejtėsi? Zoti Ministėr, nga veprimet gjyqėsore nuk i lejohet askujt tė habitet dhe ca ma tepėr kėtė habitje t‘a ēfaqė botėrisht me anė broshurash tė shpėrndara gratis "pėr tė gjykuar". Veprimet gjyqėsore kundėrshtohen nė bazė tė njė procedure tė caktuar prej atij qė kujton se i cenohet njė e drejtė. Jashtė kėsaj procedure nuk i lejohet askujt, ca mė tepėr njė ministri, tė veprojė kundra vendimeve gjyqėsore. Ėshtė e tmerrshme tė dalė njė ministėr dhe, me njė broshurė t‘i thotė botės se njė Autoritet Gjyqėsor, nė zbatimin e detyrės sė tij anon dhe favorizon. Kjo ėshtė pėrgjigjja jonė pėr broshurėn e zotit Rrok Gera, ish-Sekretar i Pėrgjithshėm nė Ministrinė e Financave. Sa pėr pjesėn tjetėr tė ēėshtjes s‘onė, kjo gjendet nė dorėn e Drejtėsisė dhe pra nuk kemi pėr se tė merremi me atė me anė botimesh. (Avokat Sulo Bogdo).

 

Filmi qė shqetėsoi regjimin e Zogut
26/04/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=17209

Filmi qė shqetėsoi regjimin e Zogut

Kinemaja ka qenė nė tė gjitha regjimet mėnyra e vetme pėr tė depėrtuar nė vendet ku po pėrjetoheshin zhvillime interesante politike. Nė fillim tė vitit 1936, nė kohėn kur Shqipėria ishte duke jetuar regjimin e Ahmet Zogut, njė shoqėri kinematografike amerikane e atyre viteve bėn njė kėrkesė pėr tė mbėrritur nė Shqipėri. Nė dokumentet e gjetura fillimisht pėr kėtė kėrkesė shėnohet se kineastėt e huaj kėrkonin tė bėnin njė film pėr bukuritė e natyrės shqiptare, njerėzit, apo atmosferėn e butė tė njė vendi tė vogėl. Por nė njė studim tė botuar nė njė libėr tė studiuesit tė njohur tė kinemasė shqiptare nė vite, Abaz Hoxha, "Arti i shtatė nė Shqipėri", njė studim qė hedh dritė mbi detaje tė panjohura tė gjetura nė arkiva tė ndryshėm mbi tė huajt qė kanė mbėrritur para ēlirimit tė vendit nė Shqipėri, vjen dhe historia interesante e kėsaj shoqėrie, e cila nuk ngurron ta kthejė vizitėn e saj nga njė vizitė pėr tė pėrshkruar natyrėn, nė njė vizitė pėr tė krijuar njė profil sipas mėnyrės sė saj, pėr mbretin Zog. Duke iu referuar asaj ēfarė gjejmė nė rrėfimin e Hoxhės, shohim mė poshtė atė ēfarė ka ndodhur me kėtė grup xhirimi, qė braktisi qėllimin pėr tė cilin kishte mbėrritur dhe bėri njė film pėr mbretin e shqiptarėve, duke elektrizuar kėshtu regjimin e tij, i cili kėrkoi mė pas tė hiqej nga qarkullimi kaseta me kėtė film. Ja ēfarė shėnon studiuesi Hoxha nė botimin e tij: Nė vitin 1936, shoqėria kinematografike amerikane "The marxh of Time" kėrkoi tė xhironte njė film dokumentar mbi Shqipėrinė. Shoqėria pėrfaqėsohej nga Santino R. Sozio, qė ishte njė i plotfuqishėm i firmės edhe pėr Italinė. Kjo shoqėri me qendėr nė Nju-Jork kishte degė tė saj edhe nė Paris e Londėr. Nė vitin 1936, Ministria e Brendshme njoftonte se Sozio do tė mbėrrinte nė Durrės mė 4 maj 1936 pėr xhirimin e filmit. Nė kėtė dokument dhe nė kėrkesėn qė bėnte zoti Sozio thuhej se filmi kishte pėr qėllim tė tregonte bukuritė e vendit pėr tė tėrhequr sa mė shumė turistė tė huaj, e sidomos amerikanė dhe anglezė. Sipas marrėveshjes paraprake me Entin Kombėtar tė Turizmit, pėrfaqėsuesit e firmės kishin pėrgatitur njė program dhe kishin kėrkuar edhe mendimin e palės shqiptare. Pėr kėtė ishte ngritur edhe njė komision me njerėz tė kulturės, tė cilėt kishin menduar njė program tė zgjeruar, njėfarė skenari pėr xhirimin e filmit sipas dėshirave tė palės shqiptare, duke besuar nė qėllimet e sinqerta tė shoqėrisė...


Sozio mbėrriti nė Shqipėri, por filmi qė ai mendonte tė realizonte duke fokusuar pamjet e mrekullueshme tė natyrės shqiptare devijoi subjekt. Sipas dokumenteve tė kohės, ky film u xhirua, por nė kundėrshtim me marrėveshjen dhe premtimet qė bėri shoqėria amerikane "The marxh of Time", ai vuri nė lojė Ahmet Zogun dhe regjimin e tij, publikoi tradhtinė qė ai i bėri Shqipėrisė duke u lidhur aq ngushtė me regjimin italian dhe duke shitur edhe interesat mė tė larta. Filmi pasqyronte depėrtimin e plotė tė fashizmit italian nė Shqipėri dhe ishte i pasur me dokumente nga nėnshkrimi i marrėveshjes mes mbretit dhe italianėve, nga jeta e oborrit mbretėror, duke theksuar idenė se Zogu me politikėn e tij ishte izoluar krejtėsisht nga aleatėt e dikurshėm dhe nga gjithė bota dhe pranė tij kishin mbetur vetėm pėrfaqėsuesit e Italisė fashiste. Filmi pėrfundonte me idenė se nė sajė tė politikės sė tij, Zogu ishte plotėsisht i izoluar si nga aleatėt ashtu edhe nga bashkatdhetarėt se ia kishte shitur Shqipėrinė Musolinit pėr 20000000 dollarė dhe se problemet mė tė rėndėsishme qė preokuponin atė ishin arka e zbrazėt dhe martesa e pesė motrave. Studiuesi Abaz Hoxha, nė njė studim tė publikuar pėr kėtė film u referohet fakteve, duke dhėnė shqetėsimin e regjimit tė Zogut nga fakti qė ky film do tė shfaqej nė televizionet e botės, pasi sillte nė mėnyrė demaskuese regjimin e Zogut. Mė 23 shtator 1936, konsullata shqiptare nė Paris i shkruante Ministrisė sė Punėve tė Jashtme nė Tiranė:"...Sipas informatave marrė nga konsullata jonė e Bostonit ju vėmė nė dijeni se shoqėria "The march of time" ka vėnė nė qarkullim nė SHBA njė film qė ėshtė nė kundėrshtim me parashikimet tona optimiste me pamje e shpjegime tendencioze, njė pjesė nė formė komedie qė cenon prestigjin e vendit tonė... blerėsit e filmit kanė kaluar nė palaēollėk. Palaēollėku i tyre ėshtė njė skenė qė kanė bėrė tė duket Mbreti sikur njė mbrėmje vė dylbinė dhe shikon disa vetė qė lozin kumar nė njė hotel kundrejt pallatit. Kur i shikon se ē‘bėjnė i thėrret nė telefon dhe i pyet se ē‘lozin. Ata i pėrgjigjen se luajnė poker. Atėherė mbreti e mbyll telefonin duke thėnė se do tė niset tė marrė pjesė nė lojė..."

Por pas kėsaj pėrmbajtjeje tė shkurtėr tė filmit, konsullata kėrkon qė tė protestohet pranė firmės "The march of Time". Edhe nė njė shkresė qė i dėrgon konsullata e Bostonit Ministrisė sė Punėve tė Jashtme mė 21 gusht 1936 jepen tė dhėna tė sakta mbi pėrmbajtjen e filmit. Aty pėrshkruhen edhe fragmente apo episode tė tėra tė figurės, si dhe tė spikerit. Ndėr kėto janė sidomos tipike fragmente tė tilla, si pėrshkrimi i kuadrit dhe i tekstit:"...Mbreti, duke nėnshkruar njė dokument-spikeri ndėrhyn-Mbreti po ia shet vendin e vet Italisė pėr 20000000 dollarė". Nė njė skenė tjetėr jepet Mbreti nė apartamentin e tij, duke shikuar me dylbi Tiranėn natėn, ndėrsa spikeri sqaron: "Mbreti tue pas bėrė vetveten mbret kundėr vullnetit tė popullit ėshtė pa asnjė mik, pa asnjė shok, njė i burgosur nė pallatin e tij. Mbreti ėshtė duke shikuar me pėrmallim njerėzit qė argėtohen..."
Pamje tė tjera tė filmit godisnin braktisjen e aleatėve tė vjetėr. Nė njė plan jepet gjenerali Zhoselin Persi dhe dy oficerė britanikė e mė vonė po gjenerali duke mbledhur lule nė kopshtin e tij - pas kėtij plani duken oficerė italianė qė stėrvitin trupat shqiptare, ndėrsa spikeri vazhdon tė shpjegojė: "Mikja Angli dėrgoi njerėz pėr ta ndihmuar Mbretin, ndėrsa ai ia shiti vendin Italisė dhe oficerėt italianė marrin komandėn e ushtrisė dhe tė xhandarmėrisė". Nė njė pamje tjetėr pėr tė treguar izolimin e plotė tė Zogut nga bota, tregon ceremoninė e martesės sė princeshės Sanije, ndėrsa spikeri thekson se nė kėtė ceremoni ishte i ftuar gjithė trupi diplomatik, ndėrsa merr pjesė vetėm ministri i Italisė.


Reagimet pas filmit


Por pasazhet e kėtij filmi kanė shqetėsuar oborrin e Zogut. Edhe pse pranonte se ishte njė njeriu pro lirisė sė tė shprehurit, deklaratat qė mbėrrinin ēdo ditė nė kancelaritė diplomatike ku kėrkohej anulimi i kėtij filmi tregonin tė kundėrtėn. Nė protestėn qė bėri ministri shqiptar nė Londėr pranė Ministrisė sė Punėve tė Jashtme tė Mbretėrisė sė Bashkuar tė Anglisė, ata u tallėn duke thėnė se "Ne nuk ndėrhyjmė nė punėt e brendshme tė pronarėve tė kinemasė se jemi njė vend ku shtypi e propaganda jetojnė nė demokraci dhe liri...". Ndėrsa nė takimin qė ai bėri mė gjeneralin Zhozelin Pėrsi, ish-kėshilltar pėr organizimin e xhandarmėrisė shqiptare dhe qė nė kėtė kohė ishte kthyer nė Londėr, ku tha se nuk dinte asgjė pėr atė film, duke e kėshilluar tė mos bėnin shumė zhurmė, pasi zhurma e tepėrt do tė bėjė efektin e kundėrt nė dėm tė mbretit. Nė tė njėjtėn kohė, nė Londėr u botua njė numėr i posaēėm i njė reviste qendrore tė ilustruar "Uikli ilustreidit", e cila kishte marrė fotografi nga ky film dhe i publikonte me diēiturėn diskredituese pėr regjimin zogist. Nė kėto shkrime tė kėsaj reviste prej disa faqesh thuhej se "Atė qė Musolini e fitoi me fuqi nė Abisini, e fitoi nė Shqipėri me diplomaci dhe kuletė tė hapur". Gjithė faqet e revistės shoqėroheshin me fotografi monokrom tė marra nga filmi i "The march of time". Nė njė nga diēiturat thuhet se: "...Megjithėse se Zogu ushtron njė kontroll mbi tė gjitha punėt e shtetit, aq sa asnjė polic nuk mund tė ēregjistrohet nga detyra pa dijeninė e tij, ai rrallė shihet pėrjashta. Ai qėndron i mbyllur nė kėshtjellėn e tij sė bashku me motrat. Me qindra nga milioni i luftėtarėve tė tij janė betuar se do ta vrasin..."

Nė njė tjetėr diēiturė thuhet se "Italia pasi i dha tė hollat mbretit Zog, patjetėr qė do tė pyetej pėr pėrdorimin e tyre. U ndėrtuan rrugė nė drejtim tė Greqisė dhe Jugosllavisė, rrugė ushtarake, ura qė mund tė mbanin transporte tė rėnda, limani i Durrėsit u thellua qė t‘u jepte strehė luftarake tė Italisė, i gjithė organizimi i ushtrisė kaloi nė duar tė italianėve".

Ndėrsa nė letrėn qė i dėrgonte Legata Shqiptare e Londrės Ministrisė sė Punėve tė Jashtme nė Tiranė nė lidhje me filmin dhe botimin e revistės thuhej se "Kushdo qė ka qenė me e xhirue kėtė film nė Shqipėri nuk besoj se mundet kurrsesi tė ketė formulue nė kėtė mėnyrė nga mania apo pėrshtypja vetjake, por do tė ketė qenė origjinalisht i shtypur nga ndonjė fuqi apo nga ndonjė ent politik, interesi i sė cilės apo i tė cilit ėshtė qė tė paraqesė Shqipninė tė drobitur e naltmadhėrinė e tij Mbretin jo tė zotė, me udhėheq njė komb pa ndihma direkt tė jashtme...
Ky film do tė bėnte qė tė huajt e tjerė qė do tė mbėrrinin mė vonė nė Shqipėri tė kishin mė tė vėshtirė pėr tė//////////// mbėrritur. Regjimi u vuri kushte tė rrepta tė gjithė tė huajve dhe vendosi censurėn, kėshtu qė filmat qė u xhiruan mė vonė nė dukje u shmangeshin trajtimeve politike dhe filmonin objekte tė natyrės dhe zakone e tradita tė popullit etj.

Por studiuesi Abaz Hoxha rrėfen se interes pėr xhirime filmash nė Shqipėri kanė treguar edhe shoqėri tė ndryshme kinematografike anglo-amerikane para kėtij "incidenti". Ky interes filloi tė duket sidomos nė fund tė viteve ‘20 dhe nė vitet ‘30 kur fashistėt italianė po shtroheshin kėmbėkryq nė Shqipėri. Nė kėtė kohė, lidhjet ekonomike midis Shqipėrisė dhe anglo-amerikanėve pėsuan rėnie, mbasi mbreti Zog ishte bėrė vegėl e fashizmit italian dhe kishte hapur plotėsisht dyert pėr kolonizimin e pėr pushtimin e vendit prej tyre. Njė nga rrugėt mė tė lehta tė depėrtimit nė Shqipėri ishte ajo e filmit. Prandaj, shoqėri tė ndryshme kinematografike anglo-amerikane filluan tė xhirojnė nė Shqipėri, filma tė ndryshėm kronikalė e dokumentarė. Nė dokumentet e kohės gjejmė se njė shoqėri kinematografike britanike xhiroi nė vitin 1929 filmin dokumentar "Shqipėria", njė kopje e tė cilit ndodhet sot nė Arkivin Britanik tė Filmave nė Londėr. Njė grup studiuesish amerikanė nė fushėn e studimit tė pasurive shpirtėrore tė popullit tonė dhe zakoneve tė tij, nė fushėn e etnografisė, rreth vitit 1934 kanė xhiruar njė film nė krahinat tona tė veriut e sidomos nė zonėn e Dukagjinit. Sipas dėshmive tė personave qė i kanė shoqėruar, ata kanė marrė nė film disa rite e zakone, e sidomos ato tė "gjamės" nė mėnyrė krejt autentike, duke filmuar vdekjen e njė malėsori dhe tėrė ritet e procesionet pėr varrimin e tij. Nuk dihet se cila shoqėri amerikane e ka xhiruar kėtė film, sigurimi i kopjes sė tė cilės do tė ishte me shumė vlera (referuar rrėfimeve tė Rrok Zojzi).

Dokumentet qė na i servir historia rrėfejnė se kineastėt e huaj kanė qenė prej kohėsh tė interesuar pėr atė ēfarė ndodh nė vendin dikur mė tė humbur tė Ballkanit, por qė pavarėsisht regjimit qė ka kaluar nė sirtarėt ku ndodheshin dokumente me filma nga rajoni, kanė ekzistuar gjithnjė filma edhe pėr Shqipėrinė.

 

Monarkia, koha e artė e tregtisė sė shqiptarėve me botėn
29/04/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=17411

Dossier

Monarkia, koha e artė e tregtisė sė shqiptarėve me botėn

Periudha e monarkisė sė Zogut, apo mė saktė nga fillimi i viteve ‘30 e mė pas, falė njė legjislacioni modern tepėr tė pėrparuar pėr kohėn, si dhe njė sėrė marrėveshjes ekonomike pėr tregtinė e lirė, qė qeveritė e asaj kohe lidhėn me shtete tė ndryshme tė Evropės e mė gjerė, Shqipėria njohu njė zhvillim tė madh ekonomik dhe si rrjedhojė edhe rritje tė nivelit tė jetesės sė popullsisė sė saj. Njė nga burimet kryesore tė tė ardhurave qė siguroheshin asokohe pėr buxhetin e shtetit, ashtu dhe pėr tregtarėt e bizneset private, vinin nga tregtia e madhe e import-eksporteve, qė zhvillohej me shtete tė ndryshme tė Evropės e mė gjerė, si: Italia, Greqia, Jugosllavia, SHBA-ja, Ēekosllovakia, Anglia, Franca, Zvicra, Egjipti, Gjermania etj. Tė gjitha kėto bėhen tė ditura nga njė botim voluminoz i seksionit tė statistikės sė Ministrisė sė Financave tė qeverisė shqiptare tė monarkisė sė Zogut nė vitin 1938, ku jepen shifra tė detajuara pėr tė gjitha bilancet e import-eksporteve, duke u vlerėsuar si mjaft tė kėnaqshme, jo vetėm nė krahasim me vitet e mėparshme, por edhe pėr kohėn. Botimi i atij libri, i cili u shoqėrua edhe me njė broshurė tė vogėl me titull: "Disa vėrejtje mbi tregtin e jashtme tė Shqipnis nė vitet 1934-1937", pati njė jehonė tė madhe nė shtypin e asaj kohe. Njė nga analistėt ekonomikė tė atyre viteve qė shkroi njė seri artikujsh nė lidhje me botimin e seksionit tė statistikės sė Ministrisė sė Financave ishte dhe Ali Dhusho, nga i cili ne kemi pėrzgjedhur shkrimin e mėposhtėm.


Ekonomisti Ali Dhusho: Dalja e "Statistikave", njė sukses i madh

Nė ditėt e fundit, seksioni i statistikės pranė Ministrisė sė Financave, nxori nė qarkullim, nė njė libėr tė madh, statistikėn e tregtisė s‘onė tė jashtėme tė vitit 1937. Bashkė me satistikėn qarkulloi edhe njė broshurė 14 faqesh, tė cilėn e ka titulluar: "Disa vėrejtje mbi tregtin e jashtme tė Shqipnis nė vitet 1934-1937". Para sė gjithash, e ndjejmė pėr detyrė ta lavdėrojmė personelin e seksionit tė satistikės, pėr punėn shumė serjoze qė ka bėrė. Ky botim, nuk ka asnjė mungesė dhe ėshtė shumė mė i plotėsuar dhe mė i mbaruar nga ata tė vjetėve tė kaluar. Shumė e dobishme dhe broshura q‘i bashkėngjitet botimit tė sivjetėm dhe vėrejtjet plotėsisht tė arsyeshme. Kjo ėshtė njė meritė e veēantė e Seksjonit qė i pėrpiloi dhe i botoi. Puna tashti ėshtė qė vėrejtjet, mėsimet qė na jep satistika, t‘i marrim parasysh dhe nė bazė tė tyre tė veprojmė, tė marrim masa. Nė shifrat qė na jep satistika, arsyetohet plotėsisht njė optimizėm. Nga studimi i shifrave qė tregojnė sasinė (kuantitetin) e eksportimeve, del se, kėto, shkojnė duke u shtuar dhe nga ay i shifrave qė tregojnė sasin e importimeve, del se fuqia blerėse e popullit t‘onė, sado pak, por ėshtė shtuar. Edhe njėri edhe tjetri, nga kėto konstatime janė tė kėnaqshėm. Me pėrjashtim tė djathit, tė duhanit dhe nja dy artikujsh tė dorės sė dytė, tė tėrė artikujt tė eksportasjonit (eksportit, shėnimi ynė), t‘onė janė shtuar mjaft nė sasi, nė krahasim me vitin 1936. Rradhėn e parė si sasi nė vleftė e zėnė: leshi, pastaj vijnė likurat, ullinjt, voj ullinjsh, shtazėt etj. Pėr sa u pėrket importimeve nga pikėpamja e sasis (kuantitetit), nė krahasim me vitin 1936, shohim njė shtim tė konsiderueshėm nė pėlhurė mėndafshi (nga 1979 kg qė importuam mė 1936, mė 1937 importuam 7.359 kg) dhe nė oriz, lėkura tė punuara dhe disa artikuj tė tjerė njė shtim ose pakėsim tė hollė. Nga pikėpamja e vleftės nė krahasim me vitin 1936 kemi nė importime njė shtesė prej 2.089.666 fr. ar dhe nė eksportimet njė shtesė prej 2.740.444 fr. ar. Pėr pasojė, deficiti ynė ėshtė pakėsuar pėr 650.778 fr. ar (deficiti 1936 fr. ar 9.340.070; 1937 fr. ar 8.692.292).

Shqipėria, importe edhe nga Brazili e Japonia

Nė importimet t‘ona, shtetet e ndryshme kanė kėtė rradhė: Italia, Jugosllavia, Rumania, Japonia, Ingliterė, Gjermani, Amerikė, Austri, Greqi, Belgjikė, Francė, Hungari, Brazil etj. Nė eksportimet kanė kėtė rradhė: Itali, Greqi, Amerikė, Ēekosllovaki, Jugosllavi, Ingliterė, Francė, Zvicėrr, Egjypt, Gjermani etj. Kemi suficit kundrejt Italisė 3.117,356 fr. ar dhe kundrejt Greqisė 288.999 fr. ar. Kemi defiēit kundrejt Jugosllavisė 2.200.720 fr. ar, kundrejt Rumanisė 2.172.925, Japonisė 1.268.533, Gjermanisė 948.895, Ingliterės 930.967, Austrisė 671.676, Belgjikės 579.116, Hungarisė 404.502, Francės 403.391, Egjyptit 323.533, Brazilit 304.323, Hindisė Britanike 244.472, Hollandės 136.360, Bullgarisė 136.791 dhe Amerikės 71.507 fr. ar. Nė krahasim me vitin 1936, tregtia jonė e jashtme gjatė vitit 1937 ka pėsuar kėto ndryshime pėr ēdo shtet: Italia, shtesė eksportimesh 3.04.293 fr. ar, shtesė importimesh 704.178 fr. ar, Greqia, shtesė eksportimesh 134.131 fr. ar, zbritje importimesh 89.346, Ingliterra: shtes importimesh 89.346 fr. ar, shtes eksportimesh 10.806 fr. ar, zbritje importimesh 407.861, Amerika: zbritje eksportimesh 240.161 fr. ar, shtesė importimesh 1.014.678 fr. ar, Ēekosllovakia: zbritje eksportimesh, 9.831 fr. ar, shtes importimesh, 6.450, zbritje importimesh, 100.343 fr. ar. Austria: zbritje eksportimesh, 220.040 fr. ar, shtes importimesh, 181.763. Gjermani: shtes importimesh, 7.140 fr. ar, zbritje eksportimesh, 68.838. Egjypt: zbritje eksportimesh, 4.439 fr. ar, shtes importimesh 144.867 fr. ar. kėto shifra janė shumė interesante dhe nga studimi i tyre dalin shumė mėsime. Si pėrfundim mund tė themi se nga rregullimi i ballancės s‘onė tregtare pėr vitin 1937, nuk ėshtė dhe aq i keq.

Pėrmirėsimi i ndjeshėm i bilancit tregtar me jashtė

Thamė se balanca jonė tregtare tregon njė farė pėrmirėsimi. Por duhet tė theksojmė se ne, arsyet pėr pėrmirėsim nuk i gjejmė nė faktin se defiēiti i saj ėshtė mė i pakėt se ay i vitit 1936. Pėr ne kjo gjė nuk lot njė rol me shumė rėndėsi. Natyrisht ėshtė nė nderin t‘onė qė defiēiti tė jetė sa mė i ulėt, por do tė jetė mė shumė nė favorin t‘onė, kur pakėsimi i tij ėshtė paketė e shtimit tė eksportimeve dhe jo tė shtimit tė importimeve. Nė rastin konkret, nga shifra e Satistikės sė 1937-ės, del se gjatė kėtij viti, u shtuan edhe importimet dhe eksportimet, si nė sasi, ashtu dhe nė vleftė. Kjo, na provon: Nga njė anė se fuqia prodhonjėse e jona u pėrmirėsua me qenė se kemi njė shtesė tė admirueshme nė sasi dhe nga ana tjetėr se fuqia blerėse jona, po u shtua. Si nga njėra dhe nga tjetra, janė nė favor tė optimizmit. Po le tė vazhdojmė nė analizėn e shifrave. Eksportime: Nė krahasim me vitin 1936 me shtesė eksportimesh nga pikėpamja e sasis: Vaj-ullinjsh 6.847%, dru gjeth 162%, shtazė 173%, lesh 88.3%, ullinj 67%, peshk 89%, lėkurė tė papunuara 22.9%, qymyr 20%, vezė 0,5%. Kemi zbritje importimi nga pikėpamja e sasis: Duhan-cingare 3.25% dhe djath 0,8%. Kėto shifra janė mjaft elokuente. Nga sa marrim vesh se cilat nga produktet do tė hiqet mė shumė nga tregu i jashtėm dhe pra ku duhet tė tregohet mė shumė kujdesi ynė mė i madh pėr shtimin e tyre nė sasi dhe pėrmirėsimin e tyre nga pikėpamja e cilėsisė (kualiteti). Ullinjtė dhe vaji ynė hiqet shumė, sikundėr dhe prodhimet blegtorale dhe pyjore. Pra, i gjithė kujdesi i shtetit tė jetė pėr shtimin e prodhimit tė kėtyre artikujve. Po nga kėto shikojm dhe krahasime, na del se vezėt tona nuk shėnojnė ndonjė sukses. Kjo do tė thotė se tregtija jonė e kėtij artikulli, nuk ėshtė sa duhet e organizuar. Sa pėr anėn e prodhimit nuk mund tė pranohet se e kanė tė paktė dhe bile mė e mirė se ajo e vitit 1930, por ėshtė e sigurt se ky artikull nuk paraqitet nė tregun e jashtėm si ē‘duhet. Pra, kujdesi ynė duhet t‘i kushtohet tregtimit tė kėtij artikulli, qė do tė thotė, pėrmirėsimi i kualitetit dhe paraqitjes.

Jemi pas nė tregtinė e produkteve bujqėsore

Por del edhe njė gjė tjetėr nga ana studimi i satistikės. Kjo ėshtė se nė produktet bujqėsore, Shqipėria bujqėsore ka mbetur shumė pas. Barishtet (zarzavatet), dhe pemėt t‘ona, tė cilat i kemi me njė shumicė shumė tė madhe, pėrse tė mos figurojnė si artikull eksportimi? Pėrgjigjia ėshtė e thjeshtė: Vullneti dhe mungesa e njė organizimi pėr difuzimin (shpėrndarjen), e tyre. Kėtu do tė na lejohet tė ndalemi pak. Para disa vjetėsh, me rastin e botimeve tė satistikės s‘atij viti, me njė deficit tė madh, nė fletoret e vendit dhe nė dokumente, kishin dalė kompetentė qė mendonin se ishin, dhe duke i rėnė kumborės sė rrezikut, bėrtitnin; Ku vemi? Pyetja ishte plotėsisht e justifikueshme, sepse rezultat i satistikės, ish me tė vėrtetė alarmonjės. Por kur vinte rradha tė plotėsoheshin "ilaēet" e shėrimit, ose "masat e nevojshme", ata, tė ashtuqojtur kompetentė, propozonin: "t‘u mbyllnin derėn importimeve; tė denoncojnė traktatet" dhe tė tjera gjysma masa. Shkronjėsi i kėtyre rradhėve, atėhere pretendonte se njėpeshimi i ballancės s‘onė, nuk duhet t‘i kėrkohet me anė tė pakėsimit tė importimeve, tė cilat, siē do tė provojmė nė kėtė seri artikujsh, nuk mund t‘i kufizojmė, me qė janė tė nevojės sė parė tė domosdoshėm pėr jetėn dhe zhvillimin t‘onė, por me anė tė shtimit t‘eksportimeve.

Shqipėria ka mundėsi tė mėdha eksportesh

Shqipėria ka mjaft sende pėr t‘u eksportuar dhe mund tė prodhojė edhe lloje tė tjera, por kėto nga pikėpamja e kualitetit dhe tė paraqitjes sė tyre si mall tregtie, nė tregjet e jashtme bėjnė shumė pėr t‘u dėshiruar. Shteti pra, sipas nesh duhet interesuar pėr pėrmirėsimin e prodhimeve t‘onė nga pikėpamja e kualitetit dhe pėr organizmin e tregtimit tė tyre. Pėr sa i pėrket pėrmirėsimit tė kualitetit, duhet njė punė sistematike dhe qė tė kalojė njė kohė e gjatė. Lumturisht, ka njė kohė qė shėrbimet teknike bujqėsore dhe blegtorale si dhe pyjore, tregojnė njė veprimtari tė lavdėrueshme, pėr pėrmirėsimin e kualitetit tė prodhimeve t‘ona. Edhe sot, ndoshta shpejt ende, mund tė shifen disa pėrfundime tė kėnaqshme, meritė kjo e teknikėve t‘anė. Por shteti duhet tė interesohet kryesisht edhe pėr difuzimin (shpėrndarjen) e produkteve t‘ona. Kėtė gjė ėshtė njė gabim ta besojmė se mund ta fitojmė vetėm me anė tė traktateve tregtare, tė cilat mė shumė janė "betime apostolike", se sa faktorė serjozė pėr shtimin e eksportimeve. Neve, na duhet t‘organizojmė tregtinė t‘onė tė jashtme, nė mėnyrė qė produkti ynė t‘i paraqitet tregut, konsumatorit tė jashtėm nė formė tė sinkronizuar. Sot, malli ynė, paraqitet jashtė "mos mė keq". Nė ėshtė pak i dobėt nga kualiteti, paraqitet dyfish i dobėt nga tregtari eksportator i cili si ē‘e merr nga produkti edhe mė keq e dėrgon jashtė. Ndonjė kujdes serjoz nė paraqitjen e tij nuk tregon dhe sa pėr tė gjetur ndonjė treg mė tė mirė, ku do ta vendos nė njė shumicė mė tė madhe dhe me njė ēmim mė tė mirė, "nuk ēan aspak kokėn". I mėsuar tė tregtoj dy hapa larg tij, nė i shiti atje, mirė, nė mos...krizė. Pėr kėto dhe shumė tė tjera arsye, kishim propozuar qė tregtija e jashtme e jonė tė organizohet, duke krijuar edhe njė organizatė tė posaēme. Njė Institut pėr Tregtinė e Jashtme, i cili do tė kujdeset pėr gjetje tregjesh tė rinj dhe sidomos pėr paraqitjen e produkteve t‘ona. Nevojėn pėr institute kėsi llojsh e kanė ndjerė tė tėra pothuaj, shtetet e botės, midis tė cilėve edhe ata qė kanė njė zhvillim shumė tė madh dhe e kanė krijuar. Ca mė shumė pra duhet t‘i krijojmė ne qė jemi shumė pas si tregtar eksportorė. Por pėr kėtė gjė do tė flasim gjėrė e gjatė njėherė tjetėr...

Pėrmirėsimi i fuqisė blerėse tė popullit

Pėrmirėsimi i fuqisė blerėse tė popullit e gjejmė si pasojė e njė politike tė urtė tė Qeverisė sė sotme, e cila nė pjesėn e prodhimit t‘onė kombėtar ka treguar njė veprimtari duke i kushtuar njė interesim tė madh, duke u interesuar t‘u ndihmojė klasave t‘ona prodhonjėse. Nga pikėpamja e vleftės nė krahasim me vitin 1936, tregtija jonė gjatė vitit 1937 tregon: nė importime njė shtesė pėr 12.34% dhe nė eksportime njė shtesė pėr 36.86%. Nga pikėpamja e sasisė diferenca, nė pėrqindje shtese ėshtė shumė mė e madhe se kjo e vleftės, nė favor tė eksportimeve t‘ona. Gjithashtu, analogjia midis shtesės nė sasi dhe asaj nė vleftė nė krahasim me vitin 1936, nuk ėshtė pėr eksportimet, po ajo qė shifet nė importimet. Nė eksportimet kjo analogji, ėshtė mė e pakėt se nė importimet. Kjo provon se shtrenjtimi i mallrave t‘ona ėshtė analog me atė tė mallrave tė huaja. Mallrave t‘ona ose nuk iu pėrmirėsua ēmimi, ose ky pėrmirėsim ėshtė nė pėrqindje fare tė vogėl nė kundėrshtim me artikujt e importuar, ēmimi i tė cilėve pėrgjithėsisht ėshtė shtrenjtėsuar pėr njė pėrqindje tė mirė. Kjo duhet tė na bėjė tė mendohemi. Mallnat, qė ne eksportojmė, nuk fitojnė nė tregjet e jashtme ēmimin e tyre. Kjo, padyshim i dedikohet dobėsisė sė kualitetit dhe tė paraqitjes sė tyre. Prandaj i tėrė kujdesi ynė i duhet kushtuar tė dyja kėtyre pikave.

Pse duhen shtuar eksportet shqiptare

Ne kemi pretenduar shumė herė se njė peshim i ballancės s‘onė tregtare nuk duhet kėrkuar me anė tė kufizimit tė importimeve, tė cilat pėr ne, pėr jetėn dhe zhvillimin t‘onė, janė tė domosdoshme, por me anė tė shtimit tė eksportimeve. Importimet t‘ona do tė kufizohen vetėm kur do tė mund t‘i prodhojmė nė vėnd ato qė importojmė, siē u bė nė vitin e kaluar me ēimenton. Po tė interesohet shteti, siē u interesua pėr ēimenton, tė krijohet edhe industria e sheqerit, do tė kemi edhe zbritje tė defiēitit pėr 500.000 fr. ari. Njė vėshtrim nė radhorin e mallrave qė importojmė, na bind se atyreve ėshtė e pamundur t‘u mbyllim derėn e importimit dhe mjaft e dėmshme t‘u kufizojmė importimin, pa u siguruar mė parė pėr prodhimin nė vėnd. Ne importojmė sasira tė mėdha misėr, pėlhura pambuku, sheqer, lėkura tė punuara, lėndė ndėrtese, penj, maqina industriale etj., gjėra kėto pa tė cilat s‘mund tė rrojmė dhe tė zhvillohemi. Nuk ėshtė se nuk mundemi t‘i kufizojmė kėto importime, por kėtė gjė nuk mund dhe nuk duhet ta kėrkojmė me anė masash ligjore tė drejtpėrdrejta, por me anė tė njė pune serioze pėr prodhimin e tyre nė vėnd, siē u bė me ēimenton.




Investimi do sigurohej me tė ardhurat nga eksportet bujqėsore


"Nė Shqipėri duhet tė krijohet industria e sheqerit"


Nė analizėn vjetore tė statistikave tė tregtisė sė jashtme qė bėri Ministria e Financave e monarkisė sė Zogut nė vitin 1937, ndėrmjet tė tjerash doli si konkluzion se nė Shqipėri kishte ardhur koha qė tė ngrihej industria e prodhimit tė sheqerit dhe e pėrpunimit tė lėkurave nė vend. Lidhur me kėtė, nė botimin e asaj ministrie thuhej: "Mundemi fare lehtė qė tė krijojmė industrinė e sheqerit dhe tė lėkurave, tė cilat sigurojnė edhe njė lulėzim. Gjithashtu, mund tė krijojmė edhe industri tė tjera tė vogla, lėndėn e parė tė tė cilave mund ta gjejmė nė vend. Po kryesisht, mundemi tė kursejmė nja 2.000.000 qė pėr vit t‘i dėrgojmė jashtė pėr misėr dhe grur dhe t‘i shtojmė tė ardhurat t‘ona nga eksportimi i artikujve t‘onė blegtoral, bujqėsor dhe pyjor. Nuk ėshtė aspak pėr nder t‘onė tė importojmė misėr nga jashtė duke qenė se kemi tokė tė bollshme dhe pjellore. Me njė fjalė, ne na duhet tė zbatojmė njė politikė bujqėsore, blegtorale dhe pyjore. Qeveritė t‘ona duhet tė tregojnė ēdo kujdes dhe interesim, me qėllim qė t‘i japin bujkut ēdo mundėsi pėr tė shfrytėzuar tokėn shqiptare mė intensivisht dhe mė methodikisht. Dhe me njė gradė me tė vogėl. Duhet tė interesohen, pėr krijimin e rrethanave tė nevojshme, brenda sė cilave tė mund tė punojė kapitali shqiptar, duke krijuar disa industri tė reja. Pėr sa i pėrket pikės sė parė tė politikės qė duhet zbatuar pėr ēfrytėzimin mė sistematik tė burimeve t‘ona ekonomike, bujqėsisė, blegtorisė dhe pyjeve, ne, nuk e gjejmė veten t‘onė kaq tė fortė dhe tė pėrgatitur pėr tė bėrė ndonjė propozim konkret, por pėr sa i pėrket vėnjies sė kapitalit shqiptar nė punė pėr krijimin e disa industrive te reja, na gėnjen mendja se kemi njė farė zotėsie pėr tė propozuar".


Mendimi i ekonomistėve tė statistikės pėr uljen e evazionit fiskal


"Ulja e taksave doganore kufizoi kontrabandėn"


Nė botimin e Ministrisė sė Financave tė Shqipėrisė sė vitit 1937 nė lidhje me statistikat e tregtisė sė jashtme, ndėrmjet tė tjerash jepet edhe mendimi i ekonomistėve pėr dobinė qė solli nė atė vit ulja e taksave doganore, gjė e cila kushtėzoi edhe uljen e kontrabandės pėr shumė mallra qė vinin nga importi. Lidhur me kėtė, nė botimin nė fjalė, midis tė tjerash thuhet: "Edhe importimet t‘ona gjatė vitit 1937, u shtuan nė krahasim me vitin 1936, si pėr sasi, ashtu dhe pėr vleftė. Kėshtu, pėr sasi, kemi kėto shtesa: Grurė, 44.75%, sheqer, 10.8%, lėkurė tė punuara, 75%, penj leshi, 33.5%, penj pambuku, 11,4%, pėlhurė tė mėndafshtė, 25%, automobila, 30%. Kemi rritje, misėr 21,5%, ēimento 27% dhe disa artikuj tė tjerė. Nga ē‘shifet njė shtesė shumė e madhe konstatohet nė pėlhurė tė mėndafshėt. Kėtė shtesė, Seksjoni i Satistikės e shpjegon me faktin se u ul taksa doganore dhe pra u kufizua kontrabanda, qė ushtrohej nė vitin tjetėr nga shkaku i doganės sė lartė. Ėshtė mė e sigurtė se tagrimi i naltė ushqen kontrabandėn, sepse presupozon pasurimin pa mundime, por ne nuk kujtojmė se shtesa konstatuese u shkaktua vetėm se u zbrit taksa doganore. Faktor kryesor ky, por ka edhe faktorė tė tjerė midis sė cilėve njė vėnd me rėndėsi zen, pėrmirėsimi i fuqisė blerėse tė popullit t‘onė. Po kėtė gjė nėse u shtua fuqia blerėse e popullit t‘onė, na thonė edhe shifrat e tjera, si t‘artikujve qė tregtojnė, ashtu dhe tė atyre qė tregojnė zbritje. Nė fakt ėshtė zbritur importimi i ēimentos dhe i duhanit, sepse gjatė vitit tė kaluar Shqipėria e prodhoi vetė ēimenton pėr aq sa i duhesh dhe kish njė prodhim shumė tė mirė misri. Sa pėr zbritjet e tjera, janė tė parėndėsishme. Por shohim njė shtesė nė grurė, oriz, sheqer, kafe etj., nevoja tė dorės sė parė tė popullit fukara".

 

Njė udhėtim turistik nė Korēėn e fundviteve ‘30
17/06/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=20757

Dossier

Njė udhėtim turistik nė Korēėn e fundviteve ‘30

Qyteti i Korēės tė ofron jo vetėm njė klimė ideale, jo
vetėm ajėr tė dėlirėt, jo vetėm ujė tė lehtė, tė
shėndetshėm dhe tė ftohtė, por edhe gjithė lehtėsirat
e jetės. Me 12 deri 15 fr. ar nė muaj gjen njeriu nė
Korēė njė dhomė tė mirė, tė mobiluar bukur, me njė ose
dy shtretėr. Ushqimi nuk ėshtė i shtrenjtė. Mishi i
Korēės shumė i shijshėm, vezė, pula dhe qumėsht boll,
gjalpi i parfumuar, fruta dhe zarzavate mė mirė se
kudo gjetkė. Edhe dėfrimet nuk mungojnė. Hyrja nė
kinema ku luhen po ata filma qė sillen edhe nė Tiranė,
kushton 2 lekė nė lozhė dhe 1 lek nė parter. Kėshtu
shkruante nė mes tė tjerash pėr qytetin e Korēės njė
nga gazetat e shumta tė periudhės sė Monarkisė sė
Zogut nė fillimin e verės sė vitit 1938, kur
pėrgatitej tė fillonte sezoni turistik i verės dhe ai
qytet popullohej nga vizitorė dhe pushues tė shumtė,
vendas dhe tė huaj. Po cilat ishin resurset e tjera qė
u ofronte qyteti i Korēės dhe fshatrat e tij turistėve
dhe vizitorėve tė shumė gjatė viteve tė Monarkisė sė
Zogut dhe me ēfarė problemesh pėrballej ai qytet
asokohe? Cili ishte roli dhe puna qė bėnin asokohe
bashkitė, komunat si dhe Enti Kombėtar i Turizmit pėr
nxitjen dhe zhvillimin sa mė tė madh tė turizmit nė
atė qytet me njė klime tė shkėlqyer? Lidhur me kėto
dhe tė tjera probleme tė kėsaj natyre na njohin disa
shkrime dhe reportazhe, tė cilat i kemi shkėputur nga
shtypi i Monarkisė sė Zogut tė vitit 1938, duke i
botuar pa asnjė ndryshim dhe nė gjuhėn zyrtare tė asaj
kohe.

Korēa, vend ideal verimi
Tė mbytur nga vapa e kryeqytetit- nė mungese villash
nė ranishten e Durrėsit- me shumė shokė u muarrmė vesh
tė ikim pėr disa ditė nė Korēė. Zoti i bekoftė
"automobilxhinjtė" qė grihen midis tyre dhe na
transportojnė me 10-15 leka nga Tirana gjer kėtu.
Erdhėm nė Korēėn e freskėt, pa pluhur, pa mushkonja,
me ujė tė kulluar tė ftohtė, me njerėz simpatikė,
inteligjentė, dashamirės dhe punėtorė. Jemi tetėqind e
kusur metra mbi nivelin e detit, vėnd ideal pėr verim.
Pėr Korēarėt qė jetojnė dimėr e verė kėtu, duhet
ndoshta njė vėnd tjetėr mė i naltė pėr tė nderruar
ajrin nė stinėn e verės. Por pėr Tiranasin, Durrsakun,
Shkodranin, dhe shokėt e tyre qė jetojnė disa metra
pėrmbi det, vetėm qyteti i Korēės ėshtė vendi ideal
verimi, pse ka shtatėqind e kusur metra ndryshim
naltėsije. Dhe tė afron qyteti i Korēės, jo vetėm njė
klimė ideale, vetėm ajr tė dlirtė, jo vetėm ujė tė
lehtė, tė shėndetshėm dhe tė ftohtė, por edhe tė
gjithė lehtėsirat e jetės. Me 12 gjer 15 fr. ar nė
muaj, gjen njeriu nė Korēė njė dhomė tė mirė, bukur tė
mobiluar, me njė ose dy shtretna. Ushqimi nuk ėshtė i
shtrenjtė. Mishi i Korēės shumė i shijshėm, vezė, pula
dhe qumėsht boll, gjalpi i parfumuar, fruta dhe
zarzavate mė mirė se kudo gjetkė. Edhe dėfrimet nuk
mungojnė. Hyrja nė Cinema ku lohen po ato filma qė
sillen edhe nė Tiranė, kushton 2 lekė nė lozhė dhe 1
lek nė parter. Jashtė Korēės ka kopshte-kafeane tė
bukura me muzikė dhe vėnd tė posaēmė pėr tė kėrcyer,
lokale familjare ku kafja kushton vetėm gjysėm leku.
Ka pastaj restaurante tė mira e tė pastėrta, me ēmime
shumė tė arsyeshme (me kushtin tė flasėsh shqip, pse
ndryshe tė marrin pėr tė huaj dhe atėhere nuk
garantojmė pėr ēmimet), ka mish tė pjekur qė shitet me
kantar, me okė, fare lirė, ushqim kryesor pėr familjet
qė verojnė kėtu.
-Ky mishi i pjekur ėshtė njė bekim Perėndije dhe njė
shpėtim pėr ne- mė thosh njė mik kavajas qė ka ardhur
tė verojė nė Korēė vetė i tretė.
-Pse? E pyeta plot kureshtje.
-Sepse me mish tė pjekur, tė cilin e gjen gjithmonė
taze dhe tė lirė nė ēmim, me njė sallatė tė mirė dhe
me pak djathė e fruta, hamė bukė nė shtėpi, d.m.th. nė
odėn qė kemi zėnė me qera, pa qenė tė detyruar tė
gatuajmė. Nga ndonjėhere xheku dėrgojmė ndonjė tavė nė
furrė. Nė kėtė mėnyrė me shumė ekonomi, shkojmė nė
Korēė dy muaj fare mirė. -Dhe kini parė ahir nga
klimati i kėtushmė?
-Pėrsėtepėri. Nė dy muaj, im bir shton kėtu 5-6 qillo.
Qė kur kemi filluar tė vijmė nė Korēė e kemi dėbuar
doktorin nga shtėpia! Korēa ka dhe njė tjetėr
avantazh. Ka okė nė vėnd tė kilogramit. Okėn turke tė
moēme.
Nata nė Korēė
Nė mbrėmjet e ngrohta tė verės, Bulevardi Zog I i
Korēės ėshtė vendi mė i pėlqyer pėr shėtitjet. Qindra
vetė, gra e burra, shėtisin krah pėr krah dhe
grupe-grupe nėpėr Bulevard. Ėshtė njė pamje e bukur
oksidentale qė nuk mund ta paraqes sot pėr sot asnjė
qytet tjetėr i Shqipėrisė. Njė kafehanė-kopsht nė fund
tė Bulevardit dhe njė tjetėr, mė e madhe e mė e bukur
nga udha e Mborjes, e saze dhe vėnd tė posaēmė pėr tė
kėrcyer, i japin vizitorit njė vėnd tė freskėt e tė
pėlqyer shplodhje nė netėt e ngrohta. Natėn nė Korēė
nuk ka lagėshtinė, prandaj nata verore ėshtė e ėmbėl
nė kėtė qytet malor. Gjumi ėshtė i lehtė dhe nė
mėngjez njeriu ēohet i freskėt dhe i pėrhtėritur, plot
qejfe e shėndet.
Mungon njė zyrė turistike
Pėr ata qė kanė nevojė ta ndėrrojnė ajrin dhe qė xhepi
nuk ua lejon tė shpenzojnė shumė, qyteti i Korēės dhe
katundet piktoreske tė qarkut, janė shpėtimi. Si nėpėr
katundet Dardhė, Voskopojė, Vithkuq, Hoēisht,
Boboshticė, ashtu dhe brenda nė qytet, gjenden mjaft
dhoma ose shtepi qė lėshohen me qera pėr stinėn e
verės, por veruesi s‘ka se qysh vjen nė kontakt me to.
Mungon nė Korēė njė zyrė e posaēme turistike e cila tė
kujdeset e tė regjistrojė me kohė kėto banesa bashkė
me ēmimin pėrkatės qė tė mundė t‘u shėrbejė informata
tė sigurta tė interesuarėve. Njė e tillė zyrė duhet
krijuar sa mė shpejt. Edhe Enti Kombėtar i Turizmit
edhe Bashkia e Korēės e kanė pėr detyrė ta pėrkrahin
zhvillimin turistik tė qytetit dhe tė qarkut, prandaj
mundin tė shpenzojnė aq sa duhet pėr t‘u mbuluar
qeraja e njė zyre tė vogėl dhe rroga minimale e njė
nėnpunėsi qė do tė merret me kėtė punė. Kurrgjė tjetėr
tė mos bėj kjo zyrė veēse regjistrimin e banesave dhe
pensioneve edhe shpėrndarjen e informatave, prap e
vlen barra qiranė. Nė realitet kjo zyrė do tė ketė
mision mė tė gjėrė dhe do tė sjellė shėrbime shumė tė
mėdha. Ta dashurojmė e ta ndihmojmė Korēėn, pse nga
ē‘do pikėpamje e meriton. (Gazeta "Drita", 24.VI.1938,
shkrimi i gazetarit, Gjergj Bubani).
Si u prit tė nxehtėt e parė nė Korēė.
(Panairi i Shesteve-Ekskursionet nėpėr fshatrat)
Panairi tradisjonal i shesteve u ndihmua sivjet prej
njė kohe tė bukur por tė nxetė. Pothuaj tė gjithė
korēarėt, i math i e vogėl, ngrihen dhe shkojnė nė
Mborje pėr t‘u ndodhur nė kėtė panair tė pasur nė
dėfrime tė thjeshta po tė kėndėshme. Korēarėt, tė
Djelėn e shkuar, me rastin e kėtij kremtimi, bėnė
pėrshėndetjen e parė nėpėr fusha mė tė nxehtėt e
verės. Rruga qė shpije pėr nė Mborje, njohu nė kėtė
ditė lėvizjen mė tė madhe. Automobilat, dhe
kėmbėsorėt, burra, gra, fėmijė, tė gjithė me pajisje
ekskursioni, formojnė njė varg qė mbush nė gjatėsi dhe
gjerėsi rrugėn e Mborjes. Korēa plakė dhe njėkohėsisht
nuse, e priti me krahė hapur ngrohtėsinė e verės.
Dėfreu dhe u gėzua. Panajiri i shesteve ka qenė njė
rast i mirė pėr ta ndjerė kalimin nga njė Prandverė
dimėrore, siē ka qenė sivjet, nė njė Verė tė plotė.
Por Korēa nuk ėshtė e padurueshme nė Verė. Me klimė tė
shėndetėshme, ky qytet, ka disa kopshte tė bukura pėr
rreth tij qė vlejnė pėr ta zbavitur popullin dhe pėr
t‘i dhėnė erė tė pastėr. Kėtu i kalon orėt e pushimit
korēari kėtu shkon edhe vizitori orėt e shplodhjes.
Te kopshti i Petraq Osmanlliut
Ėshtė me tė vėrtetė njė kėnaqėsi e thellė tė kalosh
disa orė nė kopshtin e Petraq Osmanlliut qė ndodhet nė
rrugėn e Mborjes dhe disa hapa mė larg nga ndėrtesa e
re e Liceut Kombėtar. Me rastin e panairit tė
shesteve, njė shumicė e madhe nga populli, qė
gumėzhinte nė rrugėt e Mborjes, u ndal nė kėtė kopsht
ose mė mirė, nė kėtė pyll tė vogėl dhe tė
sistematizuar. Kėtu sheh njė ndėrtesė tė bukur nė mes,
tė mbuluar me degėt plot hije tė pemėve tė shumta dhe
plot tryeza dhe karrike tė shpėrndara nė rregull, ndėr
kėnde tė bukura tė kėtij pylli magjik. Vetė korēarėt e
kanė ngjitur emrin "Parajs" kėsaj natyre tėrheqėse, qė
soditet nė kėtė kopsht. Mė shumė se 600 veta gjetėn
kėtu duke u kthyer nga panairi, njė vėnd se ku tė ulen
dhe pije tė ftohta dhe tė zgjedhura. Tė grumbulluar nė
hijet e dėndura tė pemėve tė mėdha, paret e ndryshme
shijojnė muzikėn e orkestrės, thėthijnė erėn e pastėr
dhe tė freskėt midis njė natyre tė zbukuruar me lule
dhe me ngjyra jeshile qė e zotėron kudo kėtė park
madhėshtor. Me tė tilla lokale, Korēa, qytet i math,
ėshtė edhe njė qėndėr verimi. Pėr ata qė nuk janė nė
gjendje tė largohen prej qytetit, tė tilla parqe janė
njė shpėtim i vėrtetė. Gjejnė njė vėnd ku ta kalojnė
kohėn e pushimit dhe tė forcojnė shėndetin.
Nė Drenovė
Nė Drenovė, kėtė ditė, u shtrua njė drekė e pasur nga
kėshilla (Kėshilli i Kishės, shėnimi ynė), katedrale
pėr pjestarėt e korit tė Mitropolisė, kor i cili
vepron nėn drejtimin e palodhur tė tė prof. Sotir
Kozmo. Nė kėtė drekė muarėn pjesė, pėrveē korit miks,
i pėrbėrė prej 60 vetash, djem dhe vajza. Mitrofori i
Math, At Vasil Marko dhe kėshilla e kishės. Muarėn
pjesė kėtu edhe gjithė nxėnėsit e Seminarit Orthdoks
"Jovan Banka". Njėkohėsisht nė fabrikėn e alkoolit
"Merkur" tė z. Llambi Mano, drejtor i shoqėrisė nė
fjalė dhe Kryetar i Odės sė Tregtisė, shtroi njė drekė
tė pasur pėr kėshillėn e Odės, ku muarėn pjesė, pėrveē
kėshilltarėve, edhe poeti Asdren. Tė Djelėn qė vjen,
shoqėria jashtėshkollore "Rinia Korēare", dega
theatrore, do tė bėjė njė ekskursion tė math familjar
nė Bradvicė, ku do tė marrin pjesė afro 200 vetė. Kėto
lėvizje ekskursioniste po shėnojnė nė Korēė njė
gjallėri tė dalluar.
Shėtitja e madhe turistike e degės teatrale tė
shoqėrisė "Rinia Korēare" nė Shėn-Kostandin tė
Bradvicės. Morėn pjesė 200 djem e vajza. Njė lėvizje e
brendshme turistike ėshtė duke u ringjallur nė qytetin
t‘onė: ekskursionet turistike nėpėr malet dhe vendet
turistike tė Korēės, janė organizuar shpesh nė kėto
javė. Dhe ėshtė mėkat qė korēarėt, dhe sidomos
djalėria, nė ditėt e pushimit, tė mbyllen nėpėr
kafenetė ose brenda qytetit, kurse kėto ditė kanė
mundėsi qė t‘i kalojnė ne kontakt me natyrėn, nė ajrin
e pastėr dhe plot shėndet. Drenova, Boboshtica,
Dardha, Voskopopja, Vithkuqi dhe Pogradeci, janė vise
tė bukura dhe tė shėndetėshme ku djalėria korēare mund
tė dėfrehet pa masė. Sidoqoftė lėvizjet turistike tė
kėsaj vere, dhe sidomos ekskursioni i math i
pardjeshmė i organizuar nga dega theatrale e shoq,
"Rinja Korēare", na japin shpresė pėr njė fillim tė
vazhdueshėm nė zhvillimin e turizmit tė brendshėm tė
qarkut t‘onė.
Shėtitja turistike e shoqėrisė "Rinija Korēare"
Ėshtė e para herė qė u realizua njė shėtitje turistike
kaq madhėshtore prej rinisė Korēare. Zakonisht
shėtitjet turistike dhe pik-niket organizohen midis
shokėsh dhe tė njohurve; por ekskursioni i pardjeshmė,
nuk ish i tillė sepse kish edhe qėllim vėllazėrimi
midis rinisė: shumica syresh nuk njiheshin aspak midis
tyre, por nė sajė tė kėtij ekskursioni u njohnė dhe
kaluan njė ditė tė lumtur dhe me kėngė e valle nė
pyllin romantik tė Shėn-Kostandinit tė Bradvicės.
Shėn-Kostandini i Bradvicės, ndodhet vetėm nja 20 km.
lark Korēės, nė malet e "Moravės". Me qenė se nė
grupin madh prej 200 vetash merrnin pjesė afro 70
Zonja dhe Zonjusha, u vendos qė nisja nga Korēa tė
bėhet jo mė vonė se ora 2, ditėn e Djelė, para
mėngjezit me qėllim qė udhėtimi tė bėhej ngadalė pėr
tė mos i lodhur vajzat. Pikėrisht nė orėn e caktuar,
tė 200 ekskursionistėt muarėn udhėn e Bradvicės; nata
ishte shumė e bukur dhe hėnė e plotė; nėn jehonat e
kėngėvė kombėtare, qė tingėllonin tė fuqishme nė
qetėsinė e natės, karvana njerėzore kaloi permes
katundit Mborje dhe hyri nė grykėn e skėrkės. Ndonėse
rruga ishte mjaft e pėrpjetė, djemtė nuk pushonin sė
kėnduari. Me tė dalė nga gryk e thatė dhe e zezė, u
pėrshkuan pyjet e dėndura tė Moravės. Pas dy orėsh
udhėtimi nė vendet piktoreske dhe tė veshura me pyje,
u arrit nė "Ēezma e Gjergos", ku ish i paracaktuar
stacioni i parė. Kėtu i gjith grupi u ndal pėr tė
ngrėnė mėngjezin. Uji i "Ēezmės sė Gjergos", vlen sa
pėr gjysėm birre, me qėnė se prej kėtij uji fabrikohet
birra e shijshme e Korēės. Kėtu Shoqėria "Birra Korēa"
ka instaluar njė depo tė madhe dhe sė kėtejmi me
sulina (tuba, shėnimi ynė), e shpje deri nė fabrikė.
Nė lėndinėn e ēėzmės, tė rinjtė e grupit u njohnė
midis tyre. Pas njė shlodhje prej gjysėm ore, udhėtimi
rifilloi pėr tė prekur majėn e Moravės, nja 1.700 m. e
lartė; ja Bozdoveci plot pishė; pak mė tutje nga
perėndimi, Skėrkat e Thata. Nė fund shumė larg tė
pėrshėndesin me madhėshti malet e Ostrovicės, tė
mbuluara akoma me dėborė. Nga Juga; "Guri i mprehtė"
dhe malet e Dardhės, ja "Guri i Capit".
Nė Shėn-Kostandin
Njė pyll i dėndur me drurė ahu shekullorė, njė ēezmė
me ujė tė ftohtė, disa lėndina tė bukura dhe kisha, i
plotėsojnė bukuritė e kėtij vendi romantik. Disa
shokė, qė kishin ardhur qė tė Shtunė me ushqimet e
nevojshme i presion ekskursionistėt. Njėzet minuta
pushimi nė lėndinėn e bukur, qe e mjaftueshme pėr t‘u
ēlodhur nga udhėtimi i katėr orėve. Zonjat dhe
zonjushet u zunė dorė pas dore duke kėnduar, filluan
tė lozin valle, kurse djemtė nisėn lodra tė ndryshme.
Pėr gėzimin e tė gjithėve njė grup sazexhinjsh tė
paftuar mbėrriti pas pak. Vallet kombėtare hiqeshin me
krenari nga djemtė dhe me elegancė nga vajzat. Pak mė
tutje, dy grupe tė vogla ja kishin shtruar shqiptarēe.
Me kėngė, raki dhe birrė. Ora mė 11 dreka ish e
shtruar nėnė hijen e drurėve dhe tė gjithė zunė vėnd.
Nga dy kupa uzo-jo pėr tė hapur oreksin, pse asnjėri
nuk e ndiente kėtė nevojė-por pėr tė uruar njėri
tjatrin, u zbrasnė. "Brom, Akim", tė kam gjetur.
"Krainar", tė gjetshin tė mirat "uratė" dhe e gjeē nga
njerėzia, kėshtu djemtė thėrriteshin me emra e
ndryshme tė roleve qė kishin lojtar nė skenė. Dreka
nuk vazhdoi shumė pse sazexhinjtė i vazhdonin pa
lodhur avazet e kėrcimit dhe rinisė i ziente gjaku.
Dėfrimi vazhdoi i pareshtur deri mė ora 3 pas dite; u
dha shenja e nisjes dhe mbas 10 minutash, grupi mori
rrugėn pėr nė Korēė. (Gazeta "Drita", 24.VI.1938,
autori, KTONA)
Dardha e Korēės
(Vendi mė i bukur pėr verim-Bukuri natyre tė
pashoqe-Jeta e zhvilluar e Dardhės). Nuk ėshtė bėrė
gjer mė sot njė propagandė sistematike pėr viset e
bukura tė Shqipėrisė. I detyrohet mbase kėtij shkaku,
fakti qė natyra tėrheqėse dhe plot shėndet e vendit
t‘onė nuk njihet sa duhet prej shumicės. Qėllimi ynė
nuk ėshtė qė t‘u shėrbejmė atyre pak familjeve, tė
cilat mot pėr mot, shkojnė pėr verim nė anėdet a nė
mal. Kėto, prej provės qė kanė bėrė, i njohin cilėsitė
e kėtyre viseve. Pėrveē kėsaj do tė ishte njė shėrbim
i kufizuar po tė ndaleshim vetėm kėtu. Mendojmė pra,
t‘i japim lėvizjes sė verimit njė lloj popullariteti.
T‘i njohim vendet t‘ona klimaterike sa mė shumė dhe tė
shkaktojmė kėshtu njė lėvizje mė tė dendur. Lėvizja
ėshtė shenja e gjallėrisė dhe forcimi i kėsaj sjell me
vete mirėqėnien. Po cilat mund tė jenė viset mė tė
bukura tė verimit? Ja, pėr shėmbėll, Dardha e Korēės
pėrmbush tė gjitha kushtet qė i japin tė drejtė kėsaj
tė zėrė njė vėnd nderi nė vargun e viseve t‘ona
verimi. Ka dy tė mira: natyrė shumė tė bukur dhe
shoqėri tė zhvilluar. Vjet, nė kėto kohė, njė nga
redaktorėt t‘anė qė e vizitoi Dardhėn, botoi njė
pėrshkim tė gjatė mbi jetėn dhe natyrėn e kėtij vendi
shumė tėrheqės klimaterik. Po ribotojmė kėtu njė pjesė
tė atij reportazhi.
Duke vajtur nė Dardhė
Filloi e pėrpjeta pėr nė Dardhė. Kalojmė pak kilometra
dhe ndjen se njė natyrė e shumėllojshme tė rrethon.
Asgjė nuk ėshtė monotone. Udha, qė shkon rrėzė maleve
tė Bigllės, le nė tė dy anėt pamje tė bukura. Po bėhen
mė tė bukura kur nis e gjelbėron i tėrė vendi. Malet
nuk janė tė thatė, janė pylle. Ngjyra jeshile, qė
dominon tani kudo, tė shplodh syrin. Vijat e maleve,
qė diku pėrfundojnė mė ndonjė tė pjerur tė egėr, diku
pėrkulen vetėm, formojnė vijėn e horizontit tė
ngushtė. Nuk ėshtė si nė fushė kėtu, ku vėshtrimi
shtrihet nė hapėsirė. Nė tė 17-in kilometrin nga
Korēa. Pa u mbushur edhe njė kilometėr duhet tė
ē‘lodhemi nė Dardhė. Po pse nuk duket, ku ėshtė
Dardha? Rruga kalon tani pėrmes pyllesh. Njė pamje
piktoreske jashtėzakonisht e bukur zhvillohet para
syve kur automobili kthen edhe njė brryl rruge dhe le
tė duket njė pjesė e Dardhės. Koria e Shėn Pjetrit,
guri i vjeshtės pėr karshi, kodrat suare nė Perėndim
dhe kodrinat pranė rrugės sė Devollit nė Lindje dhe nė
mes Dardha. Natyra ėshtė treguar shumė dorlėshuar. I
ka falur Dardhės klimė tė mirė dhe e ka stolisur me
ngjyrat mė tė bukura. Dardharėt nuk kanė prishur asgjė
nga kjo bukuri, pėrkundrazi janė kujdesur me kohė ta
ruajnė. Po si ėshtė krijuar ky nivel jetese nė Dardhė?
Ėshtė i pasur vendi nė vet-vete. Jo, vendi asgjė nuk
prodhon. Dardharėt shkonin nė mėrgim, themi shkonin se
tani askush nuk mund tė lėvizė vendit. Dyert e
kurbetit u mbyllėn. Dardharėt duhet tė rrojnė nė
Dardhė. Po ē‘tė bėjnė kėtu? Ėshtė pėr t‘u ēuditur se
si nuk u shpėrngul fare populli nga ky vėnd! Dikur
pėrmbi 2000 banorė, sot afro 1100 frymė janė tė
shtėrnguar tė rrojnė nė kėtė vėnd shumė tė bukur si
pozicion, po tė varfėr nga pasuria e tokės. T‘i
shfrytėzojmė pyllet? Do tė ishte njė krim. Do tė
shembej, do tė humbiste tėrė bukuria e Dardhės, tėrė
vepra e piktores Natyrė qė e stolisi me ngjyrat mė
tėrheqėset nė kėtė vėnd klimaterik me vlerė tė madhe.
Dhe tani Dardha ēmohet si vėnd i tillė dhe prandaj,
vijnė kėtu nga tė gjitha vendet e Shqipėrisė pėr ta
kaluar stinėn e verės. Dardha u bė njė vėnd verimi me
rėndėsi nė qarkun e Korēės. Pėr kėtė kontribuoi natyra
dhe Dardharėt. Bėnė sakrifica, shkrinė mėndime jo
vetėm dardharėt qė banojnė sot nė kėtė katund-qytet,
por edhe bijt e dardhės qė ndodhen nė Amerikė, Rumani
dhe Greqi. Kėto kanė qenė kurbetet e Dardharėve. Aje
kanė formuar shoqėri, kan mbajtur tė pashur zjarrin e
dashurisė pėr Atdhenė e tyre, kanė ruajtur kombėsinė
dhe i kanė ndihmuar Shqipėrisė dhe Dardhės. I pari
klub shqiptar nė Amerikė u themelua nga Dardharėsit mė
1909, nė E Cabridge, Mass. Sot Shoqėria "Bleta" e
Dardharėve tė Rumanisė kanė dėrguar tė holla, me tė
cilat ėshtė ndėrtuar shkolla, janė hapur rrugė, janė
bėrė ēezma. Ujėt pėr tė pirė, ėshtė i bollshėm nė
Dardhė.


Nė kopshtin "Turist-Park", vizitorėve nuk u mungon gjė

"Dardha, njė perlė turistike pėr pushime"

Nė reportazhin e gazetės "Drita" mbi resurset e mėdha
turistike tė Korēės dhe fshatrave tė saj, midis tė
tjerash jepet edhe njė panoramė e shkurtėr pėr
Dardhėn, fshatin e famshėm tė njohur mė sė shumti edhe
pėr bukuritė e shumta qė u ofronte vizitorėve nė atė
kohė. Lidhur me kėtė, midis tė tjerash aty thuhet:
"Pranė pyllit tė Shėn Thanasit, nė njė pozicion tė
pėrshtatshėm dhe tė bukur, ndodhet hoteli
"Tursit-Park". Kopshti i bukur i kėtoj lokali mbledh
tė gjithė sa verojnė nė Dardhė. Lark nga fshati nė njė
lartėsi 1344 m. (qėndra e Dardhės ka lartėsinė 1316
m.), "Turist-Park" u fal vizitorėve vendin mė tė
pėrshtatėshėm pėr tė kaluar ditėn. Ata qė banojnė
nėpėr shtėpit dhe hotelin qė ndodhet brenda nė fshat,
e kalojnė pjesėn mė tė madhe tė ditės nė kopshtin e
bukur tė "Turist-Park"-ut. Vizitorėve tė Dardhės nuk u
mungon asgjė. Dardharėt e kanė tė zhvilluar shumė
ndjenjėn e hospitalitetit, u ndihmojnė dhe u sjellin
lehtėsira atyre qė vijnė pėr verim. Si tė zhvilluar qė
janė, e kanė kuptuar se pėr vėndin e tyre turizmi
pėrbėn njė tė ardhur me rėndėsi, e vetmja e ardhur qė
mund tė ketė sot Dardha. Aqė privatėt sa edhe shoqėria
"Shpresa" e Dardharėve bėjnė ēmos pėr t‘a bėrė Dardhėn
tė vizitohet sa mė shumė nga shqiptarėt dhe nga tė
huajt. Kjo shoqėri mban nė disa tė ndara tė ndėrtesės
sė shkollės zyrat e saj dhe bibliotekėn. Librat e
kėsaj biblioteke janė botime shqipe tė vjetra dhe tė
reja. Njė shumicė e tyre janė prej bibliotekės sė
klubit tė tė "Rinjėve Dardharė tė Amerikės", me qenė
se pas shpėrndarjes sė kėtij klubi, pasuria shkoi nė
posedim tė Shoqėrisė "Shpresa" tė Dardhės. Qėnia e
kėsaj biblioteke me njė rregullim tė vogėl, munt t‘u
shėrbejė pėr studime jo vetėm Dardharėve, por edhe
vizitorėve qė vijnė kėtu. Nuk duhet lėnė pa u
pėrmėndur edhe ujėt mineral qė ndodhet 10 minuta larg
qėndrės dhe qė pėrdoret si pas rekomandimeve tė
mjekėve pėr sėmundje tė stomakut dhe tė veshkave. Si
pėrfundim duhet thėnė se Dardha qėndron nė rradhė e
parė tė vėndeve t‘ona klimaterike si klimė dhe si
shoqėri e zhvilluar".


Gazeta "Drita" e Tiranės shtronte problemet e shumta

"Ē‘duhet bėrė pėr zhvillimin e turizmit nė Korēė"

Nė reportazhin e bėrė nga qyteti i Korēės dhe fshatrat
e tij me pika tė shumta turistike, gazeta "Drita" e
Tiranės analizonte edhe problemet e shumta qė duheshin
zgjidhur nė mėnyrė qė turizmi nė atė qytet tė merrte
njė zhvillim sa mė tė madh dhe turistėt e huaj tė
ndjeheshin sa mė mirė. Lidhur me kėtė, nė reportazhin
nė fjalė, midis tė tjerash thuhet: "Jemi nė prag tė
pranverės. Mas njė dimri tė gjatė dhe tė egėr, duhet
tė pėrgatitemi pėr tė filluarė aktivitetin nė tė
gjitha degėt, me qė nė dimėr nuk kemi mundėsi tė
punojmė. Njė nga kėto degė ėshtė dhe ajo e turizmit.
Natyrisht se nė dimėr nuk kemi ē‘bėjmė nė lėmėn e
zhvillimit turistik, pėrpos pėrgatitjeve dhe pllaneve
qė duhet tė zhvillojmė verėn e ardhme. Duke mbyllur
bilancin e aktivitetit turistik gjatė verės sė
kaluarė, tė mundohemi tė ndreqim tė metat qė u
shėnuanė, duke pėrpjekur njėkohėsisht tė pėrmirėsojmė
mjetet pėr pritjen e turistave si nė hotele,
restaurante komunikasione etj. Nuk kemi dijeni se
ē‘bėhet nėpėr qytete tė tjera tė Mbretėrisė, as qė
dimė se ē‘ka bėrė "Enti Kombėtar i Turizmit" nė kėtė
fushė, por dimė qė neve kėtu nė Korēė mjerisht s‘kemi
bėrė gjėsendi, dhe as qė ndjehet nonjė interes i math
nga kompetentėt pėr zhvillimin e turizmit. Me kėdo tė
bisedosh ėshtė i njė mėndje se turizmit i duhet dhėnė
rėndėsia mė e madhe, por me gjithė kėto, askush nuk
merre inisiativėn pėr tė krijuar njė shoqėri pėr
zhvillimin e turizmit. Zhvillimi i turizmit sot ka
marr njė hov tė madh nė tė gjitha shtetet e
pėrparuara. Janė krijuar ente dhe shoqėrira tė
ndihmuara me fonde tė konsiderueshme prej shteteve
pėrkatėse. Dobitė e mėdha ekonomike, shoqėrore dhe
kulturave, qė sjell turizmi janė tė pa bisedueshme.
Ndėr ne turizmi ka filluar tė zhvillohet nėr vitet e
fundit, me pėrpjekjet e Entit Kombėtar tė Turizmit,
dhe pėrfundimet kanė qenė tė mira, por jo tė
shkėlqyera. Arsyet janė tė shumta. Njė nga arsyet
kryesore padyshim ėshtė desinteresimi i popullit, dhe
e dyta, mungesa e mjeteve konfortabile pėr pritjen e
turistave tė huaj. Me qė bėjmė fjalė pėr Korēėn, po
japim njė shembull: Sikur tė behet e mundur tė
vizitojė qytetin t‘onė njėherėsh njė grup prej 100
turistash, Korēa nuk ka hotele konfortabile ku tė
flenė. Gjithashtu sikur tė duan kėta turista tė
vizitojnė rrethet e Korēės, qė tė themi se nuk do tė
gjejnė fare mjete komunikasjoni, por pa dyshim se kėto
mjete do tė jenė shumė tė shtrenjta dhe tė
papėrshtatėshme. Thamė mė sipėr se Enti Kombėtar i
Turizmit, po zhvillon njė aktivitet tė gjallė dhe tė
vazhdueshėm propagande turistike. Por ky aktivitet,
sado i gjallė qoftė, nuk mundet kurrsesi tė japė
pėrfundimet e dėshiruara, pa ndihmėn e popullit
pėrgjithėsisht, dhe tė bashkive dhe tė komuneve
veēanėrisht. Populli duhet tė kuptonjė se ē‘do santim
qė len turisti nė vendin e tij, hyn drejt ose
tėrthorazi nė xhepin e tij. Kjo ėshtė njė nga arsyet
qė ē‘do njeri tė ndihmojė me ēdo mjet zhvillimin e
turizmit. Ėshtė e pamundur qė Shteti ose Entet e
Turizmit t‘i bėjnė tė gjitha. Po sjellim njė shembull
tė vogėl pėr desinteresimin e popullit ndaj turizmit.
Vitin e kaluar kish ardhur njė grup turistash nė
Korēė. I takuam gjatė bulevardit dhe na kėrkuan disa
shpjegime nė njė gjuhė tė huaj qė ne nuk i dinim. Qė
tė mund t‘u shėrbejmė, shkuam nė kafenenė mė tė afėrme
dhe atje ju lutmė njė zotnije qė fliste atė gjuhė t‘u
japė shpjegimet e dėshiruara turistave. Po zotnia qė
po bėnte muhabet, na u pėrgjigj: Kush ēan kokėn tani
me ata!...Bashkia duhet tė ndihmojė me sa t‘ė mundet
pėr zhvillimin e turizmit nė Korēė. Piksėpari duhet tė
ketė nėn kontrollin e saj tė rreptė pastėrtinė e
hoteleve dhe restoranteve. Njėkohėsisht kjo duhet tė
zhvillonjė edhe njė propagandė me anė tė broshurave tė
ilustruara. Tė shtypė broshura nė gjuhėn amtare dhe tė
huaja duke treguar pėr viset e ndryshme istorike,
panoramike dhe klimaterike tė Korēės, qė mund t‘a
interesojnė turistin. Dhe Korēa nuk ėshtė e vobektė nė
kėto pasuri. Voskopoja dhe Vithkuqi janė dy katunde me
mbeturina istorike. Gjithashtu Dardha dhe Pogradeci
janė vende klimaterike dhe panoramike qė kėnqin syrin
dhe shpirtin e ēdo turisti sado pretencioz qoftė. Por
njėkohėsisht edhe komunet e katundeve t‘ona istorike
dhe klimaterike, duhet tė tregojnė njė aktivitet tė
palodhshėm nė pėrmirėsimin dhe zbukurimin e katundeve
nė fjalė, dhe duke bėrė propagandė sa mė tė gjallė pėr
tėrheqjen e turistave. E dimė qė vitin e kaluarė ish
formuar prej bashkisė njė komision i posaēėm q‘u muar
me nxjerrjen e fotografive tė qytetit dhe tė viseve
piktoreske tė qarkut. U fol atėhere se do tė
pėrgatitej njė broshurė pėr propagandė turistike, por
deri mė sot pėr fat nuk kemi parė gjėsendi nė shesh.
Ėshtė koha t‘i pėrvishemi punės".

 

Kur qeveria e Zogut selektonte tregtarėt pėr zhdoganimet
16/06/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=20674

Dossier

Kur qeveria e Zogut selektonte tregtarėt pėr zhdoganimet

Pėr herė tė parė gazeta "Shqip" sjell para lexuesve njė nga seancat parlamentare tė zhvilluara nė mesin e janarit tė vitit 1938

 

Pėrplasja dhe konfliktet e ashpra qė kanė lindur kėto
kohėt e fundit nė mes tregtarėve dhe grupeve tė
ndryshme tė biznesit me qeverinė, tė cilat mė sė
shumti kanė tė bėjnė me taksat, tatimet, zhdoganimet,
kontrollet e qeverisė mbi subjektet private, si dhe me
hartimin e legjislacionit pėrkatės pėr funksionimin sa
mė normal tė kėtyre bizneseve, nuk janė njė fenomen i
panjohur dhe i padėgjuar mė parė. Zanafilla e tyre e
ka burimin qė me krijimin e shtetit tė parė tė pavarur
shqiptar nė nėntorin e vitit 1912, madje edhe shumė mė
herėt, qė nga koha e Turqisė, kur vendi ynė ishte nėn
Perandorinė Osmane dhe ekonomia e vendit funksiononte
nė bazė tė atij legjislacioni si tė gjitha viset e
tjera tė asaj perandorie. Por pėrplasjet dhe
konfliktet ndėrmjet grupeve tė ndryshme tė biznesit
dhe qeverive kanė ndodhur mė sė shumti gjatė viteve tė
Monarkisė sė Zogut, kur ekonomia e shtetit shqiptar
funksiononte nė bazė tė njė legjislacioni modern qė
nuk u linte asgjė mangut as shteteve mė tė pėrparuara
dhe mė tė zhvilluara tė Perėndimit. Veē tė tjerash,
kjo gjė konfirmohet edhe nga debatet e shumta qė
zhvilloheshin asokohe nė Parlamentin shqiptar, ku herė
pas here ministrat e Ekonomisė Kombėtare thėrriteshin
nė interpelanca nga deputetė tė ndryshėm, pėr tė dhėnė
shpjegime lidhur me ankesat e shumta qė vinin nė
adresė tė Parlamentit nga tregtarė apo grupe tė
ndryshme tė biznesit tė asaj kohe. Njė nga kėto
pėrplasje qeveri-biznes ėshtė edhe ajo e fundvitit
1937 dhe fillimvitit 1938, kur disa deputetė tė
Parlamentit shqiptar thėrritėn nė interpelancė
ministrin e Ekonomisė Kombėtare tė asaj kohe, Terenc
Toēin, duke e akuzuar atė pėr shpėrndarje selektive tė
lejeve tė dhėna tregtarėve tė ndryshėm qė kėrkonin tė
importonin mallra nga jashtė dhe duke i kėrkuar atij
shpjegime pėr mėnyrėn se si i kishte shpėrndarė ato
leje.

Interesi i madh i gazetarėve pėr interpelancėn
Siē bėhet e ditur edhe nga shtypi i asaj kohe, seanca
parlamentare ku ishte thirrur nė interpelancė ministri
i Ekonomisė, Terenc Toēi, kishte ngjallur njė interes
tė jashtėzakonshėm, gjė e cila dukej nė pjesėmarrjen e
madhe tė gazetarėve nė lozhat e atij Parlamenti dhe tė
ftuarve tė tjerė qė ndodheshin aty. Lidhur me kėtė,
ndėrmjet tė tjerash, gazeta "Drita", e datės 13 janar
1938, shkruan: "Dje Parlamenti pati si kornizė, nė
bisedimet e veta, njė numėr tė math, ndigjuesash tė
ēdo kategorije. Qysh prej orės tre pasdite, lozhat
ishin tė mbushura dėng me gazetarė, nėnpunės tė lartėr
dhe tregtarė tė ardhur apostafat nė Tiranė nga vise tė
ndryshme tė Shqipnisė. Nė fakt, bisedimet
pėrqėndroheshin dje, nė pyetjen qė disa deputetė i
kishin drejtue, kohė ma parė, Ministrit tė Ekonomisė
Kombėtare rreth moslejimit tė ēdoganimit tė disa
mallrave tė mbetuna nė Doganat e Mbretnis. Midis njė
heshtje tė thellė, seanca u ēel prej Kryetarit tė
Parlamentit, zotit Pandeli Evangjeli, dhe bisedimi nis
nė njė atmosferė tė nxehtė qė e mbajti pezull
vėmėndjen e gjithė ndigjuesavet".
Deputeti Erebara akuzon Ministrinė e Ekonomisė
Pas hyrjes sė shkrimit, gazetari i gazetės "Drita", i
cili ka ndjekur punimet e asaj seance parlamentare, nė
ekspozenė e tij fillon tė pasqyrojė pikėn kryesore tė
rendit tė ditės, interpelancėn me ministrin e
Ekonomisė, Terenc Toēi. Lidhur me kėtė ai shkruan:
"Pasi njoftohet projekt-ligja mbi punimet e skelės sė
Durrėsit (Portit, shėnimi ynė) dhe pasi i akordohen
pesė javė leje zotit Xh. Leskovikut pėr arsye
shėndetėsore, hyet nė rendin e ditės, duke nisur me
shpjegimin prej zotit Ministėr i Ekonomisė Kombėtare
mbi pyetjen se ē‘masa mendon tė marrė pėr mallnat e
tregtarėve tė mbetun nė Doganat e Shtetit dhe bisedim
mbi raportin e Komisionit tė Lutjeve mbi lutjen e disa
tregėtarėve tė Durrėsit. Merr fjalėn z. Jashar
Erebara, formulues i pyetjes, i cili thotė se pyetja e
tij ishte vjetėrsuar, me qenė se kishin kaluar dy
muaj. Sikur edhe mamelukė tė kishin qenė, prap si
njerėz duhej tė na ishte dhėnė njė pėrgjegje. N‘atė
kohė kishim dėgjuar se tregtarėt ankoheshin pse nuk u
lejohej tė nxirrin mallnat e tyne nga dogana, megjith
se ata i kishin paguar dhe ishin nė rregull me taksat
qė kėrkon rregullorja e tregtisė. Dikush ka ardhur
kėtu dhe na ka thėnė se dikujt i ėshtė dhėnė leja dhe
dikujt jo. Ne e dimė se kėtu ndėr ne jemi tė gjithė
njėlloj. Kėtė duhet ta dimė se, jo vetėm jemi nė buzė
tė Adriatikut, por edhe nė mes tė Evropės dhe prandaj
nuk duhet bėrė dallime. Ministri i Ekonomisė
Kombėtare, zoti, Terenc Toēi, pėrgjigjet duke thėnė se
dėshiron tė dijė se cilėt kanė marrė mall dhe cilėt
jo, dhe se tė gjitha veprimet janė bėrė nė bazė tė
ligjeve dhe tė rregulloreve. Ne jemi njė shtet
institucional dhe duhet qė kurdoherė tė respektojmė
ligjat dhe rregulloret. Vihet nė bisedim raporti i
Komisjonit tė lutjeve mbi lutjen e disa tregėtarėve tė
Durrėsit".
Deputeti Erebara: Ministria bėn dallime nė mes
tregtarėve
Pas pyetjeve tė para nė adresė tė ministrit tė
Ekonomisė, Terenc Toēi, dhe pėrgjigjes sė shkurtėr tė
tij, nė ekspozenė e tij gazetari i "Dritės" shkruan:
"Zoti Jashar Erebara thotė se tė gjitha pikat janė
shpjeguar nė raport dhe se ay do tė flasė jashtė
pėrmbajtjes sė raportit. Thotė se pėr interesin e
Ekonomisė Kombėtare, sikur ay mall edhe jashtė
rregullave tė ishte sjellė nė Doganėn e Durrėsit,
prapė duhej gjetur njė mėnyrė. Por si po flet kėtu,
Ministria e jonė asht ba njė Obert-komando (Komanda e
Pėrgjithshme, term nė gjuhėn gjermane, i pėrdorur qė
nga koha e Austro-Hungarisė, shėnimi ynė), qė kujt don
ia jep lejn dhe kujt don jo. Kėshtu po sjellim njė
dezharmoni dhe njė anarki nė tregti pse bota thonė
edhe se kanė dalė njerėz qė po shesin leje posht e
lart. Zoti Fejzi Alizoti tregon se kolegu i tij edhe
Komisioni i lutjeve i kanė thirrė nė pyetje Ministrin
e Ekonomisė Kombėtare mbi disa shrregullime. Me qėnė
se nga pėrgjigjia e ministrit do tė marrim edhe ne
dijeni kėtu, duhej qė komisioni bashkė me kėtė raport,
tė kishte ngjitur edhe pėrgjigjen qė i dha Komisionit
Zoti Ministėr, me qėllim qė ne tė formojmė njė ide tė
plotė se si qėndron e vėrteta. Shpjegon se edhe pėr
normalizimin dhe rregullimin e tregtisė, u autorizua
Qeverija tė bėjė njė rregullore dhe bėri kėtė qė ėshtė
nė fuqi. Njė firmė, Bakalli, duke mos qenė e
regjistruar nė listėn e Odės sė Tregtisė si
importatore (firmė importuese mallrash), ka sjellė njė
sasi malli jashtė cilėsisė sė tregtisė sė tij. Dhe
ministri i ka dhėnė leje. Kėtė leje-pyeti zoti
Alizoti-ia ka dhėnė zoti Ministėr si kompensim apo si
prim? Kėrkon qė tė shpjegohet ēėshtja pėr tė formuar
njė ide tė plotė se kush ėshtė gabim, qeveria apo
tregtarėt qė ankohen".
Deputeti Mihal Kaso: Tė formohet njė komision
parlamentar
Pas akuzave tė hedhura nė Parlament nė adresė tė
ministrit tė Ekonomisė, Toēi, nga deputetėt Jashar
Erebara dhe Fejzi Alizoti, fjalėn e mori deputeti
tjetėr Mihal Kaso, pėr tė cilin gazetari i "Dritės"
midis tė tjerash shkruan: "Zoti Mihal Kaso e fillon
fjalėn tuj theksuar se bisedimi kishte njė rėndėsi tė
madhe dhe tė posaēme sepse i takonte Ekonomisė
Kombėtare tė Shtetit. Pasi bėn njė shqyrtim tė
hollėsishėm mbi nenet e ndryshme tė rregullores sė
tregtisė sė jashtme nė pėrshtatje me ankimet e
tregtarėve tė Durrėsit e tė Tiranės, hyn nė meritėn e
ēėshtjes dhe thotė: Ndonėse si tregtarėt e Durrėsit
ashtu dhe tė qarqeve e kanė njoftuar Ministrinė e
Ekonomisė Kombėtare qė mė datėn 14 Gusht duke thėnė se
ē‘mallra ndodhen nė depot e Doganave si dhe mallnat nė
udhėtim, prapė Ministria kompetente disa i liroi pa
10% dhe disa tė tjerė me 10%, kurse disa tė tjerėve
nuk ua liroi krejt. Kėta u ankuan se Ministria e
Ekonomisė Kombėtare, me qarkoren e datės 18.IX.1937,
dhe telegramin datė 1 tetor, duke shkelur dispozitat e
rregullores sė tregtisė, urdhėroi qė, pėr tė porositur
tė interesuarit pėr mallna, mjafton vetėm paraqitja e
kėrkesės. Por, pas disa ditėsh, me njė tjatėr
telegram, anulloi qarkoren e parė, ndonėse tregtarėt
vepruan qė mė datėn 13 gusht deri mė 5 nėntor konform
me dispozitat ligjore dhe me urdhrat e Ministris. Mė 5
nėntor 1937, Ministria e Ekonomisė u bėri Dhomave tė
Tregtisė kėtė telegram: ‘Lajmėroheni se lejet e
kėrkueme deri tash janė nė bisedim. Stop. Leje tė reja
pėr importim nuk jepen deri me urdhėr tė ri. stop
malli qė do tė vij mbas sodit nuk lirohet‘. Duke
sjellė dhe shumė argumenta tė tjera analoge, pėrfundon
duke thanė se urdhėnat e ndryshme tė Ministrisė sė
Ekonomisė Kombėtare, tė dhėnė njeri pas tjatrit dhe nė
kundėrshtim tė hapur me dispozitat nė fuqi, kanė
sjellė njė konfuzion tė math dhe i kanė vėnė tregtarėt
nė pozita shumė tė vėshtira, duke mbetur malli nėpėr
Doganat pasi i kishin porositur nė konformitet me
dispozitat e rregullores dhe me urdhrat e Ministris,
urdhra qė pastaj anuloheshin prej qarkoresh tė tjera.
Kėrkon, pra, tė formohet njė komision pėr ta hetuar
ēėshtjen. Zoti Rexhep Jella duke iu pėrgjigjun
Ministrit i cili kėrkoi tė dijė emnat e tregtarėve, i
sjell shembull zotin Dovana nė Durrės dhe tė zotit
Konēi tregtar nė Tiranė tė cilėt kanė kėrkue leje dhe
nuk u asht dhanė".
Shpjegimet e ministrit Toēi pėr firmėn "Bakalli"
Pas akuzave direkte nė adresė tė ministrit tė
Ekonomisė, z. Toēi iu pėrgjigj atyre duke dhėnė
shpjegimet e tija mbi atė problem. Lidhur me kėtė,
ndėrmjet tė tjerash nė gazetėn "Drita" shkruhet:
"Ministri i Ekonomisė Kombėtare shfaq hidhnimin qė
bashkangjitur me raportin e Komisjonit nuk ėshtė
kopjuar dhe pėrgjigjia qė i ka dhanė Ministrija e
Ekonomisė Kombėtare Komisjonit tė lutjeve. Duke iu
pėrgjigjun zotit Kaso, thotė se zotnija e tij asht
advokat i mirė, dhe se nuk beson se ai tė mbrojė
‘sarrafėt sentimentalė‘, sepse tė tillė janė-thotė
Ministri-kėta tregtarė tė cilėt, tė nesėrmen qė doli
shpallja e kushtėzimit pėr importime nga disa shtete
me njėherė e shtuene ēmimin e mallrave qė ndodheshin
nė depot e tyne me 40% dhe kėtė asht nė pozitė ta
provojė me faktura. Shton se kjo shtesė u ba nė
kurrizin e tė vobegtėve qė i konsumonin kėto mallna.
Artikulli i 16 i rregullores s importimeve tregon,
thotė zoti ministėr, procedurėn se si merret leja pėr
importim dhe artikulli 18 cakton se Ministrija
kompetente ka tė drejtė tė japė leje dhe ta refuzojė
kurr tė mos ketė konviksion tė plotė. Na, vazhdon zoti
Ministėr, nuk kemi refuzuar leje jo se veprimi ka qenė
brenda rregullores, por vetėm pėr mėshirė tė Ekonomisė
Kombėtare e pėr tė mbrojtur kapitalin kombėtar se mė
pėrpara ėshtė importuar malli dhe pastaj ėshtė bėrė
kėrkesa pėr lejė. Zoti Ministėr i Ekonomisė fillon t‘u
pėrgjigjet gjith pikave tė vrejtjeve qė ka parashtruar
komisioni i parlamentit nė raportin e tij. Pėr sa i
pėrket se pėrmėnden pėr firmėn Bakalli, thotė se ligja
nuk bėn dallime nėpėrmjet eksporatorėve (firmave
eksportuese), dhe importatorėve (firmave importuese),
d.m.th. nuk ka njė dallim tregtije, dhe leja i asht
dhanė simbas nenit 5, paragrafi a) tė Rregullores i
cili paragraf thotė: ‘Se kur importatori provon se ka
eksportue prodhime Shqiptare pas datės sė shpallun tė
kėsaj Rregulloreje nė Shtetin prej nga don me importue
mall pėr 50 % tė vleftės sė kėtij malli‘. Sa pėr atė
qė thuhet se zoti Bakalli e ka ceduar lejen ndėr
tregtarė tė tjerė, kjo rrjedh pse zotni deputet ka
studjue me sentiment rregulloren se zoti Bakalli e ka
kėtė tė drejtė se ja se ē‘thotė artikulli 7:
‘Kompensimi parapa me artikullin 5 mund tė kryhet nga
tregtarė tė ndryshėm d.m.th. tė lejohet importimi i
mallit tė hyej edhe kur eksportimi i prodhimeve
kombėtare pėrkatės e tė tė kryhet nga tjetėr tregtar,
por gjithmonė me lejen e kėtij tė fundit dhe nė themel
tė dokumentave doganore provuese‘. Pra, Bakalli ka
pasė tė drejtė tė cedojė tė drejtėn e eksportimit. Pėr
sa i pėrket pikės qė bėhet fjalė pėr zotin Vlash
Dovana, thotė se qėllimi i rregullores ėsht tė pėrkrah
eksporatorin pėr me pakėsue importimin nga shtetet qė
nuk importojnė nga Shqipnija. Zoti Dovana prej kėtyne
shteteve ka importue 60 e ca mij fr. ari nė njė masė
ma tė madhe se asnjėherė tjetėr edhe kėtij i kemi
dhanė leje, jo pėr tjetėr qėllim, por se kemi pasė
frikė se mos damtohet ekonomija kombėtare dhe kapitali
shqiptar, se zotnija e tij nuk ka qenė brenda
rregullores e ka bėrė fait a comli (fakt tė kryer), se
ka sjellė mallin ma parė nga jashtė dhe pastaj ka
kėrkue lejen. Pėr sa i pėrket pikės 4), paragrafi a),
tė raportit tė Komisjonit pėr sa i pėrket firmės
Bakalli, Komisjoni nuk e ka kendue me vėrejtje
artikullin 5 tė Rregullores, i cili thotė tekstualisht
kėshtu: a) Kur importatori provon se ka eksportue
prodhime shqiptare mbas datės sė shpalljes sė kėsaj
rregulloreje nė shtetin prej nga don me importue mall,
pėr 50 % tė kėtij malli i jepet lejė. Thotė mbas datės
sė shpalljes sė rregullores, thekson zoti Ministėr, e
jo mbas vendimit tė Kėshillit Ministruer. Rregullorja
ka hy nė fuqi mė datė 25 Prill 1936. Firma Bakalli,
vazhdon zoti Ministėr, qė ėshtė njė firmė e ndershme,
meriton tė falenderohet e jo tė akuzohet. Kjo firmė jo
me sarafllėqe sentimentale (privilegje pėr shkak tė
miqėsive, shėnimi ynė), por me dokumenta bankare ka
provue se ka eksportue nė Svicrė njė sasi tė
konsiderueshme mall shqiptar".
Ministri Toēi: Kemi tė meta
Pas shpjegimeve tė bėra nė seancėn parlamentare lidhur
me akuzat e hedhura ndaj tij, ministri i Ekonomisė, z.
Terenc Toēi, nė fjalėn e tij vijoi pėrsėri me
shpjegime tė tjera duke interpretuar legjislacionin
pėrkatės mbi import-eksportet, pėr tė cilėn nė gazetėn
"Drita" midis tė tjerash shkruan: "Zoti Dovana ka
kėrkue leje pėr importim malli tue paraqit disa
dokumenta, i asht dhanė leja dhe e ka kapėrcye edhe ka
dasht tė shkojė si e vlefshme dokumentat e porosisė e
jo tė transportit. Me gjith kėtė kur jemi bindur s
kapitali shqiptar po vihet nė rrezik, kemi dhanė leje
tue veprue kundra rregullores. Kėto janė shpjegimet e
mija, pėrfundon zoti Ministėr, qė ēvleftėsojnė
argumentet e Komisjonit tė lutjeve. Mund tė jetė gabue
o pse nuk ka dashtė ose nuk e ka kėndue me vėrejtje
rregulloren ose asht influencue nga propaganda tė
ndryshme. E siguroj tė ndershmin Parlament se ēdo
veprim i Ministrisė sė Ekonomisė asht bazue
n‘interesin e naltė tė Shtetit, e jo nė interesin e
njenit apo tjetrit, e nuk asht influencue prej
propagandės tė askujt dhe askujt nuk ja mban thesin.
Zoti Mihal Kaso refuzon aluzionin qė bėn ministri pėr
propagandė dhe thotė se Ministri nuk iu pėrgjigj drejt
vėrejtjeve tė tij. Nuk do tė mundet tė thotė tė
gjindet kush ka tė drejtė para se tė formohet
komisioni pėr tė hetue kėtė ēėshtje. Zoti Lame Kareco
tregon disa tė meta tė rregullores tė cilat i zhvillon
njė nga njė dhe ia rekomandon ministrit qė t‘i marrė
parasysh tė modifikohen. Zoti ministėr pranon tė metat
qė mund tė ketė rregullorja por thotė se kėto i ka
parashikuar Qeverijan dhe pėr sė afėrmi ka pėr tė
paraqitur njė projekt-ligjė. Bisedmi pėr kėtė ēėshtje
merr fund dhe pranohet dekret-ligja e rrugėve, pėr
herėn e fundit si dhe projekt-ligja mbi pranimin e
konventės sė Ekstradimit dhe tė ndihmės gjyqėsore nė
ēėshtjet penale Shqiptaro-Ēekosllavake, dalė nga
Komisjoni. Bisedimet mbi Dekret-ligjėn mbi krijimin e
Drejtorisė sė Emigrandėve pranė Ministrisė sė Punėve
tė Brendėshme gjithashtu nga mungesa e Ministrit tė
Drejtėsisė u azhurnua dhe bisedimi i ligjave qė i
pėrkasin Drejtėsisė".


Precedenti
Akuzat e ndėrsjella tė tregtarėve dhe Drejtorisė sė
Doganave

Si u pengua zhdoganimi i vajit "Olim" dhe njė sasie
gazi

Konflikti ndėrmjet tregtarėve tė ndryshėm shqiptarė qė
merreshin me import-eksport mallrash dhe Ministrisė sė
Ekonomisė Kombėtare, konflikt i cili u acarua sė
tepėrmi nė periudhėn e Monarkisė sė Zogut, apo mė
saktė nė fundin e vitit 1937 dhe fillimin e 1938-ės,
duke bėrė qė ēėshtja tė kalonte deri nė Parlament, ku
njė grup deputetėsh thirrėn nė interpelancė pėr tė
dhėnė shpjegime ministrin Terenc Toēi, nuk ėshtė njė
fenomen i padėgjuar dhe i panjohur nė marrėdhėniet nė
mes tregtarėve dhe qeverive tė ndryshme qė kanė
drejtuar kėtė vend qė nga krijimi i shtetit shqiptar
nė nėntorin e vitit 1912. Njė nga konfliktet e fundit
tė kėsaj natyre ėshtė dhe ai i zhvilluar gati njė vit
mė parė ndėrmjet Drejtorisė sė Pėrgjithshme tė
Doganave dhe shoqėrisė sė vajit "Olim", lidhur me njė
ngarkesė tė madhe vaji, i cili nuk u lejua tė
zhdoganohej nė Portin e Durrėsit. Dhe si rezultat,
anija cisternė qė e transportonte atė sasi vaji tė
importuar nga jashtė u la pėr muaj me radhė nė det tė
hapur, nė pritje tė zgjidhjes sė konfliktit ndėrmjet
Drejtorisė sė Doganave dhe shoqėrisė importuese tė
mallit. Konflikt, i cili mori rrugė gjyqėsore duke u
endur pėr muaj e muaj me radhė nė rrjetėn e
burokracisė shtetėrore, e shkresave zyrtare me akuza e
kundėrakuza nga tė dyja palėt. Njė tjetėr konflikt i
kėtij lloji (pėr tė cilin thuhet se nuk ėshtė mbyllur
ende), ka qenė edhe ai para disa muajve nė mes
Drejtorisė sė Pėrgjithshme tė Doganave dhe njė firme
importuese gazi pėr ngrohje, qė pėrveē "betejės"
mediatike, siē ndodh rėndom nė tė tilla raste, mori
gjithashtu edhe rrugė gjyqėsore, duke u endur pėr muaj
me radhė nė tė njėjtėn rrjedhė si vaji "Olim".


Historia
Nė kujtimet e tij, Princ Vidi akuzon kryetarin e
qeverisė sė Durrėsit

"Edhe Esat Pasha abuzonte me Doganėn e Durrėsit"

Qė nga krijimi i shtetit tė parė shqiptar nė 28
nėntorin e vitit 1912, kur pas Shpalljes sė Pavarėsisė
sė Shqipėrisė nga plaku i Vlorės, Ismail Qemali, u
formua edhe kabineti i parė qeveritar i kryesuar prej
tij, e deri nė ditėt e sotme, duke pėrjashtuar
qeveritė komuniste tė periudhės 1944-1991, pothuaj tė
gjitha kabinetet e tjera qeveritare, sidomos ato tė
viteve tė periudhės postkomuniste, janė akuzuar pėr
"vėnie dorė mbi doganat e shtetit". Tashmė janė tė
njohura akuzat ndaj ish-kryeministrit socialist Fatos
Nano, pėr pėrfshirjen e tij nė aferėn e ndihmave qė iu
akorduan Shqipėrisė nė fillimin e periudhės sė
ndryshimeve demokratike, sipas tė cilave ai u dėnua
edhe me disa vite burg.
Por ish-kryeministri Fatos Nano nuk ėshtė i vetmi nga
krerėt e qeverive shqiptare qė ėshtė akuzuar pėr kėto
afera me doganat. Kėto akuza kanė rėnė edhe mbi shumė
paraardhės tė tij. Njėri prej tyre ka qenė edhe Esat
Pasha, kryetari i qeverisė sė Durrėsit nė vitin 1914,
i cili ėshtė pėrfolur gjatė mbi abuzimet e tij me
Doganėn e Durrėsit. Njėri prej atyre, qė e ka akuzuar
pashain e Tiranės nė lidhje me kėtė gjė, ka qenė Princ
Vidi, i cili nė kujtimet e tija tė botuar nė Gjermani
disa vjet pas largimit nga Shqipėria, midis tė tjerash
ka shkruar: "Ndryshe nga Kryeministri Ismail Qemali, i
cili i pėrdorte tė ardhurat nga Dogana e Vlorės pėr
forcimin dhe armatimin e xhandarmėrisė, apo pėr
mbajtjen e muhaxhirėve shqiptarė qė vinin nė ullishtat
e Vlorės pas masakrave tė grekėve nė krahinat e Jugut
tė Shqipėrisė, Kryeministri i qeverisė sė Durrėsit,
Esat Pasha, tė ardhurat nga Dogana e Durrėsit i
pėrdorte tė gjitha pėr xhepin e tij".

 

E vėrteta e "zhvlerėsimit" tė florit nga Mbreti Zog
24/06/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=21253

Dossier

E vėrteta e "zhvlerėsimit" tė florit nga Mbreti Zog

 

Njė ndėr akuzat e shumta qė propaganda zyrtare e
regjimit komunist tė Enver Hoxhės bėnte nė drejtim tė
Mbretit Zog, ishte dhe ajo ku thuhej se: "Satrapi
Ahmet Zogolli, zhvlerėsoi floririn dhe rriti nė mėnyrė
artificiale vlerėn e kartėmonedhave letėr, me qėllim
qė tė mblidhte mė pas arin tė cilin e mori me vete kur
u largua nga Shqipėria nė 7 prillin e vitit 1939".
Brezi i vjetėr i shqiptarėve qė e kanė jetuar pothuaj
tė gjithė periudhėn e viteve tė regjimit komunist tė
para viteve ‘90-tė, e mbajnė mėnd fare mirė kėtė akuzė
qė i atribuohej Mbretit Zog, gjė e cila pėrsėritej jo
rrallė nė bisedat e tyre kur binte fjala pėr periudhėn
e Monarkisė dhe vetė Mbretin e shqiptarėve. Por edhe
pse kjo akuzė ishte ngulitur e rrėnjosur thellė nė
memorien historike tė njė brezi tė tėrė shqiptarėsh,
ajo nuk u shkrua kurrė zyrtarisht nė tekstet e
ndryshme shkollore, apo ato tė Akademisė sė Shkencave
dhe institucioneve tė ndryshme arsimore dhe shkencore
tė Shqipėrisė sė asaj kohe. Pra, me njė fjalė, akuza
se: "Mbreti Zog, zhvlerėsoi floririn dhe rriti vlerėn
e kartmonedhės letėr, pėr tė mbledhur mė pas floririn
e shqiptarėve", mbeti thjesht njė akuzė
propagandistike e atij regjimi pėr konsum publik. Po
si qėndron e vėrteta rreth kėsaj akuze, a e mblodhi
vėrtet Mbreti Zog floririn e shqiptarėve nė kėmbim tė
kartmonedhės letėr duke ia ngritur disa fish vlerėn
asaj nė mėnyrė artificiale? Pėrse kjo akuzė ndaj tij,
ndryshe nga akuzat e tjera qė atribuoheshin, si:
satrap, gjakatar, kriminel, shiti Shėn-Naumin, vrasės
i kundėrshtarėt e tij politikė etj, nuk u shkrua kurrė
nė historiografinė zyrtare tė regjimit komunist tė
Enver Hoxhės? Por edhe pse akuza e "zhvlerėsimit tė
floririt", qė i ėshtė bėrė Mbretit Zog, ka zėnė vend
me kujtesėn popullore tė shqiptarėve pėr afro gjysėm
shekulli me rradhė, asnjė nga specialistėt e
Financave, ekonomistė tė njohur apo dhe studiues e
historianė tė asaj periudhe, nuk e pohojnė si tė
vėrtetė atė gjė. Pėr tė marrė njė informacion mė tė
saktė lidhur me problemin e "zhvlerėsimit tė
floririt", ne iu drejtuam dy nga koleksionistėve mė tė
njohur tė vendit, z. Artan Lame (ish-nėnkryetar i
Bashkisė sė Tiranės dhe zv/ministėr i Turizmit e
Rregullimit tė Territorit), dhe z. Bajram Peci,
(ish-drejtues i lartė i Postave Shqiptare), tė cilėt
vec tė tjerash janė edhe dy nga njohėsit mė tė mirė tė
numizmatikės dhe historisė monetare tė shtetit
shqiptar. z. Lame dhe Peci shprehen pėr herė tė parė
publikisht pėr kėtė cėshtje ekskluzivisht pėr gazetėn
"Shqip".
Dėshmia e Artan Lames pėr "zhvlersimin e floririt" nga
Zogu
Lidhur me akuzėn qė i ėshtė bėrė Mbretit Zog gjatė
viteve tė regjimit komunist tė Enver Hoxhės se ai
zhvlerėsoi floririn duke rritur nė mėnyrė artificiale
vlerėn e kartmonedhės letėr, z. Lame nė mes tė tjerash
shprehet: "Si fillim, po iu them se kjo akuzė qė i
ėshtė bėrė Mbretit Zog nuk ka asnjė bazė, nuk qėndron
fare dhe ajo ėshtė tėrsisht njė trillim propagandistik
i atij regjimi qė sundoi vendin deri para viteve
‘90-tė, por qė pėr rrethana qė tashmė dihen, ka mbetur
nė kujtesėn popullore tė shqiptarėve si njė gjė e
vėrtetė. Rritja e vlerės sė kartmonedhės letėr, nė
kėmbim tė monedhave tė arit ka ndodhur vėrtet, por ai
ėshtė njė problem teknik qė ėshtė bėrė nga ministria e
Financave e qeverisė shqiptare dhe Banka Kombėtare nė
vitin 1926 dhe nuk ka lidhje fare me floririn qė
thuhet se mori me vete Mbreti Zog nė vitin 1939. Nė
fillimin e vitit 1920, Qeveria shqiptare e porsadalė
nga Kongresi i Lushnjes, e cila e vendosi selinė e saj
nė Tiranė, u ndodh nėn njė situatė shumė tė vėshtirė
ekonomiko-financiare, pasi dita ditės po rėndohej
cėshtja e monedhės kombėtare e cila mungonte tėrsisht.
Kjo gjė vinte si rrjedhojė e faktit se gjatė periudhės
sė Luftės sė Parė Botėrore dhe okupimeve tė herė pas
hershme qė kishte kaluar Shqipėria, ishte bėrė e
mundur futja nė vendin tonė e lloj lloj monedhave.
Kėshtu nė atė kohė, pra nė fillimin e viteve ‘20, nė
Shqipėri qarkullonin kėto monedha: dhrahmia greke,
lira italiane, frangu francez, perperi malazez, dinari
serb, korona austriake, si dhe mbi tė gjitha, lira
turke. Prerjet e vogla tė kėtyre monedhave, ishin prej
bakri dhe nikeli, kurse prerjet e mėdha, ishin
kartmonedhė nė letėr, pra, material qė nuk kishte
asnjė lloj vlere nė vetvete. Tė vetmet monedha qė
kishin vlerė, ishin ato prej ari dhe argjendi tė
kėtyre vendeve qė qarkullonin akoma nė Shqipėri, qė
nga koha e Luftės sė Parė Botėrore, kur kėto shtete
kishin nėn kontroll pjesė tė vecanta tė territorit
shqiptar. Kjo gjė, bėri qė popullsia shqiptare tė
pėrdorte vetėm kėto monedha dhe pjesa tjetėr, pra
kartėmonedhat letėr, tė mbeteshin jashtė qarkullimit
tė tyre, pasi nuk kishin vlerė tė vetėn. Si pasojė
kryesore e kėsaj gjendje, doli si domosdoshmėri, qė
tregu i brendshėm tė kishte nevojė pėr prerje tė vogla
monedhash prej ari dhe argjendi, pasi mungesa e tyre
filloi ta paralizonte tregtinė. Askush nga shqiptarėt
nuk mund ta shiste mallin e tij nė kėmbim tė
kartėmonedhave nė letėr, tė cilat jo vetėm qė nuk
kishin vlerė nė vetvete, por njė ditė me njė vendim
fare tė thjeshtė qeverie ato mund tė nxirreshin lehtė
nga qarkullimi. Ndėrsa floririt nuk i humbiste vlera
kurrė", shprehet z. Artan Lame lidhur me gjendjen
monetare nė tė cilėn ndodhej Shqipėria e porsadalė nga
Lufta e Parė Botėrore.
Kartmonedha e re nė vitin 1920 stabilizoi ekonomike e
vendit
Po si u stabilizua ajo situatė monetare dhe cilat
ishin masat qė ndėrmori qeveria shqiptare e asaj kohe
nė mungesė tė njė monedhe kombėtare? Lidhur me kėtė,
z. Artan Lame shprehet: "Pėrgjigjia e qeverisė sė asaj
kohe ndaj kėtij problemi nė mungesė tė njė monedhe
kombėtare, ishte autorizimi qė ajo iu bėri disa
bashkive tė qyteteve dhe qarqeve kryesore tė vendit qė
tė emetonin (prisnin, prodhonin), vetė disa nėnfisha
monedhe prej ari dhe argjendi. Dhe pėr kėtė u
autorizuan: Korca, Shkodra, Vlora, Elbasani, Berati,
Gjirokastra, Fieri e ndonjė tjetėr. Kėto qytete u
pėrzgjodhėn pasi aty kishte dogana dhe tregje tė mėdha
mallrash pėr shitje dhe blerje nga tregtarėt e
popullsia e atyre bashkive dhe qarqeve. Me qėllim qė
tė mos shkaktohej inflacion, u lejua qė bashkitė e
ngarkuara pėr prerjen e kėtyre kartėmonedhave, tė
prodhonin deri nė njė shumė tė caktuar qė shkonte
rreth 30 deri 50 mijė franga pėr secilėn bashki. Kėto
zakonisht ishin nėnprerje nė santim ose nė qindar:
5,10,25,50. Tė gjitha kėto prerje qė u shtypėn nė disa
prej shtypshkronjave ekzistuese tė Shqipėrisė sė atyre
viteve, kishin vlerė legale vetėm brenda territorit
administrativ tė Bashkisė ose qarkut qė i kishte
prodhuar ato. Ndonėse letra me tė cilėn u prodhuan ato
kartėmonedha ishte nga ato qė ishin gjendje nėpėr
magazinat e qyteteve tė asaj kohe, (njė letėr skadente
e njė cilėsie shumė tė dobėt), ai veprim i qeverisė sė
asaj kohe, pėrbėn njė faqe shumė interesante tė
historisė monetare tė Shqipėrisė. Mekanizmi i ri
financiar qė pėrdori qeveria e asaj kohe me prerjen e
kartėmonedhave tė reja nė letėr, ishte njė zgjidhje e
pėrkohshme, por e cila funksionoi me sukses tė plotė
nė stabilizimin e situatės ekonomike tė vendit. Por me
kalimin e kohės, doli gjithnjė e mė tepėr kėrkesa pėr
tė pasur njė monedhe kombėtare, gjė e cila nė teori
ekzistonte, ndėrsa praktikisht jo. Themi nė teori,
pasi nė atė kohė (nė vitin 1922), nė pullat postare,
vlera e tyre shkruhej nė lekė, gjė e cila praktikisht
nuk ekzistonte si monedhė fizike", shprehet z. Artan
Lame lidhur me njė nga vendimet e qeverisė shqiptare
tė dalė nga Kongresi i Lushnjes nė fillimin e viteve
‘20, e cila pėr tė stabilizuar situatėn
ekonomiko-financiare tė vendit, nė mungesė tė njė
monedhe kombėtare, autorizoi disa nga bashkitė
kryesore tė vendit tė emetonin disa nėnfisha tė
monedhave ekzistuese, nė prerje kartėmonedhe letėr.
Pėrse u mblodhėn monedhat e floririt nė 1926
Lidhur me prerjen e kartėmonedhave tė reja dhe futjen
e monedhės kombetare nga qeveria shqiptare e asaj kohe
dhe impaktin qė pati ajo nė stabilizimin e situatės
ekonomiko-financiare tė vendit, z. Lame nė mes tė
tjerash shprehjet: "Me rikrijimin e Bankės Kombėtare
tė Shtetit Shqiptar nė vitin 1925, njė vit mė pas (nė
1926), u bė e mundur edhe futja nė qarkullim e lekut
dhe u emetua kartmonedha shqiptare nė lekė dhe franga
ar nė sistemin: 5 lekė = 1 frang dhe 20 franga = me
monedhėn e artė ndėrkombėtare, qė nė shqip, njihet si:
napoloni flori. Pėr popullsinė shqiptare tė asaj kohe
prerja e kartėmonedhave tė reja ishte shumė e
besueshme, pasi nisur nga pėrvoja e viteve tė kaluara,
kishte frikė ta pranonte njė gjė tė tillė. Por
fillimisht qeveria shqiptare e atyre viteve u gjend
pėrpara faktit se populli kishte frikė ta pėrdorte
monedhėn e re. Nė atė kohė gjithashtu, kishte edhe njė
monedhė tė huaj nė ar dhe argjend nė qarkullim nė
Shqipėri. Me qėllim mbledhjen e kėsaj sasie ari dhe
argjendi, dhe qė ta joshte popullin pėr tė pėrdorur
monedhėn e re, qeveria e asaj kohe pėrdori njė
mekanizėm tė ri bankar tė vecantė. Kėshtu, nė bazė tė
urdhėresave tė vecanta tė dala nga qeveria, cdo
shtetas, kishte tė drejtė tė kėmbente nė Bankė
monedhat nė ar dhe argjend qė dispononte, sipas kėtij
kursi: pėr 20 franga ar ose argjend, nė kėmbim merrte
21 franga kartmonedhė (letėr). Ky mekanizėm i ri
monetar qė aplikoi qeveria nė bashkėpunim me Bankėn
Kombėtare tė Shqipėrisė, funksionoi mė sė miri dhe
gjeti zbatim nė terren tek tė gjitha shtresat e
popullsisė sė asaj kohe nė vendin tonė. Si rezultat, u
bė e mundur qė shteti shqiptar tė mblidhte pėr nevojat
e veta njė sasi tė madhe ari dhe argjendi qė do t‘i
duhej pėr rezervėn bankare, dhe nga ana tjetėr, u fut
nė qarkullim monedha shqiptare, duke u rritur
besueshmėria ndaj saj. Por duhet thėnė, se; nė
kujtesėn popullore tė shqiptarėve, ky mekanizėm qė
aplikoi qeveria e asaj kohe, u konsiderua dhe mbeti si
njė hile e shtetit pėr tė mbledhur floririn, qė Mbreti
Zog, e mori me vete kur iku nga Shqipėria nė prillin e
vitit 1939", shprehet z. Artan Lame, duke shpjeguar
njė pjesė tė historisė monetare tė shtetit shqiptar,
midis tė cilave edhe mekanizmin e ri qė pėrdori
qeveria dhe Banka Kombėtare nė vitin 1926, pėr
mbledhjen e monedhave tė arit e argjendit, gjė e cila,
padrejtėsisht pėr vite me radhė i ėshtė atribuuar
Mbretit Zog, si njė hile e tij pėr tė mbledhur e
pėrvetėsuar floririn, qė thuhet se e mori me vete kur
u largua nga Shqipėria nė 1939.
"Floriri u mblodh edhe nga qeveria nė 1941-in"
Mekanizmi qė pėrdori Qeveria shqiptare dhe Banka
Kombėtare nė vitin 1926 pėr mbledhjen e floririt, nuk
ka qenė njė rast i vetėm nė historinė monetare tė
shtetit shqiptar. Sipas koleksionistit tė njohur z.
Bajram Peci, (ish-drejtues i lartė i Postės sė
Shqipėrisė), i cili gjithashtu ėshtė dhe njė nga
njohėsit e mirė tė numizmatikės dhe historisė monetare
tė shtetit shqiptar, ajo gjė, pra mbledhja e floririt,
ka ndodhur edhe nė vitin 1939-1941, pas pushtimit tė
Shqipėrisė nga Italia fashiste. Lidhur me kėtė, z,
Peci, midis tė tjerash shprehet: "Pushtuesit filluan
tė vėnė nė jetė dhe tė zbatojnė planin e grumbullimit
tė monedhave tė arit. Pėr kėtė qėllim, ata hoqėn nga
qarkullimi monedhat e arit dhe hodhėn nė qarkullim
kartėmonedhat prej letre. Pėr kėtė gjė nė atė kohė u
hapėn pranė bankave dhe filialeve tė tyre disa
sportele, ku monedhat e arit kėmbeheshin nė raportin;
100 franga ari = 101 franga kartmonedhė. Monedhat e
arta tė grumbulluara dhe lingotat nė gjendje tė mirė,
u dėrguan nė Romė, tė cilat pas kapitullimit tė
Italisė u morėn nga gjermanėt, dhe pas pėrfundimit tė
Luftės sė Dytė Botėrore, u morėn nga anglezėt duke e
pėrfunduar nė Londėr. Sekuestrimi i tyre me vendim tė
Gjykatės Ndėrkombėtare tė Hagės, pas incidentit tė
Kanalit tė Korfuzit nė 1946-ėn, bėri qė kjo sasi ari
tė mos pėrfundonte nė thesarin e shtetit shqiptar, nga
ku dhe kishte dalė", e pėrfundon dėshminė e tij z.
Peci, duke hedhur dritė mbi sasinė e floririt tė
mbledhur nė Shqipėri nė vitet e para tė pushtimit
fashist tė vendit, e cila u hodh nė qarkullim nė
kėmbim tė kartėmonedhave letėr.
Dėshmia e inspektorit Financave tė Mbretit Zog
Lidhur me hedhjen nė qarkullim tė kartėmonedhave letėr
nga ana e qeverive shqiptare nė fillimin e viteve ‘20,
dhe mbledhja e monedhave tė arit, konfirmohet dhe
bėhet fjalė edhe nė njė studim tė hollėsishėm tė Haxhi
Shkozės, (ish-inspektorit tė pėrgjithshėm tė Financave
pranė Oborrit tė Mbretit Zog, nė vitet 1928-1939), ku
midis tė tjerash, nė librin e tij "Financat e Shqipnis
1839-1934", pėr kėtė cėshtje ai ka shkruar: "Mė
16.III.1992, asht bamė ligja mbi tė premit e
kartmonedhės kombėtare me qėllim qė tė zhdukeshin tė
gjitha kėto ndalime, e, pėr mė tepėr Qeverija asht e
autorizue tė presi njė sasi tė hollash deri nė
3.000.000 fr. ari nė kėto lloje: 300.000 fr, nė 25
qindarshe, 7.000.000 fr. nė 50 qindarshe, 1.200.000,
nė 1 e 2 lekėshe, 700.000 fr. nė 5 e 10 lekėshe,
100.000 fr. nė 25 lekėshe. Kjo ligjė nuk u zbatue, si
duket pėr shkak se nė vjetin ndjekės u soll
organizatori i Financave dhe u hy nė marrėveshje me
disa grupe financjare tė jashtme pėr me formue njė
Bankė kombėtare, si u theksue pak ma sipėr, e me anė
tė sė cilės, tė merrej ma mirė njė inisiativė e tillė.
Koha kalonte dhe monedha e vogėl pėr ditė e po
pakėsohej aq sa nė disa vise tė Mbretnisė tregtarėt
filluen tė lėshojnė bona tė vetat pėr mbetjet (restot)
e nevojshme nė marrdhanje. Pėr tė gjitha kėto arsyena
iu desht Qeveris tė provokonte ligjėn me datė
16.I.1923 pėr nxjerrjen e kartėmonedhave deri nė
80.000 fr. ar. Pėr me pasė njė ide mbi kėtė ligjė, qė
pėrbahet prej shtatė nenesh, po rreshtojmė pesė nenet
e para: Tue i lanė peng, nė mėnyrė ligjore, pėr
sigurimin e pasunis sė patundshme tė saj Financės sė
Shtetit, i jepet leje Bashkisė sė (....) me nxjerrjen
nė cirkulacjon (qarkullim, Shėnimi ynė), 80.000 fr. ar
bankėnota qi do shtypen prej nji komisioni tė posacėm.
Bankėnotat do tė nxjerren nė 4 pjesė si vijon: 0,25,
0,50, 1 e 2 frankėshe ar. Asht i domosdoshėm pranimi
dhe pėrdorimi i kėtyne bankėnotave nė tė gjithė qarkun
e Prefekturės (shkresa ėshtė tip formulari dhe emri i
qytetit ėshtė lėnė bosh. Shėnimi ynė), si ndėr
marrėdhanjet ndėrmjet popullit ashtu dhe ndėr
marrėdhėnjet me arkat e Shtetit e tė bashkivet t‘atij
qarku. Ata qė nuk pranojnė kėto bankėnota, dėnohen me
njė gjobė prej fr. ari 20-100 ose burgim prej 24 orėsh
deri nė dy javė. Bashkit edhe arkat e financave tė
qarkut (....) janė tė detyruese me i ndėrrue kėto
bankėnota me monedha tė ndryshme kur t‘u paraqitet
ndonjė nevojtar dhe ma vonė me i likuidue me
bankėnotat e Shtetit kur tė nxjerren nė cirkulacjon
dhe, n‘u dashtė se kėto vonojnė, deri nė mbarim tė tri
vjetėve qė kanė marrė mėnyrėn e pagimit si mbas
udhėzimeve tė sipėrme tė kėsaj ligje, hyjnė nė kalim
kohe nė favor tė Bashkisė (.....). Tė tilla
kartėmonedha janė pre nė Shkodėr e Korcė, por s‘qe e
mundun tė konstatohet pikėrisht sasitėe vueme nė
qarkullim prej tyne. Vjeti 1924, si dihet kaloj me
trazime dhe prandaj nuk u ba kurrgjė mbi kėtė cashtje
edhe pse, pėr rregullimin e veprimeve tregtare dhe
financjare, nevoja ishte e madhe tė krijohej njė
institut bankar. Mbi kėtė nevojė asht krijue Banka
Kombėtare e Shqipnis, pėr tė cilėn u ba fjalė sipėr
dhe, me anė tė kėsajė e nė bazė tė ligjeve mbi
rregullimin e monedhave tė asaj organike, me datė
12.VII.1925 asht ushtrue emisioni i kartėmonedhave dhe
konajcioni i monedhės metalike. Mbas njė vjeti asht
shpallun ligji mbi premjen nė metal tunci tė monedhės
10 qindarshe tė lekut dhe mbi ndryshimin e 25
qindarshit tė lekut nė nikel. Dispozitat ma kryesore
tė kėtyre dy ligjeve mbi rregullimin e monedhės janė
kėto: 1). Monedha ligjore nė tokėn shqiptare asht
franku ar. 2) Banka Kombėtare e Shqipėrisė ka me u
kujdesun pėr tė premit e kėtyre monedhave".



Artan Lame: Rast unikal, pėr 75 vjet nuk ndryshoi
kursi i saj

"Monedha shqiptare, mė e qėndrueshmja nė Botė"

Nė dėshmitė e tij ekskluzive pėr gazetėn "Shqip", z.
Artan Lame, i cili ėshtė njė nga njohėsit mė tė mirė
tė numizmatikės dhe historisė monetare tė shtetit
shqiptar, shprehet edhe pėr qėndrueshmėrinė e monedhės
shqiptare, e cila sipas tij, pėr gati 75 vjet me radhė
nuk e ndryshoi asnjėherė kursin e kėmbimit tė saj.
Lidhur me kėtė gjė, z. Lame shprehet: "Qė nė prerjen,
ose sic thuhet nė gjuhėn e Financave, emetimin e parė
tė monedhės kombėtare shqiptarė nė vitin 1926, raporti
ishte: 1 frang = 5 lek. Kjo gjė, pavarėsisht nga
luhatjet dhe oshilacionet e historisė si dhe faktorėt
politikė, ky kurs kėmbimi mbeti i pandryshuar deri nė
vitin 1990. Pra, pavarėsisht se pas Luftės sė Dytė
Botėrore (viti 1945), monedha e argjendit u hoq nga
qarkullimi nga qeveria komuniste e shtetit shqiptar,
kėmbimi mbeti po ai. Nga viti 1945 e deri nė vitin
1990, kushdo qė ka cuar franga ari dhe argjendi pėr
t‘i kėmbyer nė Bankėn Kombėtare tė Shqipėrisė, e mban
mėnd qė nė kėmbim tė njė frange monedhė, tė jepeshin 5
lekė tė reja. Nisur nga kjo pikėpamje, monedha
shqiptare pėrbėn njė rast unikal nė tėrė historinė e
financave botėrore, si monedha mė e qėndrueshme nė njė
hark kohor tė 75 viteve. Natyrisht ky raport u prish
me inflacionin qė pasoi me rrėzimin e regjimit
komunist nė Shqipėrinė e fillimit tė viteve ‘90-tė".

 

Si lulėzoi epidemia e fajdeve nė Monarkinė e Zogut
07/07/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=22166

Si lulėzoi epidemia e fajdeve nė Monarkinė e Zogut

 

Gjatė periudhės sė Monar
kisė sė Zogut, apo mė sak
tė diku aty nga viti 1935-
1936, kur ekonomia shqiptare po
bėnte hapa pėrpara dhe vendi po
ecte me ritme tė shpejta zhvillimi,
gjė e cila kushtėzohej edhe nga
legjislacioni tepėr modern e mjaft
i pėrparuar pėr kohėn, prej sė cilit
rridhnin edhe njė sėrė marrėveshjesh
ekonomike tė tregtisė
sė ndėrsjellėt tė Shqipėrisė me
Italinė dhe disa vende tė tjera,
tamam nė atė kohė u pėrhap me
njė shpejtėsi marramendėse njė
fenomen, apo mė mirė tė themi njė
epidemi tepėr negative: fajdetė.
Nga dėshira pėr t‘u pasuruar sa mė
shpejt, mjaft tregtarė, pronarė shtėpish,
dyqanesh apo fabrikash, si
dhe njerėz tė thjeshtė, morėn para
me fajde, duke nėnshkruar kontrata
noteriale, ku premtonin se do
t‘i lanin ato me interesa mjaft tė
larta shlyerjeje. Por pjesa mė e
madhe e tyre nuk mundi t‘i shlyejė
dot kurrė ato para dhe kėshtu qė
u detyruan t‘u kthenin fajdexhinjve
pronat, shtėpitė, dyqanet, fabrikat
e punishtet tė cilat i kishin
lėnė peng nė hipoteka. Ky fenomen,
pra epidemia e fajdeve, qė nė
atė kohė pati njė impakt tepėr
negativ nė ekonominė shqiptare,
pėrveē dhimbjes sė madhe qė shkaktoi
te shumė familje shqiptare
qė humbėn tė gjitha kursimet dhe
pronat e tyre, duke ua lėnė ato fajdexhinjve,
shkaktoi edhe njė tronditje
tė fortė nė klasėn politike tė
asaj kohe. Njė nga kritikuesit mė
tė mėdhenj tė asaj epidemie ishte
shtypi i kohės, ku mjaft gazeta pėrcollėn
nė faqet e tyre reagimet e
njerėzve tė thjeshtė, gjė e cila e
detyroi klasėn politike tė asaj kohe
dhe Parlamentin qė tė merrnin nė
shqyrtim idenė e njė moratoriumi,
ku tė ndalohej me ligj dhėnia e
parave me fajde. Pėr tė gjitha kėto,
nė shkrimin e mėposhtėm po publikojmė
disa nga artikujt e shtypit
tė asaj kohe, ku gazetarė tė guximshėm,
pėrveē analizave tė shumta
tė problemit tė fajdeve, kanė denoncuar
me fakte, shifra dhe argumente
edhe emrat e fajdexhinjve
qė po rripnin popullin e thjeshtė,
duke iu bashkangjitur atyre edhe
njė listė tė gjatė me emrat e viktimave
tė atij fenomeni negativ qė
shpėrtheu e lulėzoi me njė shpejtėsi
marramendėse nė vitet e
Monarkisė sė Zogut. Kėto shkrime
po i publikojmė duke mos iu bėrė
asnjė ndryshim dhe me gjuhėn
letrare tė asaj periudhe kur janė
shkruar.
Gazeta "ARBNIA": Si i
konsideron Amerika
fajdexhinjtė
Nė Amerikė, njerėzit qė janė
me pengime nė shoqėrinė njerėzore,
hajdutėt dhe kriminelėt, u
kanė vėnė nga njė numėr. Fjala
vjen, njė hajdut i quajtur Deliger,
nuk quhet mė me emrin e tij. I kanė
vėnė njė emėr: "Armiku i popullit
Nr. 1". Domethėnė, amerikanėt e
gjejnė si njė krim tė madh tė pėrmendėsh
emrin e njė hajduti dhe
nė vend qė tė thonė hajduti ose
grabitėsi Delinger, thonė "Armiku
i popullit Nr.1". Natyrisht, ky
Delinger ėshtė njė kriminel dhe
me ēdo tė drejtė amerikanėt e deklaruan
"armik tė popullit". Ē‘ka
bėrė ky? Ka zėnė njė pasanik dhe i
ka grabitur paratė, domethėnė
disa nga paratė, dhe pasaniku
edhe pas grabitjes ende vazhdon
tė jetė pasanik dhe rron nė kėtė
botė pėr bukuri. Por, nėse ata,
Delinger e shokė, u karakterizuan
ashtu, si duhen karakterizuar fajdexhinjtė
t‘anė? E thamė
Delingeri i grabiti njė pasaniku
disa tė holla, por pasaniku mund
tė jetojė. Fajdexhinjtė tanė, grabisin
popullin hallexhi, i marrin
edhe pasunin edhe lekun e fundit
edhe nderin e tij, e ēveshin dhe
e bėjnė njė tė vdekur tė gjallė, dhe
jo vetėm njė person, por tė gjithė
familjen e borxhliut, dhe ata tė
vegjlit qė nuk kanė asnjė faj...Pra
si duhet t‘i emėrojmė kėta? "Armiq
tė Popullit?" Dhe do t‘i vėmė nga
njė numėr, tamam sikundėr bėjnė
nė Amerikė pėr hajdutėt, grabitėsit,
kriminelėt. Pra fajdexhiu i
famshėm qysh sot do tė pėrmendet
si "armiku i popullit Nr.1" (Jeni
tė lirė ta pranoni ose jo kėtė vendim
t‘onin).
Tragjedi nė heshtje
Duhet tė jetė shumė i fortė njeriu
qė do tė guxojė tė hyjė nė vuajtjet
e kėtij populli. Do tė kuptojė
atje, tragjedia qė as fantazija nuk
mund t‘i kapė. Dhe sa tragjedia tė
kėtilla janė zhvilluar, nė kllasėn e
madhe tė popullit, nė hallexhinjtė.
Dhe kėto tragjedia zhvillohen nė
heshtje, nė heshtje tė plotė dhe
prandaj janė mė tė prekshme. Ēdo
zemėr preket pėrpara kėtyre
tragjedirave dhe vetėm zėmra e
gurtė e armiqve tė popullit mbetet
indiferente. Neroni kur shihte
se viktimat e tij copėtoheshin prej
egėrsirave, qeshte dhe pinte e dėfrente,
e gėrthiste: "Gjak, mė tepėr
gjak". Neronėt t‘onė, fajdexhinjtė,
armiqtė e popullit, kur shofin viktimat
e tyre, hallexjintė qė i kanė
vrarė pėr vdekje dhe i detyrojnė qė
tė rrojnė kėshtu tė vdekur, gėrthasin:
"Para, mė shumė para!" Dhe
qeshin dhe dėfrejnė...Shpirti i
tyre...Po s‘kanė shpirt. Ia kanė shitur
shejtanit shpirtin e tyre.
Jorgji Hobdari, para
me fajde pėr fabrikėn
e sapunit
(Njė ngjarje fantastike) Po njė
ngjarje fantastike, pse nuk na
mbushte mėndja se mund tė ket
ngjarė me tė vėrtetė. A mund tė
ekzistojnė nė kėtė tokė, e cila ka
njė famė pėr burrat e ndershėm qė
ka pjellė, a mund tė ekzistojnė
njerėz aq tė pashpirt? Mė 1931, ishte
koha e bollėkut dhe tė lėvizjes
sė madhe tregtare, Jorgji Hobdari,
kimist i mbaruar, dhe specialist nė
fabrikimin e sapunit, konstatoi se
njė fabrikė sapuni do tė punonte
mirė kėtu, duke i siguruar vetes sė
tij njė rrojte tė mirė dhe vendit pėrparim.
S‘kishte kapitalet e
nevojshme, nė tė holla, por kishte
pasuni. Kishte njė shtėpi ku ėshtė
Banka Kombėtare, e cila vlen mė
tepėr se 2500 napolona. I duheshin
pėr instalimin e fabrikės 900
napolona. Bėri hesapet e tij dhe
pėrfundoi se i dilte hesapi sikur
kėto tė holla t‘i merrte me fajde.
Shkoi kėtej shkoi andej dhe sė fundi
gjeti tre njerėz: Guljelm Luka,
Gjon Raskun dhe Krajan. Ata i jepnin
tė 900 napolonat dhe pėr dy
vjet tė paguante 1250. Si e kishte
bėrė hesapin? Ja se si: 900 napolona
pėr 18 %, pėr njė vit, bėhen 1062
dhe kėto pėr 18 %, pėr njė vit tjetėr
bėhen 1253. I falin 3 napolona dhe
mbeten 1250. Domethėnė i
muarėn fajde edhe mbi fajdenė.
Shumė e madhe pėr njė industri
kjo fajde. Por koha e bollėkut,
dėshira pėr tė krijuar, pėr tė pėrparuar,
e verboi Jorgjin tė pranojė
dhe akti u firmos. Jorgji mori tė
hollat dhe bėri fabrikėn. Erdh
1932-ja, viti fatal pėr gjithė botėn.
Ay s‘kish filluar mirė qė tė punonte.
Kriza qė u ēfaq atė vit tronditi
kollosa ekonomike. Jorgji Hobdari
nuk parashikoi kėtė krizėn, pse,
kush e parashikonte? Punėt nuk i
vanė mbarė dhe erdhi fund i afatit,
i cili e gjeti pa asnjė lek!
Kreditorėt i kėrkojnė
paratė Hobdarit
(Dhe iu vėrsulėn shtėpisė si
sorrat kufomės). Shkoi nė kreditorėt
dhe iu tha: Puna nuk mė eci,
mė akordoni edhe njė afat tjetėr.
Tė hollat nuk i humbisni, pse keni
shtėpinė qė vlen mė se 2.500
napolona, nga ana tjetėr do tė
marrė paradhėnje nga Banka 400
napolona dhe kėshtu pėr dy vjet
mund tė lahemi. Ata s‘pranuan.
Kėrkonin qė tė gjitha tė hollat. Si tė
pranonin? U vinte rasti tė merrnin
njė shtėpi 2.500 napoljonash pėr
900. Shpejt formalitetet dhe iu
vėrsulėn shtėpisė si sorrat kufomės.
(Dhe Banka shpirtmirė) I shkreti
Hobdari, lutet, vrapon andej,
vrapon kėtej. Asnjeri s‘i bėn derman.
Pėr njė ēast pėrfytyron lumturin
e tij dhe tė familjes sė tij tė
fluturojė, t‘i ndahet pėrgjithmonė,
hutohet, i
humbet...Kreditorėt s‘dėgjonin
kurgjė! Shkoi te Drejtori i Bankės:
"Aman tė ulė qeranė", shpėtomė,
nam njė paradhėnje pėr 6 vjet, qė
tė shpėtojė shtėpinė, nderin dhe
jetėn e familjes, kam 5 veta, tė vegjėl,
tė pazotė pėr punė...Dhe
Banka...Eh, Banka! Mund ta shpėtonte
nga duart e kreditorėve tė tij
lakmonjės, por s‘e bėri. "Banka
nuk ėshtė Institut bamirėsije"...Me
shumė lutje, me shumė pėrpjekje,
pranoi Banka Kombėtare t‘i japė
paradhėnje 400 napolona! Kreditorėt
i konfiskuan kėto tė holla dhe
vazhduan formalitetet e sekuestrimeve.
Hobdari s‘ka para, u
jep shtėpinė
kreditorėve tė tij
(Dhe fillojnė grabitjet ligjore).
Erdhi puna nė caktimin e vleftės
sė pronės. Sipas ligjės njė pronė
nuk shitet po mos tė realizojė Ā¾ e
vleftės sė saj. Njė tė katėrtėn, ligja
ja fal fajdexhiut! Ekspertėt me
shumė pėrpjekje dhe beriqaversėn,
se iu gjet njė burrė i
ndershėm dhe i ndėrgjegjshėm,
Ingj. Pashollari, e ēmuan pėr 2000
napolona. Hobdari i shkret e
kundėrshton ekspertimin me
shpresė qė tė fitonte pak kohė,
kushedi mund tė gjendesh njė
udhė shpėtimi. Dhe me kundėrshtmin
e Hobdarit, bėhet njė ekspertim
tjetėr dhe vlefta caktohet
1.700 napolona. Tashti duke pėrjashtruar
Ā¼ e vleftės, mbeten 1.275
napolona, tė cilėt kishin tė drejtė
nga ana ligjore qė tė ofronin kreditorėt
dhe ta marrin shtėpinė,
domethėnė pėr sa kishin aktin.
Dhe kėshtu u bė dhe u bėnė zotur
tė shtėpisė me ligjė!...Dhe pasi u
bėnė zotėr, inkasuan edhe 400
napoljonat qė kishin konfiskuar.
Pse ishin paradhėnje qiraja dhe
kishin tė drejtėn ligjore qė t‘i merrnin.
(Hesapi rrumbullak). Dhe
tashti le tė bėjmė hesapin. ZZ.
Guljelm Luka, Gjon Rasku dhe
Kraja, dhanė 900 napolona. Krye
dy vjetėsh muarrėn 400 napolona.
Mbetėn 500 napolona. Aqė ju
kushton shtėpia e Jorgj Hobdarit.
Njė shtėpi qė sot shitet kollaj pėr
2.500 napolona, pse merr 200
napolona nė vit qira tė parapaguar.
(Dhe tashti). Eh, tashti...Shkoni
nė fund tė rrugės Nana Mbretneshė?
Atje, njė njeri qė dallohesh
nė shoqėrinė e Tiranės si i matur,
si nikoqir, si intelektual, nė njė odė
tė ngushtė, ka mbledhur copacopa
familjen e tij e gėnjen me
shpresa se nuk ka humbur gjithēkanė.
Dhe shpreson i ngrati? Ēfarė?
Ta mėshirojnė ata qė i grabitėn
lumturinė pėr 500 napoljona?
Shpresė e kotė, ata nuk janė..."Po
z. Hobdari, i thamė kur mbaroi
bashkėfjalimin, shteti do t‘ju ndihmojė,
mos kini merak. Edhe shtypi
akoma. Dhe viktima e fajdexhiut,
na puthi!...Nė ke zemėr fol,
se nuk duhet moratorium, se nuk
duhen masa drakoniane!
Metoda e re e
fajdexhinjve: hua me
pakt-riblerjeje
(Fajdexhinjtė, njerėzit qė i kanė
shitur shpirtin e tyre shejtanit.
Pare dhe vetėm pare-Ē‘vuan
borxhliu). Fajdexhinjtė kishin frikė
tė jipnin me iphotekė ose kambial,
jo se kishin frikė se mos humbisnin
tė hollat e tyre, pse moratorium
nuk do me thėnė shtyemja e
borxhit, por sepse donin tė mos
humbisnin rastin e fajdesė sė
madhe. Dhe kėshtu na dolli nė
shesh "shitja me pakt ri-blemjeje"
Do para? Do mė shesėsh shtėpin
pėr shumėn e tė hollave qė tė jap
hua, me konditė qė pas njė viti tė
kesh tė drejtė qė tė marrėsh prapė
duke mė paguar paratė qė sot
merr, natyrisht tė shtuara me fajdenė
nga 35 deri mė 120 %. Tė
kėtilla akte sipas informatave qė
kemi janė bėrė: Viti 1932 fr. ari
400.000, viti 1933 fr. ari 200.000, viti
1934 fr. ari 300.000, viti 1935 fr. ari
130.000. Pėrgjithėsisht llogaritet
se gjatė kėtyre vjetėve janė shitur
400 prona.
Grumbullimi i pasurive
nga fajdexhinjtė
Kėto shuma qė pėrmėndėm
mė nalt janė vetėm nė Tiranė, le
s‘e ē‘ngjan nė Durrės, Vlorė dhe
Korēė. Dhe sikur kėto prona tė
kishin shkuar tė ndarė ndėr propietarė
tė shumtė, nuk do tė kishte
aq rėndėsi, por kėtu nė Tiranė kanė
shkuar nė duart e dy apo tri njerėzvet,
dhe nėse do tė postonte tė
themi 100 napolona, ka shkuar 30
napolona. Kėshtu u grumbullua,
veē parasė, edhe pasurina nė duart
e fajdexhinjve, dy tre persona
tė cilėt sot, i kanė edhe paratė qė
kishin, edhe pronat, kurse nga na
tjatėr pronarėt i humbėn pronat
pa pėrfituar nga vlefta e tyre, pse
edhe ata paratė qė muarrėn, ja
kthyen kreditorėev me dy herė nė
formė fajde.
800.000 fr. ari, hua me
kambiale
Veē shumave qė u pėrmėndėn
mė sipėr, janė edhe huanat nė
bazė kambialesh. Kemi konstatuar
se plaka e mėhallės qė kishte 5
napolona, i ka vendosur me kambial.
Kambjali ndėr ne nuk mbeti
njė efekt tregtije pėr lehtėsimin e
marrėdhėnieve tregtare, por u bė
efekt huaje dhe kėto tė holla qė
jepen me kambiale, kostojnė
shumė, kostojnė 150 fr. ari pėr
napolonė nė muaj, qė do tė thotė
90 %. Dhe kemi parė njė kambial
qė thotė se ...X-i ka marrė prej njė
plake 300 fr. ari nė...mall tregtije.
Shumat qė janė dhėnė me kambial
me gjithė kredinat e Bankės arrijnė,
nė bazė tė njė llogarije mesatare,
nė 800.000 fr. ari.
Cilėt janė
fajdexhinjtė?
Nė bazė tė njė studimi qė kemi
bėrė, kapitali qė jepet me kambial
pėr ēdo vit, arrin nė qindra mijėra
franga ari. Pjesėn mė tė madhe tė
fajdeve, rreth 60% e ka Banka Kombėtare
sė bashku me z. Petro
Danicka e tė tjerė, 25% nėpunės,
oficerė, zyrtarė dhe 15% plakat
dhe tregtarėt. (Banka Kombėtare)
Dhe tashti le tė marrim njė nga fajdexhinjtė
dhe, nė bazė tė fakteve,
t‘ia paraqesim publikut. Natyrisht
duhesh tė fillonim nga Banka.
Pse Banka ka dhėnė mjaft pare,
me fajde, siē thonė tiranasit, ose ka
akorduar kredira siē thotė ajo. Por
do tė na premtohet tė mos bėjmė
shumė fjalė pėr tė vetmen Bankėn
t‘onė, jo nga frika pse do tė na thotė
se...nuk jemin klientė tė saj, as pse
nuk ėshtė njė vero (i vėrtetė), fajdexhi,
por sepse fundi i fundit, fajdenė
e merr me marifet dhe, ėshtė
e vėrtetė se nuk thotė as faleminderit,
po tė paktėn ka edhe pak
shpirt dhe nuk jep tė holla drejt pėr
drejt me 16 %, por me 9 e 12 %, tė
cilat me komisione dhe shpenzime
arrijnė nė 16 %. Tashti jashtė
qarkullojnė shumė fjalė dhe
mund tė jenė edhe disa nga kėto
tė vėrteta, por neve hė pėr hė do
t‘a lėmė tė qetė, se kemi gjėra mė
tė bukura.
Pse nuk ndėrhyn
Kryeministri dhe
ministri i Ekonomisė?
(Njė propozim pėr ministrat
kompetentė) Nuk dijmė nė se kėto
i dinė Ministri i Ekonomisė Kombėtare
dhe Kryeministri si zav.
Ministėr i Drejtėsisė, po nė mos i
dijnė, le t‘i marrin vesh tashti. Le
tė marrin parasysh kėto zbulimet
t‘ona dhe tė ngarkojnė njė
nėpunės pėr vėrtetimin e kėtyre,
natyrisht jo sekretarin e pėrgjithshėm
tė Ministrisė, se zotėrija e tij,
ka shumė punė, siē do ta zbulojm
mė poshtė, dhe pastaj nė se ua
mban shpirti, le tė mos bėjnė njė
moratorium. Por, bile me njė nen,
qė tė urdhėrojnė rikqyrjen e... grabitjeve
qė janė bėrė...

Petro Dancika, fajdexhiu i famshėm qė u mori shtėpitė tiranasve


Pas shumė shkrimeve tė gazetės "ARBNIA", lidhur me
problemin e fajdeve, ajo publikoi edhe fajdexhiun kryesor
tė Tiranės, si dhe njė listė tė gjatė tė tregtarėve dhe pronarėve
tiranas qė humbėn pasuritė e tyre nė fajde. Nė atė
shkrim, midis tė tjerash thuhej: "Me rrogė, s‘bėhet njeriu
pasanik", thonė andej nga juga. Kjo nuk ėshtė aspak e
vėrtetė. Njeriu po tė jetė i matur dhe punėtor, i ndershėm
dhe nikoqir, mund tė fitojė para dhe tė bėhet i pasur. Shėmbėll
i gjallė ėshtė kavaljeri z. Petro Dancika. Zotėrija e tij mė
1915, siē thonė ata qė dijnė, kishte mbetur nė pikė tė hallit.
Edhe shtėpitė e tij akoma ishin djegur. Me ndihmėn e Zotit,
si njeri punėtor dhe i matur, zuri prapė njė legatė, u bė dhe
kavalier dhe me rrogėn e tij bėri njė pasuri kolosale dhe sot
ka ma tepėr se 10.000 napoljona ari me fajde dhe kushedi
se sa shtėpira kėtu nė Tiranė, veē tė hollave qė ka vet i zoti,
tė cilat nuk mund t‘i dijmė, pse "Paratė dhe Gjynahet,
vetėm, i zoti i di", thotė njė proverb, ndonėse njė proverb
tjetėr thotė se "Pasurija dhe Bukurija nuk fshihen". Ky zoti
kavalier, ndonjė llotari nuk ka fituar as ndonjė qyp me flori
nuk ka gjetur dhe gjysėm milioni franga ari qė mund tė ketė
sot, i ka fituar me djersėn e ballit dhe zotėsinė e tij. Tashti,
nė se, brenda 10-15 vjetėsh, sado qė tė djersijė njeriu, mund
tė fitojė aspo jo gjysėm milion, ky ėshtė njė hesap tjetėr. (Ku,
njeriu e humb toruan) Z. Petro Dancika, si personalisht ashtu
dhe me anėn e gruas sė tij, zonjės
Uranije, ka ndihmuar pa masė
hallexhinjtė shqiptarė dhe tė hollat
e tij i ka shpėrndarė nė kėtė mėnyrė:
(Me anėn e zonjės Uranije) a). Me ipotekė:
53.575 fr. ari b). Shitje pakt-riblemje:
26.000 fr. ari. Shuma 79.575
fr. ari. (vet ay). Me shitjen e 106.800
fr. ari, domethnė gjithsej fr. ari
186.435. Ka marrė kėto shtėpira, disa
prej tė cilave mund t‘i ketė shitur
pėrsėri: Nė lagjen Ali Bej: tė Mustafa
Seferit, pėr 3.000 fr. ari, Qamile Balvera,
etj. Pėr 4.000 fr. ari, Daut Prezės
2.000 fr. ari, 3 shtėpitė e Tokli Manastirliut
pėr 24.300 fr. ari, 4 shtėpitė e
Meremesė Kazazi pėr 6.000 fr. ari, Osman Muēos pėr 2.000
fr. ari, Faik Zepishtas pėr 2.300 fr. ari. Nė lagjen Ismail Efendi:
Daut e Ismail Peza pėr 7.000 fr. ari, Myrteza Gjaras pėr
2.000 fr. ari, 4 shtėpi tė Arif Cukas pėr 16.000 fr. ari, dy shtėpi
tė Xhafer Keta-s pėr 2.150 fr. ari, Dylber Kazazit etj, pėr 2.000
fr. ari, Hamdi Muēos pėr 4.000 fr. ari, Xhemal Reēit pėr 1955
fr. ari, Mahmut Kėllezit 1 shtėpi, furrė, 2 dyqane pėr 6.900 fr.
ari, Shefqet e Halit Peshkopisė pėr 4.000 fr. ari. Nė lagjen
Sulejman Pasha: Daut Barkaneshit pėr 2.000 fr. ari, Ramiz
Qyrlajt pėr 6.900 fr. ari, Hajrie Reēit pėr 1.200 fr. ari, Enver
Toptanit 1 trull me 2 dyqane pėr 5.450 fr. ari. Nė lagjen e re:
Ismajl Bylykut pėr 6.000 fr. ari, Hamdi Dashit 2 shtėpi pėr
4.000 fr. ari, Qazim Hitajt pėr 2.000 fr. ari, Sulejman Troplinit
pėr 2.000 fr. ari. Nė lagjen Abdulla bej: Jahja Dibrės pėr 6.000
fr. ari, Hafiz Gogoljės pėr 2.000 fr. ari, Abdullah Zajės pėr 600
fr. ari, Ymer Veliut pėr 4.000 fr. ari. Nė lagjen Xhami: Osman
Paturit 2 shtėpi pėr 7.000 fr. ari. Xhafer Zelkės pėr 2.000 fr.
ari, Mahmut Hasnajt pėr 4.000 fr. ari, Rexhep Tivarit pėr
2.000 fr. ari, Mustafa Seferi pėr 805 fr. ari. Nė Treg: dy dyqane
tė Mehmet Shehrit pėr 2.000 fr. ari dhe njė dyqan tė Beqir
Pazarit karshi Gjymnazit pėr 2.000 fr. ari. Patėm durimin qė
t;i vizitojmė, pothuaj qė tė gjitha kėto shtėpira. Dhe kemi
konstatuar se njė shtėpi qė sot me gjithė ēvleftėsimin e
mallit, ka njė vleftė prej 10.000 fr. ari dhe qė ka kostuar kur
u bė 15.000 fr. ari, Zoti kavalier e ka marrė pėr 2.000 fr. ari!
Dhe tashti qė po shkruajmė kėto rradhė, mė tha njė se shtėpinė
e Mustafa Ali Seferit m,e 2 oda, akēihane, oborr etj,
nė Kodrėn e Kuqe, e ka marrė pėr 640 fr. ari. Ē‘dreq e prej
karte t‘ishte kjo shtėpi, do tė vlente pak mė tepėr..."


Si ranė tregtarėt dhe pronarėt nė dorėn e fajdexhinjve

Nė vazhdėn e shkrimeve qė ndėrmori sh
typi i kohės pėr problemin e fajdeve
gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut, nė mjaft
gazeta pati edhe analiza ku gazetarė tė ndryshėm
rrekeshin tė shpjegonin arsyet se si u
pėrhap epidemia e fajdeve dhe si ranė pre e
saj shumė tregtarė dhe pronarė jo vetėm nga
Tirana, por edhe nga disa qytete tė tjera tė
vendit. Lidhur me kėtė, nė njė artikull editorial
tė saj, gazeta "ARBNIA" e vitit 1936, midis
tė tjerash shkruante: "Ishte koha e bollėkut
dhe e kėrkesės sė madhe. Bota kėrkonte me
shumicė edhe gjėra tė reja. Tregtari duhesh
ta zgjeronte fushėn e aktivitetit tė tij, por si i
matur prej natyre dhe pse i mungonte kapitali,
ecte me hapa tė ngadalshme. Ardhi Banka
Kombėtare. Ajo kish ēdo interes qė tė
zgjerohej tregtia dhe menjėhere filloi qė t‘i
shpėrndajė tregtarėve tė holla. Nė fillim
tregtari refuzonte ndihmėn, por pastaj duke
parė komshiun e tij, i cili kishte marrė pare
nga Banka dhe fitonte shumė, mori dhe ay.
Pėr pak kohė qė tė gjithė tregtarėt krijuan llogarina
me Bankėn dhe gjer sa ishte koha e
bollėkut, tė gjithė ishin nė rregull. Tregtari
mirrte tė holla dhe akordonte kredina nė
klientėt e tij. Vinte koha, inkasonte nga klienti
i tij dhe paguante Bankėn. Mirpo erdhi dhe
koha e lopėve tė dobėta. Shitja u pakėsua
dhe malli ngeli nė raft i pashitur. Klienti
s‘kishte me se ta paguante tregtarin. Afati pėr
tė paguar tregtari Bankėn erdhi dhe nė ēekmexhenė
e tregtarit s‘gjendesh njė lek. Banka
s‘priste. O paratė, o protesto, sekuestrim,
shitja nė mėzat tė mallit, ēnderim i tregtarit
shqiptar, i cili ballin e donte tė bardhė. -Aman
mė jep 20 napolona hua dhe pėr njė muaj tė
kthej 21 i tha fqiut qė dinte se kishte para dhe
fėt njė kambial. Shpėtoi nga Banka, por u fut
nė komshiun qė kishte para. Erdhi muaji dhe
tregtari donte tė paguante fqiun, i mungonin
10 napoljona pėr tė larė borxhin dhe 20
pėr tė paguar qiranė e shtrenjtė, taksat e rėnda
dhe tė tjera qė s‘kanė mbarim. Ish koha e
bollėkut dhe pėr njė shtėpi me dy dhoma,
paguhej 5 napoljona nė muaj qera. Dhe
s‘gjeje dot. Pronari Tiranas qė kishte ca tokė,
kėrkoi tė holla me fajde dhe mor me 25 %. Bėri
shtėpi tė madhe, e cila i kushtoi pėrmbi njėmijė
napolona. Kėto tė holla i kishte marrė nė
njė afat tre katėr vjetėsh. Nė vitin e parė
mundi qė tė pagunate kamatėn, shtėpinė e
kishte vendosur nė njerėz tė mirė dhe mirrte
njė qira tė mirė. Qiraja zuri tė ulet. Tė huajt
filluan tė ikin. Koha e krizės filloi. Erdhi afati
i pagesės dhe kishte vetėm 500 napolona.
Kreditori s‘pranonte gjė: O paratė o protesto,
mezat dhe tė tjera...Me zi e bindi qė tė pranonte
tė 500-tat dhe pėr kusurin i bėri njė akt
tjetėr, por jo pėr 500 napolona qė mbeti, por
pėr 850 napolona tė paguarshme pas dy
vjetėsh duke vėrė dhe faizin (kamatėn) brenda,
35 % nė vit?"

 

Deputetėt fajdexhinj qė s‘votuan moratoriumin nė 1936-ėn
08/07/2007
 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=22171

Dossier

Deputetėt fajdexhinj qė s‘votuan moratoriumin nė 1936-ėn

Ashtu siē bėmė tė ditur edhe nė numrin e djeshėm tė rubrikės "Dossier" (nė shkrimin me titull: "Si lulėzoi epidemia e fajdeve nė Monarkinė e Zogut") gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut, apo mė saktė nė mesin e viteve ‘30, nė vendin tonė shpėrtheu dhe lulėzoi me njė shpejtėsi marramendėse epidemia e fajdeve. Nė atė kohė, shumė tregtarė, pronarė shtėpish, dyqanesh, punishtesh e fabrikash, apo dhe njerėz tė thjeshtė, nga dėshira e madhe pėr t‘u pasuruar sa mė shpejt, i humbėn tė gjitha ē‘kishin, duke i lėnė ato peng te fajdexhinjtė, pasi nuk kishin para pėr tė paguar interesat e larta. Ky fenomen, pra epidemia e fajdeve, shkaktoi njė tronditje tė madhe edhe nė klasėn politike tė asaj kohe, pasi si rezultat i protestave tė mėdha nga rrethe tė ndryshme tė vendit, si edhe shtypit tė kohės qė pėrkrahu pa rezerva njerėzit e thjeshtė, qeveria e asaj kohe u detyrua tė hartonte njė moratorium pėr shtyrjen e afatit tė borxheve ndaj fajdexhinjve. Por ky moratorium nuk u miratua nga Parlamenti, ku vetėm 13 deputetė e votuan atė. Po pse ndodhi kjo gjė dhe cilat ishin arsyet qe i detyruan deputetėt e asaj kohe pėr tė mos e votuar atė projektligj tė qeverisė? Cilat ishin reagimet dhe pakėnaqėsitė e mėdha qė u shkaktuan nė shumė rrethe tė vendit, tė cilat me anė tė protestave dhe letrave dėrguar nė adresė tė Mbretit Zog i kėrkonin atij tė shpėrndante Parlamentin, pasi ata deputetė nuk pėrfaqėsonin mė interesat e popullit, por thjesht interesat e tyre personale, duke i akuzuar ata deputetė si fajdexhinjtė mė tė mėdhenj. Tė gjitha kėto u pasqyruan me hollėsi nga shtypi i asaj kohe, ku disa nga ata artikuj tė botuar nga gazeta "ARBNIA" po i publikojmė mė poshtė nė kėtė shkrim.


Gazeta "ARBNIA": Deputetėt refuzuan Moratoriumin

(Nė seancėn e djeshme, vetėm 13 deputetė ishin me popullin!)

Nga ta filloj punėn besa as unė nuk e di. Lloj lloj mendimesh vijnė vėrdallė nė mėndjen time. Trazirė e madhe. S‘arrij dot t‘a shpjegoj vetes pse shumica e madhe e deputeteve e refuzoi projektin e Qeverisė pėr Moratoriumin. Llogjika hesht nė kėtė ēėshtje. Aq mė tepėr kur unė e di se disa nga deputetėt qė votuan kundėr moratoriumit, kanė qenė dhe janė me shpirt, anėtarė tė moratoriumit. Mister! Por le tė pėrpiqemi ta zbėrthejmė kėtė mister, tė zbulojmė tė vėrtetėn. Jemi pėrpara njė historije qė s‘ėshtė shumė e vjetėr: vjet po kėta deputetė qė formojnė Parlamentin t‘onė, votuan njė ligj e cila u jepte njė vit afat borxhlive qė tė mos paguajnė borxhet e tyre. Pse e votuan kėtė ligj? Sepse ishte konstatuar se borxhlinjtė nuk ishin nė gjendje qė tė paguajnė borxhet e tyre nga shkak i rrethanave qė ekzistonin. Llogjika na shtyn tė mendojmė kėshtu. Deputetėt kur e votuan kėtė ligj, menduan-si ē‘e tregoi dje Eshref Frashėri-se pas njė viti mund tė ndreqen punėt e ekonomisė e tė tregtisė, nė mėnyrė qė borxhlinjtė tė vinė nė gjendje tė paguajnė borxhet e tyre. Q‘atėhere shkoi njė vit. U konstatua se gjėndja ekonomike dhe tregtare jo vetėm qė s‘u pėrmirėsua, po pėrkundrazi u keqėsua. Qeverija, duke marrė parasysh, pra, lutjet e shumta qė i bėnė borxhlinjtė, bėri njė projekt dhe i propozoi Parlamentit qė afati i dhėnė vjet tė shtyhet edhe pėr mot-motnė. Shtoi nė projekt vetėm njė gjė: kėrkoi qė shitjet me tė drejtė riblemjeje tė quhen, edhe kėto, si borxhet e kontraktuara me hipotekė. Shumica e deputetėve e refuzoi projekt-ligjin e Qeverisė, d.m.th. nuk deshi qė afati i pagesės qė ishte vendosur vjet prej Parlamentit, tė shtyhej edhe pėr njė vit. Pse refuzoi? Ja kėtu pushon logjika. A-u-ndrruan rrethanat qė shkaktuan vjet dhėnien e njė afati pėr njė vit? A u pėrmirėsua gjėndja pakėz? Atėhere, domethėnė se shumica e deputetėve e kundėrshtuan vet-veten. Me votėn e tyre tė djeshme, treguan tė mirėn qė ua bėnė vjet borxhlinjve tė shkretė, sivjet nuk deshėn t‘ua bėjnė. Pse e bėnė vjet dhe sivjet jo? Pse u ndryshua shpirti i tyre? Kėtu ėshtė nyja. Pse sivjet shumica e deputetėve u bėnė aleatė tė fajdexhinjve? Pse vjet kėta deputetė ishin pėrkrahės tė borxhlive? A thua se vjet kishin frikė nga z.z. Musa Juka dhe Abdurrahim Dibra? A thua se sivjet patėn frikė po nga kėta persona, tė cilėt sivjet jo vetėm qė nuk janė nė "Qeveri", po janė edhe kundra "Qeverisė"? Nga do ta kapim ēėshtjen, nuk del nė favor tė tyre ēėshtja e djeshme e shumicės sė deputetėve. Pėrkundrazi, sjellja e tyre e djeshm, e tregon se ata-me hir ose me pahir,-janė po n‘atė kohė nė favor tė fajdexhinjve qė pinė gjakun e popullit dhe kundra Qeverisė qė erdh nė fuqi me vullnetin e Mbretit. Vetėm 13 deputetė kanė qenė me popullin dhe kanė respektuar vullnetin e N. M. sė Tij, Mbretit. Krejt paradoksale kjo punė, shqip: krejt e ēmendur. Janė kundra Qeverisė, thamė, pse ndryshe nuk shpjegohet se si e refuzuan njė afat tė cilin vjet po ata vetė ua dhanė borxhlive. Rrethanat, si thamė mė sipėr, janė po ato? Dhe me qenė se rrethant s‘janė ndryshuar as pak nga vjet e gjer mė sivjet, atehere kuptohet se deputetėt t‘anė vjet e kanė votuar dhėnjen e afatit pa dashje. Dy deputetė tė menēur, muarmė vesh se dje nė mėngjez, kanė shkuar te Kryeministri dhe i kanė thėnė se zoti Koēo Kotta ka siguruar njė shumicė tė jetė kundra moratoriumit dhe se pro kėtij moratoriumi, s‘janė veēse 14 ase 15 deputetė. Dhe i kanė propozuar qė ta marrė prapa projektin. Z. Mehdi Frashėri s‘e ka pranuan propozimin. Ka bėrė shumė mirė. Pse ay s‘bėn "dipllomasi". Ėshtė i sinqertė. Ka thėnė ndofta me mėndjen e tij: Le tė mos e votojėn deputetėt projektin. Ta kuptojė populli se me ē‘deputetė ka tė bėje!" Dhe populli-qė i di mirė punėt-kuptoj edhe njėherė se me ē‘deputetė ka tė bėjė! Tani dy pyetje: a) Kėta deputetė ē‘i duhen popullit, dhe a ka mundėsi qė Qeverija e re, miku i popullit, tė mbėshtetet dot nė bashkėpunimin e tyre. b) Po halli i popullit ē‘bėhet me refuzimin e moratoriumit? Do t‘i pėrgjigjemi vetėm pyetjes sė dytrė: Populli le tė flerė i qetė. Nė mos ja duan tė mirėn deputetėt-tė cilėt janė aleat tė fajdexhinjve-dhe nė mos ia dhanė moratoriumin qė priste me pa-durim ani s‘ka gaile. Ka kush ua jep kėtė moratorium. Pak durim vetėm...(Nebil Cika)

Pakėnaqėsitė e mėdha nga mosmiratimi i moratoriumit

Korēa plakė proteston kundėr deputetėve qė s‘mbrojnė interesat e popullit. (Njė pėrfaqėsi katundarėsh nė zyrat e ARBNISĖ)

"Gjendja nuk ėshtė alarmante, siē tha z. Kryeministri, dhe nuk ka ndonjė rrezik qė tė shiten me mijra pasuria..." Kėtė dekllaratė bėri nė Parlament njėri nga deputetėt e Korēės, kur po mpronte thezėn e fajdexhinjve, dhe ata qė nuk e kishin studiuar ēėshtjen ndofta kishin formuar mendimin se si kryeministri ashtu dhe "ARBNIA" i kishin ekzagjeruar faktet dhe e kishin paraqitur gjendjen jo si ishte nė realitet. Ky mendim dukej edhe si i justifikueshėm, pse deputetėt e Korēės ishin ata qė kundėrshtuan reptėsisht projektin qeveritar pėr lehtėsimin e popullit dhe nga ana tjetėr, kryeministri, po atė qark, qarkun e Korēės, e kishte sjellė si shėmbėll pėr tė provuar gjendjen e mjeruar tė shumicės shqiptare. Mirpo pa kaluar pesė ditė, populli i qarkut tė Korēės, katundet sidomos, i pėrgėnjeshtruan nė mėnyrėn mė kategorike pretendimet e deputėtėve tė tyre dhe nė mėnyrė tė prerė dekllaruan se ta kanė vepruar jo nė bazė tė interesės sė popullit, por nė bazė tė interesės sė tyre personale dhe, katundarėt e Korēės, me plotė gojė i dekllarojnė qeverisė dhe popullit, se: "Deputetėt qė nuk dinė tė mbrojnė interesat vitale tė popullit, nuk meritojnė aspak qė tė konsiderohen mė si pėrfaqėsues tė popullit dhe prandaj ua ngrijnė mandatin dhe pėrfaqėsimin qė u kanė dhėnė".

Protestimet e Korēės: populli kundėr deputetėve

Siē lajmėruam disa ditė pėrpara, pas refuzimit nga ana e Parlamentit tė masės qeveritare, e cila kishte pėr qėllim qė t‘a mprojė popullin kundra fajdexhinjve, i gjithė qarku i Korēės, edhe katundi mė i vogėl, me anėn e kryepleqėsive tė tyre u mblodh nė Korēė dhe i dorzuan Prefektit njė lutje pėr Kryeministrinė. Me anėn e kėsaj lutje, Korēarėt, pasi pėrshkruajnė gjendjen e tyre tė mjerueshme, e cila e ka detyruar Shtetin qė t‘iu ndajė edhe misėr gratis pėr t‘i shpėtuar nga mjerimi, theksojnė se deputetėt e tyre nuk muarėn parasysh interesat e shumicės kur kundėrshtonin masėn qeveritare, dhe shtojnė: "Ėshtė pėr t‘u vėnė re, nga deputetėt e Korēės qė kanė kundėrshtuar projektin qeveritar disa janė fajdexhinj qė kanė lėshuar tė holla me kamata tė mėdhaja nė bazė tė akteve qė figurojnė direkt mbi emnin e tyre ose tė miqve tė gjinisė sė tyre; deputetėt qė pėr tė spekulluar nė kurriz tė popullit fukara dhe tė ngratė kanė blerė me ēmime tė ulta sasira tė mėdha mjell nga shoqėritė generale e Elektrikut nė Korēė dhe e kanė mbyllė nė depo pėr ta shitur me ēmime mė tė nalta se ky i sotmi-mbasi nuk u ngopet syri i tyre i pangopur kurrė- dhe disa qė janė bėrė vegėl e fajdexhinjve me shpresė qė tė sigurojnė se populli ėshtė injorant dhe patjetėr duhet tė veprojė si mbas dėshirės sė kapitalistėve. Tjetėr lloj nuk mund tė justifikohet sjellja e tyre nė atė mėnyrė, sidomos nė kėto kohra kur dėshira e vullneti i pėrgjithshėm i gjithė popullit mbarė tė Shqipėrisė ka qenė dhe ėshtė akordimi i njė afati tė aryeshmė pėr pagimin e detave (kėsteve tė borxhit),-sikur provohet me lutjet e ndryshme adresuar dhomės sė deputetėve dhe qeverisė Mbretnore, tė cilat janė zėnė nė gojė prej Shkėlqesisė s‘uaj me rastin e pėrkrahjes sė projektit qeveritar. Me mospranimin nga ana e Parlamentit pra, tė projektit qeveritar, qeveria e cila ka nė programin e vet shpėtimin e popullit, e ka pėr detyrė kryesore qė tė bėjė hapat e duhura pėr shpėrndarjen e Parlamentit, i cili tash e mbrapa nuk mund tė pėrfaqėsoijė mė popullin dhe nuk mund tė jetė interpreto i ndjenjave dhe vullnetit tė tij, qė kėshtu tė mos i jepet rasti fatal (ish-pėrfaqėsuesėve tanė), pėr tė sakrifikuar popullin tuj ja marrė atij pasuninė dhe t‘ja japi disa tė pakė fajdexhinjve sikurse ka kėrkuar njė deputet ish-ministėr dhe disa nga deputetėt e Korēės dhe me atė mėnyrė tė na shtypin. Neve si popull i vobektė, porse besnik deri nė minutėn e vdekjes pėr tė sakrifikuar jetėn pėr Mbret e Atdhe, sikurse e kemi provuar sa herė qė ėshtė ēfaqur rasti, dėshirojmė qė qeveria jonė, pėr hir tė shpėtimit tė popullit nga mjerimi, tė marrė njė masė tė tillė tė ngutshme pėr t‘ė ardhė nė fuqi njė Parlament qė tė pėrfaqėsonjė opinionin e popullit. Ky asht zėri i popullit. Me kėtė rast shtojmė se mbasi deputetėt dolėn kundra projektit qeveritar pėr arsyena qė shumė lehtė kuptohen nuk dėshirojnė tė mbrojnė interesat dhe tė drejtat e popullit, t‘atij populli qė i ka nderuar pa ndonjė meritė me votėn e vet, u ngremė (u‘a heqim mandatin), mandanė dhe pėrfaqėsimin qė po e pėrdorin n‘emėn tė popullit deri mė sot".

Dhe Kavaja proteston

Por,nuk ėshtė vetėm Korēa, ėshtė e gjithė Shqipėria qė ėshtė ngritur mė kėmbė pas refuzimit tė masės qeveritare nga ana e Parlamentit. Dhe ajo qė ėshtė pėr t‘u shėnuar, veēanėrisht ėshtė se nuk janė vetėm qytetarėt, por janė katundarėt, domethėnė populli i thjeshtė. Katundarėt, baza e shtetit t‘onė, janė ngritur mė kėmbė kundėr 50 fajdexhinjėve dhe kundra shumicės sė deputėtėve qė preferuar tė mbrojnė fajdexhinjtė nė kurriz tė popullit shqiptar. Dje na erdhi njė pėrfaqėsi e qarkut tė Kavajės, me njė letėr tė firmosur nga pleqėsitė e qyteteit tė Kavajės dhe tė katundve: Bago, Kalush, Sefere, Tillaj, Harizaj, Synej, Ballutaj, Agonas, Shardushe, Cete Leshtej-Collak, Gėrmaj, Petrovė, Zhabjak, Habilaj, Hajdare, Patke, Sterbek, Luzi i Vogėl, Luz i Madh, Domen, Kryemėdhaj, Kryeluzaj, Mamėl, Helmės, Kryevidh, Gulemas, Lekaj, Kanaparaj, dhe Shtovri. Me fjalė tė prekshme na kanė pėrshkruar gjendjen e mjerueshme tė tyre dhe na dekllaruan se katundarėt ėshtė e pamundur qė t‘u pėrgjigjen kamatave tė mėdha qė paguajnė dhe se nuk mund tė paguajnė asnjė lek pėr borxhet e tyre. Kėshtu do tė realizohet dėshira e zotit Lame Kareco, dhe pasunin e tyre do t‘iu marrin disa fajdexhinjve pėr hiēgjė. Dhe Kavajasit na luten qė tė ngrejmė zėrin t‘onė pėr shpėtimin e popullit. Veēanėrisht na kėrkuan qė tė theksohet se populli fukara shpėtimin e tij e pret nga N. M. e Tij, Mbreti, i cili ėshtė i Vetmi q‘ia di hallin fukarasė.



Protesta

Letra e popullit tė Tiranės drejtuar Mbretit Zog


"Nalmadhėni, na shpėto nga fajdexhinjtė-deputetė"


Mė se 330 familje nga kryeqyteti kėrkojnė shpėtimin nga N.M. e Tij, Mbreti. "Nuk kemi asnjė besim nė deputetėt", thonė ata nė telegramin e tyre. Mė se 330 familje nga mė tė njohurat e kryeqytetit, me anė tė njė telegrami i luten N. M sė Tij, Mbretit, qė tė shpėtoj popullin e tij nga fajdexhinjtė gjakpirės. Midis firmave qė figurojnė nė telegram, shifen emra njerėzish qė kanė njė histori, dhe janė pėrpjekur si nė luftė pėr pamvarėsinė kombėtare, ashtu dhe nė modernizimin dhe zhvillim,in e kėtij vendi, Kėto familje i dekllarojnė Mbretit tė Shqiptarėve se, Populli nuk ka asnjė besim nė deputetėt tanė dhe prandaj i sillet drejt N. M. sė Tij, Mbretit tė Tij tė Madh, me bindjen se vetėm tek Ai do tė gjejė mprojtėsin e vėrtetė tė interesave tė tij". Pas Beratit, Vlorės, Korēės, Elbasanit, vjen sot Tirana dhe u jep pėrgjigjien mė tė fortė avokatėrve tė Parllamentit. Dhe kėshtu nuk janė aq tė pazotė ata qė pėrgjigjen nė kėtė mėnyrė, nuk janė ata as njė shumicė e vogėl qė dekllarojnė nė kėtė mėnyrė, vetėm se deputetėt nuk pėrfaqėsojnė mė veē se interesat e tyre personale dhe ato tė 50 fajdexhinjėve. Ėshtė tėrėsija e popullit shqiptar, janė katundarėt, bujqėrit, janė pronarėt e tokave, janė tregtarėt, janė pjesa mė e madhe e vendit. Janė ata qė nė ndonjė rast rreziku tė madh, do tė rrėmbejnė pushkėt pėr tė kopjuar faqe tė artė tė historisė kombėtare. Po tė tjerėt...Tė tjerėt janė ata qė blejnė villa nė Korēė dhe nė akte shkruajnė shuma mikroskopike, me franga Svicerane dhe lira, sterlina, pse...kėtė e lejojnė ligjet nė fuqi. Po qeveria ē‘bėn? C‘mendon qeverija para kėsaj gjendje?

Teksti i telegramit tė kryeqytetasve

Nalt Madhėri. Morėm guximin t‘u pėrshkruajmė Nalt-Madhėnisė s‘Uaj kėtė telegram me bindje tė plotė se do tė kini mirėsinė ta merrni nė studim dhe se nuk do tė mungoni tė jipni urdhrat t‘Uaja tė Naltė pėr rregullimin e ēėshtjes s‘onė, e cila ėshtė edhe ēėshtja mė vitale e tė gjithė popullit tė Nalt Madhėnisė s‘Uaj. E gjejmė tė tepėrt qė tė bėjmė historinė e ēėshtjes s‘onė. Fakt ėshtė se sot jemi tė mbytur nė borxhe me kamatat kolosale dhe ekzistenca jonė varet nga mėshira e disa "fajdexhinjve", tė cilėt kanė vendosur qė tė na rrėmbejnė pėr hiē gjė pasurinė t‘onė dhe tė na bėjnė skllav tė tyre. Qeverija e Nalt Madhėnisė s‘Uaj duke konstatuar kėtė tė vėrtetė, shpejtojė qė t‘i propozojė Parlamentit njė masė, e cila deri diku lehtėsonte gjendjen t‘onė tė vėshtirė. Mirė po shumica e Deputėtėve, ndėrsa mburren se pėrfaqėsojnė popullin dhe interpretojnė dėshirat e shumicės sė tij, nuk e pranuan kėtė masė, ndofta se e gjejnė mė tė favorshme pėr Mbretėrinė t‘Uej, siē deklaruan, qė pasunija tė shkojė nė duart e fajdexhinjve gjakpirės. Populli Shqiptar, kurdoherė jetėn e tij e ka bazuar nė zotėsinė e Mbretit tė tij. Shpėtimin e tij e pret nga sovrani i tij. Nuk ka asnjė besim te Deputetėt qė guxojnė tė pretendojnė se ėshtė mė mirė tė shkojė pasuria nė duart e zuzarėve, dhe prandaj i sillet drejt pėr drejt Mbretit tė tij tė Madh. Ka bindjen se vetėm tek Ai do tė gjejė mbrojtjen e interesave tė tij. Kryeqytetasit, tė cilve u janė dhėnė shumė raste pėr t‘a ēmuar dėshirin qė Nalt Madhėnija e Juaj ushqen pėr popullin, ju sigurojmė se Deputetėt gėnjejnė kur thonė se interesa e vendit e lyp qė tė mos bėhet moratorium. Deputetėt nuk mprojnė interesat e vendit, por interesat e tyre personale dhe tė 50 fajdexhinjėve qė spekullojnė nė kurriz tė popullit, nė kurriz tė Nalt Madhėnisė s‘Uaj. Kryeqytetasit ju parashtrojnė lutjen ta shpėtoni popullin t‘Uaj duke urdhėruar hė pėr hė ndalimin e ekzekutimeve dhe pastaj shėrimin njerėzor tė sėmundjes sė tij. Jemi tė bindur se do tė denjoni ta merrni nė konsiderasjon lutjen t‘onė dhe se, Nal Madhėnija e Juaj, qė ka shpėtuar popullin shqiptar nga armiqtė e jashtėm, do ta shpėtojė edhe nga armiqtė e mbrendshėm".

 

Kur ministri i Financave tė Zogut pėrleshej me gazetėn "Vatra"
19/08/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=24961

Dossier

Kur ministri i Financave tė Zogut pėrleshej me gazetėn "Vatra"

 

Gjatė viteve tė periudhės sė Monarkisė sė Zogut
(1925-1939) regjimi nė fuqi i asaj kohe kishte
implementuar dhe adoptuar njė legjislacion tepėr
modern pėr kohėn, i cili nuk u linte asgjė mangėt edhe
legjislacioneve tė shteteve mė tė pėrparuara tė
Perėndimit, qė kishin njė demokraci tė konsoliduar
prej dhjetėra dekadash. Njė nga ato ligje tė Monarkisė
sė Zogut ishte dhe ai i shtypit, i cili funksiononte
mė sė miri duke sanksionuar dhe garantuar lirinė e
shprehjes sė fjalės pėr kėdo shtetas shqiptar apo tė
huaj, gjė e cila ekzistonte jo vetėm nė letėr (nė
Kushtetutėn e Mbretėrisė), por edhe nė fakt nė jetėn e
pėrditshme. Nisur nga ajo liri e plotė shtypi (ligji
bėnte pėrjashtim vetėm pėr familjen mbretėrore, e cila
nuk mund tė atakohej nė shtyp), nė gazetat e asaj kohe
kishte mjaft artikuj, peticione dhe shkrime tė
ndryshme qė atakonin direkt zyrtarėt mė tė lartė tė
shtetit, duke filluar nga Kryeministri, kryetari i
Parlamentit, deputetėt, prefektėt, e deri te nėpunėsit
mė tė thjeshtė tė administratės vendore tė mbretėrisė.
Nė ato shkrime, zyrtarėt e lartė tė shtetit, apo
ministrat dhe deputetėt, akuzoheshin hapur pėr marrje
ryshfetesh, pėrfitime tė paligjshme dhe abuzime tė
ndryshme qė ata bėnin me financat e shtetit, apo me
postet qė mbanin dhe kishin mbajtur dikur gjatė viteve
tė regjimit tė Monarkisė sė Zogut. Pjesa mė e madhe e
kėtyre shkrimeve, qė atakonin direkt zyrtarėt e lartė,
bėheshin kryesisht nga gazetarėt dhe botuesit e
gazetave, tė cilėt ishin nė kontakte tė pėrditshme me
njerėzit e jetės politike e publike. Njė nga ato
debatet e ashpra qė u zhvilluan nė shtypin e atyre
viteve ishte ai ndėrmjet drejtorit tė gazetės "Vatra",
Timo Dilo (me origjinė nga Labova e Gjirokastrės) dhe
drejtorit tė gazetės "Besa", Abdurrahman Dibra, i cili
gjatė periudhės sė Monarkisė sė Zogut ishte dhe
deputet i Parlamentit dhe anėtar i disa kabineteve
ministrore, duke mbajtur portofolat e Financave,
Arsimit e Kulturės. Pa pretenduar tė mbajmė anėn e
njėrit apo tjetrit nė atė debat qė u zhvillua asokohe
nė mes tyre, por me qėllimin e vetėm pėr pasur njė ide
mė tė plotė pėr atė liri shtypi dhe shkallė emancipimi
qė ekzistonte nė Shqipėrinė e atyre viteve, njė pjesė
tė asaj polemike ne po e japim tė plotė dhe pa i
ndryshuar asgjė, duke e konsideruar atė si njė
realitet tė shoqėrisė shqiptare tė asaj kohe.


Artikulli i ish-ministrit tė Financave, Abdurrahman
Dibra, nė gazetėn "Besa"

Jeta plot njolla dhe tradhti e Timo Dilos

Turpi fle, i zoti s‘e lė...
Prej ditės qė Dilo-ja bėri metamorfozėn e tij tė
shpejtė fėt e fėt, u tund e u shkund, ndėrroj lėkurė e
fytyrė, si gjarpri qė ndėrron lėkurėn e tij, nuk kemi
dashur, na ka ardhur ndohtė dhe tė vjellėt, t‘a prekim
kėtė kėrmė tė fėlliqur tė shtrirė nė kėmbėt e atij e
kėtij dhe tė cdo personi qė i ka ofruar dicka mė
tepėr. Pėrpara kėsaj kėrme tė shtrirė kėshtu plot
krimba e plot erė tė qelbur, kemi zėnė hundėn me dorė,
dhe me ndohtėsi dhe me tė vjellė jemi larguar me
revoltimin e zorėve tė barkut t‘onė. Kemi plot tre
muaj qė kėtė kėrmė tė shtrirė nė mes t‘onė e nėpėr
turpin t‘onė me erėn qė na kundėrmoj po e durojmė, po
shohim dhe po heshtim pse pėrpara kėrmės pėrvec
ndohtėsisė as gjė nuk mund tė thuhet, as gjė nuk mund
tė cfaqet pse kėrma e ngordhur dhe e kalbur as prekje
duron as thikė pranon. Kjo e vetėm kjo ka qenė arsyeja
e heshtjes s‘onė e cila nė qoftė se sot po zgjohet,
fajin nuk e kemi ne se - si thotė populli: "Kur turpi
fle, i zoti nuk e lė", e pra po vazhdojmė.
Mos i hiq petėn se i del gjella...
Kėshtu kėshillon populli dhe me plot arsye... se po
t‘i heqim petėn lakrorit do tė shohim se
pėrfaqėsonjėsi i vetėquajtur i "Djalėris Shqiptare", i
dinamizmės, i liberalizmės, i oksidentalizmės etj.
Etj., nuk ėshtė gjė tjetėr vecse njė kėlysh greku i
rritur dhe i ushqyer me thėrrime e kocka greku dhe
gati pėr cdo shėrbim. Dhe ja se si: Timo Dilo-ja,
drejtor i "Vatrės", nuk ka asnjė lidhje, as njė
verigė, as njė marrėdhėnije me Shqipėrinė t‘onė, se
pse kėtu ka ardh vetėm pėr tregti, vetėm pėr spekulim,
vetėm pėr shantazh, vetėm pėr ckatėrrim dhe, pasi t‘a
plotėsojė kėtė mision tė shenjtė (!) me plot sukses,
do tė kthehet atje ku e pret me krahė hapur i vėllaj,
Rako Dilo-ja, prokuror i Greqisė dhe nė shėrbim
permanent tė kėsaj pėr tė kulur dhe gurin e fundit tė
Shqipėrisė. Timo Dilo-n me vėndin t‘onė nuk e lidh
asgjė prej gjėje, se ky kėlysh i rritur me kocka greku
nė Labovėn e poshtme tė Gjinokastrės, pėrvec tė
vėllait tė tij Rakos, qė e ka nė shėrbim dhe nė
dispozicionin grek, nuk ka njeri tjetėr nė Shqipėri, e
pra pėr kėtė ckatėrrimi, paralizmi, pėrcarja dhe fundi
pėrmbysja janė ideale tė shenjta pėr t‘u realizuar.
Cili ėshtė Diloja?
Petėn e lakrorit e hoqi vet Timo-ja dhe nėn atė petė u
duk njė gjellė e lloj-llojshme e me shtat qind gjėra
brenda; shihni pra:
I vėllaj Rako Dilos - prokuror, agjent e cdo gjė nė
Greqi - Timo Dilo-ja i rrugėve, i imoraliteteve, pa
asnjė kulturė, qė i vogėl, pėr tė fituar bukėn e
gojės, ma parė lustraxhi, dhe ma vonė si shėrbėtor
shėrbente nė zyrėn e z. Vasil Dilos e pastaj nė
shtypshkronjėn "Omonia", ku Timoja sefte kthente
rrotėn e makinės sė shtypshkronjės e pastaj u bė
rradhonjės i "Omonia"-s, nė gjuhėn greke. Shėrbėtori i
"Omonia"-s, Timo-ja, pas okupimit tė Gjinokastrės prej
italianėve, me bursėn e kėtij shteti u dėrgua nė
Milano, nė Institutin Boconi ku nuk qėndroi mė tepėr
se gjashtė muaj dhe pėr imoralitet u cpor nga ky
institut dhe hyri nė shėrbim tė Greqisė, nė njė nga
konsullatat e kėsaj prej ku pėr falsifikime, pėr
imoralitet, u nxuar nga penxherja e jo nga dera. Dhe
pastaj Timo-ja i kėtyre aventurave e i kėtyre
imoraliteteve bėn si bėn dhe hyn nė Ministrinė e
Financave tė Shqipėrisė s‘onė prej ku, pas pak kohe,
demaskohet dhe flaket nė mes tė baltės sė gatuar prej
tij. Pas kėsaj shuplakeje tė fortė tė nacionalizmės
shqiptare, kur Timo-ja po vinte vėrdallė i shushatur e
i mahnitur po ushtronte profesionin e tij tė hershėm,
erdhi Banka Greke nė Durrės e cila njėherėsh e mori nė
gjirin e saj dhe e mbajti me pekulet dhe pėrkėdhelit e
meritueshme gjer sa kjo mbylli dyert e saj. Pas
perėndimit tė kėsaj ėndėrreje, Timo-ja u hoth nė
piqini e atij e kėtij dhe mė nė fund vendosi e u bė
ciraku, shegerti, bashkėpunėtori i pandarė i Cekrezit
tė famshėm me tė cilin bashkėpunoj, bashkėveproj si
jashtė edhe brenda nė burg, edhe pas lirimit tė kėtij,
edhe kur ky u nis pėr tė pėrgatitur tragjedinė komike
tė Fierit. Timoja i Cekrezit dhe kujdo tjetėr qė i
tregon lėpushka e para, mbajti ison e qeveris sė parė
dhe u tregua nga "Papa..., mė Papė...", gjer sa iu ble
shtypshkronja, gjer sa iu dhanė me mijra e me mijra
franga ari, pėr tė ngrehur shtėpinė e tij e gjer sa
paguhesh subvencioni e sipėr kėtyre edhe uzoja, edhe
mastika greke edhe mezeja e artikujve plot elozhe,
plot lėvdata, plot tituj e plot epitete nė cdo rast.
Dhe me tė vėrtetė kėto i cpėrbleu e qėndroj besnik...
Pra ka plotėsisht tė drejtė sot fletėn ta kthej nga
ana tjetėr... mjaft mė... ja ky ėshtė Timo Dilo-ja,
sot e tė shohim nesėr...
Kėtu mbillet, jashtė korret...
Nė qoftė se ky Dilo i kėtyre turpeve, i kėtyre
tadhėtive, i kėtyre llucave sot e tre muaj po
shkumbėzon jargė pa pushim, kėtė nuk po e bėn as pėr
tė mirėn e "Djalėrisė Shqiptare", as pėr tė mbrojtur
Qeverinė e sotme, as pėr tė luftuar ata qė i kanė
mbushur xhepat... as pėr gjė tjetėr, por vetėm e vetėm
pėr tė diskretituar Shqipėrinė, pėr tė cnderuar
shqiptarėt dhe pėr tė vėrtetuar mos kapacitetin t‘onė
pėr njė jetė tė lirė dhe indipendente, pikėrisht ashtu
sic e duan dhe e ėndėrrojnė armiqtė t‘anė. Pra,
pėrcarjet epitetet, adjektivet, cpifjet e
lloj-llojshme qė po mbjell kėtu Dilo-ja, pa tjetėr
mundohet t‘i korrė pėrtej kufijve, sepse pėr tė Tirana
ėshtė njerkė dhe vėnd i premtuar nėnė. Dhe pikėrisht
ky besim, ky mentalitet e shtyn Dilon nė numrin e
pardieshėm tė lėveres sė tij (gazetės sė tij, shėnimi
ynė), tė bėjė njė krahėsim nė mes Stambollit dhe
Tiranės dhe nė vėndin t‘onė sic e cilėsojnė gjith
armiqtė t‘anė - ta quaj njė Turqi tė vogėl, por
gabohet se ata qė ay mundohet t‘i diskretitojė nuk i
ngjajnė Dilos e kompanisė sė tij qė mbiellin kėtu pėr
tė korrur gjetkė.
Nuk e katafere (!) dot Qir Dilo!
Rrėmuja qė ka krijuar trimi i kėtyre turpeve dhe i
kėtyre njollave tė zeza rreth personit tė Abdurrahman
Dibrės, ėshtė njė furtunė brenda njė kupe uji, sepse
Timo-ja sipas zakonit tė tij pėr shantazh e mashtrim,
pik sė pari me fraza t‘errta e me nėnkuptime tha se Z.
Salih Vuciterni kishte nė dorė njė letėr tė drejtuar
pėr Z-it A. Dibra dhe nė kėtė e denoncoi duke pyetur
se c‘ishte teksti i saj. Kėsaj gėnjeshtre kaq groteske
menjėherėsh iu pėrgjegj Z. Vuciterni i cili
gėnjeshtrėn ia pėrplasi nė fytyrė dhe i tha: shpif se
as mė ka dėrguar as kam ndonjė letėr tė kėtillė. Pra
llustraxhiu Timo - si thotė vetė - nuk e kataferoi
(pėrtypi), dot kėtė punė dhe prandaj u hoth nė njė
degė tjatėr: pėrftoj prej harresės sė z. Vuciterni dhe
ia nisi avazit krejt ndryshe, por prap nuk e kataferi
dot sepse informata mbi letrėn, gjoja e dėrguar prej
Z. A, Dibrės, tė afėrmeve tė tij e qė Z. Vuciterni e
kallzon se e paska dėgjuar nga z. Sul Shehu dhe ky i
bazuar nė dėgjimin e tė tjerėve nuk i pėrshtatet sė
vėrtetės: Z. Vuciterni ka qenė Prefekt nė Dibėr mė
1921-922 dhe mė 22 Dhjetor 1922, pas rrėzimit tė
deputetėve tė Drinit, bashkė me Zz. Abdyl Sula, Fazlli
Frashėrin, Fiqri Rusin, Mehmed Pilkun, Rexhep Matin,
ėshtė zgjedhur deputet i Dibrės dhe nė kėto zgjedhje
Z. A. Dibra nuk ka qenė kandidat. Nė zgjedhjet e
filluara mė 26 nėntor 1923 pėr Asamblenė Konstituante
Z. Vuciterni nuk ka qenė prefekt nė Dibėr. Dhe vetėm
nė kėto zgjedhje tė Asamblesė, kur zėv. Prefekt nė
Dibėr ka qenė Z. Qazim Matraxhiu, populli i atjeshėm
ka vėnė kandidaturėn e Z. A. Dibrės, i cili me
unanimitet ėshtė zgjedhur miss (deputet) i Kuvendit
Kushtetues dhe qė n‘ė atė kohė ka ardhur nė Shqipėri,
jo nė mėnyrė provizore si nėnpunės i Turqisė, por si
pėrfaqėsonjės i popullit shqiptar duke ckėputur cdo
marrėdhėnije edhe me tė vogėl me Turqinė, ku ka pasur
nėnpunėsira nė gradė Prefekti, dhe qysh atėherė ėshtė
vendosur definitivisht kėtė me gjithė familjen.
Guri i madh mbi tė voglin
Por pėr krimbin e verdhė mbi kohė tė zezė qė ngjitet
kudo e rron me se do nuk kanė ndonjė rėndėsi kto:
Timoja ka njė mision: t‘i vėrė pishėn edhe njėherė
tjetėr Shqipėrisė, pikėrisht ashtu sic ia vunė tė
afėrmit e shokėt e tij mė 1914 dhe pėr kėtė ideal po
pėrpiqet dhe pėr kėtė qėllim njė kėmbė e ka kėtu e
tjetrėn gjetkė, dhe prandaj ndan e pėrcan, dhe prandaj
ndez zjarr e shtyn urat... Dhe sikur nuk mjaftonin
urat e ndezura gjer mė sot prej tij nė kėrthizėn e
Shqipėrisė dhe pėr tė pėrvėluar ekzistencėn e kėsaj,
po ja edhe njė zjarr tjetėr: Dibranizma... E nėn kėtė
fshehur kantonizma me drejtim pėr n‘Epirotizmė pėr
Timon e kompani, gur i math mbi tė voglin, vetėm
shkreti e vetėm ckatėrrim dhe pėr kėtė benzin e
spica... Nė qoftė se Z. A. Dibra ka mbrojtur e ka
pėrkrahur dibranėt, brenda caqeve tė ligjeve, tradhti
paska bėrė, dibranizmė paska ngjallur? Po Dibranėt,
kėta fatzezė tė djegur, tė shkretuar, tė masakruar sa
e sa herė prej tipeve tė Timos nuk kanė tė drejtė
ekzistence nė kėtė Shqipėrin e ngrehur edhe me kockat
edhe me eshtrat edhe me gjakun e tyre. Apo Timoja
shqiptarėve pa distenksion krahine e klase ua mohon tė
drejtėn e rrojtjes e tė pėrfitimit legal nė Shqipėrin
e lirė pikėrisht si ua mohuan kėtyre kėtė tė drejtė
shokėt e tij mė 1914 nė Jugė dhe mė 1912 nė Dibėr e nė
Kosovė? Ay qė nuk e ka humbur ndėrgjegjen pėrpara
kėtyre krimbave tė propagandės sė huaj revolton dhe me
tėrbim thėrret: Hosht, zagar e mos leh mė..., pėr
hesapin e atyre qė tė hedhin kocka vetėm pėr
diskreditimin e ckatėrrimin e Atdheut t‘onė.

Pėrgjigjja e drejtorit tė gazetės "Vatra", Timo Dilo

Letėr e hapėt z. Abdurrahman Dibra, pronar i gazetės
"Besa"

Zoti Dibra. E kėnduam artikullin, e reklamuar me
mjeshtėri kundrejt drejtorit t‘onė qė botuat nė
gazetėn juaj pardje mė tė Shtunė. Kur i lind njeriu nė
mėndje se ju, qė pohoni njė fjalor si ay qė keni
pėrdorur ose keni lejuar tė pėrdoret botėrisht nė
gazetėn tuaj, keni pas qenė dikur Ministėr i Arsimit
qė ka pėr qėllim edukimin dhe moralin e brezit tė ri
tė Shqipėrisė, nuk ėshtė e mundur qė tė mos tundij
kokėn pėr disa minuta, dhe tė lėrė vėshtrimin tė lirė
nga sy gjysėm tė mbyllur pėr t‘u shėpėrndarė pastaj nė
hapėsirė... Na ndan njė distance e madhe z. Dibra, njė
epokė, njė botė e tėrė. Ne nuk zbresim, dhe nuk mund
tė zbresim nė atė nivel qė u ulėt zotnia juaj me
artikullin e pardjeshėm. Shumė arsye na pengojnė pėr
tė ndjekur kėngėn tuaj. Le tė pėrmėndim vetėm dy. E
para: edukasjoni. Respekti kundrejt publikut e dyta.
As atje tutje nė Turqinė e vjetėr atje ku keni jetuar
sa u bėtė 11 vjec, mė i vogėl nga cka jeni sot, nuk
besojmė qė tė kenė vėnd nė gazeta me botue artikuj me
ato fraza tė ndyra qė servirėt tė Shtunė mbrėma
e-rinis shqiptare e cila priste pėrkundrazi dhe me tė
drejtė , tue dhėnė kredi premtimi juaj, me zbulime
sensacionale tradhtie kundėr njė gazetari qė ushtron
profesionin gadi pėr 10 vjet rresht dhe i cili gjer
atė ditė nėse s‘njifej pėr patriot por s‘diktohej prej
kurrkujt pėr tradhėtor. Ne ju atakuam z. Dibra vetėm
pėr jetėn politike dhe nėse pėrmėndėm akraballėkun
tuaj, e bėmė se kishim qenė shtėrnguar pėr t‘ju
provuar faktet mbi tė cilat mbėshtetnim atakimet
t‘ona. Nė jetėn private nuk ju prekėm. Nuk pėrdorėm
fjalė tė dobta. Kemi qenė sa ishte mė e mundur,
korrekt. Ndonjėherė kemi qenė tė rreptė, simbas
gjykimit tuaj. Por edhe rreptėsia justifikohet ku ju
paraqiteni si shampjon (kampion, shėnimi ynė), i
patriotismės, kur ju keni pretendime qė tė paraqiteni
si tradhėtorė tė Atdheut ata qė s‘bashkohen me
mejtimet e juaja, kur ju investoni njė mijė e njė
cpifje dhe bėni shantazhe kundėr atyre qė ju
favorizojnė situatėn e sotme e cila u pranua me
entuziasmė nga i gjithė populli shqiptar. Se ju z.
Dibra keni nga tė gjithė mė pakė tė drejtė tė
paraqiteni si i tillė dhe tė veproni dhe tė shkruani
sa keni shkruar. Ju u kthyet nė Shqipėri vetėm nė
vitin 1923, ahere kur kishin kaluar tė gjitha rreziqet
qė u paraqitėn gjer nė atė kohė dhe qė vėnin nė dyshim
ekzistencėn e shtetit shqiptar, ahere kur pėrpjekjet
heroike tė shqiptarėve nė moshėn tuaj kishin
pėrfunduar me sukses, ahere kur Shqipėria ishte mė e
njoftuar zyrtarisht dhe solemnisht nga tė gjitha
shtetet e botės. Ahere u kthyet ju z. Dibra. Dhe ahere
qė u kthyet, u kthyet pėrsėri me konditė. Njė patriot
i vjetėr, Salih Vuciterni, qė s‘iu a kishte dėgjuar
kurrė emrin gjer nė minutėn qė u kthyet nė Shqipėri,
vėrteton se ju po tė mos zgjidheshit deputet, do tė
ktheheshit pėrsėri nė Turqi pėr tė vazhduar detyrėn
tuaj si kryetar i Bashkisė sė njė lagjeje tė
Stambollit. Dhe njė personi qė kthehet me tė tilla
kondita dhe njė personi qė kthehet nė kėtė kohė, ne
kemi plotėsisht tė drejtė qė t‘i kontestojmė
pretendimin se munt tė ketė njė pozitė mė tė c‘quar
nga ata qė atakohen sot. Por ne ju atakuam dhe
kontestojmė kėtė pretendim edhe pėr arsyet qė ju thamė
pardje dhe qė i pėrsėrisim edhe sot.
Zoti Dibra, ju si ministėr i Financave keni abuzuar
Kur drejtonit dikasterin e Financave, kini ndihmuar nė
mėnyrė skandaloze rrethin tuaj. Muart kunatin tuaj qė
shėrbente nė njė dikaster tjetėr dhe e emėruat Arkėtar
tė Pėrgjithshėm pa eksperiencėn e duhur. E emėruat pa
respektuar as ligjin qė cakton se transferimi i njė
nėnpunėsi tė njė dikasteri nė tjetrin duhet bėrė me
pėlqimin e tė parit. E emėruat tue shkelur
skandalozisht tė drejtat e kaq nėnpunsave tė karrierės
me tė gjith cilėsitė pėr tė zėnė vėndin vakant tė
Arkėtarit tė Pėrgjithshėm. E emėruat tue pėrbuzur tė
gjithė opinionin publik qė u revoltue me kėtė emrim.
Dhe kur ju z. Dibra emėruat kunatin tuaj nė kėtė vėnd,
dhe kur asnjė pagesė s‘bėhej pa kaluar nga kontrolli
juaj dhe me autorizimin tuaj, me njėherė filloj njė
referim pagesash nė personat qė kishin akraba
(akraballėqe, kėtu ka kuptimin: tė korruptuar), kaq sa
ky referim ishte bėrė objekt bisedimi plot animozitet
midis kaq e kaq kreditorėve tė tjerė tė Arkės
Shtetnore tė cilėt kishin prioritetin. Ndofta ju do tė
bėni buzėn nė gaz kur do tė kėndoni rradhėt e fundme.
Se jini i pasur me gjithė qė punėn e pėrbuzni, sic e
vėrtetoni edhe njė artikullin tuaj kundėr drejtorin
t‘onė. Kini njė vilė qė ua kanė zili - por jo smirė,-
gjithė sa ju njohin. S‘kini patur pra nevojė tė prisni
me padurim pagesėn e ndonjė mandati. Po ju sigurojmė
se revoltohet me tė vėrtetė shpirti kur njerit i
paguhet mandati me njėherė - kemi shumė raste qė
paguheshin me mijra franga ari brenda nė 24 orė mbas
paraqitjes sė mandatit - dhe tjatrit qė ka litarin nė
grykė i shtyhet pagesa pėr kohra tė gjata, kur edhe ky
ishte bir i kėtij vatani. Revoltohet, revoltohet
shpirti z. Dibra dhe kur u larguat ju nga Ministria e
Financave, gjithė ajo botė jo e preferuar dhe bashkė
me tė njė popull i tėrė, u gėzua pa masė se tė atilla
referime janė tė dėmėshme dhe sjellin pėrcarje.
Prandaj edhe ne, interpret i kėtij opinioni, e
ndjejtėm pėr detyrė, me rastin e parė, qė t‘jua
atakojmė edhe personalisht - po nė jetėn politike - se
sa dėshirojmė qė tė mos ktheheni mė nė fuqi, qė tė mos
kini mė nė dorė asgjė, se na pranuat se kur dispononi
nonjė mjet e pėrdorni pėr pėrcarje. Mbaruam, zoti
Dibra. Ndofta vetėm pėr sot. Ju ndofta do t‘i hidhni
prapa krahėve sa ju thamė mė sipėr, ndofta dhe do tė
guxoni t‘i pėrgėnjeshtroni, nuk pėrjashtohet dyshimi
se ndofta edhe munt tė na pėrgjigjeni me mėnyrėn e
pardjeshme se, -tė gjitha bėhen, - ay fjalor munt tė
mos ketė mbaruar vetėm me aq dhe ta kini akoma dhe mė
tė pasur. Mbaruam, dhe sic e shihni, s‘u ndoqėm dot nė
rrugėn e juaj. Ju siguruam qė mė parė: na ndan njė
botė e tėrė me gjith qė dikur keni qenė edhe Ministėr
i Arsimit qė ka qėllim edukimin dhe moralin e brezit
tė ri tė Shqipėrisė. Dhe kini qenė, nė mos gabohemi dy
herė. Dy herė, ahere, duhet tundur koka pėr disa
minuta dhe tė lihet vėshtrimi i lirė nga sytė gjysėm
tė mbyllur pėr t‘u shpėrndarė pastaj nė hapėsirė...
"VATRA"

Reagimet
Komentet e shtypit pėr polemikėn e Abdurrahman Dibrės
me Timo Dilon

Publicisti Nebil Cika: Ministri Dibra abuzoi me
financat

Konflikti i acaruar ndėrmjet drejtorit tė gazetės
"Besa", Timo Dilos dhe drejtorit tė gazetės "Vatra",
Abdurrahman Dibrės, (asokohe ishte edhe deputet i
Parlamentit shqiptar dhe njėkohėsisht kishte mbajtur
disa poste ministrore nė kabinetet e ndryshme
qeveritare tė Monarkisė sė Zogut), i cili zgjati disa
muaj me radhė me debate tė ashpra nė shtyp, pati mjaft
reagime dhe njė jehonė tė madhe si nė qarqet politike
tė asaj kohe, ashtu dhe nė shtypin e atyre viteve. Njė
ndėr ata publicistė dhe botues tė njohur tė asaj
periudhe, i cili u prononcua hapur pėr konfliktin
midis dy botuesve tė tij, ishte dhe Nebil Cika, qė
natyrshėm mbajti krahun e kolegut tė tij, Timo Dilo,
dhe atakoi ish-ministrin e Financave, Abdurrahman
Dibra, duke e akuzuar atė pėr pėrfitime tė paligjshme
nė dikasterin qė drejtonte dikur. Nė reagimin e
publicistit Nebil Cika, e cila u botua e plotė edhe
nga gazeta "Vatra", thuhej: "Zoti Nebil Cika duke
komentuar pėrshtypjen qė bėri nė opinionin e
pėrgjithshėm polemika qė rrodhi tash sė fundi midis
gazetės "Besa" dhe "Vatra", nėn titullin "Bravo,
Dilo", boton nė gazetėn e djeshme artikullin qė po
botojmė kėtu mė poshtė: Opinioni e vendosi! Pa dyshim
"Besa" ėshtė dukur me ngjyrėn e saj mė reale n‘atakun
qė i bėri Timo Dilo-s ca ditė mė parė: Ėshtė dukur
shumė e vogėl, pa skrupul, sulmuese nė mėnyrėn e
apashėve tė Parisit ose qylhanbej-ve tė Stambollit.
Pėrkundrazi, "el gant" dhe i lartė u dėftua Timo Dilo
nė pėrgjigjen e tij. Dhe mbi tė gjitha i matur,
objektiv dhe realist. I pėrgėnjeshtroi njė nga njė
akuzat qė nxorri nė shesh shpifjet, dhe me kėtė mėnyrė
i ktheu prapa tė gjitha ataket e "Besės". Nė
dyluftimin e ashpėr mbeti e plagosur "Besa" dhe Timo
Dilua dolli triumfues, n‘opinionin publik, duke pritur
qė tė dalė faqe-bardhė edhe nėnė strehėn e Drejtėsisė.
Letra e tij drejtuar drejtorit pėrgjegjės tė "Besės",
ėshtė ironi dramatike pėr kėtė gazetė apashe! Sedra me
tė cilėn i u-pėrgjegj Dilua sulmit barbar, ishte
shuplaka mė tronditėse qė mund t‘i jepej "Besės" nė
njė rast tė tillė. Dilua s‘dėftohet edhe tmerrėsisht
gjak-ftohtė nė kėtė luftė, sulmon pa sulmuar, vret pa
goditur: -Urdhėro tė t‘i paguaj shpenzimet, dėrgo
njeri ku tė duash dhe sill njė dokument pėr akuzat qė
mė bėn!...- I thotė "Besės" dhe mė nė fund i jep edhe
njė mėsim tė lart: puna nuk ėshtė turp. Nėse kam qenė
shėrbėtor dhe llustro, kjo tregon se kam jetuar me
djersėn t‘ime. Ajo qė ėshtė turp, ėshtė tė bėhesh i
pasur e tė ngrehėsh pallate pa punuar. Nga ana tjetėr
revelacionet e Dilos mbi pagesat e arkės sė
pėrgjithshme qė bėheshin nėn kontrollin e zotit Dibra,
kur ky ishte Ministėr i Financave, janė mjaft
interesante. Tregon se z. Dibra e shfrytėzonte mjaft
pushtetin qė kishte nė dorė. Tė shohim se c‘pėrgjigje
do t‘i jap kėsaj "Besa", organ i shoqėrisė sė bukur!
Se i kemi pėr t‘i bėrė edhe ne njė pyetje zotit A.
Dibra, nesėr ose pasnesėr. Dhe opinioni do tė vendosė!
N.C.

 
Kur Mbreti Zog zhvillonte protesta pėr Kosovėn dhe Ēamėrinė
02/02/2008 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=35896
 

Dossier

Kur Mbreti Zog zhvillonte protesta pėr Kosovėn dhe Ēamėrinė

Pėr afro gjysmė shekulli me radhė, nga viti 1945 e deri nė fillimin e viteve ‘90-tė, propaganda zyrtare dhe historiografia e regjimit komunist tė Enver Hoxhės, nė tė gjitha tekstet dhe botimet e saj, ndėrmjet shumė e shumė akuzave nga mė absurdet tė hedhura nė adresė tė Mbretit Zog dhe regjimit tė tij, ishte edhe ajo ku ndėrmjet tė tjerash thuhej se: "Gjatė gjithė periudhės sė qeverisjes sė Zogut dhe asaj tė Monarkisė, nga viti 1925 deri nė vitin 1939, Mbreti Zog dhe tė gjitha qeveritė e tij nuk e ngritėn asnjėherė zėrin nė mbrojtje tė popullsisė shqiptare autoktone tė Kosovės dhe Ēamėrisė, pėr arsye se qeveritė e Beogradit dhe Athinės, e ndihmuan atė pėr riardhjen e tij nė pushtet nė dhjetorin e vitit 1924. Dhe si rezultat i kėsaj, nė shenjė mirėnjohje, Zogu nuk u ndie dhe nuk protestoi kurrė pėr fatin e bashkatdhetarėve tanė qė jetonin prej shekujsh nė trojet e tyre etnike nė Greqi dhe Jugosllavi. Madje jo vetėm kaq, por Mbreti Zog kishte bėrė edhe marrėveshje tė fshehta me kėto dy vende fqinje, pėr tė mos kėrkuar tė drejtat e shqiptarėve qė jetonin nė ato dy shtete". Po a qėndrojnė nė tė vėrtetė kėto akuza qė i atribuoheshin Mbretit Zog dhe regjimit tė tij?

A e ka kėrkuar Zogu Kosovėn dhe Ēamėrinė?

Pėrgjigja rreth kėsaj ėshtė mė se e qartė dhe ato akuza bien poshtė si tėrėsisht tė pavėrteta. Pėr tė vėrtetuar kėtė gjė, pa hyrė fare nė analet diplomatike qė gjenden nė arkivat e shtetit shqiptar, si dhe atyre tė vendeve fqinje ku kanė jetuar dhe vazhdojnė tė jetojnė bashkatdhetarėt tanė, por vetėm po t‘i hedhim njė sy shtypit periodik tė periudhės sė qeverisjes sė Mbretit Zog, (nga janari i vitit 1924 e deri nė prillin e 1939-ės), do tė vėmė re se nė gazetat e asaj kohe janė botuar me dhjetėra e dhjetėra shkrime, analiza, polemika, reportazhe dhe kronika, ku jo vetėm hidhet dritė mbi fatin tragjik tė bashkatdhetarėve tanė tė Kosovės dhe Ēamėrisė qė jetonin nėn njė shtypje e dhunė tė paparė. Ajo vinte jo vetėm nga qarqe shoviniste tė kėtyre vendeve, por edhe si rezultat i politikės zyrtare tė qeverive tė Athinės e Beogradit. Madje jo vetėm kaq, por nė shtypin e asaj kohe janė botuar edhe komunikata zyrtare e nota proteste tė qeverive tė Monarkisė sė Zogut, ku denoncohej dhuna dhe shtypja e egėr qė ushtrohej ndaj bashkatdhetarėve tanė nė Greqi e Jugosllavi. Pėr tė vėrtetuar kėtė gjė, ashtu siē thamė edhe pak mė lart, pa pasur nevojė tė konsultohemi me dokumentet arkivore tė periudhės sė Monarkisė sė Zogut, faktin qė Mbreti Zog dhe regjimi i tij e kanė ngritur zėrin nė mbrojtje tė tė drejtave dhe lirive tė shqiptarėve tė Kosovės dhe Ēamėrisė, na e dėshmon fare qartė edhe kjo foto historike qė kemi botuar nė faqet e kėtij shkrimi, e cila bėhet publike pėr herė tė parė dhe deri mė sot ka qenė fare e panjohur.

Manifestimi i protestės pėr Kosovėn dhe Ēamėrinė nė vitin 1936

Kjo foto ėshtė ruajtur pėr vite me radhė nė familjen e Beqir Zenelit (me origjinė nga fshati Tėrnovė i Dibrės), njėrit prej ish-ushtarakėve qė patėn shėrbyer nė Gardėn Mbretėrore tė Zogut, i cili duket nė plan tė parė saj me uniformėn ushtarake (grand-uniforma e ceremonialit), dhe gradat e togerit (xhaketė dhe kapele e bardhė, pantallona dhe ēizme tė zeza), duke i prirė bandės frymore tė shtetit shqiptar tė asaj kohe, tė cilat po ashtu janė veshur me uniformėn ushtarake. Ashtu siē duket edhe nga foto, banda frymore ėshtė duke parakaluar nė njė nga rrugėt kryesore tė kryeqytetit shqiptar, e cila sot mban emrin "Punėtorėt e Rilindjes", apo mė saktė, pikėrisht pėrpara ndėrtesės ku edhe sot gjendet selia tė Komunitetit Mysliman tė Shqipėrisė. Po kėshtu duket qartė se tė gjithė pjesėtarėt e bandės frymore, tė cilėt janė vendosur nė kuadrat dhe duke parakaluar sipas rregullores sė ceremonialit tė shtetit, janė duke ekzekutuar pjesė tė ndryshme me veglat dhe instrumentet e tyre. Nė sfond tė tyre, ndonėse jo shumė qartė, pėrveē flamurit tonė kombėtar, dallohen edhe dy pankarta apo banderola tė mėdha tė lyera me ngjyrė tė bardhė, ku me germa kapitale ėshtė shkruar; Kosova dhe Ēamėria. Ndonėse nga fotoja nuk duket qartė, nė se personat qė mbajnė banderolat ku ėshtė shkruar "Kosova dhe Ēamėria", janė me veshje ushtarake po civilė, njė gjė ėshtė mė se e sigurtė; aty kemi tė bėjmė me njė manifestim zyrtar tė organizuar nga regjimi monarkist i Zogut dhe kuadrati i bandės frymore tė shtetit dhe ato qė e ndjekin pas, janė duke shkuar pėr nė qendėr tė kryeqytetit, drejt sheshit "Skėnderbej". Sipas disa dėshmive, nė atė kohė u organizua edhe mitingu dhe manifestimi i madh i protestės nė mbrojtje tė bashkatdhetarėve tanė tė Kosovės dhe Ēamėrisė, nė tė cilėn morėn pjesė me mijėra e mijėra banorė tė Tiranės dhe tė rretheve tė vendit tė ardhur atė ditė enkas pėr atė gjė. Po sipas kėtyre dėshmive tė mbledhura nga tė moshuar qė e kanė jetuar atė kohė, nė atė manifestim proteste e morėn fjalėn shumė oratorė. Nė fjalėn e tyre, ata u ndalėn gjatė dhe folėn pėr kushtet e mjerueshme ku ndodheshin vėllezėrit tanė tė njė gjaku nė anėn tjetėr tė kufirit, nė Kosovė e Ēamėri, e cila vinte si shkak i politikės diskriminuese qė ndiqnin qeveritė e Beogradit dhe Athinės ndaj tyre.

Polemikat me gazetėn "Politika" tė Beogradit

Vija e politikės zyrtare qė ndiqte regjimi monarkist i Mbretit Zog nė mbrojtje tė bashkatdhetarėve tanė nė Kosovė dhe Ēamėri, si dhe polemikat e shumta tė shtypit tė Tiranės ndaj shpifjeve dhe akuzave tė pabaza qė hidhte herė pas here shtypi i Beogradit dhe ai i Athinės nė adresė tė shtetit shqiptar, shihen qartė edhe nga shtypi i kohės i periudhės sė Monarkisė, ku mjaft gazeta e revista, pėrcillnin ēdo gjė qė ndodhte nė anėn tjetėr tė kufirit ku jetonin shqiptarė. Njė prej tyre ishte dhe "BESA" e Fiqri Rusit qė dilte nė Tiranė, e cila nė njė nga numrat e saj tė vitit 1936, midis tė tjerash shkruante: "Fletorja ‘Politika‘ e Belgradit, mė 30 tė Marsit, duke gjetur si pretekst lidhjet e akordeve tė fundit finacjare dhe tregtare italo-shqiptare dhe duke shtytur prej njė fantazije thellėsisht tė sėmurė, i ka konsakruar shtylla tė plota marrėdhėnievet tė Shtetit t‘onė me Italinė, dhe nuk ka lėnė tė mbetet asnjė fakt pa u shtrembėruar dhe pa u deformuar. Kjo fletore edhe ca ditė mė parė kishte botuar njė varg komentesh tendencioze mbi marrėveshtjet e reja t‘ona. Kėto shėnime mjerisht, i ribotoj edhe njė pjesė e shtypit tė huaj. Vetėm, duke theksuar me gjithė rėndėsinė qė meriton, se, pėr shkak tė eksperiencave tė hidhura nė tė kaluarėn, kur ēdo lajm i lanēuar prej kėsaj fletorje, si edhe prej simotrave tė saja aq tendencioze dhe tė pabesueshme, kėt rradhė nė riprodhimin e kėtyre lajmeve, kan, mė shumė prudencė, nėnvizuar se kėto lajme i merrshin nga fletorja "Politika" e Belgradit. Pėr kėndonjėsit tanė do tė japim njė shkurtim tė botimeve tė "Politikė"-s pėr tė shfaqur se sa arsyeshėm ėshtė indinjimi i ynė dhe por ta bėrė tė kuptuarshme pėrgjigjien, qė duam t‘i japim nė shtyllat e fletores s‘onė. Thėniet e "Politikės" janė kto: Pasi titullon artikullin e saj se regjimi e paska "shitur" Shqipėrinė, fletorja me lot krokodili trajton kėtė "krim" dhe me njė shpirt abnegacioni (1?) tė habitshėm pėrmėnd se motivi i blegėrimit tė saj qenka fakti se "nė mes asht njė shembull tradhėtije kombėtare, qė nuk ėshtė parė nė historinė". Dhe sado qė Pakti i Tiranės i 1926-ės, si pohon "Politika" e Belgradit vetė, nuk ėshtė pėrsėritur, ky akord qenka vėnė nė zbatim pėrsėri dhe bile dispozitat e tij qenkan zgjeruar. Me anė tė marrėdhėnieve tė reja Shqipėria qenka skllavėruar dhe mbas gjykimit tė mėndėsisė patologjike tė fletores beligradase ja ku janė argumentimet e saja jo vetėm absurde, por edhe me tė vėrtetė karakteristike tė njė mentaliteti krejtėsisht denigrues.

"Politika" tė shohė krimet qė bėhen ndaj kosovarėve

Pėrshtypja e ngjarjeve nė vjetėt e kaluar hala nuk janė harruar prej popullit shqiptar - nė tė cilat permėnden kujtime plot hidhėrime tė vuajtjeve nga shtete, qė sot na dalin mė tė pėrkujdesur pėr interesat vitale kombėtare t‘onat, se sa na vetė. A nuk ėsht, vallė, rasti qė edhe kėta shtet tė veprojnė pėr t‘u gjegjur miqėsisė sė dėshiruar prej nesh? "Politika", nė vėnd qė tė derdh lotė mbi "kobin" qė e gjen popullin e lirė shqiptar, me akordet e sotme, a nuk e kishte pėr detyrė tė ngrente makari njė herė zanin kundra mizorive dhe padrejtėsive, qė pėr ditė u punohen kosovarėve shqiptarė? Malazesė instalohen me forcė nė pronat e pasura tė bashkėkombasve t‘anė kosovarė. Nė kėtė mes shkelen tė drejta, persekutohen dhe vriten ata, qė i kundėrshtojnė masat e padrejta dhe arbitrare. Njė shembull shumė tė hidhur kemi pasur tash vonė nė katundet e Gjilanit. Delegata tė shpeshta venė nė Belgrad, ku ministrat premtojnė ruejtjen e jetės dhe tė pasurisė sė kosovarėve. Pas grabitjes sė tokave tė tyre, shqiptarėt e shkretė me njė mijė mėnyrė detyrohen tė emigrojnė nė Turqi. Pėrse, pra, ‘Politika‘ e Belgradit dhe simotrat e saj as nuk i permėndin fare kėto ngjarje tragjike?! E pėrse vallė, kėtyre heshtjeve, u pėrgjigjen me lot e vajtime mbi veprimet e Qeverisė sė lirė tė shtetit tė lirė shqiptar? Apo qė Shqipėria tė mos konsolidohet e tė mbetet gjithmonė e dobėt dhe e pa zhvilluar? Kujtojmė se pa tjetėr edhe njė detyrė dirigjuesėve tė shtetit jugosllav qė ta ndalojė kėtė fushatė denigrimi tė shtypit jugosllav, qė ėshtė erė qė nuk fryn mirė pėr asnjeri".



Nė vitin 1920, serbo-malazezėt i kishin djegur shtėpinė nė Tėrnovė


Beqir Zeneli, dibrani qė kryesoi mitingun pėr Kosovėn


Sipas dėshmive tė Enver Zenelit, ish-togeri i Oborrit Mbretėror tė Zogut, Beqir Zeneli, i cili nė vitin 1936 udhėhoqi manifestimin e protestės qė u zhvillua nėpėr rrugėt e kryeqytetit shqiptar, pėr sensibilizimin e opinionit botėror dhe kancelarive mė tė rėndėsishme tė fuqive tė mėdha tė asaj kohe nė lidhje me ēėshtjen e Kosovės dhe Ēamėrisė, lindi nė fshatin Tėrnovė tė Dibrės nė vitin 1912. Babai i tij, Hysni Zeneli dhe e ėma, Zonja, qė ishte bijė nga fisi i Koēajve tė Okshtunit tė Vogėl tė Dibrės, pėrveē Beqirit qė ishte i dyti pėr nga radha e fėmijėve, kishin edhe dy djem e njė vajzė: Bajramin, Asllanin dhe Sermien. Aty nga viti 1920, forcat serbo-malazeze ia dogjėn shtėpinė familjes Zeneli, pėr shkak se vėllai i babait tė Beqirit, Hoxhė Osman Zeneli dhe vėllai Bajram Hysen Zeneli, kishin formuar ēetėn e tyre nė fshatin Tėrnovė qė nė vitin 1912 dhe luftonin kundra forcave serbe, tė cilat herė pas here sulmonin dhe digjnin fshatra tė tėra nė atė krahinė, duke vrarė dhe masakruar edhe popullsinė e pambrojtur gjė gjenin aty. Si pasojė e djegies sė shtėpisė, Beqir Hysni Zeneli dhe njerėzit e familjes sė tij, u shpėrngulėn nga fshati i tyre dhe u vendosėn nė Tiranė, duke mbetur pėr shumė kohė rrugėve si muhaxhirė me plaēka nė kurriz. Pas vendosjes nė Tiranė, nėn kujdesin e vėllait mė tė madh, Bajramit, dhe mikut tė familjes, Ramiz Dacit (ish-deputet nė periudhėn e Monarkisė sė Zogut), Beqiri u shkollua fillimisht nė Medresenė e Tiranės dhe mė pas nė njė kurs ushtarak pėr oficerė, tė cilat i mbaroi me rezultate tė larta. Pas kėsaj, gjithnjė nėn kujdesin e vėllait mė tė madh, Bajramit, si dhe me ndihmėn e disa miqve tė familjes, Beqiri shkoi pėr studime tė mėtejshme nė Itali, duke ndjekur Akademinė Ushtarake nė Napoli. Gjatė periudhės sė studimeve nė Itali, ai sė bashku me dy shokėt mė tė ngushtė tė tij shqiptarė, Mark Pjetėr Doēin nga Shebja e Mirditės dhe Rustem Kuckėn nga Dibra, dolėn me flamurin shqiptar nė njė manifestim tė madh proteste, gjė e cila solli dhe arrestimin e tyre nga autoritetet italiane. Por ata u liruan mė pas dhe nuk patėn pasoja, pasi ndėrhyri dhe doli garant pėr ta, vetė komandanti i Akademisė, i cili kishte konsiderata tė larta pėr tė tre studentėt shqiptarė. Pas mbarimit tė Akademisė Ushtarake nė Itali, tė cilėn Beqiri e pėrfundoi me rezultate tė larta, ai u kthye nė Shqipėri dhe me dekret tė Mbretit Zog, u emėrua si oficer nė Oborrin Mbretėror. Nė kėtė detyrė ai u ndodh edhe nė vitin 1936, kur udhėhoqi manifestimin e protestės qė u organizua asokohe zyrtarisht nga regjimi mbretėror pėr tė sensibilizuar opinionin botėror dhe kancelaritė mė tė rėndėsishme tė shteteve evropiane pėr Kosovėn dhe Ēamėrinė, tė cilat i ishin shkėputur padrejtėsisht trungut mėmė, Shqipėrisė, qė nė vitin 1913 nga Konferenca e Ambasadorėve nė Londėr. Beqir Zeneli shėrbeu si ushtarak i karrierės nė Oborrin Mbretėror tė Zogut deri nė prillin e vitit 1939, kur Italia fashiste e Benito Musolinit pushtoi ushtarakisht Shqipėrinė. Nė atė kohė, ashtu si edhe mjaft ushtarakė tė tjerė besnikė tė Mbretit Zog, Beqir Zeneli e shoqėroi atė deri nė Greqi, por mė pas, me kėrkesėn e vetė Mbretit, ai dhe shumė ushtarakė tė tjerė u kthyen nė Shqipėri. Gjatė periudhės sė pushtimit tė vendit, 1939-1944, Beqir Zeneli mori pjesė aktive nė Lėvizjen Antifashiste dhe nė majin e vitit 1944, ishte si komandant i vendit nė Tiranė. Pėr kėtė shkak, nė atė kohė ai u arrestua nga forcat gjermane sė bashku me vėllanė e dr. Zymės, Musa Agollin etj. dhe u internuan nė kampin e Prishtinės. Nga kampi, Beqiri u lirua nė fundin e vitit 1944, (pak ditė pas pushkatimit tė 104 robėrve shqiptarė qė mbaheshin aty), dhe u kthye nė Tiranė pranė familjes. Lirimi i Beqirit dhe i disa tė internuarve shqiptarė tė tjerė, si: Llazar Siliqi, Kristo Budo. Luigj Filipi etj., u bė i mundur vetėm pas ndėrhyrjes sė Xhelal Mitrovicės pranė forcave gjermane. Pas vitit 1944, Beqiri nuk shėrbeu mė si ushtarak, por punoi si punėtor krahu nė Ndėrmarrjen e Ujėsjellėsit dhe Kanalizimeve tė Tiranės, ku dhe doli nė pension.

 
 
 
Ballkan.com
 
Ky lajm ėshtė publikuar: 03/09/2008
Lajme nga Dosier

Kėshtjella e Zogut nė Nju Jork, kthehet nė Monument Kulture

 Ngjarja mė interesante e tij dhe qė ka mbetur enigmė, ėshtė ajo e vitit 1951. Kur mbreti i shqiptarėve, Zogu, bleu njė

Autori i Lajmit: red.
Gazetatat amerikane dhe studiuesit amerikanė tė gjenealogjisė tregojnė personalitetet e vendit tė tyre qė kanė lidhje gjaku me familjen mbretėrore shqiptare

Senatori Xhon Kerri, ish- kandidati demokrat pėr President i SHBA, ka gjak blu, e rrjedhur veē tė tjerash edhe nga familja mbretėrore e Shqipėrisė. Lajmi interesant pėr shqiptarėt, ėshtė publikuar nga agjensia zyrtare e lajmeve tė Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės, Asociatted Press (AP). Lajmi i ėshtė referuar studimit njėmujor tė tė mirėnjohurit nė fushėn e Gjeanalogjisė, Harold Brooks- Baker, Drejtori i Burke s Peerage, njė lloj bible pėr aristokracinė britanike. Kėshtu qė pas zellit tonė tė njohur, pėr tė gjetur lidhjen e figurave mė tė shquara tė tė gjitha fushave nė botė me Shqipėrinė dhe shqiptarėt, kėtė radhė duket se lajmi ka vlerė zyrtare: Xhon Kerri, njeriu qė pretendonte qė pas kandidimit tė 2004 tė drejtonte SHBA, duket se ka nė dejet e tij, edhe gjak shqiptar tė trashėguar nga nėna. Gjak mbretėror madje.
Sipas AP, "senatori Xhon Kerri ka gjak blu dhe atė e ka tė trashėguar nga tė gjithė Familjet Mbretėrore tė Europės. Madje, kėtė lidhje e ka edhe mė tė madhe se lidhja e Presidentit aktual Xhorxh Bush". Lajmi ėshtė bėrė i njohur nė media, duke iu referuar

Referuar “Burke s Peerage”, njė burim i famshėm pėr kėrkimet nė fushėn e gjenealogjisė, ka thėnė se ish- kandidati demokrat pėr nė Shtepinė e Bardhė ka njė linjė trashėgimie, qė rrjedh pėrmes gjakut tė sė jėmės nga Shtėpitė Mbretėrore tė Shqipėrisė, Anglisė, Suedisė, Norvegjisė, Danimarkės, Rusisė, Bizantit, Persisė (Iranit) dhe Francės.
Vdekja e Nėnės Mbretėreshė Geraldina Appony, vetėm nė SHBA, pati faqe tė tėra gazetash, e informacionesh tė tė gjitha formave. Nė disa raste dukej se ato mburreshin, se ajo kishte gjak tė lidhur me kombin amerikan. Kėshtu dukej edhe tek gazeta “New York Times”, e cila me atė titull tė madh hapte dhe faqen "metropol" nė gazetė. Thuajse tė gjitha mjetet informative amerikane dhe ato nga me presitigjozet nė botė, i kushtuan shkrime tė tėra "Cinderelles Shqiptare", Nanės Mbretėreshė Geralidina de Appony. Me fjalėt mė tė bukura e kanė pėrshkruar ato jetėn e kėsaj gruaje: tė zgjuar, tė bukur, bujare e fisnike. Geraldina e Shqipėrisė, siē u pėlqen atyre t a thėrasin atė, qe si gruaja e Mbretit Zog, e cila pėr njė vit ishte dhe e para zonjė Evropiane me gjak Amerikan. Geralidina vdiq nė Tiranė. Ajo ishte 87- vjeēare. Jeta e asaj ishte si njė fantazi nga ato tė filmave tė Hollivudit.

 
Ky lajm ėshtė publikuar: 01/09/2008
Lajme nga Speciale

Rrėfimet e gazetarit amerikan pėr Shqipėrinė e Zogut
 Shqiptarėt mikpritėsa e tė ndershėm, mbushin spitalin prej ligjit tė egėr tė “Kanunit”

Autori i Lajmit: red.
Shkrimi i mėposhtėm, i nxjerrė nga libri i tij me kujtime "Nė vorbullat e historisė", ku ndėr tė tjera C. Sulzberger pėrshkruan edhe mbresat e tij si gazetar i shtypit amerikan nė Tiranė. Libri lexohet me kėrshėri, ngaqė nė tė, nė mėnyrė tė paanshme dhe realiste, autori paraqet njė tablo tė Shqipėrisė zogiste nė prag tė pushtimit fashist, detaje dhe hollėsi nga jeta e trupit tė atėhershėm diplomatik nė Tiranė si edhe mbresa nga intimitetet e oborrit tė ish - mbretit Zog ...

Do tė kishte qenė mė e goditur sikur Shekspiri, nė vend tė "Natės sė mbretėrve", t i kish vendosur ngjarjet qė zhvillohen te "Hamleti", nė Iliri. Sepse, nė fakt, Iliria antike ėshtė Shqipėria dhe, ndėrsa unė mbėrrita nė kėtė vend nė fund tė vitit 1938, aty po luhej akti i fundit i njė "Hamleti" veshur me kostum operete. Shqipėria ėshtė njė vend malor i vogėl, strukur buzė Adriatikut, mes Jugosllavisė dhe Greqisė. Shekuj luftėrash kanė bėrė qė banorėt e saj tė pėrzihen me sllavėt, grekėt, turqit dhe latinėt, por dy grupet kryesore tė popullsisė, toskėt nė jug dhe gegėt nė veri, kanė mundur tė mbijetojnė. Kėta tė fundit formojnė tė ashtuquajturat klane malėsorėsh. Tė dobėt e me fytyrė tė prerė si tė Zogut, ata janė tė shquar pėr mikpritjen e lakminė, por edhe pėr preferencėn ndaj vjedhjeve, nė vend tė dėshirės pėr punė. Gegėt janė jashtėzakonisht tė sjellshėm. Tė paktėn nė atė kohė, kur ata ndiqnin disa ligje tė komplikuara, tė cilat ishin kodifikuar qysh nė shekullin XIII prej njė njeriu mjaft tė ditur me emrin Lekė e qė pėrcaktonin ndėr tė tjera edhe rregullat e gjakmarrjes: "Kur njė prej burrave tė fisit vritej, njerėzit e tij mė tė afėrt hakmerreshin duke vrarė gjakėsin. Ky i fundit mund ta kalonte natėn nėn strehėn e armikut tė tij i cili, tė nesėrmen nė mėngjes, e lejonte atė tė shkonte gjer nė njė distancė tė caktuar, para se tė hidhej e ta pėrndiqte pėr ta vrarė". Por, nė rregullat e gjakmarrjes ekzistonin edhe shumė dispozita tė dorės sė dytė, si pėrshembull: "Ishte e ndaluar e nuk mund tė godisje mbi qenin e ndokujt, pėr sa kohė qė nuk ishte gdhirė e syri nuk mund tė shquante njė fije bari nėn kėmbė" ...
Bektashizmi, feja e krijuar nė Shqipėri nga shkrirja e myslimanizmit me krishterimin
Gjuha shqipe nuk ngjan me asnjė tjetėr, edhe pse ajo bėn pjesė nė familjen e gjuhėve indo-evropiane. Pretendohet se ajo rrjedh nga gjuha qė flisnin ilirėt e vjetėr, mbretėresha e tė cilėve arriti ta ndalė pėr shumė kohė furinė e legjioneve e galerave romake. Kėtė gjuhė, vetė shqiptarėt e quajnė "shqip", pėr vetė faktin se ata janė "shqiptarė" apo ndryshe "bij tė shqipes". Duke parė, kreun e njė fisi malėsorėsh tė nisur drejt pazarit hipur mbi gomar, tė ndjekur pas nga gra qė ecin nė kėmbė tė ngarkuara me arka e rraqe tė tjera, kuptohej menjėherė origjina e kėtij emėrtimi. Bjondė, tė hollė e tė bukur, shumė prej tyre dukej sikur sapo kishin dalė nga Dhoma e Lordėve. Gratė e tyre ishin tė bukura nga mosha e pjekurisė e gjer sa arrinin rreth njėzet e katėr vjet. Por punėt e rėnda i jepnin fund shpejt kėsaj bukurie, sepse detyra e tyre ishte vetėm tė punonin, ndėrkohė qė burrat i mbronin dhe i pėrkushtoheshin gjuetisė ndaj kafshėve e midis njėri -tjetrit.
Tė ndjekur ngą Shqipėria mė 1912, turqit lanė prapa tyre njė kaos fisesh dhe besimesh fetare. Ortodoksėt nė jug, njė pakicė katolikėsh nė veri dhe nė qendėr myslimanėt, ndėr tė cilėt bėn pjesė edhe njė sekt i fuqishėm dhe pak i njohur, bektashinjtė ( njė "vėllazėri" fetare me prejardhje nga trupat e jeniēerėve tė cilat pėrbėheshin nga tė rinj tė krishterė tė kthyer nė fenė islame ). Tė udhėhequr nga shpirti ambicioz i bektashinjve, jeniēerėt u bėnė njė forcė revolucionare aq e fuqishme, sa qė sulltanėt u shtrėnguan ta shpėrbėjnė. Mė pas, bektashinjtė u syrgjynosėn nė Shqipėri, ku edhe jetojnė nė manastiret e tyre tė quajtura "teqč". Unė vizitova njėrėn prej tyre, atė tė kryetarit tė bektashinjve, "Babait tė Madh", Myrtezait qė ndodhej nė Krujė, nė qytezėn- kėshtjellė tė mbretit tė shquar Skėnderbč, pėr tė cilin pasi vdiq thanė: "Bota nuk do tė njohė kurrė njė luan tė tillė".
Babai ishte njė plak i hijshėm syēpues, duar plot kallo e me njė mjekėr gri nė formė lopate. Nė brezin e tij ngjyrė gjaku qė i qarkonte dollomanen, ai mbante njė zbukurim mistik prej kristali. Sekti i tyre, mė tha ai, ishte themeluar nė shekullin XIII nga njė njeri i shenjtė, Haxhi Bektash Beli. Tolerantė, ata pinin alkool, hanin mish derri dhe mbanin marrėdhėnie miqėsore me fetė e tjera. Ai mė recitoi, teksa qemė duke pirė raki, njė nga poemat e tij e mė pas, mė tha: “Askush nuk e ka marrė vesh kurrė misterin tim: Unė jam vetė vėllai i Haxhi Bektash Belit ...”

Pantallonat e shqiptarėve tregonin varfėrinė
Shqipėria mė krijoi pėrshtypjen e njė vendi marramendės. Drita, shkėlqimi dhe hijeshia e njerėzve tė saj tė veshur me njė lloj "pantallonash" tė bardha e tė ngushta, shoqėruar me njė "xhaketė" tė zezė e tė shkurtėr - kjo e fundit nė shenjė zije pėr vdekjen e Skėnderbeut- fshihnin nė vetvete varfėrinė e madhe tė jetės sė tyre. Hekurudha nė kėtė vend nuk ekziston, ka vetėm ca rrugė tė cilat unė i pėrshkova hipur mbi kalė, nė kėmbė, me autobus, me veturė. Rastet qė m u dhanė pėr tė fluturuar me avion, u bėnė tė mundura falė aeroplanit tė konsullit tė pėrgjithshėm tė Italisė, njė koloneli qė merrej me pėrzgjedhjen e terreneve pėr uljen e avionėve, gjė qė do tė pasohej mė vonė me pushtimin i cili s do tė vononte tė ndodhte.

Dy fjalė pėr autorin
Kush ėshtė Cyrus Sulzberger, i cilėsuar nga Hoxha si armik i betuar i Shqipėrisė

Cyrus Sulzberger lindi nė Nju Jork mė 1912. Studimet universitare i pėrfundoi nė Harvard. Punoi nė shumė gazeta para se tė lidhej ngushtė me "New York Times" me detyrėn e shefit tė rubrikės “Tė dėrguar tė posaēėm”, qė nga viti 1944 e gjer mė 1954. Mė pas, ai u bė botuesi dhe kryeredaktori i saj duke e vazhduar veprimtarinė gazetareske me botimin e tri shkrimeve nė javė, jo vetėm pėr “New York Times”, por edhe pėr “International Herald Tribun” e shumė gazeta tė tjera prestigjioze, nė vende tė ndryshme tė botės.

Kur, nė njė nga mbrėmjet e fundit tė vitit 1989, Televizioni Shtetėror transmetoi kronikėn e pritjes sė gazetarit dhe politologut tė shquar amerikan Cyrus Sulzberger nga shefi i komunistėve shqiptarė Ramiz Alia, ngjarja shkaktoi jo vetėm "habi", por edhe njė "choc" tė vėrtetė. Mjaft nga veteranėt, komunistėt dhe drejtuesit e lartė tė Partisė e cilėsuan kėtė gjest jo vetėm "lajthitje" politike, por edhe njė veprim tė qėllimtė kundėr mėsimeve tė shokut Enver Hoxha, i cili nė librin e tij "Rreziku anglo-amerikan pėr Shqipėrinė" e kish cilėsuar gazetarin Sulzberger, armik tė betuar tė Shqipėrisė Socialiste si edhe njė nga agjentėt mė tė regjur tė CIA-s amerikane e tė lnteligence Service anglez.
Nuk i dimė hollėsitė e kėtij takimi tė bujshėm. Cili qe motivi, ēfarė u tha e pėrse u bisedua ? Dimė vetėm se, C. Sulzberger po shkelte pėrsėri nė Shqipėri pas 50 vjetėsh e se, ndofta ky kthim nė "vendin e shqiponjave" nuk qe bėrė thjesht vetėm pėr motive "nostalgjie". Por njė gjė ishte mė se e vėrtetė: "Vorbullat e historisė" e kishin sjellė sėrishmi kėtė gazetar tė kalibrit botėror nė Shqipėri, nga ku qe larguar njė ditė prilli tė vitit 1939, para se nė vend tė hynin pushtuesit fashistė italianė e ku, pas ngjarjeve tė "luftės sė ftohtė", besohej se nuk do tė vinte kėmbė kurrė. Nė vazhdėn e njė karriere tė shkėlqyer, mė shumė se ēdo koleg i tij gazetar nė botė, C. Sulzberger ka qenė dėshmitar i ngjarjeve historike mė kulmore tė shekullit tė kaluar. Ishte njeriu qė takoi e bisedoi nga afėr me figurat mė madhore tė politikės ndėrkombėtare te asaj kohe. Dėshmitar i rrallė i Luftės II Botėrore dhe i ndarjes sė fitores nga dy superfuqitė, SHBA dhe Bashkimi Sovjetik, i copėtimit tė Gjermanisė nė dy shtete, i angazhimit amerikan nė Indokinė dhe i dhjetėra ngjarjeve tė tjera tė rėndėsishme, C. Sulzberger takoi e njohu nga afėr mbretėr, presidentė, burra shtetesh, gjeneralė e diplomatė. Personalitete tė cilėt pėr atė kohė, pėr njė gazetar sado prestigjioz qė tė ishte, ishte e vėshtirė t u afroheshe, tė tillė si: Ēurēilli, De Gol, Tito, Franko, Aizenauher, Hrushov, Naser etj. Publicisti Vasil Qesari ka pėrzgjedhur kėto rrėfime tė marrė nga libri i tij “Nė vorbullat e historisė”.

 

 

http://www.shekulli.com.al/news/51/ARTICLE/23595/2008-04-09.html

Dine Hoxha nė krye tė 13 mijė luftėtarėve pėrballė ushtrisė pushtuesve serbe

Alegoria e hollė dhe brilante e Dine Hoxhės, ka bėrė tė mundur qė mbreti Zog t'i shpėtojė pėr mrekulli atentatit nė Vjenė... Dhe konkretisht, ja si ka ndodhur, treguar nga goja e Isuf

Halil Rama/ Shaqir Skara
Merkure, 09 Prill 2008 08:42:00

Dine Hoxha Nr. 2

Atentati ndaj Mbretit nė Vjenė

Si e shpėtoi Zogun, Dine Hoxha

Alegoria e hollė dhe brilante e Dine Hoxhės, ka bėrė tė mundur qė mbreti Zog t'i shpėtojė pėr mrekulli atentatit nė Vjenė... Dhe konkretisht, ja si ka ndodhur, treguar nga goja e Isuf Peēit, shofer i Ahmet Zogut. Nė shtėpinė e Dine Hoxhės vjen Konsulli jugosllav, pikėrisht nė periudhėn kur Zogu ndodhej nė Vjenė pėr konsultė mjekėsore. Me buzė nė gaz, i huaji pyeti Dine Hoxhėn: - Pas Zogut, kush do tė jetė Mbret nė Shqipėri? E Dine Hoxha, tepėr i zgjuar, duke kuptuar gjithēka, flakė pėr flakė pėrgjigjet: - Pas Zogut, nė Shqipėri nuk ka Mbret. Duke u ndarė ftohtė me Konsullin jugosllav, drejt Vjenės, Dine Hoxha nisi kėtė telegram: "Ahmet Bej Zogut, Hotel "Imperial", Vjenė: "Paria e kėtushme ka vendosur me therė kaun e madh. Mos i leni ta therin. Me shnet, Dine Hoxha!".

(Arkiva. Kujtime tė Isuf Peēit, shofer i Ahmet Zogut)

"Letėr. Fort i dashtuni, zotni Jashar Erebara! Po ju pyes pėr shėndetin e zotnisė tuej. Ka dashtė Allahu edhe na jemi mirė. Pėr sa mė shkruejshi, ju faleminderit. Prefektura nuk interesohet pėr ēėshtjen tonė. Ato rrogat i marrin rregullisht. Ne nuk jemi mėsue me kotakēillėqe e pėr kėtė kemi vendosė me dhanė dorėheqjen. Kėtu kishte ērregullime tė mėdha, nė ēdo pikėpamje. Prefekti ju thoshte katundarėve qė martohuni pa kryer formalitetet ligjore. Veēanėrisht ju lutemi, sė bashku me zotin Dine Hoxha, qė tė keni mirėsinė me ba mundimin deri nė Ministrinė e Punėve Botnore me kėrkue rezultatin qė ėshtė dhėnė pėr punėtorėt (mjeshtrit) qė kanė pėrgadit urėn e Muhurrit, e cila ėshtė shumė e nevojshme pėr kėto katunde.

Keni ba njė sevap shumė tė madh nė plotėsimin e kėsaj ēėshtje.

Zoti Dine Hoxha ju komunikon tė falat e tij. Me nderime, Hashim Harkani.

(AQSH, Dosja 12/2, faqe 44)

-------------------------------------------------------------------


Ekskluzive/ Pjesa e dytė e studimit tė Halil Ramės e Shaqir Skarės pėr patriotin Dine Hoxha, i cilėsuar si "Filozofi popullor i Ahmet Zogut", jepen fragmente tė jetės e aktivitetit tė gjėrė tė kėtij atdhetari, i lėnė nė harresė gjatė viteve tė diktaturės jo vetėm se vinte nga njė familje e njohur bajraktare, por se shėrbeu pėr shumė vite si kėshilltar nė Oborrin e Mbretit.


 

(Vijon nga numri i kaluar)

Arkivat dhe dėshmitė tregojnė se kėshillat e Dine Hoxhės pėr Zogun, kurdoherė kanė qenė tė sakta dhe nė tė mirė tė punėve. Ndėrsa qėndresa e njohur e Hoxhės bashkė me patriotė tė tjerė dibranė e mė gjėrė, ishte njė nga faktorėt e rėndėsishėm pėr mbrojtjen e trojeve nga ushtria pushtuese serbe.

Miqėsia me Elez Isufin

...Pas pak, Haliti kėrkoi leje me dalė. Rrugės, Tafė Kaziu i tha Halitit:

- Na preu Elezi.- Dine Hoxha, qė deri nė kėto momente veēse kishte heshtur, ia ktheu: - Mos u tremb, or Tafė Kaziu! Qitja fishekėt pushkės, se Elez Isufi nuk ka pre ndonjė mik brenda.

Takimi me Elez Isufin, pėr Dine Hoxhėn, ėshtė mėse i nevojshėm. Kjo qe krisja e majorit muhurrak me Esat Pashėn. Divorcin pėrfundimisht do ta bėnte para 13 qershorit 1920, kohė kur u vra Esat Pashė Toptani. Ishte koha kur krerėt e Dibrės po pėrgatiteshin pėr kryengritjen e pėrgjithshme, e zgjuarsia, urtia e trimėria e Dine Hoxhės kėrkohej me patjetėr.

"Kohė e humbur pėr mua ajo qė kam qėndruar larg Elez Isufit",- u thoshte Dineja shpesh fshatarėve tė tij. Ėshtė trim dhe atdhetar, dhe askush nuk ėshtė i humbur kur rreshtohet nė tė njėjtėn llogore me tė. Kjo periudhė pėrkon dhe me miqėsinė e re qė lidhi Dine Hoxha me Elez Isufin.

Qeveria e dalė nga Kongresi i Lushnjės brenda njė kohe shumė tė shkurtėr, kishte arritur rezultate tė mėdha nė pėrpjekjet pėr bashkimin kombėtar dhe administrimin e vendit. (Arkiva, "Lufta e Dibrės 1920" – B.Xhafa, faqe 46-47, 126)

Kryengritja e 1920-ės, Dine Hoxha nė ballė

"Jo 13 000 veta, por edhe 13 milionė ushtarė po tė keni, ne e kemi da mendjen me ba pushkė, se me duar nė brez nuk do tė rrimė!",- qe vendosmėria dibrane pėrballė pushtuesit, nė gojėn e Dine Hoxhės.

"Nė korrik 1920, kur ishte duke vazhduar lufta e Vlorės, nėnkolonel Ramiz Dibra, senatori i Dibrės, Ramiz Daci dhe Jashar Erebara shkojnė nga Tirana nė Dibėr. Bėhej njė mbledhje nė katundin Arras, ku morėn pjesė tė gjithė krerėt e arratisur e jo tė arratisur: Ramiz Dibra, Elez Isufi, Dine e Izet Maqellara, Ramiz Daci, Shaqir e Dine Dema, Dine Hoxha, Selim Noka, Murat Kaloshi, Dervish Lusha, etj., nė tė cilėn bisedohet ēėshtja e njė aksioni kundėr Jugosllavisė, pa u kėshilluar me Qeverinė.

Qėllimi i kėtij aksioni, ishte tė detyrohej Jugosllavia tė tėrhiqej nė kufijtė e 1913 dhe, pėrveē kėsaj, tė lirohej edhe Dibra thjesht shqiptare, pėrndryshe dibranėt do tė luftonin pėr kėtė qėllim, njėlloj siē luftonin vlonjatėt pėr Vlorėn, mbasi pėr Dibrėn nuk mendonte as Qeveria, as edhe viset e tjera tė Shqipėrisė. U bisedua mbi koordinimin e forcave nė njė shtab tė pėrbashkėt dhe u caktua Elez Isufi si Komandant i Pėrgjithshėm. U vendos data e kryengritjes dhe u caktuan sektorėt e vendosjes sė forcave. Dine Hoxha lajmėroi komandantin jugosllav qė ta lironte Dibrėn shqiptare, por ai iu pėrgjigj: "Kjo i ėshtė lėnė Jugosllavisė dhe nuk e lirojmė. Nė rast se sulmoni, dijeni mirė se do t'ju presim me armė. Ushtria ime pėrbėhet prej 13000 vetave". "Jo 13 000 veta, por edhe 13 milionė ushtarė po tė keni, ne e kemi da mendjen me ba pushkė, se me duar nė brez nuk do tė rrimė!".

Pėrgjigjja flakė pėr flakė e Dine Hoxhės e hutoi pėr njė ēast komandantin jugosllav. "Mė 18:20, nė mėngjes, filloi kryengritja nė Lugjapravė-Shumbat prej Sufė Xhelilit: tek Ura e Lushės, prej Dervish Lushės e Murat Kaloshit; nė Cap tė Brezhdanit, prej Dine Hoxhės; nė Grykė tė Vogėl, prej Demajve e Dan Camit".

Ultimatumi pėr gjeneralin serb

Vetėm dy ditė na ndanin nga data 15 Gusht 1920, kur tek vendi i quajtur Ferra e Pashės u mbajt Kuvendi i Arrasit, njė kuvend i madh burrash qė nuk ishte mbajtur herė tjetėr.

Nė tė nuk merrte pjesė vetėm paria e Dibrės, por dhe 700-800 burra tė tjerė.

Banorėt e zonės, kuvende tė tilla kishin dėgjuar vetėm nė legjenda.

Nė Kuvend merrnin pjesė burrat e Dibrės ("Tigrat" e Dibrės - i quajti E.Durham): Ramiz Bej Dibra, Dine Bej Maqellara, Izet Bej Maqellara (bejlerėt e Maqellarės), Ramiz Daci, Jashar Erebara, Ismail Strazimiri, Dine Hoxha (Hajredin Aga-Muhurri), Selman Alia (Fushė Alie), Selė Bajraktari (Arras), Selim Noka, Haxhi Noka (Grykė Nokė), Murat Kaloshi, Avdi Kaloshi, Sali e Selim Kaloshi (Sinė), Dan Cami, Selman e Hakik Mena (Bajraktari i Lurės), Llan Destani (Lukan), Kurt e Dik Spata (Grykė Nokė), Ali Tahiri (Pira-Muhurr) e shumė burra tė tjerė me zė nga tė gjitha trevat e Dibrės. Kishte pėrfaqėsues nga Daci i Kalisit e Lita i Ploshtanit, por dhe nga paria e Matit. Kuvendi bashkoi malėsorėt luftėtarė dhe i dėrgoi mesazhin gjeneralit serb. "Do tė lini kokėn nė trojet tona!". ("Ballafaqime Politike", faqe 159 – S.Vllamasi)

Erdhi pėrballja e armatosur. Sipas burimeve serbe, numri i pėrgjithshėm i kryengritėsve shqiptarė qė kryen mėsymjen mbi trupat jugosllave e mercenare mė 13-15 gusht 1920, arrinte nė 4000 vetė dhe ishin nėn komandėn e Ramiz Beut, Elez Isufit, Dine Hoxhės dhe Dine Beut (Maqellarė), kurse fshatarėt vendas, tė cilėt ngriheshin nė kryengritje me afrimin e kolonave kryengritėse, komandoheshin nga paria e tyre: Murat Kaloshi, Selim Noka, Musatafa Kurtishi, Serdar Feta Beu, etj. (AM, Skopje, Pov.br.730, 24.08.1920, Debar).

Kėshilltari mė i afėrt i mbretit Zogu I

"Duhet secili nga ne me e vendos njė gur nė themelet e kėtij shteti, se nesėr brezat qė do tė vijnė, do tė na urojnė. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do tė bjerė mbi ne",- i thoshte shpesh Dine Hoxha, parisė sė Dibrės. Pas vitit 1920, gjendja politike nė Shqipėri ishte disi e turbullt. Paritė e vendit dhe familjet e mėdha nuk vendosnin dot se nga tė qėndronin.

Nė dhjetor tė vitit 1924 vritet Elez Isufi, njė figurė shumė e njohur nė Dibėr dhe nė gjithė Shqipėrinė. Pėr Dibrėn dhe dibranėt, kjo ishte njė humbje e madhe. Dine Hoxha do tė shprehej: "Mos mė vini re nė qoftė se do tė pėrlotem! E kisha mė tepėr se mik". (Arkiva e Muzeut Dibėr).

Nė kėtė kohė, Ahmet Zogu ishte bėrė faktor politik, ndėrsa dibrani i urtė dhe i zgjuar Dine Hoxha i kishte ndjekur hap pas hapi lėvizjet e tij. Si pėrfundim, i dha besėn e dibranit pėr tė mos e "tradhtuar", veēse ditėn kur do tė mbyllte sytė njėherė e pėrgjithmonė. Pėr Ahmet Zogun, Major Dine Hoxha nuk ishte vetėm njė ushtarak rezervė me pėrvojė, por dhe njė kėshilltar tepėr i besuar.

Nė vitin 1928, Shqipėria u shpall Monarki dhe Ahmet Zogu, Mbret i shqiptarėve. Ky nuk ishte vendim i njė pjese tė Parlamentit tė atėhershėm, por dhe njė miratim i shumė prej parive tė vendit.

Paria e Dibrės e pėrkrahu pothuajse unanimisht vendimin e Parlamentit. Dine Hoxha mundohej tashmė tė bindte edhe tė lėkundurit nė Dibėr, se vetėm monarkia dhe Ahmet Zogu si monark mund ta bėjnė Shqipėrinė shtet. Deri mė tani, shqiptarėt kishin vuajtur tė kishin shtetin e tyre. Lidhjet e vjetra tė tij me Ahmet Zogun u forcuan edhe mė shumė.

Fjalėpeshė nė Oborrin e Mbretit

Kėshtu, profesorit popullor tė urtė e tė zgjuar iu hap rruga pėr nė Tiranė. Dine Hoxha do tė ishte i pranishėm edhe nė takimet e ngushta, edhe nė drekat e darkat ceremoniale qė shtronte Ahmet Zogu. Kėshillat e tij, kishin vlerė tė padiskutueshme nė Pallatin Mbretėror. Falė zgjuarsisė, urtisė dhe alegorisė dibrane tė pėrdorur me mjaft delikatesė, ai qe i aftė tė pėrballonte situata tė ndėrlikuara, tė zgjidhte konflikte dhe tė parandalonte gjakderdhje. Kėto veti dhe mjaft tė tjera si kėto e justifikonin besimin qė kishte Ahmet Zogu pėr Dine Hoxhėn...

"Ahmet Zogu e ka da mendjen me e ba Shqipninė shtet e ne shqiptarėve me na afrue sa ma shumė me Perėndimin. Ky ėshtė taman burrė kombi. Duhet secili nga ne me e vendos njė gur nė themelet e kėtij shteti, se nesėr brezat qė do tė vijnė, do tė na urojnė. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do tė bjerė mbi ne",- i thoshte shpesh Dine Hoxha parisė sė Dibrės.

Vendosmėria pėr tė qėndruar krah Zogut dhe pėr t'u bėrė njė pėrkrahės kryesor i tij, ishte e lartė. Kjo dukej dhe nga puna bindėse qė Dine Hoxha kishte bėrė jo vetėm nė Muhurr e Katėr Grykėt, por nė gjithė zonėn e Dibrės. Dashamirėsit dhe mbėshtetėsit e Monarkisė tashmė nė Dibėr ishin shtuar dhe tė gjithė ishin tė bindur se vetėm me Ahmet Zogun nė Fronin Mbretėror, Dibra dhe dibranėt mund tė shikonin mė tepėr se dritarja e shtėpisė sė tyre.

Shtypi i kohės, pėr rolin Dines nė Oborrin Mbretėror

Nė qoftė se gjatė regjimit tė Ahmet Zogut, mjaft nga gazetat e pavarura shkruanin pėr njerėzit qė i qėndronin pranė si "dallkaukėt e kombit", "sahanlėpirėsit", "servilėt", "mjeranėt e politikės", Dine Hoxhėn nuk mundėn ta etiketojnė si tė tillė. Shumė nga faqet e shtypit tė kohės, shkruanin me shumė rezerva pėr tė. Vlerėsimet ishin nga mė tė ndryshmet, si: "Dibrani mendjendritur", "Sokrati pa shkollė", "Mbreti kėshillohet nga plaku i zgjuar i Dibrės", etj. Debati qė nė atė kohė Dine Hoxha bėri me Kontin Ēiano, la mbresa jo vetėm tek tė pranishmit, por zgjoi kureshtjen edhe tek tė huajt. Njėlloj si atėherė, mė 14 Gusht 1920, me Gjeneralin serb. Nė njė darkė qė kishte shtruar pėr nder tė tij, Ahmet Zogu pyeti:

- Or Dine, ne kemi luftue bashkė tek Shkalla e Deshėve. Unė tė kam dashtė dhe ti mė ke falur njė nga trimat e t'u mė tė mirė qė ke patur. A do tė mė thuesh nė sytė e nanės teme, si burrat: A ke mendue ndonjėherė tė mė zash vendin?! - Po,- tha Dineja, - unė kam mendue pėr ty. Nė qoftė se do tė tė shkulnin nga Tirana, unė do tė merresha me shtėpinė time, do tė bėhesha zot i shtėpisė time dhe do tė merresha me qetė.

E ėma e Zogut u zemėrua shumė dhe i foli ashpėr tė birit:

- Bir, shtizat nuk mund t'i fusin tė tjerėt! Dine Hoxha shpon malin dhe jo thasėt. Dine Hoxha ėshtė ushtar i Shqipėrisė, nė vijė tė parė, sa herė qė tė shkelė hasmi nė trojet tona dhe ėshtė mbret i mbretėrve, dhe rrin mbret nė kullėn e tij… - E dėgjon! - i tha Dineja Zogut. Mbretėrit qė tremben, nuk flenė rehat se mos iu marrin fronin, vdesin para kohe. Unė dėshiroj tė rrosh. Dine Hoxha e Murat Kaloshi, kurrė nuk do tė ta marrin fronin ty, por do ta forcojnė atė. Ahmet Zogu kishte idenė se Dine Hoxha e Murat Kaloshi shkonin keq me njėri-tjetrin dhe kur dėgjoi se Dine Hoxha e Murat Kaloshi ishin njė "pendė qe" qė mund tė hapnin hulli edhe nė shkėmb, u ngrit nė kėmbė e thirri me tė madhe: - "Hej, bre, Dine, si nuk ma mėsuet gjuhėn e Nantė Maleve tė Dibrės!".

- Gjuhėn e Nėntė Maleve tona e ka dijtė baba yt dhe Hoxha i Stambollit, tek i cili falej vetė Sulltani, - u pėrgjigj Dineja. Mė pas, filozofi popullor dibran i tha Mbretit:

- Mė vjen keq, Madhėri, se mė duket se nuk e din nga je.

Ti je nga kulla e Gjon Zogut, qė e ka vendin midis Muhurrit e Sinjės, qė edhe sot quhet Kulla e Zogut. Ėshtė vetė Skėnderbeu qė solli tė parėt e tu si sundimtarė tė Matit, qė tė mbrohej Shkalla e Deshėve kur Dibra tė binte nė dorė tė pushtuesit serb, qė nuk ra kurrė. Dibra tė pru Mbret dhe nuk e di se cilėt bajloza do tė vijnė ta marrin fronin qė tė kemi dhėne ne. Nė qofsha gjallė, do vritem ballė pėr ballė me bajlozat.

- Dėgjo, or bir! - ndėrhyri e ėma e Mbretit.- Qofsha a mos qofsha unė, Dibra nuk ka me e dorzue kurrė Shqipėrinė. Dibra ka pėr derė Dine Hoxhėn…

(Gazeta "Universal", shtator 1994)

E vetmja pakėnaqėsi ndaj mbretit

Nė kohėn kur Ahmet Zogu do tė martohej me Geraldinėn, ai pyeti shumė vetė nga kėshilltarėt e tij.

Pyeti edhe Dine Hoxhėn.

- Si thua ti, Dine, a ta marr pėr grua Princeshėn hungareze?

Dineja nuk bėri zė.

E pyeti pėrsėri.

Dineja, mė nė fund, foli:

- Merre, or mbret, merre Geraldinėn, por me atė ti do tė lindėsh njė djalė dhe djali, kur tė rritet, do tė kėrkojė dajat e vet! Merre, or Mbret! Dine Hoxha e paska tė vėshtirė me tė kėshillue sot...

(Fund)

Som.....

U vendos data e kryengritjes dhe u caktuan sektorėt e vendosjes sė forcave. Dine Hoxha lajmėroi komandantin jugosllav qė ta lironte Dibrėn shqiptare, por ai iu pėrgjigj: "Kjo i ėshtė lėnė Jugosllavisė dhe nuk e lirojmė. Nė rast se sulmoni, dijeni mirė se do t'ju presim me armė. Ushtria ime pėrbėhet prej 13000 vetave". "Jo 13 000 veta, por edhe 13 milionė ushtarė po tė keni, ne e kemi da mendjen me ba pushkė, se me duar nė brez nuk do tė rrimė!".

"Duhet secili nga ne me e vendos njė gur nė themelet e kėtij shteti, se nesėr brezat qė do tė vijnė, do tė na urojnė. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do tė bjerė mbi ne",- i thoshte shpesh Dine Hoxha, parisė sė Dibrės. Pas vitit 1920, gjendja politike nė Shqipėri ishte disi e turbullt. Paritė e vendit dhe familjet e mėdha nuk vendosnin dot se nga tė qėndronin.

 

http://www.shekulli.com.al/news/51/ARTICLE/23524/2008-04-08.html

Dine Hoxha, filozofi popullor nė oborrin e Zogut

"Mė 17 dhjetor 1920, Peshkopia e mėsyme prej njė shumice tė madhe rebelėsh ra nė dorėn e kėtyne, me gjithė qė ushtria jonė dėftoi njė qėndrim kreshnik. Dine Hoxha e Murat Kaloshi kanė luftue kundra ushtrisė".

Halil Rama/ Shaqir Skara
Marte, 08 Prill 2008 08:20:00

Arkivat pėr Dine Hoxhėn


"Mė 17 dhjetor 1920, Peshkopia e mėsyme prej njė shumice tė madhe rebelėsh ra nė dorėn e kėtyne, me gjithė qė ushtria jonė dėftoi njė qėndrim kreshnik. Dine Hoxha e Murat Kaloshi kanė luftue kundra ushtrisė".


(AQSH, faqe 252, Dosja 98)


"Dardha, Reēi, Lura u mblodhėn kėtu dhe u betuan mbi librin e shenjtė tė Kur`anit e lidhėn besėn pėr tre muaj, qė do tė veprojnė bashkė me qeverinė dhe nuk do tė ndahen kurrė prej saj. Halit Lleshi i tha Sufė Mėziut se jemi nė njė mendje me Dine Hoxhėn dhe kanė objektiv qė Dine Hoxha tė niset pėr nė Setė, Halit Lleshi nga Lura e Alush Aga nga Ura e Vezirit, gjithė sė bashku do tė vijnė nė Orosh e mbasi tė zėnė rob ushtrinė qė gjindet atje, tė hipi nė fron princi Marka Gjoni".

(AQSH, faqe 846, Dosja 18)


"Letėr. Fort tė ndershmit, Zotni Jashar Erebara

Nuk ju kemi shkrue letėr nga dembelia jonė. Lutemi familjarisht qė tė jeni mirė. Kemi patur edhe na telashet tona, tė cilat ka me ua tregue gojarisht letėrprurėsi. Ky njeri vjen nė Tiranė, nė atė kasaba tė madhe, pėr tė gjetė ndonjė punė ose pėr tė hy nė ndonjė kurs. Nė qoftė se do t'ju shkojė fjala nė ndonjė vend, ju lutem tepėr qė tė rregullosh ndonjė punė, se e kam djalė motre. Ka tre vjet qė po e mkoj tek shtėpia. Kam ngelur shumė keq me tė. Prej zotni Dine Hoxhės, ju paraqet shumė tė fala familjarisht e ju puth dorėn si zotnisė tuej, ashtu edhe zonjės.


Me nderime, I juaji si djalė, Qamil Lushaj, Muhurr, 14.07.1937


(AQSH, Dosja 12/4, faqe 11-43)

"Letėr, Fort tė ndershmit, Zoti Jashar Erebara, Deputet i Drinit!

Deri kėtu nė Shkodėr erdhėm shėndosh e mirė dhe mbas nesėr do tė nisemi pėr nė detyrė. Ishalla, me kismet tė hajrit. Me anėn e kėsaj, po ju kujtoj edhe njė herė atė punėn e Post-Komandantit tė Patomit. Qė tė keni mirėsinė me u interesue me anėn e zotni major Stamatit, mbasi ēėshtja e transferimit tė tij bėhet kollaj me dashtė Stamati, se e ka nė dorė. Ose pėr nė Qark tė Korēės, ose pėr nė Shkodėr, i cili e ka emrin Rexhep Hasani. Pėr kėtė, ju keni lėnė edhe Dine Hoxhėn me gradėn e Rreshterit.


Qamil Lushaj, Shkodėr, 14.03.1933 !" (AQSH, Dosja 12/4, faqe 11-43)

Atentati ndaj Mbretit nė Vjenė


Si e shpėtoi Zogun, Dine Hoxha


Alegoria e hollė dhe brilante e Dine Hoxhės, ka bėrė tė mundur qė mbreti Zog t'i shpėtojė pėr mrekulli atentatit nė Vjenė... Dhe konkretisht, ja si ka ndodhur, treguar nga goja e Isuf Peēit, shofer i Ahmet Zogut. Nė shtėpinė e Dine Hoxhės vjen Konsulli jugosllav, pikėrisht nė periudhėn kur Zogu ndodhej nė Vjenė pėr konsultė mjekėsore. Me buzė nė gaz, i huaji pyeti Dine Hoxhėn: - Pas Zogut, kush do tė jetė Mbret nė Shqipėri? E Dine Hoxha, tepėr i zgjuar, duke kuptuar gjithēka, flakė pėr flakė pėrgjigjet: - Pas Zogut, nė Shqipėri nuk ka Mbret. Duke u ndarė ftohtė me Konsullin jugosllav, drejt Vjenės, Dine Hoxha nisi kėtė telegram: "Ahmet Bej Zogut, Hotel "Imperial", Vjenė: "Paria e kėtushme ka vendosur me therė kaun e madh. Mos i leni ta therin. Me shnet, Dine Hoxha!".

(Arkiva. Kujtime tė Isuf Peēit, shofer i Ahmet Zogut)

"Letėr. Fort i dashtuni, zotni Jashar Erebara! Po ju pyes pėr shėndetin e zotnisė tuej. Ka dashtė Allahu edhe na jemi mirė. Pėr sa mė shkruejshi, ju faleminderit. Prefektura nuk interesohet pėr ēėshtjen tonė. Ato rrogat i marrin rregullisht. Ne nuk jemi mėsue me kotakēillėqe e pėr kėtė kemi vendosė me dhanė dorėheqjen. Kėtu kishte ērregullime tė mėdha, nė ēdo pikėpamje. Prefekti ju thoshte katundarėve qė martohuni pa kryer formalitetet ligjore. Veēanėrisht ju lutemi, sė bashku me zotin Dine Hoxha, qė tė keni mirėsinė me ba mundimin deri nė Ministrinė e Punėve Botnore me kėrkue rezultatin qė ėshtė dhėnė pėr punėtorėt (mjeshtrit) qė kanė pėrgadit urėn e Muhurrit, e cila ėshtė shumė e nevojshme pėr kėto katunde.

Keni ba njė sevap shumė tė madh nė plotėsimin e kėsaj ēėshtje.

Zoti Dine Hoxha ju komunikon tė falat e tij. Me nderime, Hashim Harkani.

(AQSH, Dosja 12/2, faqe 44)

Dosier / Dine Hoxha

 

Aty ku Murra derdhet nė Drinin e Zi, nė njė kodėr dominuese, ku ngado qė tė hedhėsh vėshtrimin, Nėntė Malet e Dibrės rrinė pėrkarshi, edhe sot, e rindėrtuar, lėshon rreze njė kullė. Kjo kullė-kėshtjellė ėshtė simbol i kėtyre anėve, pėr tė kujtuar njė nga njerėzit mė popullorė, mė tė dashur, mė tė zgjuar: Dine Hoxha. Falė zgjuarsisė, ai u quajt profesor i Universitetit tė Dibrės dhe pėr shumė kohė qe dhe Kėshilltar i Mbretit Zog.

Por Dine Hoxha nuk ishte vetėm i pasur. Ai ishte dhe i zgjuar dhe bujar, trim dhe besėtar. Ai ishte dhe mbeti, pa dyshim, mė i dituri ndėr tė diturit, mė i pasuri ndėr tė pasurit, mė bujari ndėr bujarėt. Dine Hoxha, edhe pse pa shkollė, ishte kėshilltari besnik i Ahmet Zogut, ishte diplomat, ambasadori shėtitės i vetė Mbretit. Zgjuarsinė e tij, dhuratė nga natyra, e vinte nė shėrbim tė kombit, ku u jepte kėshilla me vlerė figurave mė tė spikatura nė fusha tė ndryshme. Dokumentet arkivore tė shumta tė kohės, por dhe kujtimet e transmetuara brezave, e sjellin pas dekadash tė plotė kėtė njeri me emėr.

Sot, nė metropolin shqiptar, pikėrisht aty ku fillon Rruga e Kavajės, njė ndėrtesė vėrtet e bukur, qoftė nga arkitektura e kohės, qoftė nga madhėshtia e veprės, zbukuron edhe Tiranėn. Kjo ėshtė xhamia qė ndėrtoi ato vite Dine Hoxha me shpenzimet e veta, duke e bėrė dhuratė pėr popullin e Tiranės. Sot, minarja e saj lartohet dhe duket sikur takohet lart me retė, e njerėzit thonė: Takohemi tek Xhamia e Dine Hoxhės. Do tė falim Bajramin tek Xhamia e Dine Hoxhės... Edhe pse ėshtė bėrė njė ristrukturim nė vitin 1996, ajo pėrsėri mban atė konstruksion qė e ndėrtoi Dine Hoxha. Edhe pse sot, nė murin e saj nuk ndodhet qoftė dhe njė pllakatė e vetme qė tė pėrkujtojė kėtė emėr tė madh tė Dibrės, qė ndėrtoi njė vepėr monumentale nė Tiranė, nė kujtesėn e popullit, emri i Dine Hoxhės lartohet dhe vetėm lartohet.


Kush qe Dine Hoxha


Po kush ėshtė nė fakt Dine Hoxha, ky njeri zulmėmadh, bėmat e tė cilit i kanė kaluar me meritė kufijtė e Shqipėrisė? Sipas dokumenteve arkivore, origjina e fisit Hoxha vjen nga zona e Mirditės. Bėhet fjalė pėr periudhėn para myslimanizimit tė vendit.

Erdhėn dy vėllezėr, Marku dhe Shtjefni, kuptohet pėr arsye gjakmarrje. U ngulėn nė fillim nė Hurdhė-Muhurr. Marku, duke qenė njeri i zgjuar, me njė inteligjencė natyrale, shėrbeu si prift nė kishėn e fshatit. Reprezaljeve tė turqve pėr myslimanizimin e vendit nuk u shpėtoi as Muhurri.

Marku, nga prift, kthehet nė hoxhė. Pas Markut, tashmė rrjedh Demiri, Demir Hoxha. Demiri lindi tre djem: Dervishin, Nel dhe Can Hoxhėn. Nel Hoxha ishte gjyshi i Dine Hoxhės...


Nė luftė pėr ēlirimin e Shkodrės


"Shtetet ballkanike nuk e njohin Pavarėsinė e Shqipėrisė edhe nė atė territor tė cunguar ku ajo u shpall. Kjo do tė thotė se ato nuk mund tė pajtoheshin me idenė e njė shteti shqiptar. Ushtria malazeze nisi luftėn mė 8 Nėntor 1912, nė orėn 08:00, me topat e zbrazur sė pari nga princi Petar. Mali i Zi, qė kishte vendosur ta pushtonte Shkodrėn e rrethinat e saj, nuk iu pėrgjigj pėr tėrheqje as kėshillave tė Rusisė dhe as kėrcėnimeve tė Austro-Hungarisė. Mbreti Nikolla parashikonte njė fitore tė shpejtė, por doli krejt ndryshe. Shkodra qėndroi e pamposhtur. Nė Shkodėr nuk luftonin vetėm repartet turke. Brenda nė qytet, pranė divizionit tė rregullt otoman qė komandohej nga gjenerali turk Hasan Riza Pasha, ndodhej edhe njė divizion rezervistėsh shqiptarė nėn komandėn e gjeneralit Esat Pashė Toptani. Sė bashku me ta luftonin edhe qytetarėt shkodranė, pėr tė cilėt tani rreziku kryesor nuk ishte Turqia, por Mali i Zi. Forcat rezerviste tė vullnetarėve shqiptarė kanė qenė gjithsej 17 batalione, njė nga tė cilėt edhe batalioni i Dibrės. Njė ndėr udhėheqėsit kryesorė tė forcave vullnetare dibrane ka qenė Dine Hoxha. Lufta zgjati 6 muaj. Nė kėto luftime dhanė jetėn 114 dibranė, midis tyre edhe shumė nga fisi Ndregjoni ku Dineja ishte nip. ("Ndregjonėt", Xh.Martini, faqe 71-72".



Miqėsia me Esat Pashėn


Dine Hoxha kishte influencė nė Dibrėn e Poshtme, ku kishte gjithė rrethin e tij miqėsor. Por ai kishte miqėsi edhe me Zogollin e Matit. Dihet tashmė se Esat Pasha ishte daja i Ahmet Zogut. Pra, pėr hir tė miqėsisė me Zogollin, Dineja me 300 luftėtarė ishte vėnė nė ndihmė dhe nė dispozicion tė qeverisė dhe tė pushtetit tė Esat Pashė Toptanit. Por Dineja e njihte Esatin pėr atdhetar dhe pėr kėtė kishte bindje. Nė Shqipėrinė e viteve 1912-1918, kur Fuqitė e Mėdha jo vetėm e copėtuan mė 1913, por kėrkonin ta copėtonin edhe mė, veprimet ushtarake tė njė gjenerali shqiptar si Esat Pashė Toptani ishin tė diskutueshme... Premtimi i Esat Pashė Toptanit ishte bashkimi i dy Dibrave dhe krijimi i Shqipėrisė etnike. Qyteti i Shkodrės u dorėzua vetėm njė muaj pas nėnshkrimit tė Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr, mė 22 mars 1913. Kjo luftė e detyroi kėtė Konferencė qė Shkodra t'i mbetej Shqipėrisė. Edhe gjatė kryengritjes sė Haxhi Qamilit ndaj pushtetit tė Esat Pashės, Dine Hoxha, vetė i treqind, shkon nė Tiranė, Durrės e Fushė Krujė, nė ndihmė tė Esat Pashės pėr shtypjen e kėsaj kryengritjeje qė mori pėrmasa tė mėdha.


Por, "forcat e Esatit, tė komanduara nga Xhelal Zogu dhe Dine Hoxha, ikėn pa mbaruar ende afati i ultimatumit qė kryengritėsit u kishin dėrguar me fillimin e kryengritjes", mė 30 nėntor 1914.

(Arkiva, G.Shpuza, "Kryengritja fshatare e Shqipėrisė sė Mesme", faqe 257, botim i vitit 1986)

Nė luftė me austro-hungarezėt


Lufta e Parė Botėrore pati rrjedhoja tragjike pėr Shqipėrinė, ndonėse kjo nuk ishte pjesėmarrėse nė tė. Territori i Shqipėrisė u bė shesh lufte, ku secila palė pėrpiqej ta pėrdorte pėr tė realizuar interesat e veta.

Territori i Dibrės, gjatė Luftės sė Parė Botėrore, ishte nėn pushtimin bullgar. Bullgaria u radhit pėrkrah fuqive qendrore dhe pushtoi disa toka shqiptare.

Austro-Hungaria nuk i mbajti premtimet pėr sigurimin e pavarėsisė sė Shqipėrisė dhe Shqipėrinė etnike. Pėr kėto premtime kishin besuar edhe shumė personalitete politike shqiptare tė kohės.


"Njė ndėr atdhetarėt dibranė qė nuk i besoi politikės sė Austro-Hungarisė, ishte Dine Hoxha. Kur pa se austro-hungarezėt po grabitnin dhe keqtrajtonin popullin, ai me pėrkrahėsit e vet doli nė mal. Austro-hungarezėt kishin ngritur njė Postėkomandė nė Qafė Murrė. Kjo kishte pėr detyrė qė tė siguronte rendin dhe qetėsinė, tė merrte nga populli me dėshirė ose me forcė, ato prodhime bujqėsore dhe blegtorale pėr tė cilat kishte nevojė ushtria e huaj. Ushtarėt filluan tė terrorizonin malėsorėt, ngaqė ata nuk dorėzonin "detyrimet". Radha pėr shlyerjen e tyre kishte ardhur nė Lukan. Dine Hoxha mobilizoi burrat e Katėr Grykėve, qė t'u binin me armė austro-hungarezėve. Malėsorėt iu pėrgjigjėn thirrjes sė Dines. Ata rrėmbyen armėt dhe u bashkuan me tė. Luftėtarėt shqiptarė u pozicionuan nė Qafė tė Lukanit, ku u ndez beteja me ushtrinė e huaj. Ajo zgjati disa orė dhe Komandanti i ushtrisė austro-hungareze u detyrua tė dorėzohej sė bashku me ushtarėt".

Dine Hoxha dhe Llan Destan Ndregjoni, me forcat qė kishin nėn komandė, vrapuan pėr nė Lis tė Matit ku sulmuan njė divizion austro-hungarez, tė cilin e detyruan tė largohej nė drejtim tė Milotit, Shkodrės dhe Malit tė Zi.


Luftėtarėt dibranė u furnizuan me armė dhe municione tė reja luftarake.

(XH.M., cituar mė lart)

Pėrballė qėllimeve shoviniste tė Serbisė

Me mbarimin e Luftės sė Parė Botėrore, mė 10 tetor 1918, ushtritė serbe hynė nė Tiranė me pretekstin se do tė dilnin matanė lumit tė Matit pėr tė pėrzėnė austro-hungarezėt, por, nė tė vėrtetė, ata kishin pėr qėllim tė dilnin nė Durrės dhe tė okuponin tė gjithė Shqipėrinė e Mesme.

Pėrsa i pėrket territorit tė Dibrės, trupat serbe nuk u ndalėn as para kufirit tė vitit 1913, por zunė vijėn Kaptinė e Martaneshit-Qafė Buall-Lanė e Lurės dhe duke vazhduar nėpėr malet drejt Veriut, okupuan gjithė Dibrėn.

Nė kėto rrethana, atdhetarėt dibranė u organizuan pėr t'i dėbuar me forcėn e armėve pushtuesit jugosllavė. Dine Hoxha dhe Llan Destan Ndregjoni mobilizuan popullin qė tė luftonte pėr lirinė e Atdheut.


Me Dine Hoxhėn ishin shumė Ndregjonas dhe malėsorė tė tjerė tė Katėr Grykėve.

Miqėsi e prishur mė Esat Pashėn

Qėllimet shoviniste serbe, jo vetėm njė herė kanė synuar nėnshtrimin e zonave kufitare, pėrfshi edhe Dibrėn. Por Dine Hoxha, me parinė e drejtues tė tjerė tė rezistencės vihen nė ballė tė qėndresės. Nė takimin e zhvilluar, mes tė tjerave, Dine Hoxha tha: "Rrugė pėr serbin nė Dibėr nuk ka, veēse kur tė kalojė mbi trupat tona!". (AQSH, Dosja "Rezistenca e Dibrės ndaj pushtimit serb)

Qeveria e Beogradit, pėr tė realizuar qėllimet e saj, jo vetėm nė Dibėr, por nė tė gjithė Luginėn e Drinit tė Zi, rekrutoi, jo me shumė vėshtirėsi, Esat Pashė Toptanin i cili kishte njė influencė tė padiskutueshme nė Shqipėrinė e Mesme. Beu Toptanas, me ndihmėn e jugosllavėve dhe sigurisht pėr qėllimet e tyre, realizoi aspiratat e tij, duke formuar dhe njė Qeveri tė Pėrkohshme, e cila shtrihej nė Shqipėrinė e Mesme. Duke qenė tėrėsisht e painformuar pėr qėllimet e mbrapshta tė Esat Pashė Toptanit, shumė nga paria e Dibrės fillimisht nisėn bashkėpunimin me tė. Fillimisht, Halit Lleshi, Tafė Kaziu, Osman Mema e Dine Hoxha dhe mė vonė edhe tė tjerė u lidhėn me Esatin, i cili e dinte fare mirė se po tė kishte parinė me vete, do tė gjente mbėshtetje dhe nė masat e gjera popullore.

Dine Hoxha, i njohur pėr mendjemprehtėsinė dhe largpamėsinė e tij prej filozofi popullor, jo se besonte dhe aq shumė tek beu Toptanas, por asokohe e shihte lidhjen e pėrkohshme me tė, si njė alternativė tė besueshme pėr tė realizuar aspiratat pėr njė Shqipėri etnike. Krisja e parė mes Dine Hoxhės dhe Esat Pashė Toptanit nisi kur me porosi tė kėtij tė fundit, pėrfaqėsues tė parisė sė Dibrės si Halit Lleshi, Tafė Kaziu, Murat Kaloshi, Selim Noka, Selman Alia dhe vetė Dineja, u nisėn nga Durrėsi dhe arritėn nė Lisivalle.

Mbasi hėngrėn drekė, Halit Lleshi iu drejtua Elez Isufit:

- Elez aga, na ka dėrgue Esat Pasha tek ju. Pasha ju ban selam dhe kėrkon t'i lamė njė rrugė tė lirė nė Dibėr serbit, qė tė tėrhiqet dhe tė dalė nė Durrės. Ai kėrkon vetėm rrugė, as strehė, as shtrat. Elezi e pyeti: - A serbi apo pasha e kėrkon kėtė rrugė? - Serbi, - tha Haliti, - pasi pasha nuk do qė tė derdhet gjak. Ai e kėrkon kėtė, qė tė mos detyrohet ushtria serbe tė hyjė me pėrdhunue n'cullė e n'gra! - T'i bani selam Pashės, - ia preu gjithė inat Elezi, - se Dibra asht shkel e djeg disa herė nga serbėt dhe Esat Toptanit nuk i ka qarė zemra pėr Dibrėn. E sa pėr cullėt e gratė e Dibrės i thoni Pashės, se serbi nuk ka pėr t'u parė as shpinėn, por tė ruajė tė vetėt, se do t'u hiqen edhe brekėt! Rrugė pėr serbin nė Dibėr nuk ka, veēse kur tė kalojė mbi trupat tona. Dibranėt merren vesh me dy fjalė… Ra heshtja. Haliti kėrkoi ta thyente me ndihmėn e parisė. Sufa heshtte kokulur dhe qeshte nėn mustaqe. Heshtjen e prishi Tafė Kaziu.


- Duam apo nuk duam, serbi do tė kalojė. Ne ia kemi dhanė fjalėn Pashės.


- Ti, - ia ktheu Elezi, - ia ke dhanė me kohė fjalėn serbit, por jo Dibra. Po, a nuk mė thue, sa pare tė ka dhanė serbi pėr kėtė, meqenėse e paske marrė kaparin? Prisni tė merrni kusurin kur tė kalojė nė Qafė Murrė!


Miqėsia me Elez Isufin

...Pas pak, Haliti kėrkoi leje me dalė. Rrugės, Tafė Kaziu i tha Halitit:

- Na preu Elezi.- Dine Hoxha, qė deri nė kėto momente veēse kishte heshtur, ia ktheu: - Mos u tremb, or Tafė Kaziu! Qitja fishekėt pushkės, se Elez Isufi nuk ka pre ndonjė mik brenda.


Takimi me Elez Isufin, pėr Dine Hoxhėn, ėshtė mėse i nevojshėm. Kjo qe krisja e majorit muhurrak me Esat Pashėn. Divorcin pėrfundimisht do ta bėnte para 13 qershorit 1920, kohė kur u vra Esat Pashė Toptani. Ishte koha kur krerėt e Dibrės po pėrgatiteshin pėr kryengritjen e pėrgjithshme, e zgjuarsia, urtia e trimėria e Dine Hoxhės kėrkohej me patjetėr.


"Kohė e humbur pėr mua ajo qė kam qėndruar larg Elez Isufit",- u thoshte Dineja shpesh fshatarėve tė tij. Ėshtė trim dhe atdhetar, dhe askush nuk ėshtė i humbur kur rreshtohet nė tė njėjtėn llogore me tė. Kjo periudhė pėrkon dhe me miqėsinė e re qė lidhi Dine Hoxha me Elez Isufin.

Qeveria e dalė nga Kongresi i Lushnjės brenda njė kohe shumė tė shkurtėr, kishte arritur rezultate tė mėdha nė pėrpjekjet pėr bashkimin kombėtar dhe administrimin e vendit. (Arkiva, "Lufta e Dibrės 1920" – B.Xhafa, faqe 46-47, 126)


Kryengritja e 1920-ės, Dine Hoxha nė ballė


"Jo 13 000 veta, por edhe 13 milionė ushtarė po tė keni, ne e kemi da mendjen me ba pushkė, se me duar nė brez nuk do tė rrimė!",- qe vendosmėria dibrane pėrballė pushtuesit, nė gojėn e Dine Hoxhės.

"Nė korrik 1920, kur ishte duke vazhduar lufta e Vlorės, nėnkolonel Ramiz Dibra, senatori i Dibrės, Ramiz Daci dhe Jashar Erebara shkojnė nga Tirana nė Dibėr. Bėhej njė mbledhje nė katundin Arras, ku morėn pjesė tė gjithė krerėt e arratisur e jo tė arratisur: Ramiz Dibra, Elez Isufi, Dine e Izet Maqellara, Ramiz Daci, Shaqir e Dine Dema, Dine Hoxha, Selim Noka, Murat Kaloshi, Dervish Lusha, etj., nė tė cilėn bisedohet ēėshtja e njė aksioni kundėr Jugosllavisė, pa u kėshilluar me Qeverinė.

Qėllimi i kėtij aksioni, ishte tė detyrohej Jugosllavia tė tėrhiqej nė kufijtė e 1913 dhe, pėrveē kėsaj, tė lirohej edhe Dibra thjesht shqiptare, pėrndryshe dibranėt do tė luftonin pėr kėtė qėllim, njėlloj siē luftonin vlonjatėt pėr Vlorėn, mbasi pėr Dibrėn nuk mendonte as Qeveria, as edhe viset e tjera tė Shqipėrisė. U bisedua mbi koordinimin e forcave nė njė shtab tė pėrbashkėt dhe u caktua Elez Isufi si Komandant i Pėrgjithshėm. U vendos data e kryengritjes dhe u caktuan sektorėt e vendosjes sė forcave. Dine Hoxha lajmėroi komandantin jugosllav qė ta lironte Dibrėn shqiptare, por ai iu pėrgjigj: "Kjo i ėshtė lėnė Jugosllavisė dhe nuk e lirojmė. Nė rast se sulmoni, dijeni mirė se do t'ju presim me armė. Ushtria ime pėrbėhet prej 13000 vetave". "Jo 13 000 veta, por edhe 13 milionė ushtarė po tė keni, ne e kemi da mendjen me ba pushkė, se me duar nė brez nuk do tė rrimė!".


Pėrgjigjja flakė pėr flakė e Dine Hoxhės e hutoi pėr njė ēast komandantin jugosllav. "Mė 18:20, nė mėngjes, filloi kryengritja nė Lugjapravė-Shumbat prej Sufė Xhelilit: tek Ura e Lushės, prej Dervish Lushės e Murat Kaloshit; nė Cap tė Brezhdanit, prej Dine Hoxhės; nė Grykė tė Vogėl, prej Demajve e Dan Camit".



Ultimatumi pėr gjeneralin serb


Vetėm dy ditė na ndanin nga data 15 Gusht 1920, kur tek vendi i quajtur Ferra e Pashės u mbajt Kuvendi i Arrasit, njė kuvend i madh burrash qė nuk ishte mbajtur herė tjetėr.

Nė tė nuk merrte pjesė vetėm paria e Dibrės, por dhe 700-800 burra tė tjerė.


Banorėt e zonės, kuvende tė tilla kishin dėgjuar vetėm nė legjenda.

Nė Kuvend merrnin pjesė burrat e Dibrės ("Tigrat" e Dibrės - i quajti E.Durham): Ramiz Bej Dibra, Dine Bej Maqellara, Izet Bej Maqellara (bejlerėt e Maqellarės), Ramiz Daci, Jashar Erebara, Ismail Strazimiri, Dine Hoxha (Hajredin Aga-Muhurri), Selman Alia (Fushė Alie), Selė Bajraktari (Arras), Selim Noka, Haxhi Noka (Grykė Nokė), Murat Kaloshi, Avdi Kaloshi, Sali e Selim Kaloshi (Sinė), Dan Cami, Selman e Hakik Mena (Bajraktari i Lurės), Llan Destani (Lukan), Kurt e Dik Spata (Grykė Nokė), Ali Tahiri (Pira-Muhurr) e shumė burra tė tjerė me zė nga tė gjitha trevat e Dibrės. Kishte pėrfaqėsues nga Daci i Kalisit e Lita i Ploshtanit, por dhe nga paria e Matit. Kuvendi bashkoi malėsorėt luftėtarė dhe i dėrgoi mesazhin gjeneralit serb. "Do tė lini kokėn nė trojet tona!". ("Ballafaqime Politike", faqe 159 – S.Vllamasi)

Erdhi pėrballja e armatosur. Sipas burimeve serbe, numri i pėrgjithshėm i kryengritėsve shqiptarė qė kryen mėsymjen mbi trupat jugosllave e mercenare mė 13-15 gusht 1920, arrinte nė 4000 vetė dhe ishin nėn komandėn e Ramiz Beut, Elez Isufit, Dine Hoxhės dhe Dine Beut (Maqellarė), kurse fshatarėt vendas, tė cilėt ngriheshin nė kryengritje me afrimin e kolonave kryengritėse, komandoheshin nga paria e tyre: Murat Kaloshi, Selim Noka, Musatafa Kurtishi, Serdar Feta Beu, etj. (AM, Skopje, Pov.br.730, 24.08.1920, Debar).


Kėshilltari mė i afėrt i mbretit Zogu I


"Duhet secili nga ne me e vendos njė gur nė themelet e kėtij shteti, se nesėr brezat qė do tė vijnė, do tė na urojnė. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do tė bjerė mbi ne",- i thoshte shpesh Dine Hoxha, parisė sė Dibrės. Pas vitit 1920, gjendja politike nė Shqipėri ishte disi e turbullt. Paritė e vendit dhe familjet e mėdha nuk vendosnin dot se nga tė qėndronin.

Nė dhjetor tė vitit 1924 vritet Elez Isufi, njė figurė shumė e njohur nė Dibėr dhe nė gjithė Shqipėrinė. Pėr Dibrėn dhe dibranėt, kjo ishte njė humbje e madhe. Dine Hoxha do tė shprehej: "Mos mė vini re nė qoftė se do tė pėrlotem! E kisha mė tepėr se mik". (Arkiva e Muzeut Dibėr).

Nė kėtė kohė, Ahmet Zogu ishte bėrė faktor politik, ndėrsa dibrani i urtė dhe i zgjuar Dine Hoxha i kishte ndjekur hap pas hapi lėvizjet e tij. Si pėrfundim, i dha besėn e dibranit pėr tė mos e "tradhtuar", veēse ditėn kur do tė mbyllte sytė njėherė e pėrgjithmonė. Pėr Ahmet Zogun, Major Dine Hoxha nuk ishte vetėm njė ushtarak rezervė me pėrvojė, por dhe njė kėshilltar tepėr i besuar.

Nė vitin 1928, Shqipėria u shpall Monarki dhe Ahmet Zogu, Mbret i shqiptarėve. Ky nuk ishte vendim i njė pjese tė Parlamentit tė atėhershėm, por dhe njė miratim i shumė prej parive tė vendit.


Paria e Dibrės e pėrkrahu pothuajse unanimisht vendimin e Parlamentit. Dine Hoxha mundohej tashmė tė bindte edhe tė lėkundurit nė Dibėr, se vetėm monarkia dhe Ahmet Zogu si monark mund ta bėjnė Shqipėrinė shtet. Deri mė tani, shqiptarėt kishin vuajtur tė kishin shtetin e tyre. Lidhjet e vjetra tė tij me Ahmet Zogun u forcuan edhe mė shumė.


Fjalėpeshė nė Oborrin e Mbretit


Kėshtu, profesorit popullor tė urtė e tė zgjuar iu hap rruga pėr nė Tiranė. Dine Hoxha do tė ishte i pranishėm edhe nė takimet e ngushta, edhe nė drekat e darkat ceremoniale qė shtronte Ahmet Zogu. Kėshillat e tij, kishin vlerė tė padiskutueshme nė Pallatin Mbretėror. Falė zgjuarsisė, urtisė dhe alegorisė dibrane tė pėrdorur me mjaft delikatesė, ai qe i aftė tė pėrballonte situata tė ndėrlikuara, tė zgjidhte konflikte dhe tė parandalonte gjakderdhje. Kėto veti dhe mjaft tė tjera si kėto e justifikonin besimin qė kishte Ahmet Zogu pėr Dine Hoxhėn...

"Ahmet Zogu e ka da mendjen me e ba Shqipninė shtet e ne shqiptarėve me na afrue sa ma shumė me Perėndimin. Ky ėshtė taman burrė kombi. Duhet secili nga ne me e vendos njė gur nė themelet e kėtij shteti, se nesėr brezat qė do tė vijnė, do tė na urojnė. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do tė bjerė mbi ne",- i thoshte shpesh Dine Hoxha parisė sė Dibrės.

Vendosmėria pėr tė qėndruar krah Zogut dhe pėr t'u bėrė njė pėrkrahės kryesor i tij, ishte e lartė. Kjo dukej dhe nga puna bindėse qė Dine Hoxha kishte bėrė jo vetėm nė Muhurr e Katėr Grykėt, por nė gjithė zonėn e Dibrės. Dashamirėsit dhe mbėshtetėsit e Monarkisė tashmė nė Dibėr ishin shtuar dhe tė gjithė ishin tė bindur se vetėm me Ahmet Zogun nė Fronin Mbretėror, Dibra dhe dibranėt mund tė shikonin mė tepėr se dritarja e shtėpisė sė tyre.



Shtypi i kohės, pėr rolin Dines nė Oborrin Mbretėror


Nė qoftė se gjatė regjimit tė Ahmet Zogut, mjaft nga gazetat e pavarura shkruanin pėr njerėzit qė i qėndronin pranė si "dallkaukėt e kombit", "sahanlėpirėsit", "servilėt", "mjeranėt e politikės", Dine Hoxhėn nuk mundėn ta etiketojnė si tė tillė. Shumė nga faqet e shtypit tė kohės, shkruanin me shumė rezerva pėr tė. Vlerėsimet ishin nga mė tė ndryshmet, si: "Dibrani mendjendritur", "Sokrati pa shkollė", "Mbreti kėshillohet nga plaku i zgjuar i Dibrės", etj. Debati qė nė atė kohė Dine Hoxha bėri me Kontin Ēiano, la mbresa jo vetėm tek tė pranishmit, por zgjoi kureshtjen edhe tek tė huajt. Njėlloj si atėherė, mė 14 Gusht 1920, me Gjeneralin serb. Nė njė darkė qė kishte shtruar pėr nder tė tij, Ahmet Zogu pyeti:

- Or Dine, ne kemi luftue bashkė tek Shkalla e Deshėve. Unė tė kam dashtė dhe ti mė ke falur njė nga trimat e t'u mė tė mirė qė ke patur. A do tė mė thuesh nė sytė e nanės teme, si burrat: A ke mendue ndonjėherė tė mė zash vendin?! - Po, - tha Dineja, - unė kam mendue pėr ty. Nė qoftė se do tė tė shkulnin nga Tirana, unė do tė merresha me shtėpinė time, do tė bėhesha zot i shtėpisė time dhe do tė merresha me qetė.


E ėma e Zogut u zemėrua shumė dhe i foli ashpėr tė birit:


- Bir, shtizat nuk mund t'i fusin tė tjerėt! Dine Hoxha shpon malin dhe jo thasėt. Dine Hoxha ėshtė ushtar i Shqipėrisė, nė vijė tė parė, sa herė qė tė shkelė hasmi nė trojet tona dhe ėshtė mbret i mbretėrve, dhe rrin mbret nė kullėn e tij… - E dėgjon! - i tha Dineja Zogut. Mbretėrit qė tremben, nuk flenė rehat se mos iu marrin fronin, vdesin para kohe. Unė dėshiroj tė rrosh. Dine Hoxha e Murat Kaloshi, kurrė nuk do tė ta marrin fronin ty, por do ta forcojnė atė. Ahmet Zogu kishte idenė se Dine Hoxha e Murat Kaloshi shkonin keq me njėri-tjetrin dhe kur dėgjoi se Dine Hoxha e Murat Kaloshi ishin njė "pendė qe" qė mund tė hapnin hulli edhe nė shkėmb, u ngrit nė kėmbė e thirri me tė madhe: - "Hej, bre, Dine, si nuk ma mėsuet gjuhėn e Nantė Maleve tė Dibrės!".



- Gjuhėn e Nėntė Maleve tona e ka dijtė baba yt dhe Hoxha i Stambollit, tek i cili falej vetė Sulltani, - u pėrgjigj Dineja. Mė pas, filozofi popullor dibran i tha Mbretit:


- Mė vjen keq, Madhėri, se mė duket se nuk e din nga je.


Ti je nga kulla e Gjon Zogut, qė e ka vendin midis Muhurrit e Sinjės, qė edhe sot quhet Kulla e Zogut. Ėshtė vetė Skėnderbeu qė solli tė parėt e tu si sundimtarė tė Matit, qė tė mbrohej Shkalla e Deshėve kur Dibra tė binte nė dorė tė pushtuesit serb, qė nuk ra kurrė. Dibra tė pru Mbret dhe nuk e di se cilėt bajloza do tė vijnė ta marrin fronin qė tė kemi dhėne ne. Nė qofsha gjallė, do vritem ballė pėr ballė me bajlozat.

- Dėgjo, or bir! - ndėrhyri e ėma e Mbretit.- Qofsha a mos qofsha unė, Dibra nuk ka me e dorzue kurrė Shqipėrinė. Dibra ka pėr derė Dine Hoxhėn…

(Gazeta "Universal", shtator 1994)

E vetmja pakėnaqėsi ndaj mbretit

Nė kohėn kur Ahmet Zogu do tė martohej me Geraldinėn, ai pyeti shumė vetė nga kėshilltarėt e tij.

Pyeti edhe Dine Hoxhėn.

- Si thua ti, Dine, a ta marr pėr grua Princeshėn hungareze?

Dineja nuk bėzani.

E pyeti pėrsėri.

Dineja, mė nė fund, foli:

- Merre, or mbret, merre Geraldinėn, por me atė ti do tė lindėsh njė djalė dhe djali, kur tė rritet, do tė kėrkojė dajat e vet! Merre, or Mbret! Dine Hoxha e paska tė vėshtirė me tė kėshillue sot...

 

http://www.shekulli.com.al/news/56/ARTICLE/19896/2008-01-10.html

Foto e rrallė miqėsore mes dy armiqve historikė

Para disa ditėsh pashė nė rubrikėn tuaj njė fotografi shumė interesante, do tė thosha historike, tė Ismail Qemalit, marrė nga njė botim rastėsor jashtė Shqipėrisė. Do tė doja edhe unė tė

Ahmet Balidemaj
Enjte, 10 Janar 2008 12:36:00

Para disa ditėsh pashė nė rubrikėn tuaj njė fotografi shumė interesante, do tė thosha historike, tė Ismail Qemalit, marrė nga njė botim rastėsor jashtė Shqipėrisė. Do tė doja edhe unė tė sillja nė kėtė rubrikė njė foto shumė tė veēantė, tė panjohur mė parė dhe tė bėrė publike sė fundi, me citim Arkivėn e Ministrisė sė Jashtme tė ish-Austro-Hungarisė. Nė kėtė fotografi janė dy nga armiqtė mė tė pėrbetuar tė njėri-tjetrit nė historinė e Shqipėrisė, Ahmet Zogu dhe Hasan Prishtina. Pėr ata qė e njohin sadopak historinė e Shqipėrisė, ėshtė thuajse e paimagjinueshme njė fotografi miqėsore mes Zogut e Prishtinės. Por ja qė ka ndodhur!

Sipas dokumenteve tė botuara pėr herė tė parė nė revistėn "Albanica", ish-pėrfaqėsuesi i Austro-Hungarisė nė Shqipėri i asaj kohe, August Kral, ka pohuar se kjo foto e rrallė ėshtė bėrė para Hotelit "Bristol" nė Vjenė, nė 17 prill tė vitit 1917. Historia e konfliktit mes Zogut dhe Prishtinės, ėshtė e rrallė nė vetvete. Dikur miq tė ngushtė me njėri-tjetrin, ata i ndau politika. Seria e atentateve tė herėpashershme qė organizonin kundėr njėri-tjetrit pėrfundoi nė vitin 1933, kur Zogu ia arriti tė eliminonte Prishtinėn me njė atentat nė Selanik tė Greqisė. Deri atėherė Prishtina ishte dėnuar 6 herė mė vdekje, nga xhonturqit, Serbia, Esad Pashė Toptani dhe tre herė nga Zogu. Histori tė ngjashme atentatesh ka edhe vetė Zogu, i cili ėshtė tentuar tė vritet disa herė nė Parlament, nė Korēė, nė Vjenė etj. Ai i Korēės, sipas arkivave,, ėshtė organizuar nga Hasan Prishtina dhe atentatorėt (qė gjetėn vdekjen) ishin njėri shqiptar e tjetri bullgar.

Fotografia nė fjalė ėshtė bėrė kur tė dy armiqtė e betuar ishin nė Vjenė, nė tė njėjtėn kohė, nė krye tė dy dėrgatave qė kishin shkuar nė Vjenė nė 1917, pėr tė falėnderuar Perandorin austro-hungarez pėr mbėshtetjen nga 1913 e mė pas pėr ēėshtjen shqiptare.

 

http://www.shekulli.com.al/news/46/ARTICLE/27141/2008-06-14.html

“Kam ardhur t’ju pyes, a mė rrinė mirė gradat qė kam vėnė?”

E keqja e qeverisjeve tona ėshtė se kanė patur vetėm njė apo dy elementė tė duhur, kurse shumica janė mediokėr qė janė rritur nė sisėt e partisė dhe nuk kanė asnjė vlerė menaxhuese, madje nuk e kanė idenė sė ēfarė ėshtė puna e vėrtetė.

elidonmhilli@yahoo.it
Shtune, 14 Qershor 2008 08:14:00

 

E keqja e qeverisjeve tona ėshtė se kanė patur vetėm njė apo dy elementė tė duhur, kurse shumica janė mediokėr qė janė rritur nė sisėt e partisė dhe nuk kanė asnjė vlerė menaxhuese, madje nuk e kanė idenė sė ēfarė ėshtė puna e vėrtetė.

Kėta kanė tė gjithė, atė qė unė e quaj “kompleksi Gazepi”. Kėtė togfjalėsh e kam marrė nga njė histori.

Me rastin e 25-vjetorit tė Pavarėsisė, Mbreti Zog gradoi njė tog ushtarakėsh tė dalluar dhe me atė rast organizoi njė ceremoni madhėshtore nė Pallat, tė shoqėruar me banket tė pasur.

Fytyrat e oficereve tė graduar shkėlqenin nga hareja mė shumė sė vezullimet e spaletave mbi supet e tyre. Nxinte vetėm fytyra e togerit Osman Gazepi, adjutant i Mbretit Zog, tė cilin Madhėria e tij nuk e kishte graduar meqė ishte i pashkolluar dhe me zor shkruante emrin kur hidhte firmėn nė bordero.

Tė nesėrmen, togeri Osman Gazepi, si fshatar i zgjuar dhe gaztor, vė mbi supe spaletat e majorit dhe hyn serbes nė zyrėn e Naltmadhėrisė sė tij. Zogu e sheh nė sy adjutantin duke pritur ēfarė kishte pėr tė raportuar. Osman Gazepi i tha: “Naltmadhėri, kam ardhur t’ju pyes, a mė rrinė mirė gradat qė kam vėnė mbi supe?”. Zogu u mendua vetėm njė ēast, pastaj i zgjati dorėn, duke e uruar: “I gėzofsh!”. Vetėgradimi i Osman Gazepit kishte patur sukses tė plotė…

 

 

http://www.revistaklan.com/material.php?id=677

E Premte, 25 Janar 2008
Zogu: Kakomeja, e shtetit
Aktualitet- nga Nga Altin Kreka

Zogu: Kakomeja, e shtetit

Kryeministri Berisha urdheroi nje hetim mbi pronesine e Kakomese. Ashtu si beri Zogu 70 vjet me pare. Perfundimi eshte i njejte: Pylli i Prodanit qe permban edhe Kakomene, jane te shtetit. Nje histori e pafund gjyqesh, falsifikimesh dhe akuzash

Nga Altin Kreka

Mbyllja e nje hetimi te nisur dy vjet me pare, hedh nje tjeter drite mbi nje prej ceshtjeve me te debatuara te pronave bregdetare, qe nuk munguan te marrin edhe ngjyrime politike. Historia e gjirit te Kakomese, ashtu sic pat detyruar dikur mbretin Zog te urdheronte nje hetim te zgjeruar, obligoi edhe kryeministrin Sali Berisha qe pa fitoren elektorale 2005, te zbardhte nje dosje per te cilen edhe ai ne opozite, ishte shprehur hapur. Por rezultatet e hetimin e pergenjeshtrojne qendrimin e dikurshem opozitar.

Me 7 gusht te vitit 2007 u mbyll hetimi i nisur dy vjet me pare nga shteti shqiptar per pronesine e tokes ne zonen e Kakomese: Zona eshte nje pronesi shteterore dhe aspak e banoreve te fshatit Nivice. Disa famile si Kumi apo Papadhima dhe ndonje tjeter kane humbur edhe pronesine mbi tokat e tyre qe ne vitin 1933, per shkak se iu sekuestruan nga gjykatat e kohes se mbretit Zog. Ashtu si Berisha ne vitin 2005, edhe ish-mbreti Ahmet Zogu ne 1932 kishte urdheruar nisjen e nje hetimi per te vertetuar nese pyjet Heremec dhe Prodan ishin ne pronesi te banoreve te fshatit Nivice, apo sic quhej me pare, Nivice-Bubar. Nga hetimi, doli se data me e hershme e odisese eshte viti 1877: Me sakte, nje dokument i ketij viti qe banoret e fshatit Nivice-Bubar, ne vitin 1923 pretendonin se e kishin. Dokumenti ishte nje deshmi e qeverise otomane sipas te ciles banoret kishin marre tokat e pyjeve Hermemec dhe Prodan (brenda kesaj te dytes ndodhet gjiri i Kakomese). Por ne dokument thuhej se nuk u ishte dhene tapi. Kjo saktesohet edhe ne nje vendim gjyqi te vitit 1924, ku thuhet se “mas regj.Kadastres ne daten allaturka 7 e 15 qershor 1292 (1875) e 293, midis gjithe pasunise Katundit Nivice qe eshte shitur prej qeverise otomane tek gjithe banoret e katundit Nivice, e rregjistruar dhe pylli Prodan per te cilin mas urdherit te rregullores se posacme per te vepruar simas ligjit otoman te pyjeve, nuk eshte dhene leter zotnimi e posacme”.

Vendimi i gjykates se Delvines se asaj kohe, gjithe dokumentat e tjera ne kadaster dhe deri edhe hetimi direkt ne terren, ishin pjese e hetimit te nisur me urdher direkt te mbretit Zog, qe do kryesohej nga Xhaferr Ypi, kryeinspektor i pergjithshem i mbreterise. Nje hetim i gjate nisi ne momentin kur banoret e fshatit Nivice-Bubar kerkuan te prisnin pyjet Heremec dhe Prodan, sepse do t’ja shisnin per 1 mije franga ari nje firme greko-shqiptare, saktesisht Havalea-Merkuri. Por zyrtaret e administrates se mbreterise shqiptare kishin dyshime dhe e bllokuan dergimin e drureve te prere dhe te qymyrit me barka per ne Korfuz, deri sa te hetohej vertetesia e pronesise mbi pyjet Heremec dhe Prodan.

Te gjitha keto dokumenta shoqerojne vendimin e dhene pas nje hetimi dhe kerkimi dyvjecar edhe ne arkivat e shtetit, te bere nga Agjensia e Kthimit dhe Kompesimit te Pronave.

Ne vitin 1929 ju kerkua banoreve te fshatit Nivice-Bubar, sic thone dokumentat e asaj kohe, qe te paraqesnin dokumentat e pronesise se kesaj toke. Ne raport thuhet “disa prej banoreve te katundit ne fjale kishin kerkuar lejimin e tyre per prerjen e drureve duke depozituar taksen e shtetit, franga ari 9000, me kondite qe te prezantonin dokumentat e vlefshme, se do te revokohej depozita. Pas prerjes se pyllit prej banoreve te katundit Nivice, ata ju drejtuan ministrise kompetente per kthimin e 9 mije frangave ari si takse shteti ne mbarim te gjashte muajve, ne rast se brenda ketij afati nuk do te kishin prezantuar dokumenta te vlefshme per privatesine e pyllit Prodan”.

Dokumentat e kohes, te evidentuara ne hetimin e hollesishem dyvjecar te periudhes se mbretit Zog, tregojne se pas perfundimit te ketij afati nuk u paraqit asnje dokument per pronesine e banoreve te fshatit mbi kete toke. Nderkaq vete ata kishin prere te gjithe pyjet e zones duke i derguar ne Greqi. Kjo thuhet shprehimisht ne hetimet e kryeinspektorit te mbretit ne vitin 1933. Sipas dokumenteve, ne kohen kur nuk u paraqit asnje dokument dhe afati perfundoi, ministria e Ekonomise Kombetare nisi procedurat per te marre 9 mije frangat e arit qe banoret e Nivices i kishin detyrim si takse shteti. Ata e kundershtuan kete vendim ne gjykaten Kolegjiale te Gjirokastres ne vitin 1931. Nisja e gjyqit beri qe te kerkohej ngritja e nje perfaqesie nga fshati, ndersa perfaqesuesi i shtetit ishte avokat Islam Angoni. Per llogari te gjyqit, nje komision i posacem shkon ne vend dhe verteton se zona pyjore e Heremecit dhe Prodanit jane dy zona krejt te ndryshme. Ne kete menyre gjyqi rrezon vendimin e dhene ne 1923 dhe sakteson se toka e Prodanit ku ndodhet edhe Kakomeja, eshte toke shteterore. Ceshtja zgjat deri ne vitin 1934 dhe ka edhe nje vendim te Gjykates se Pergjithshme te Diktimit te asaj kohe, i cili ekziston ende ne arkivat e shtetit. Zogu nuk e la me kaq: Pas perfundimit te hetimit dhe marrjes se vendimeve qe e njihnin Kakomene si toke shteterore, vendos te nise proceduren e ekzekutimit te akt-garancise (procesi permbarimor) te vendosur me debitoret Koco Papagjika, Stefan Kumi, Foto Mihani, Apostol Papadhima.

Perfaqesuesi i drejtorise se financave Gjirokaster, avokat Qazim Kurti, ka raportuar ne drejtorine e financave ne vitin 1938 mbi ekzekutimin e Akt-Garancise kunder debitoreve te shtetit… “qe jane Koco Papagjika, Stefan Kumi, Foto Mihani dhe Apostol Papadhima…”. Pas kesaj hyrjeje, renditet me rradhe lista e pronave qe u eshte sekuestruar nga shteti te gjithe personave te mesiperm.

Administrata e Zogut ka hetuar edhe menyren se si banoret e Nivices (te cilet kishin edhe interesimin e legates greke te kohes), sic thuhet nga dokumentat, kishin mundur te merrnin ne favor te tyre nje vendim te gjykates lokale te Delvines. Kete fakt e sqaron kryeinspektori Xhaferr Ypi ne letren e tij derguar mbretit Zog: “Si mbas urdhnit te NALT MADHNISE SE JUEJ, qi na u komunikue me Urdhnin nr 603 date 21 shtator 1932, zbvilluhem hetimen ne vend mbi ceshtjen e njofjes se privatesise se Pyllit “Prodan” qi ndodhet ne qarkun e nenprefektures se Delvines…”.

Letra e gjate e Ypit tregon hap pas hapi gjithcka qe ka ndodhur ne kete zone nga viti 1924 kur nisi edhe shitja e pyjeve te zones per firmen shqiptaro-greke. Ne nje pjese te saj flitet edhe per korrupsion dhe menyren se si ishte mundur qe te merreshin lejet e prerjes se pyllit, apo edhe vendimet e gjyqit. Ja cfare shkruan Xhaferr Ypi: “Gjithashtu popullsia vertetoi se kishte pasur degjuar prej sipermarresve Merkuri dhe Havaleja qe per te marre lejen e eksportimit te drureve, kishin qene te shtrenguar per t’i dhene 50 napolona rryshfet, shefit te zyres se Kadastres z.Sulo Cela. Gjithashtu ata vertetuan edhe propozimin e kryeplakut te fshatit Dhimiter Stamati per t’i dhene nepunesit te pyjeve te Delvines Vesaf Ficos, 40 napolona me qellim qe te siguronin nje document te vlefshem per te fituar gjyqin e posedimit te pyllit Prodan”.

Konklzuionet e Ypit: “Eshte e vertete se popullesia e katundit Nivice-Bubar ka pas kerkuar qe t’u shitej edhe kullosa Heremec dhe pylli Prodan, por vetem pas dy vjetesh per kulloten e permendur eshte leshuar njefare dokumenti shit-blerje, ndersa per pyllin Prodan Vilajeti i Janines ka urdheruar te veprohej sipas ligjeve te kohes te cilat nuk lejonin privatesine e pyjeve. Prandaj formalitetet e bera per blerjen e Hermecit qe rezultojne te jene fare te pakuptushme, na japin dyshim se leshimi i tapise asaj kohe ne favor te popullesise se Nivice-Bubarit ka qene bere nje fallsifikim. Persa i perket pyllit Prodan ai ka qene gjithmone pasuri e Sulltanit, prandaj edhe sic e kane vertetuar edhe gjyqi kompetent, eshte thjeshte pasuri shteterore”.

Mbi shtate dekada me vone, nderthurja e interesave te biznesit, atyre politike dhe lokale, nxorrein edhe njehere ne pah Kakomene. Kjo toke e bekuar nga Zoti dhe e harruar nga njeriu, doli ne drite ne momentin kur atje u planifikua ndertimi i nje kompleksi turistik. Por kete here banoret e Nivices nuk ishin me te lidhur me firmen shqiptaro-te huaj, ashtu si gjysherit e tyre. Nga hetimi i Agjensise se Kthimit dhe Kompensimit te Pronave, konkludohet se anullohet edhe vendimi i dhene nga komiteti i pronave te Vlores, qe u njihte banoreve te Nivices 240 hektare truall ne qytetin e Sarandes dhe 10 hektare pyje. “Ky vendim eshte i paligjshem”, thote vendimi zyrtar i firmosur nga kryetari aktual i agjensise, Besnik Maho. Por perpjekjet e banoreve te Nivices vazhdojne. Ata, pasi humben nga djegia e gjykates se Sarandes ne vitin 1997, te vetmin dokument qe posedonin, tani jane duke u perballur ne gjykaten e Vlores me vendimin e dhene kunder tyre.

 
17 maj 1941, kur Vasil Laēi qėllonte ndaj Emanuelit III?
17/05/2008
http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=42340
 
 

Dossier

17 maj 1941, kur Vasil Laēi qėllonte ndaj Emanuelit III?

 

Plot 67 vjet mė parė, mė 17 maj tė vitit 1941, teksa Mbreti i Italisė dhe Perandori i Etiopisė, Viktor Emanueli III (qė gjithashtu ishte pagėzuar edhe si Mbret i Shqipėrisė pas dorėzimit tė Kurorės sė Skėnderbeut mė 14 prill tė 1939-ės), kishte mbaruar vizitėn e tij shtatėditore nė Shqipėri dhe po largohej nė drejtim tė aeroportit tė Laprakės, nė Rrugėn e Durrėsit, u qėllua disa herė me revolver nė drejtim tė tij nga njė djalosh 19-vjeēar, me origjinė nga fshati Piqeras i Sarandės, i cili quhej Vasil Laēi. Ndėrsa Mbreti Viktor Emanueli III shpėtoi paq pa u vrarė, vetėm nė sajė tė agjentėve tė policisė sė fshehtė italiane qė atė ditė ndodheshin nė gatishmėri tė lartė dhe ia kapėn menjėherė revolverin djaloshit, i cili shėrbente si shegert nė njė nga hotelet mė luksoze tė Tiranės sė asaj kohe, plumbat e pistoletės sė tij fshikulluan lehtė Kryeministrin shqiptar Shefqet Vėrlaci, qė ndodhej nė makinė me Mbretin e Italisė. Po kush ishte Vasil Laēi, ku kishte punuar ai para se tė kryente atentatin dhe cilat ishin motivet e vėrteta qė e shtynė atė tė qėllonte ndaj Mbretit tė Italisė? Lidhur me kėtė ngjarje tė bujshme tė historisė sė Shqipėrisė, tė cilėn historiografia dhe propaganda e regjimit komunist e manipuloi pėr afro gjysmė shekulli me radhė, hedh dritė pėr herė tė parė 78-vjeēari Genc Koka, i biri i ish-shefit tė Shtatmadhorisė sė Zogut, njeriu qė ia dha revolverin e atentatit Vasilit.
Zoti Koka, kur e keni njohur pėr herė tė parė Vasil Laēin?
Me Vasilin jam njohur pėr herė tė parė aty nga muaji maj i vitit 1939, kur ai erdhi pėr herė tė parė nė shtėpinė tonė. Nė atė kohė, familja jonė banonte nė njė shtėpi dykatėshe dhe me oborr, e cila ndodhet edhe sot, por e rrėnuar, diku nė fund tė Rrugės sė Kavajės, fare pranė Muzeut tė Shkencave tė Natyrės. Ajo shtėpi ishte e Qeramudin Sulos dhe ne banonim aty si qiraxhinj qė nga viti 1937, kur babai ynė, kolonel Sami Koka, ishte zv/shef i Shtabit tė Shtatmadhorisė dhe komandant i kufirit tė Mbretėrisė sė Zogut. Fare pranė shtėpisė sonė banonin edhe disa familje tė tjera, si ajo e Minush Shalės, Ollga Plumbit, Bardhyl Pogonit.

Pėrse erdhi Vasili te ju?
Vasili erdhi te ne pėr tė punuar si shėrbyes, pas njė rekomandimi qė i kishte dhėnė miku i ngushtė i babait, dr. Mokini, i cili e kishte shtėpinė te Rruga e Kavajės, pėrballė godinės sė Institutit tė Folklorit. Midis tė tjerash, dr. Mokini ishte shumė i njohur, pasi ishte i vetmi nė Tiranė qė kishte njė majmun nė shtėpi. Nė rekomandimin qė doktori i kishte dhėnė Vasilit pėr babanė tonė, fliste fjalėt mė tė mira pėr atė djalė.

Ju e mbani mend ardhjen e Vasilit nė shtėpinė tuaj?
E mbaj mend shumė mirė dhe e kujtoj si tani atė moment kur ai trokiti nė derėn tonė. Vasili kishte njė fytyrė fisnike dhe nė dorė mbante njė valixhe tė vjetėr. Ai i tregoi nėnės sonė letrėn qė i kishte dhėnė dr. Mokini dhe ndėrsa ajo nuk e kishte lexuar ende atė, unė me vėllain e madh, motrėn dhe gjyshen tonė, iu lutėm nėnės qė ta pranonte brenda atė djalė tė panjohur, fytyra e tė cilit rrezatonte mirėsi. Jo mė shumė prej lutjeve tona se sa rekomandimit tė doktorit, nėna e futi menjėherė brenda Vasilin, duke i treguar dhomėn ku do flinte dhe punėt qė do tė bėnte nė shtėpinė tonė. Qė nga ajo ditė, Vasili u bė si djali i shtėpisė dhe me punėn e sjelljen e tij ai fitoi njė besim absolut te prindėrit tanė, tė cilėt i dorėzuan atij tė gjitha ēelėsat, duke i besuar deri edhe disa xhevahire me gur tė ēmuar tė nėnės sonė. Madje, kjo gjė shkaktoi nė njė farė mėnyre edhe xhelozinė e njėrit prej shėrbyesve tė tjerė tė shtėpisė sonė, Aliut, i cili deri nė atė kohė ishte mė i besuari?

Pse kur erdhi Vasili te ju kishit dhe shėrbyes tė tjerė nė shtėpi?
Para se tė vinte Vasili nė shtėpinė tonė ishin edhe dy shėrbyes tė tjerė: Tahir Tola, qė punonte si kuzhinier pėr ushtarakėt dhe Aliu me origjinė nga Korēa, qė s‘ia mbaj mend mbiemrin, i cili ishte edhe njeriu kryesor pėr punėt e shtėpisė. Nuk e di a jetojnė akoma kėta njerėz, por Tahir Tola ka qenė deri vonė kryekuzhinier nė Turizmin e Lezhės. Pėrveē kėtyre, nė shtėpinė tonė jetonte edhe ordinanca e babait, Thimi, me origjinė nga Vlora, i cili pas luftės u bė major i Sigurimit tė Shtetit dhe punoi shumė kohė nė Elbasan.

A mbani mend ndonjė bisedė tė babait tuaj me Vasilin?
Pak ditė pas ardhjes sė Vasilit nė shtėpinė tonė, babanė e internuan nė ishullin e Sardenjės nė Itali (qyteti Sasari), duke e akuzuar si antifashist. Por, sipas ligjeve tė italianėve, babai ishte atje me uniformėn e kolonelit dhe pa iu hequr beneficet e gradės, si ordinanca, shėrbyesit nė shtėpi etj. Gjatė atij viti qė Vasili qėndroi nė shtėpinė tonė, babai erdhi dy-tri herė me leje dhe ato ditė aty i vinin pėr ta takuar disa nga miqtė e tij, ish-ministra dhe ushtarakė tė lartė tė Mbretėrisė sė Zogut. Kur Vasili hynte nė dhomėn e tyre pėr t‘u shėrbyer me kafe e raki, ata e pushonin bisedėn, pasi bėnin diskutime politike kundra Italisė fashiste dhe nė favor tė Zogut. Por, menjėherė babai u thoshte miqve tė tij: "Mos e ndėrprisni bisedėn se ky djalė ėshtė si ne, ka bindje tė thella zogiste dhe dėshiron kthimin e Mbretėrisė sė Zogut".

Ishte e vėrtetė ajo qė ju thoshte babai juaj, se Vasili ishte zogist?
Ishte mė se e vėrtetė. Mė kujtohet si tani, se nė shtėpinė tonė atėherė ne mbanim tė varura nė mur me kornizė tri fotografi tė mėdha: Ismail Qemalin, Skėnderbeun dhe Mbretin Ahmet Zogu. Pas pushtimit tė Shqipėrisė nga Italia, mbi foton e Zogut ne vumė atė tė Perandorit Oktavjan August dhe pėr kėtė gjė nga tė gjithė shėrbyesit kishte dijeni vetėm Vasili. Sa herė qė ai pastronte atė dhomė ku ishin fotot, e hiqte atė tė Augustit dhe duke pastruar atė tė Zogut i thoshte nėnės sonė: "Kur do vijė ajo ditė qė ta heqim qafe kėtė (tregonte me gisht Perandorin August) dhe tė kthejmė Mbretin tonė Zog". Nėna qėndronte serioze dhe i thoshte: "Ah mor bir, ato janė punė tė Zotit, vetėm ai i di". Nėna jonė nuk ia miratonte dėshirat e tij pėr Mbretin Zog, pasi pėr atė gjė nė atė kohė tė fusnin nė burg.

Jashtė shtėpisė suaj, me kė takohej Vasili, kush ishin miqtė e tij?
Nuk di tė them gjė pėr kėtė, por di ata qė vinin nė shtėpinė tonė si: Emil Plumbi, Qeramudin Sulo, Hasan Fejzo, Bardhyl Pogoni e ndonjė tjetėr. Kėta, nė atė kohė ishin nga 17 - 18-vjeēarė dhe vinin nė shtėpinė tonė se ishin shokėt e ngushtė tė vėllait tim, Pėllumbit. Ndonėse Vasili ishte tre-katėr vjet mė i madh se ata, kishte qejf tė bėnte biseda politike dhe gjithēka flitej aty ishte kundėr Italisė dhe fashizmit. Nė murin e saj qėndronte njė hartė e madhe (botim i shoqėrisė gjeografike "De Agostini") tė cilin babai e kishte pasur prej kohėsh pėr punėt ushtarake. Para asaj harte Vasili qėndronte pėr minuta tė tėra duke thėnė: "Po ēfarė duan italianėt kėtu, kjo ėshtė toka jonė. Ja ku ėshtė fshati im. Si iu mbytėn anijet Pirros sė Epirit kur vajti nė Romė dhe nuk iu mbytėn gjeneral Guxonit kur erdhi kėtu".

Kur Vasili bėri atentatin ndaj Mbretit Viktor Emanueli, te ju ishte?
Vasili kėrkoi vetė tė ikte nga shtėpia jonė, edhe pse nėna nuk donte dhe kjo gjė ndodhi rreth 15 ditė pėrpara se ai tė bėnte atentatin. Nė atė kohė qė u dha lajmi, se Mbreti Viktor Emanueli do vizitonte Shqipėrinė, Vasili shkoi dhe bisedoi me pronarin e hotelit "Internacional", zotin Ēano, i cili e pranoi atė nė punė pa asnjė lloj rekomandimi. Ajo gjė u bė pas njė telefonate tė nėnės sonė, e cila i tha atij se Vasili ishte xhevahir djalė. Edhe pasi filloi punė aty, Vasili vinte pėrsėri nė shtėpinė tonė dhe tre, katėr ditė para ngjarjes, teksa ishim duke qėndruar nė oborrin e shtėpisė, ai i kėrkoi vėllait tim, Pėllumbit, qė t‘i jepte njė revolver. Ne nė atė kohė kishim disa armė tė llojeve tė ndryshme, tė cilat ishin nė gjendje pune dhe gjithashtu njė koleksion tė vjetėr armėsh, si ajo e Tafil Buzit, shpata e Marko Boēarit, e gjyshit tonė etj. Pėllumbi i tha Vasilit tė zgjidhte kėtė tė donte se ai i kalonte ēdo ditė nė duar ato, duke i fshirė nga pluhurat. Vasili kėrkoi Beretėn qė ishte e vogėl dhe unė u ngjita sipėr e ia solla ashtu siē mė tha vėllai im.

Si e mėsuat atentatin qė kishte bėrė Vasili?
Atentatin ne e mėsuam kur nė shtėpinė tonė erdhėn karabinieria me njė grup agjentėsh tė SIMI-t, tė cilėt kėrkonin babanė tonė, Sami Kokėn. Ata bėnė njė kontroll tė pėrciptė dhe pyetėn pėr Vasil Laēin, duke kujtuar se atė e kishte shtyrė babai. Pėr fat Samiu ndodhej i internuar nė Sardenjė tė Italisė dhe nėna qė u trondit shumė, mori menjėherė nė telefon ministrin Fejzi Alizoti, duke i thėnė pėr gjendjen ku ndodheshim. Fejziu, i cili kishte pėr grua motrėn e babait tonė, ndėrhyri deri te Jakomoni dhe ne nuk patėm probleme e gjithēka u mbyll me aq.

Cili ishte versioni zyrtar qė u dha asokohe pėr atentatin?
Propaganda zyrtare u mundua qė tė mos e paraqiste atė atentat pėr motive politike dhe hapi fjalė sikur Vasili kishte qėlluar mbi Kryeministrin Shefqet Vėrlacin pėr arsye tė njė hasmėrie familjare. Ky ishte versioni zyrtar qė u dha nga propaganda zyrtare e qeverisė dhe ajo e partisė fashiste, por nė tė vėrtetė Vasili qėlloi mbi mbretin e Italisė vetėm pse ai i urrente ata dhe donte kthimin e Mbretit Zog.

Po versionet qė janė dhėnė nė filmin "Plumba Perandorit" a qėndrojnė?
Ato janė tė gjitha trillime, si te librat e Zhyl Vernit. Asnjė prej tyre nuk qėndron. Vasili qėlloi mbi Mbretin Viktor Emanueli se e urrente fashizmin dhe ėndėrronte kthimin e Zogut.
Gjatė kohės qė Vasili u mbajt nė qeli, familja juaj pati kontakte me tė?
Ne nuk mund tė shkonim pėr ta takuar, pasi komprometonim rėndė babanė tonė, por pa na pyetur ne, Vasilin shkuan pėr ta takuar nė qeli dy shėrbyesit, Thimi me Aliun. Italianėt i lejuan qė tė shkonin nė takim me tė, duke menduar se do zbulonin ndonjė grup tė organizuar dhe i arrestuan menjėherė ata duke i lidhur kokė e kėmbė me zinxhirė. Njė karabinier shqiptar erdhi dhe i tregoi nėnės sonė, e cila tepėr e shqetėsuar shkoi menjėherė te Fejzi Alizoti, pasi kjo gjė e implikonte shumė babanė. Edhe Fejziu u shqetėsua shumė dhe bashkė me Tefik Mborjen shkuan te Jakomoni. Faktikisht, pas atij atentati italianėt donin tė bėnin masakra nė masė, si nė Afrikė, ku Graciani kishte djegur fshatra tė tėrė mė benzinė, por pas ndėrhyrjes edhe tė Shefqet Vėrlacit deri te Duēja, ajo gjė u mbyll dhe asgjė nuk ndodhi. Por nė mbylljen e atij problemi ndikoi drejtpėrdrejtė Vasil Laēi, i cili kur ia ēuan dy shėrbyesit tanė nė takim, tha se nuk i njihte fare. Edhe Thimi e kuptoi lojėn dhe tha se ata kėrkonin njė Vasil tjetėr nė takim. Pas kėsaj, italianėt iu futėn atyre njė tė rrahur tė mirė dhe pastaj i liruan. Italianėt u mjaftuan vetėm me ekzekutimin e Vasilit, atij djali vigan qė mė ka mbetur nė kujtesė pėr trimėrinė qė tregoi. Dy javė pas ekzekutimit tė Vasilit nė shtėpinė tonė u mbajt zi nė fshehtėsi tė madhe dhe nuk u ndez fare radio.

Pas asaj qė ndodhi, a keni pasur kontakte me familjen e Vasil Laēit?
Jo, nuk kemi pasur. Gjatė luftės ishte e vėshtirė pėr rrethana qė dihen, por edhe pas luftės ajo nuk mund tė ndodhte, pasi familja jonė u shpall reaksionare. Vėllai i madh, Pėllumbi, iku nė 1945-ėn nė Itali, e mė pas nė SHBA dhe nuk u kthye mė, ndėrsa babai me motrėn time u dėnuan me vite tė gjata burgu.

Kush ėshtė Genc Koka?
Genc Koka u lind nė qytetin italian tė Torinos nė vitin 1930, pasi babai i tij, kolonel Sami Koka, njė ushtarak i lartė i Monarkisė sė Zogut, ndiqte studimet nė Institutin e Lartė tė Luftės. Genci ishte fėmija i tretė i familjes Koka dhe ai kishte dhe njė vėlla e njė motėr mė tė mėdhenj se vetja, Pėllumbin dhe Ritėn. Qė nė tetorin e vitit 1944, kur akoma nuk kishte mbaruar lufta, babai i tyre, Sami Koka, u arrestua nga komunistėt dhe pasi u mbajt disa kohė nė hetuesi, nė marsin e 1945-ės, u dėnua me 30 vjet burg nga Gjyqi Special. Genci i kaloi fėmijėrinė nė Tiranė, ku ndėr miqtė mė tė ngushtė kishte Robert Zhvarc, Amik Kasaruho, Emil Totozani, Vasil Melon, Milto Dadon etj., me tė cilėt edhe u arrestua pėr shpėrndarje traktesh kundra regjimit. Pasi mbaroi Shkollėn Teknike (7 Nėntori) nė degėn Elektrike, Gencin e dėrguan nė Bulqizė, ku punoi pėr shumė vjet si gjeometėr. Pasi arriti tė mbaronte natėn dhe me shumė peripeci shkollėn e lartė pėr Kimi-Industriale, (si i deklasuar diplomėn ia dhanė vetėm nė 1979) atė e emėruan si inxhinier nė fabrikėn e tullave nė Vorė. Nė tetorin e 1990-ės, me garancinė e tė vėllait, Pėllumbit, (punonjės nė bazėn Atomike tė Paqėsorit i dekoruar nga Presidenti Regan me flamurin e Kapitolit pėr merita ndaj SHBA) Genci, sė bashku me bashkėshorten, Bora Rexh Meta dhe fėmijėt, shkuan nė Itali dhe mė pas nė SHBA, ku dhe jetojnė aktualisht.


Ēfarė u shkrua nė librin "Yje tė pashuar" pėr djaloshin nga Piqerasi

Si e paraqiti historiografia komuniste atentatin e Vasilit


Edhe pse historiografia zyrtare e regjimit komunist e para viteve ‘90 nuk u kursye asnjėherė pėr tė manipuluar shumė nga ngjarjet e Luftės Antifashiste dhe ato pas saj, pėr ēudi, atentatin e djaloshit Vasil Laēi ndaj Mbretit tė Italisė, Viktor Emanueli III, pėr tė cilin ka folur personalisht Enver Hoxha, ajo nuk e pėrvetėsoi dhe nuk e paraqiti si vepėr tė komunistėve? Nė librin Yje tė Pashuar, pėr kėtė ngjarje, midis tė tjerash, thuhet: "E bėra vetė, pėr Shqipėrinė / Rroftė Shqipėria e Lirė / Poshtė fashizmi"!ā€¦ Atentati i djaloshit shqiptar, qė qėlloi Viktor Emanuelin e tretė nė rrugėn e Durrėsit, - ka thėnė shoku Enver Hoxha, - ishte fillimi i njė kryengritjeje tė madhe qė po pėrgatitej. Hallall i qoftė qumėshti! Shqipėrisė tani i duhen kurbanė! - tha nėna e Vasil Laēit, ditėn qė mėsoi pėr vdekjen e djalit tė saj. Vasil Laēi lindi nė vitin 1923 nė Piqeras tė Sarandės. Si mbaroi shkollėn fillore, e la fshatin dhe shkoi nė Tiranė. Donte tė vazhdonte shkollėn. Po kjo mbeti vetėm njė ėndėrr pėr tė. Akoma i mitur, i hyri luftės sė jetės. Punoi herė shėrbėtor e herė argat, gjithnjė nevojtar e i varfėr. Nė fund shėrbeu nė njė hotel. Vasili ishte mjaft guximtar dhe pėr kėtė kishte dhėnė prova. Njė herė tregojnė se ai rrahu nė oborrin e hotelit, dy milicė, madje njėrit prej tyre ia hodhi revolen nė pus. Njė natė kishte fjetur nė hotel njė njeri, qė Vasili e njihte si komunist. Dhe kur shoku i tij i kishte thėnė Vasil Laēit se ai i kishte kėrkuar sapunin pėr t‘u larė, Vasili e kishte porositur: "Jo sapunin, po edhe shpirtin po tė ta kėrkojė ai, t‘ia japėsh". Ditėn qė do largohej Perandori nga Shqipėria, Vasili ishte zgjuar qė me natė dhe i kishte thėnė njė shoku tė tij: "Sot e kam radhėn unė ta pėrcjell Perandorin". Kishte pėrqafuar shokun fort dhe kishte dalė nga hoteli. Kudo vėrtiteshin spiunė, milicė, karabinierė. Pritej nga ēasti nė ēast tė kalonte Perandori. "Filloi kortezhi i veturave. Sovrani, nė njė veturė tė hapur, kalonte pėrmes batalioneve tė kėmbėsorisė, tė kalorėsisė, tė formacioneve fashiste tė ndarė mė tresh kolonė nė tė dyja anėt e rrugėve, ndėrsa sipėr fluturonin skuadriljet e aeroplanėveā€¦" - kėshtu shkruante njė gazetė e kohės. Nė kėtė atmosferė pasigurie e frike, rrethuar kudo me helmeta dhe armė, i riu patriot, Vasil Laēi, hyri nė mes tė turmės dhe priti rastin e volitshėm. Ai ngriti dorėn e lidhur me fasho mbi helmetat dhe grykėt e armėve fashiste dhe qėlloi pesė herė nė drejtim tė Perandoritā€¦ Populli shqiptar me dorėn e njėrit prej bijve tė tij, e pėrcolli me plumb Perandorin Viktor Emanuelin e Tretė".

 

Historia ndėrmjet fotove tė rralla; Agresioni fashist mė 7 prill 1939 dhe hyrja e trupave italiane nė Shqipėri
12/04/2008 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=40244

Historia ndėrmjet fotove tė rralla; Agresioni fashist mė 7 prill 1939 dhe hyrja e trupave italiane nė Shqipėri

 

Plot 69 vjet mė parė, nė mėngjesin e 7 prillit tė vitit 1939, apo siē njihet ndryshe nė memorien historike tė shqiptarėve, tė premten e zezė, Italia fashiste e Benito Musolinit kreu agresionin ushtarak duke pushtuar Shqipėrinė fqinje. Po atė ditė, pas njė rezistence tė armatosur tė bėrė prej njė pjese tė reparteve ushtarake tė Mbretėrisė sė Zogut, si dhe tė disa qindra vullnetarėve civilė qė morėn armėt dhe shkuan pėr tė luftuar nė disa prej skelave tė bregdetit tonė, si nė Durrės, Shėngjin, Vlorė, Sarandė etj., forcat italiane tė pushtimit zbarkuan nė portet kryesore tė vendit tonė. Gjatė atij zbarkimi, sipas disa tė dhėnave qė nuk u konfirmuan kurrė, thuhet se trupat italiane tė pushtimit lanė rreth 53 ushtarė tė vrarė dhe shumė tė tjerė tė plagosur, tė cilėt u tėrhoqėn nė fshehtėsi tė plotė nė anijet e luftės dhe trupat e tyre u rikthyen pėrsėri pėr nė portet italiane. Vetėm njė javė mė pas, pra mė 12 prill 1939, nė marrėveshje me autoritetet italiane tė pushtimit, nė Tiranė u formua njė Komitet Administrativ nėn kryesinė e zotit Xhaferr Ypi dhe me z. Mihal Sherko pėr Punėt e Jashtme, Zef Kadarja pėr punėt e Brendshme, Pertef Pogoni pėr Arsimin, Kosta Marku pėr Financat, Izedin Beshiri pėr Punėt Botore dhe Llambi Aleksi pėr Ekonominė Kombėtare. Pėrveē kėtyre, koloneli italian, Stamati, u caktua pėr tė organizuar forcat e rendit qė do tė mbanin qetėsinė. Komiteti Administrativ vendosi formimin e njė Asambleje Kushtetuese, nė tė cilėn u zgjodhėn personalitetet mė tė spikatura tė jetės politike, shoqėrore, artit, kulturės etj., nga e gjithė Shqipėria. Kjo asamble, mė datėn 12 prill paradite, u mblodh nė sallėn e Parlamentit dhe pasi emėroi qeverinė shqiptare, tė kryesuar nga Kryeministri Shefqet bej Vėrlaci, vendosi qė tė zgjidhte njė dėrgatė (delegacion), tė pėrbėrė nga personalitete prej tė gjitha qarqeve tė vendit, e cila do t‘i dėrgonte Kurorėn e Artė tė Skėnderbeut nė Romė, Mbretit tė Italisė dhe Perandorit tė Etiopisė, Viktor Eamanuelit III, i cili, nė bazė tė vendimeve tė marra nga Asambleja Kushtetuese, shpallej edhe Mbret i Shqipėrisė. Sipas vendimeve tė marra nga Asambleja Kushtetuese, kjo mėrgatė, e pėrbėrė nga personalitete dhe patriotė tė shquar prej tė gjitha trevave tė Shqipėrisė, u nis pėr nė Romė mė datėn 14 prill, ku pasi u prit nga autoritetet mė tė larta italiane, tė kryesuara nga vetė Kryeministri Benito Musolini (Duce-ja), nė mes ceremonive tė shumta, i dhuroi Mbretit Viktor Emanuelit Kurorėn e Artė tė Skėnderbeut. Kėto dy ngjarje, pra agresionin fashist tė 7 prillit dhe dorėzimin e Kurorės sė Skėnderbeut nė Romė, tė cilėt mbeten dy nga ngjarjet mė tė pėrfolura nė tė gjithė historinė e Shqipėrisė, ne do t‘i sjellim nė shkrimin e sotėm dhe atė tė nesėrm, tė ditės sė diel, (me nga 4 faqe), vetėm nėpėrmjet disa fotove tė rralla, tė cilat janė nxjerrė nga arkivat italiane dhe shohin dritėn e botimit pėr herė tė parė.

 

"Ne, normalistėt e Elbasanit, qė i premė rrugėn Zogut mė 7 prill"
06/04/2008 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=39886

Dossier

"Ne, normalistėt e Elbasanit, qė i premė rrugėn Zogut mė 7 prill"

 

Krahas rezistencės sė armatosur, qoftė dhe simbolike, qė iu bė trupave ushtarake italiane tė pushtimit nė 7 prillin e largėt tė vitit 1939 (apo siē njihet ndryshe nė memorien historike tė shqiptarėve, tė Premten e Zezė), si nga ana e reparteve ushtarake dhe xhandarmėrisė sė Mbretit Zog, ashtu edhe nga forcat vullnetare e individė tė ndryshėm qė morėn armėt dhe shkuan pėr tė luftuar nė ato ditė tė para tė prillit 1939, pati dhe mjaft manifestime e protesta tė fuqishme nė disa prej qyteteve kryesore tė vendit. Turma njerėzish tė irrituar, pa dhe tė organizuar, shkonin pėrpara zyrave qeveritare pėr tė kėrkuar armė apo pėr t‘u regjistruar si vullnetarė nė pritje qė tė niseshin me automjete nė drejtim tė Durrėsit, Vlorės, Sarandės, Shėngjinit etj. Ku me minuta pritej zbarkimi i trupave ushtarake italiane tė Benito Musolinit. Njė nga qytetet qė u pėrfshi nga manifestimet e protestės ishte dhe Elbasani, pasi aty jo vetėm qė kalonte rruga nacionale prej nga ku automjetet qeveritare lėviznin pėr nė drejtim tė Korēės e Pogradecit, me qėllim qė tė largoheshin nga Shqipėria, por nė atė qytet gjendeshin edhe nxėnėsit konviktorė tė shkollės "Normale", tė cilėt u ngritėn dhe dolėn nėpėr rrugėt e qytetit duke kėrkuar armė. Lidhur me kėto dhe ngjarje tė tjera tė ndodhura nė qytetin e Elbasanit nė ditėt e para tė prillit tė vitit 1939, na njeh intervista ekskluzive pėr gazetėn "Shqip" e kolonelit nė pension, 88-vjeēarit Myftar Tare, ish-deputet dhe zv/ministėr i Punėve tė Brendshme nė vitet 1945-1949, i cili ka qenė njė nga nxėnėsit dhe organizatorėt e "Normales" sė Elbasanit, qė dolėn nė protesta masive dhe u armatosėn pėr tė luftuar kundra pushtimit fashist.


Zoti Myftar, kur e mėsuat ju nė shkollėn tuaj se po pėrgatitej pushtimi i Shqipėrisė nga Italia fashiste dhe trupat e Musolinit do zbarkonin nė portet e vendit tonė?

Kėto fjalė, pra mundėsia e zbarkimit tė trupave italiane nė Shqipėri, ishin pėrhapur dhe qarkullonin kudo nėpėr qytet qė nė ditėt e fundit tė muajit mars. Por saktėsisht ajo gjė u mėsua nė ditėt e para tė prillit, kur dhe u vu re njė lėvizje e madhe dhe ecejake, si nga ana e ushtarakėve, ashtu dhe e administratės shtetėrore, politikanėve tė lartė e ministrave tė qeverisė sė Mbretit Zog. Kjo gjė krijoi njė indinjatė tė madhe nė tė gjithė nxėnėsit dhe profesorėt e shkollės sonė, pasi, veē tė tjerash, nė atė kohė nė shkollėn tonė ekzistonte njė frymė e theksuar antizogiste.

Pėrse ekzistonte njė frymė antizogiste nė shkollėn "Normale" tė Elbasanit nė atė kohė?

Nė shkollėn tonė "Normale" tė Elbasanit nė ato vite ekzistonte njė frymė e theksuar antizogiste, gjė e cila midis tė tjerash vinte edhe pėr vetė faktin se aty kishte studiuar Avni Rustemi, atentatori i famshėm i Esat Pashė Toptanit, dhe vite mė parė nė atė shkollė kishte qenė si drejtor i saj Luigj Gurakuqi, i cili u vra nė Bari tė Italisė dhe pėr atė gjė u akuzua direkt Mbreti Zog. Po kėshtu edhe shoqėria patriotike "Bashkimi", e cila nė vitet e saj tė para ishte drejtuar nga Avni Rustemi dhe njerėzit mė tė afėrt tė Fan Nolit, ishte themeluar dhe pėrkrahur nga nxėnėsit e shkollės "Normale" tė Elbasanit. Por ajo qė e shtynte dhe e bėnte mė evidente frymėn antizogiste nė shkollėn tonė, ishte puna e grupeve komuniste tė Korēės, Shkodrės dhe e tė Rinjve, qė kishin njerėzit dhe simpatizantėt e tyre jo vetėm nė radhėt e nxėnėsve, por edhe tė profesorėve tanė. Unė vetė pėr shembull nė atė kohė isha simpatizant i Grupit Komunist tė Korēės dhe bashkė me disa shokė tė tjera nga Korēa, Kolonja, Pogradeci etj., mbanim lidhje tė rregullta me anėtarėt e atij grupi qė ishin caktuar posaēėrisht pėr kėtė gjė. Tė gjitha kėto kishin bėrė qė aty nė shkollė tė mbizotėronte njė frymė antizogiste, gjė e cila siē thashė kishte edhe pėrkrahjen e pjesės mė tė madhe tė profesorėve tanė.

Kush ishin disa prej profesorėve tuaj qė shquheshin pėr frymėn antizogiste nė atė kohė?
Kishte mjaft, por unė kujtoj dhe mund tė pėrmend disa prej tyre si: Petraq Pepo, Kol Popa, Veniamin Dashi, Ahmet Duhanxhiu, Shyqėri Demiri, Niko Stralla, Myrteza Krasta, Zef Kolombi, Vangjush Miho, Teki Tela, Mustafa Babamusta, Perikli Mborja, Foto Bala, Ali Hashorva, Kol Kamėsi etj. Shumė prej kėtyre profesorėve tė shkollės sonė nuk i shfaqnin hapur bindjet dhe frymėn e tyre antizogiste, pasi jo vetėm rrezikoheshin tė pushoheshin nga puna, por u kanoseshin konsekuenca shumė mė tė mėdha, deri nė arrestimin e tyre. Siē nė fakt kishte ndodhur edhe nė atė kohė kur ishte arrestuar Qemal Stafa, ku shumė prej nxėnėsve dhe profesorėve tė "Normales" kishin pėrfunduar nė bankėn e tė akuzuarit.

Nė atė kohė, nė shkollėn "Normale" tė Elbasanit ka qenė me punė edhe Shefqet Peēi. Cili ishte roli dhe qėndrimi qė ai mbante?

Para se tė vinte nė shkollėn tonė, Shefqet Peēi kishte qenė ushtarak i thjeshtė dhe nė mos gaboj me gradėn e tetarit apo rreshterit. Pas Kryengritjes sė Fierit, apo mė vonė kur ishte zbuluar njė grup ushtarakėsh antizogistė, ku bėnin pjesė dhe Bedri Spahiu, Dali Ndreu etj., Shefqeti ishte ēmobilizuar dhe pėrjashtuar nga radhėt e ushtrisė, duke e nxjerrė nė lirim. Pas kėsaj ai kishte mundur tė punėsohej nė shkollėn "Normale" tė Elbasanit si kujdestar konvikti. Faktikisht Shefqet Peēi ishte njė antizogist i bindur, por ne nxėnėsit shkollės e kishim shumė frikė, pasi nė atė kohė ishte krijuar bindja se tė gjithė kujdestarėt e shkollave ishin njerėzit e Musa Jukės, ministrit tė Brendshėm tė Zogut, i cili konsiderohej dhe besniku mė i madh i Mbretit.

Tė kthehemi te lajmi i pėrhapur se Italia fashiste po pėrgatitej tė pushtonte Shqipėrinė. Ēfarė bėtė pasi e mėsuat atė lajm?

Me tė marrė vesh atė lajm, nė mos gaboj aty nga data 3 prill, ne nxėnėsit e "Normales" filluam protestat, nė fillim brenda mureve tė shkollės dhe mė pas nėpėr rrugėt e qytetit. Gjatė atyre protestave, qė nė njė farė mėnyre ishin krejt spontane dhe pa ndonjė organizim tė rregullt, ne thėrrisnim dhe hidhnim parulla tė ndryshme si: "Duam armė", "Do shkojmė tė luftojmė kundra armiqve tė atdheut tonė" etj. Kėto protesta qė zhvilloheshin deri nė orėt e vona tė natės, u shtrinė nėpėr tė gjitha rrugėt kryesore tė qytetit tė Elbasanit, por mė tė fuqishme ato u zhvilluan pėrpara godinės sė prefekturės.

Cili ishte qėndrimi i organeve shtetėrore, prefekturės, bashkisė dhe xhandarmėrisė, ndaj protestave qė zhvillonit ju?

Fillimisht, nga ana e prefekturės dhe bashkisė nuk pati ndonjė reagim, por mė datėn 4 prill, gjatė protestave tona ne u konfrontuam me forcat e xhandarmėrisė, e cila kishte marrė urdhėr dhe nuk na lejonte tė dilnim nė qytet, duke na thėnė se po prishnim qetėsinė dhe rendin publik. Por nėn presionin tonė, xhandarmėria u tėrhoq dhe ne marshuam nėpėr rrugėt e qytetit. Fillimisht ne shkuam dhe dogjėm flamurin italian qė ishte vendosur nė ballkonin e sallės sė "Dopo-lavoros", e cila frekuentohej nga simpatizantė tė fashizmit. Njė ditė mė pas, mė 5 prill, ne shkuam dhe bllokuam urėn e Zaranikės, duke vendosur aty trarė dhe gurė tė mėdhenj, nė mėnyrė qė tė mos kalonin automjetet qė vinin nga Tirana me persona tė ndryshėm qė shkonin nė drejtim tė Qarkut tė Korēės.

Pse nė atė kohė kishin filluar lėvizjet nga Tirana pėr nė drejtim tė Pogradecit e Korēės, me qėllim pėr t‘u larguar nga Shqipėria?

Kishte disa ditė qė kishin filluar lėvizjet e makinave, tė cilat kalonin nga ura e Zaranikės me persona tė ndryshėm, ku shquheshin nėpunės tė lartė, madje edhe deputetė tė Parlamentit tė Zogut qė nxitonin pėr t‘u larguar nga Shqipėria sė bashku me familjet e tyre.

Pas bllokimit tė urės sė Zaranikės, si vijuan mė pas protestat tuaja?

Pas bllokimit tė urės, ne shkonim pėrpara godinės sė prefekturės dhe xhandarmėrisė, duke kėrkuar armė dhe kur ktheheshim pėrsėri tek ura, e gjenim atė tė zhbllokuar nga ana e forcave tė xhandarmėrisė. Ky ritual vazhdonte pothuaj gjatė gjithė atyre ditėve kur ne kėrkonim armė pėr tė shkuar dhe pėr tė luftuar nė Durrės.

A kontaktuat me ndonjė nga autoritetet e larta vendore tė Elbasanit?

Mė datėn 5 prill paradite, njė grup nxėnėsish, ku bėja pjesė dhe unė, hymė nė zyrėn e prefektit tė Elbasanit, Sadik Metra, i cili ishte me origjinė nga Mati dhe njihej si besnik i Mbretit Zog. Aty bashkė me tė nė zyrė ishte dhe qark-komandanti i Xhandarmėrisė, major Sybi Topulli (me origjinė nga Gjirokastra), dhe komandanti i batalionit "Shkumbini", majori Ibrahim Mandija, me origjinė nga Shkodra.

Ēfarė biseduat me ta?
Tė indinjuar dhe tė irrituar nga mėnyra se si po precipitonin ngjarjet, ne iu drejtuam majorit Ibrahim Mandija, duke e pyetur se ku e kishte batalionin "Shkumbini" dhe pse nuk kishte shkuar me ushtarėt e tij pėr tė luftuar nė Durrės. Ai na u pėrgjigj: "Batalioni ka shkue nė Durrės, nji tash po ik dhe vedi". Nė fakt ne nuk u besuam fjalėve tė tij, pasi kishim informata se batalioni "Shkumbini" qė ai komandonte ishte vendosur pėrgjatė rrugės nacionale Kėrrabė-Qafė Thanė, pėr tė mbrojtur dhe siguruar kalimin e automjeteve qeveritare me Mbretin Zog nė krye. Nisur nga ky fakt, pra pasi mėsuam atė lajm, ne dolėm nga zyra e prefektit dhe vendosėm qė tė shkonim nė drejtim tė Qafė-Kėrrabės. Por para se tė niseshim pėr nė Kėrrabė, ne shkuam te shtėpia e Shefqet Vėrlacit, pėr ta pyetur se ēfarė do tė ndodhte dhe pėr tė parė qėndrimin e tij, pasi ai njihej si antizogist. Shefqeti nuk doli fare, pasi kishte frikė se do e vrisnim, por na doli qehajai i tij, me mbiemėr Lleshanaku (babai i Alush Lleshanakut), i cili na tha: "Shefqeti nuk ėshtė nė shtėpi, ka shkuar nė Bullgari". Edhe pse e dinim qė na gėnjeu, ne u larguam qė andej dhe mėngjesi i 7 prillit 1939 na gjeti nė kthesat e Qafė-Kėrrabės, ku vende-vende dukeshin ushtarėt dhe forca vullnetare qė kishin shkuar aty pėr tė mbrojtur dhe siguruar rrugėn nacionale, prej nga pritej tė kalonin makinat qeveritare dhe Mbreti Zog.

Ku shkuat mė pas?

Ne shkuam nė zyrėn e kryetarit tė Bashkisė sė Elbasanit, Ahmet Dakli, i cili nė atė kohė njihej si patriot i flaktė. Ai kishte qenė pėrkrahės i Aqif Pashės dhe kishte marrė pjesė nė tė gjitha ngjarjet historike, si nė ngritjen e Flamurit nė Vlorė, Kongresin e Lushnjės etj. Nė zyrėn e tij ishte mbledhur kėshilli bashkiak, tė cilėt kishin thėrritur tregtarin e njohur, Xhaf Mehja, duke i thėnė atij qė tė vazhdonte furnizimin e konviktit tė "Normales" me artikujt ushqimorė, duke e garantuar atė se pėr ēdo gjė i pėrgjigjej bashkia. Ndėrsa ne na porositėn qė t‘u thoshim nxėnėsve konviktorė qė tė rrinin nė konvikte dhe tė mos largohej asnjė pėr nė qytetet e tyre. Ndėrkohė, situata po rėndohej pasi ne nuk lejonim asnjė makinė tė lėvizte pėr nė drejtim tė Korēės. Nisur nga ky fakt, qyteti u mbush me shumė familje qė largoheshin nga Tirana, ku mjaft prej tyre ishin nėpunės tė ndryshėm, xhandarė, ushtarė etj. Aty nga ora 12 e drekės, mbi qytet u dukėn avionėt e parė italianė dhe lėvizjet e fluturimet e tyre nė lartėsi tė ulėta krijuan njė panik tė madh nė popull.

Ēfarė bėtė ju nė ato momente?

Pasi dolėm nga bashkia, ne shkuam pėrsėri te godina e Prefekturės ku qėndronte vetė prefekti Sadik Metra me komandantin e Xhandarmėrisė dhe atė tė batalionit "Shkumbini". Gjatė bisedės me ta, ku kėrkesa jonė kryesore ishte tė pajiseshim me armė, prefekti na tha: "Shkoni nė kazermat e Krastės dhe pasi tė merrni armė, do tė prisni atje sa tė vijnė makinat tona t‘ju marrin e t‘ju shpien nė Durrės".

A shkuat ju atje?

Nga disa qindra protestues qė kishin mbushur rrugėt e qytetit, vetėm 53 konviktorė, 3 veta tė administratės dhe 4 nėnoficerė tė rekrutimit tė depove tė ushtrisė u rreshtuam nėn komandėn e Shefqet Peēit, duke kaluar rrugėve tė qytetit nėn brohoritjet e mijėra qytetarėve. Me tė arritur te kazermat e Krastės, morėm nga njė armė dhe 76 fishekė, qė na i dha me firmė oficeri i armatimit, nėntoger Virioni, vėllai i tė cilit, Farku, ishte bashkė me ne. Aty nė Krastė pritėm disa orė tė vinin makinat pėr tė na marrė, tė cilat nuk erdhėn kurrė. Siē dukej ajo gjė ishte vetėm njė kurth pėr tė na larguar ne nga qyteti dhe aty tė vendosej qetėsia.

Po gjatė atyre orėve qė ju qėndruat atje, a i patė automjetet qeveritare dhe vetė Mbretin Zog tė kalonte aty?

Ata kaluan aty nga ora 20:30 e mbrėmjes sė 7 prillit. Vargu i gjatė i makinave u duk nė Qafėn e Kėrrabės nga dritat e forta tė tyre. Makina e Mbretit Zog dallonte nga tė tjerat, pasi ajo i kishte dritat mė tė forta dhe ishte mė luksozja. Siē na thanė, ajo ishte njė makinė speciale, tė cilėn Zogut ia kishte dhuruar Hitleri.

A i doli njeri pėrpara vargut tė gjatė tė automjeteve kur kaluan nė atė moment aty?
Jo vetėm qė nuk guxonte ta bėnte njeri atė gjė, por as nuk mund tė mendohej ai veprim. Qė 3-4 ditė pėrpara e gjithė rruga nacionale Tiranė-Korēė ishte e siguruar me forca tė shumta ushtarake dhe vullnetare. Nisur nga ky fakt, pasi zbritėn nga Qafa e Kėrrabės, vargu i gjatė i makinave u fut nė qytet dhe ato qėndruan mbi njė orė tė ndaluara aty.

Pse ndaluan, ēfarė kishte ndodhur?

Aty nga ora 22:30 erdhėn dy oficerė dhe na thanė se vargu i makinave kishte qėndruar pėr njė orė nė qytet, pasi aty kishte qenė vetė Mbreti Zog, i cili kishte zbritur dhe kishte shkuar nė zyrėn e prefektit, ku mė pas kishte shkuar dhe Shefqet Vėrlaci. Ata tė tre kishin biseduar bashkė mbi 40 minuta. Siē na tregonin ata dy oficerėt, porosia e Zogut pėr prefektin, komandantin e batalionit "Shkumbini" dhe atė tė Xhandarmėrisė, kishte qenė kjo: "Vazhdoni punėn normalisht". Pas kėsaj, Zogu dhe njerėzit qė e shoqėronin vazhduan rrugėn pėr nė drejtim tė Korēės. Kur zbritėm ne nė qytet, shkuam pėrsėri te prefektura dhe aty na thanė: "Tani duhet tė largoheni prej kėtu, shkoni nga tė doni". Ndėrkaq mėsuam se forcat italiane kishin hyrė pa luftė nė Tiranė. Ashtu tė armatosur ne vazhduam tė silleshim rrugėve tė Elbasanit, ku nuk dukej kėmbė njeriu. Nė mėngjesin e 8 prillit shkuam pėrsėri nė konvikt, ku gjetėm mjaft nga shokėt tanė konviktorė. Aty qėndruam gjithė ato ditė, duke mos shkuar nė shkollė edhe pse na kėrkohej me ngulm njė gjė e tillė. Pas asaj qė kishte ndodhur, ēdo gjė na dukej e kotė.


Tare: Mbretin e pėrcolli Myftar Kaloshi nga Dibra, bashkė me trimat e tij


"Ja besnikėt e Zogut, qė i siguruan atij rrugėn Tiranė-Korēė"


Nė intervistėn e tij ekskluzive pėr gazetėn "Shqip", koloneli nė pension, 88-vjeēari Myftar Tare, dėshmon edhe pėr njerėzit qė i siguruan rrugėn Mbretit Zog dhe e ndihmuan atė pėr t‘u larguar i qetė nga Shqipėria. Lidhur me kėtė ai kujton: "Qė 3-4 ditė para datės 7 prill, e gjithė rruga nacionale Tiranė-Korēė ishte e siguruar me forca tė shumta ushtarake dhe vullnetare. Nga Tirana deri nė kilometrin 29 e siguronin forcat ushtarake dhe rezerviste tė Tiranės. Nga kilometri 29, Elbasan, Pėrrenjas, Qafė-Thanė e siguronte batalioni "Shkumbini", me komandant major Ibrahim Mandija. Nė Librazhd Zogun e priti edhe majori nė rezervė, Xhevdet Blloshmi, me trimat e tij. Nga Qafė-Thana e deri nė Kapshticė e siguronte batalioni "Gramozi" i Korēės, me komandant major Mahmut Bujarin nga Zembėlaku, i cili kishte nėn komandėn e tij edhe shumė forca vullnetare. Nė Qafė-Thanė kishte dalė pėr tė siguruar kalimin e Zogut edhe nėnoficeri nė rezervė, Riza Kodheli, me trimat e tij nga Backa e Skraparit, si dhe oficeri kreshnik, Muharrem Udėnishti, nga Pogradeci, i cili njihej si besnik i madh i Mbretit. Nė Pogradec, Mbretin Zog e pritėn Xhevat dhe Neki Starova, dy miq tė tij tė vjetėr. Ndėrsa gjatė kalimit pėr nė Devoll, rruga e kalimit iu sigurua nga Sali Piluri qė kishte dalė bashkė me trimat e tij, kurse deri nė Korēė ai u sigurua nga Sade Desniku. Gjatė gjithė rrugės nga Tirana nė Korēė, e cila kaloi nė qetėsi tė plotė dhe pa asnjė pengesė, Mbretin Zog e shoqėronte Myftar Kaloshi me trimat e tij nga Dibra. Ai njihej si besnik i madh i Mbretit dhe nė dasmėn e tij ai kishte qenė i ftuari i parė. Madje Myftar Kaloshi e shoqėroi Zogun deri nė Turqi".


Dėshmia e Tares pėr konfrontimin e "normalistėve" me funksionarėt e lartė zogistė


"Geraldinėn e lamė tė kalonte, 3 deputetė e 2 ministra i lidhėm"


Sipas dėshmisė sė kolonelit nė pension, Myftar Tare, pas protestave tė shumta nėpėr qytet, nxėnėsit e "Normales" sė Elbasanit shkuan dhe bllokuan rrugėn nacionale, madje duke u konfrontuar edhe me zyrtarėt e qeveritarėt e lartė tė Zogut qė tentonin tė largoheshin nga Shqipėria. Lidhur me kėtė, ai kujton: "Nė mėngjesin e 7 prillit, pamė tė kalonin aty 4-5 makina luksoze qė shkonin drejt Korēės, ku nė mes tė tyre ishte ajo e Mbretėreshės Gerlandinė, e cila mbante nė gji fėmijėn e porsalindur. Jo vetėm qė nuk ndėrmorėm asnjė veprim, por nė tė vėrtetė ne na erdhi shumė keq, duke menduar se atdheu ynė ishte nė rrezik dhe po i vinte fundi. Pas tyre pamė edhe shumė automjete tė tjera qė vinin nga Tirana me familje tė tėra qė largoheshin pėr nė drejtim tė Korēės. Ishte njė moment i vėshtirė dhe ne mezi e pėrmbanim veten nga dhimbja e trishtimi. Diku aty nga ora 10 e paradites mbėrritėn tre autovetura luksoze, ku ishin 2 ministra tė Zogut dhe 3 deputetė. Nė njėrėn makinė ishte ministri Hiqmet Delvina, me djalin e madh dhe rojėn personale (me origjinė nga Progonati), kurse nė tjetrėn ishte ministri i Arsimit, Abdurrahman Dibra, me njėrin nga djemtė e tij, Qenamin, i cili kishte mbaruar studimet e larta nė Francė. Me kėta ne patėm njė pėrleshje, pasi ata nuk donin tė ndalonin. Rojeve tė tyre, qė ishin tė armatosur, na u desh shumė kohė pėr t‘ua hequr armėt. Ministrat me djemtė e tyre ne i shoqėruam dhe i futėm nė dy dhoma tė hotel "Grand"-it, nė Elbasan, duke u vėnė si roje katėr nga shokėt tanė, tė cilėt ishin tė armatosur me armėt qė u morėm atyre. Ndėrsa deputetėt i futėm tė tre nė njė dhomė. Dy ministrat justifikoheshin duke thėnė se po shkonin nė qytetin e Korēės pėr tė pėrgatitur zyrat e qeverisė, e cila, sipas udhėzimeve tė Mbretit Zog, do tė vendosej atje pėr tė qenė larg frontit tė luftės. Ne i akuzuam ata si tradhtarė tė atdheut, duke u thėnė: "Ndėrsa Mbreti ėshtė nė frontin e luftės, siē thotė dhe radio ‘Londra‘, ju po ikni si frikacakė, pa dijeninė e tij".

 

 


http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=41121 27/04/2008

Njė histori me mbret

Kur Shqipėria kėrkonte mbret. Emisioni "Shqip" rrėfen historitė e panjohura tė kandidatėve pėr fronin shqiptar

 

Rudina Xhunga: Ēfarė ndodhi nė 1913-ėn, pse kėrkohej mbret pėr Shqipėrinė, e cila nuk ishte monarki?



Bejtullah Destani: Njė prej vendimeve tė Konferencės sė Ambasadorėve ishte qė Fuqitė e Mėdha tė zgjidhnin njė princ nga oborret e shtėpive tė mėdha tė Evropės. Disa prej tyre filluan tė lajmėrohen nė zyrat e Ministrive tė Jashtme tė Evropės, sidomos nė Ministrinė e Jashtme tė Anglisė, Vjenės, Romės dhe Parisit. Por, fuqitė kryesore qė vendosėn pėr princin e Shqipėrisė ishin Vjena dhe Berlini.



Rudina Xhunga: Gjithsej erdhėn 44 kandidatura. Por si bėhej kjo garė, konkurs, apo ē‘emėr t‘i vėmė?



Artan Lame: Pėrtej pamjes sė jashtme tė kėtyre personave, pėrtej faktit tė prejardhjes sė gjakut tė tyre etj., faktorėt politikė ishin vendimtarė, pra nuk shikohej se kush ishte mė i pasuri, kush kishte vjetėrsinė e familjes mė tė madhe, kush kishte mė shumė fėmijė etj. Nė Koncertin e Madh tė Fuqive tė Mėdha, pra tė gjashtė Fuqitė e Mėdha tė asaj kohe, Italia, Gjermania, Anglia, Austro-Hungaria, Franca dhe Rusia, u vendos menjėherė qė Shqipėria tė kishte njė princ nga Evropa. Fuqitė e Mėdha, qė deri atėherė kishin rreth 10 vjet qė ishin ndarė nė dy grupe, u ndanė edhe kėsaj here pėr kėtė vendim, secili sipas interesave tė tyre.



Auron Tare: Ideja dhe kėrkimi i kandidaturave pėr njė mbret tė ardhshėm nė Shqipėri kishte nisur mė pėrpara se 1913. Ka disa dokumente, tė cilat nxjerrin pėrpjekjet qė bėnė dhe njėri nga kėta ėshtė Aladro Kastriota, i cili ishte njė aristokrat spanjoll-italian, qė pretendonte se vinte nga familja markeze e Auletės, qė kishte marrė njė fushatė goxha pėrpara 1913-ės, por nė dokumentacionin qė unė kam gjetur del njė fakt shumė interesant, njė fakt ky qė u diskutua edhe nė Amerikė. Duka i Abruzzo-s nga familja mbretėrore italiane, do tė martohej me vajzėn e njė senatori amerikan, i cili me atė humorin tipik amerikan mendonte se burri i vajzės sė tij nuk do tė ishte shumė i pėrshtatshėm thjesht pse ishte njė aristokrat, pra ai do tė shkonte nė Amerikė dhe do tė punonte si tė gjithė xhentėlmenėt amerikanė. Ndėrkohė, nė shtypin italian, por edhe nė shtypin amerikan, flitej se nė 1908-ėn mendohej se Shqipėria do tė bėhej mbretėri dhe duka e Abruzzo-s do tė merrte fronin. Shtypi amerikan thoshte se Amerika pėr herė tė parė do tė kishte njė mbretėreshė amerikane.



Bejtullah Destani: Dua tė pėrmend rastin e Albert Gjikės, i cili kandidaturėn e vet pėr mbret tė Shqipėrisė e fillon qė nga 1911. Ėshtė njė dokument qė nėnshkruan si kryetar i Komitetit Nacional tė Indipendencės Shqiptare dhe disa dokumente i dėrgon nga Podgorica e Malit tė Zi, ku qėndron sė bashku me Ismail Qemalin dhe Luigj Gurakuqin pėr disa kohė. Albert Gjika ėshtė njė kandidat nga Rumania, me origjinė tė largėt shqiptare, nga familja e Elena Gjikės, tė cilėt, sipas dėshmisė sė Elena Gjikės, vinin nga Mirdita dhe nė shekullin XVII u shpėrngulėn nė Rumani. Pėrveē Albert Gjikės pėrmendet nė shekullin XIX pėr herė tė parė Gjergj Kastrioti Skanderbeg, princ i Duka i San Pietros, i cili pėrmendet edhe nė kohėn e Lidhjes sė Prizrenit si kandidat i mundshėm pėr tė qeverisur Shqipėrinė dhe tė jetė mbret i Shqipėrisė. Pėrveē tij, gjatė lidhjes sė shqiptarėve dhe luftės sė lidhjes sė shqiptarėve kundėr malazezėve, Izet Pasha me origjinė shqiptare ishte kandidat i mundshėm pėr tė qenė mbret ose princ i Shqipėrisė. Sipas "New York Times" tė qershorit tė 1880-ės, Ali Pashė Gucia, i cili shfaqet me vendosmėrinė e tij dhe luftėn e pashmangshme kundėr malazezėve, ishte njė zgjedhje shumė e mirė si princ i Shqipėrisė. Njė tjetėr kandidat ėshtė princ Preg Bib Doda, babai i tij kishte fituar titullin princ nga Papa i Romės nė 1859-ėn.




Rudina Xhunga: Le tė flasim mė hollėsisht pėr kandidatėt kryesorė. Nisim nga Aladro Kastrioti.



Bejtullah Destani: Aladro Kastrioti ka lindur nė Spanjė mė 1845-ėn. Pozita e tij e fundit si diplomat spanjoll ėshtė si pėrfaqėsues i mbretėrisė spanjolle nė Rumani. Sipas pohimeve tė tij dhe tė Faik Konicės, Gasper Mėrkuri, Aladro kishte origjinė tė largėt nga ana femėrore e Skėnderbeut. Ai ka shpenzuar shumė lekė pėr ēėshtjen shqiptare, ka prodhuar kartolina, propaganduar flamurin dhe kėtė e ka nisur fillimisht pėr ēėshtje shqiptare dhe e vazhdoi pėr interesa tė veta, duke shkuar deri nė mohim tė origjinės sė vet nga familja e Skėnderbeut. Por ka shumė dokumente qė vėrtetojnė qė Aladro e ka ndihmuar Konicėn dhe shumė patriotė tė tjerė pėr nxjerrjen e gazetave dhe propagandimin e ēėshtjes shqiptare, madje ai ka sponsorizuar hartėn e parė fizike, tė cilėn e ka vizatuar Faik Konica dhe u shtyp nė 1909-ėn nė Bruksel.



Artan Lame: Nė njė farė mėnyre, pėrzgjedhja e kėtij princi ishte njė farė tenderi, qė jo se botohej nė njė gazetė dhe tė gjithė kandidatėt ēonin diku nė njė sekretari kandidaturėn e tyre me njė CV tė bashkangjitur. Nė njė farė mėnyre ishte Konferenca e Ambasadorėve tė Londrės ku u vendos qė Shqipėria do tė ketė njė sovran dhe nė kėtė moment, kushdo qė kishte njė interes pėr kėtė gjė, filloi tė sponsorizonte apo tė bėnte politikėn e vet qė tė binte nė sy tė Fuqive tė Mėdha. Dikush mund tė njihte njė ambasador, dikush njė princ, dikush njė mbret, dikush botonte artikuj e kėshtu mundoheshin me tė gjitha pėr tė rėnė nė sy. I pari qė e nisi ishte Don Giovani Castriota (Aladro Kastrioti), duke botuar kartolina me imazhin e vet dhe duke i shpėrndarė nė Shqipėri e nėpėr Evropė. Ai nxirrte imazhin e vet i veshur me uniformė dhe me flamurin me shqiponjė. Kjo ishte njė mėnyrė sponsorizimi i vetes pėr t‘u njohur nga tė gjithė, d.m.th. pak a shumė si fushatat e sotme. Ai shpėrndante gjithashtu diploma, si njė mėnyrė pėr tė pasur mbėshtetje dhe nė kėto diploma ai vinte firmėn e vet nė shqip dhe stema qė vendoste mbi diplomė ishte njė stemė e sajuar dhe nga kurora mbretėrore ai kishte hequr kryqin, pasi dihej qė Shqipėria ishte gjysmė myslimane e gjysmė e krishterė. E gjitha kjo, vetėm pėr tė rėnė nė sy.


Bejtullah Destani: Unė kam gjithashtu njė dokument, tė cilin ai e firmos princ Kastrioti Skėnderbeu dhe kjo ėshtė nė shqip. Ėshtė njė fakt i rėndėsishėm. Aladro ka pasur njė bibliotekė shumė tė pasur nė Paris, ku kanė qenė tė gjithė librat qė kishin tė bėnin me Shqipėrinė, me Skėnderbeun nė tė gjitha gjuhėt, mirėpo fati i kėsaj biblioteke nuk dihet, ndoshta ėshtė shitur. Kam njė dokument tjetėr, i cili daton nė vitin 1922, ku Aladro proteston qė tė drejtėn pėr qeverisje tė Shqipėrisė e ka Aladro Kastrioti dhe qeveria e imponuar me dhunė nga Ahmet Zogu. Pėr kėtė ai jep njė intervistė nė gazetėn "Novo Vremie" mė 17 janar 1922, kohė kur ai e rikėrkoi fronin.



Auron Tare: Pjesėn interesante tė zgjedhjes sė mbretit tė Shqipėrisė e pėrshkruan shumė bukur Baron Nopsca, i cili edhe ai vetė ishte kandidat, por, sipas kujtimeve tė tij shumė interesante, ai jep tė gjithė atmosferėn e 27 shkurtit deri mė 6 mars tė 1913-ės nė Trieste, ku njė pjesė e mirė e elitės sė asaj kohe shqiptare mblidhen atje. Ka shumė prapaskena midis austro-hungarezėve, tė cilėt e donin kėtė kongres tė bėhej nė Trieste, pasi aty i kishin nėn vėzhgim tė kujdesshėm italianėt dhe fuqitė e tjera, pasi nė kėtė kohė Ismail Qemali ishte ende nė krye tė qeverisė sė Vlorės. Nė kėtė kongres tė Triestes ishte edhe njė pėrfaqėsues i qeverisė sė Vlorės dhe n.q.s. ky pėrfaqėsues do tė kishte thėnė se ne duam kėtė kandidat, pra kandidatin e familjes sė Burbon Orlanėve (Bourbon Orleans), duka Montpensier, ndoshta Shqipėria do tė kishte pasur nė krye tė saj dukėn Montpensier, i cili vinte nga njė familje shumė e rėndėsishme.



Bejtullah Destani: Baron Nopsca ishte pėrfaqėsues i qeverisė austro-hungareze nė Kongresin e Triestes, por Austro-Hungaria kishte paguar dhe organizuar tė gjithė Kongresin e Triestes. Aty kanė marrė pjesė Fan Noli, Faik Konica, Dervish Hima. Nė kėtė kongres ishin mbledhur kandidatėt mė kryesorė dhe duka i Montpensier ishte njė nga mė seriozėt.



Artan Lame: Ai vinte vėrtet nga njė familje e madhe, por jo aq e rėndėsishme e Perandorisė Austriake dhe pėr mė tepėr nuk kishte ndonjė mbėshtetje nga Austro-Hungaria. Megjithatė, Baron Nopsca mbetet njė figurė shumė e madhe pėr Shqipėrinė, pasi ai shkroi shumė pėr Shqipėrinė, ėshtė marrė me studime gjeologjie pėr Shqipėrinė. Kishte plan tė martohej me njė amerikane tė pasur, por si pėrfundim u martua me njė shqiptare tė Shqipėrisė sė veriut dhe kaloi njė jetė ndryshe, duke pėrfunduar nė vetėvrasje dhe vrasjen e tė dashurės sė vet.



Bejtullah Destani: Duka i Montpensier ka luajtur njė rol tė jashtėzakonshėm nė pėrkrahjen e Ismail Qemalit dhe e ka sponsorizuar atė, e ka financuar, por e gjitha kjo bėhej qė ky tė konsiderohej kandidat serioz si mbret i Shqipėrisė. Aktiviteti i Ismail Qemalit nė Romė, Vjenė dhe Londėr nuk ka tė bėjė fare me Dukėn e Montpensier. Lėvizja e Ismail Qemalit arriti nė Londėr nė 1913-ėn dhe ky aktivitet u organizua nga njė kandidat tjetėr, qė ėshtė Aubrey Herbert, i cili nė atė kohė kishte themeluar Komitetin Shqiptar mė 1912-ėn dhe ky i kishte organizuar tė gjithė pritjen dhe organizimin nė Parlament, takimin me lord Xhorxh, Isa Boletini gjatė gjithė kohės ka ndenjur nė shtėpinė e Aubrey Herbert.



Rudina Xhunga: Njė tjetėr kandidat ishte Ahmed Fuad



Bejtullah Destani: Ahmed Fuadi ėshtė njė nga kandidatėt qė e njeh mjaft mirė Shqipėrinė. Vjen nga njė familje me origjinė shqiptare, nga familja e Muhamed Ali Pashės dhe babai i mbretit Faruk tė Egjiptit. Dokumenti i vitit 1914 tregon se ambasadori nė Romė e ka takuar Ahmed Fuadin dhe thotė se Ahmed Fuadi punon pėr kėtė ēėshtje mbi 20 vjet, pra nė fund tė shekullit XIX. Ėshtė njė tjetėr dokument ky qė tregon se princi Ahmed Fuadi i ka dėrguar njė letėr Edward Gray nė 1913-ėn, njė letėr konfidenciale. Tė gjitha kėto dokumente janė marrė nga arkiva e Londrės. Ka dhėnė intervista edhe nė shumė gazeta, ku tregohej shumė i informuar pėr ēėshtjen shqiptare, sidomos nė pjesėn qė ka qenė e kontestuar gjatė Konferencės sė Ambasadorėve, pjesa e Kosovės qė i kaloi atėherė Jugosllavisė.



Auron Tare: Ka dy arsye pse Ahmed Fuadi ishte njė kandidaturė shumė serioze dhe shumė i informuar. E para, ai vinte nga njė familje me origjinė shqiptare, por duke qenė se ishte njė degė, e cila pėr momentin nuk kishte mundėsi tė trashėgonte fronin e Egjiptit, pra ishte njė person, i cili nuk do ta trashėgonte fronin, pasi ishte dega tjetėr, jo dega direkt e Muhamed Aliut, por pėr shkak tė vdekjes sė disa personave tė familjes, qėlloi qė e trashėgoi ai fronin e Egjiptit. Ndėrkohė, tė mos harrojmė qė kolonia shqiptare e Egjiptit ishte shumė e fortė dhe ishin edhe ata qė kėrkonin tė kishin pretendentin e tyre nė kėtė garė. Pra, ai kishte mbėshtetje tė fortė tė disa prej shqiptarėve tė kolonisė sė Egjiptit. Princi Fuad ishte shumė i rėndėsishėm, por problemi i tij ishte se vinte nga njė fron mysliman dhe kėtu mbylleshin dyert pėr tė, sepse vendet e Evropės nuk donin qė Shqipėria tė kishte njė princ mysliman.




Bejtullah Destani: Sipas ambasadorit italian, Ahmed Fuadi ka pasur pėrkrahjen e Italisė. Pėrfaqėsuesi i Austro-Hungarisė nė Kajro ka shkruar njė letėr jo shumė pozitive pėr Ahmed Fuadin, pra ka pasur pėrkrahjen e Italisė, por jo tė Austro-Hungarisė. Sipas ambasadorit anglez nė Romė, thotė qė, n.q.s. Shqipėria do tė ekzistojė duhet patjetėr tė sundohet nga njė princ mysliman, dokument i protokolluar dhe shumė konfidencial nė 1914-ėn.



Rudina Xhunga: Po pėr sa i pėrket kandidaturės sė Aubrey Herbert?



Bejtullah Destani: Aubrey Herbert ėshtė njė kandidaturė tepėr interesante. Ka lindur nė 1880-ėn, ėshtė djalė i lordit Kanavo. Nė 1902-shin shkon pėr vizitė nė Turqi dhe jetėn ia shpėton njė shqiptar nga Dibra. Ky e pyet ēfarė mund tė bėjė pėr ju dhe ai i pėrgjigjet qė kur tė shkojė nė Angli tė bėhet njė njeri me rėndėsi nė Parlamentin anglez dhe tė thotė dy fjalė tė mira pėr Shqipėrinė. Dhe Herbert ia dedikoi gjithė jetėn Shqipėrisė. Formon Komitetin Shqiptar nė 1912-ėn, organizon vizitėn e Ismail Qemalit, Isa Boletinit dhe Luigj Gurakuqit. Ka ndihmuar shumė delegatė tė Konferencės sė Londrės, tė cilėt nuk kanė marrė pjesė drejtpėrdrejtė, por kanė qėndruar pranė, kanė dėrguar memorandume, por nuk kanė pasur tė drejtėn tė vendosin apo tė diskutojnė. Herbert ka pasur shumė polemika me lobin grek nė Londėr, ka botuar shumė artikuj pėr masakrat qė janė bėrė nė Ēamėri nė 1914-ėn, ka botuar pėr kėtė gjė shumė artikuj nė "Daily News", "Times", "The Guardian", "The Telegraph". Nė 1918-ėn Komiteti Qendror me shoqatėn anglo-shqiptare, cakton si kolonel tė regjimentit shqiptar qė tė luftojė nė luftėn e Vlorės. Nė luftėn e Vlorės dhe Kongresin e Lushnjės ėshtė njė prej anglezėve, i cili ka merita tė jashtėzakonshme pėr organizimin e Kongresit tė Lushnjės.



Auron Tare: Ka qenė shumė i lidhur me ēėshtjen shqiptare, madje fliste edhe shqip, ka qenė oficer i zbulimit me qendėr nė Kajro, dinte turqisht, arabisht, pra ishte njeri shumė i pėrgatitur. Interesant ėshtė fakti qė kur vdiq nėna e tij, Ledi Karnavon nga njė familje shumė e rėndėsishme e aristokracisė angleze, e cila ka qenė shumė e pėrfshirė nė Shqipėri, ka ndėrtuar pėr refugjatėt kosovarė nė fshatin Qerret nė Kavajė ku ka qenė njė fshat i vogėl qė quhej Herbert. Ndėrkohė ka ndėrtuar njė bibliotekė tė quajtur Karnavon, diku tek "Ali Demi", ka krijuar shoqatėn pėr mbrojtjen e kafshėve, pra ka qenė shumė i pėrfshirė me ēėshtjen e Shqipėrisė.



Bejtullah Destani: Herbert ka qenė kėshilltar nė Konferencėn e Parisit si pėrfaqėsues i Vatrės. Ka pasur mik tė jashtėzakonshėm Faik Konicėn, sidomos Mehmet Konicėn. Nė ditarėt e tij, qė janė tė pabotuar, flet pėr Ismail Qemalin e pėr Isa Boletinin dhe ėshtė mjaft kritik pėr kėta tė dy. I jep shumė tė drejtė Mehmet Konicės, i cili, sipas tij, pėr meritat qė kishte, meriton njė vend nė historinė e Shqipėrisė. Ka qenė shumė i afėrt me Durhamėn dhe kėta tė dy kanė udhėhequr Komitetin e Shoqėrinė Anglo-Shqiptare me ndihmėn e disa deputetėve anglezė.



Artan Lame: Kjo ėshtė ēfarė kanė bėrė Karnavonėt pėr Shqipėrinė, tani le tė themi se si ia shpėrblyen shqiptarėt kėtė pasion dhe dashuri tė tyre tė pafund brez pas brezi pėr Shqipėrinė. E para, nė Qerret nuk ka asnjė shenjė nga ajo qė ndėrtuan dhe krijuan ata. E dyta, nė Tiranė fondacioni dhe biblioteka "Karnavon", tė cilės iu vu edhe rrugės ky emėr, nuk ekzistojnė mė. Rruga "Punėtorėt e Rilindjes" mė parė quhej rruga "Karnavon" sepse tė ēonte pikėrisht te biblioteka "Karnavon" qė ata ia kishin dhuruar bashkisė sė kryeqytetit, madje e ndėrtuan edhe godinėn. Kjo godinė u kthye nė kinema "Ali Demi", e cila natyrisht pas luftės u mbyll, rrugės iu hoq emri dhe tani, nė vend qė t‘i rivendosnim emrin Karnavon, i vendosėm emrin "Xhorxh Bush". Dhe, e fundit, pėr tė shuar ēdo shenjė qė kishin kėta njerėz kaq tė mirė pėr Shqipėrinė, edhe biblioteka, pra godina, sepse biblioteka u zhduk pa lėnė gjurmė, e cila ėshtė pronė e fondacionit "Karnavon" sė fundi i prish, u rrafshua me tokėn dhe aty po ndėrtohet njė pallat. Jam kurioz tė di se si nuk ka ndėrhyrė Ambasada Angleze qė tė interesohet, sepse ajo nuk ėshtė njė pronė e tė parit qė i del pėrpara dhe tė shkojė e tė bėjė pallat atje, sepse ajo ėshtė pronė e tjetėrkujt.



Box


Shpallja nė gazetėn "Evening News", e pėrkthyer nė shqip


Njė kurorė qė pret njė anglez

Sot e tutje do tė udhėheqė 800 000 shqiptarė

Toka e monedhės sė artė

Nuk nevojiten politikanė pėr tė vėnė kandidaturėn

"Pritet njė mbret; preferohet njė xhentėlmen anglez. - Kandido nė Qeverinė Shqiptare". Ėshtė e vėrtetė. Vendi romantik dhe piktoresk nė Ballkan ėshtė njė monarki pa monark dhe popullata ka njė dėshirė tė zjarrtė tė drejtohet nga njė anglez. Pėr momentin, kurora mbahet nė mirėbesim nga njė regjencė katėrshe. Kurora nuk do t‘i jepet njė politikani. Shqiptarėt nuk u besojnė politikanėve, qofshin kėta edhe tė tipit britanik. Kandidatėt duhet tė jenė qytetarė xhentėlmenė, me qėndrim tė drejtė dhe tė interesuar nė pėrpjekje pėr tė ndjekur..... popullsinė, e cila ėshtė pothuajse tėrėsisht fshatare. Ky ėshtė njė rast pėr disa fisnikė anglezė, tė cilėt kanė kuptuar....... paguar taksat e tė ardhurave, pėr tė ndryshuar pozicionin e tyre kritik, nė njė pozicion mbretėror-autoriteti dhe pasurie.

Monedha e artė

Njė anglez qė ka jetuar pėr njė kohė nė Durrės, kryeqyteti i vogėl i Shqipėrisė, ka deklaruar sot pėr "The Evening News" se anglezėt janė vlerėsuar lart nė vend dhe se mund tė ketė kremtime tė pėrgjithshme, nėse njė prej anglezėve do tė marrė kurorėn. "Nuk do tė jetė e nevojshme qė ai tė mbajė tė hapur njė linjė tė ...... nė rast tė njė "gjallėrie tė sigurt nė pjesėn e subjektit tė tij", tha ai, "sepse pas kryengritjes se fundit, qeveria ishte e suksesshme nė ēarmatimin e tė gjithė popullsisė dhe njė shqiptar pa pushkė ėshtė personi mė i..........". "Monedha ėshtė tėrėsisht e florinjtė. Atje janė grumbulluar prej shekujsh monedha franceze, angleze, italiane, turke dhe monedha tė tjera tė florinjta dhe sot gjenden miliona tė tilla nė qytete dhe fshatra. Nė malėsi dhe nė krahinat e largėta ato janė bėrė pirgje prej dhuratave. Unė kam parė monedha tė vjetra veneciane nė pronėsi tė............ njerėzve. (........Tė ardhurat, pagat, shpenzimet ???) e qeverisė qė kapin shifrėn e Ā£800 000 nė vit, tė gjitha paguhen nė flori. Nė Shqipėri nuk ka banka dhe besoj se paratė e qeverisė mbahen nė njė kuti teneqeje. Ky ėshtė thesari i tyre. Numri i popullsisė shqiptare arrin nė 800 000 dhe ēdo mbret ..................... do ta gjejė ...... t‘ia kushtojė kohėn e tij pėrparimit dhe zhvillimit tė vendit.


(Pjesėt e paplotėsuara janė tė padeshifrueshme nė origjinal)




Kandidatėt pėr fronin shqiptar

1880-1926


1. Princ Giorgio Castriota Scanderbeg, 1863 - ?

2. Izet Pasha

3. Ali Pashė Gucia, (nė vitin 1880)

4. Esad Pashė Toptani

5. Princ Preng Bib Doda

6. Princ Gjin Aladro Kastriota 1845-1930?

(Njihet dhe me emrin Don Joan de Aladro y Perez de Valasco)

7. Princ Albert Gjika nė Rumani, 1860- 1931

8. Princ Ferdinand Francois Bourbon, 1884-1924

9. Gioavani Battista Castriota Scanderbeg, 1847 - ?

10. Baron Franz von Nopsca 1877-1933

11. Princ Alphonse de Burbon

12. Princ Luis Napoleon

13. Princ Burhan Eddine 1885-1949 (Princ Ottoman)

14. Princ Abdul Medjid 1868-1944 (Princ Ottoman)

15. Princ Ahmed Fuad 1867-1936, nga Egjipti

16. Princ Arthur Duka i Connaught 1850-1942

17. Horatio Herbert, Ist Earl Kitchener (1850-1916)

18. Aubrey Herbert 1880-1823

19. William Carl 2nd Duka i Urach dhe Kont i Wurtemberg 1864-1928

20. Princ William i Suedisė, 1840-1965

21. Princ Roland Bonaparte 1858-1924

22. Princ Maurice von Schaumburg-Lipe 1884-1920

23. Princ Victor Emanuel, Kont i Turin 1870-1920

24. Princ Luiz, Duka i Abruzi 1873-1933

25. Marquis Joseph Ange Aurinetta

26. Princ Gustav Dekran, nga Libani

27. Princ Christopher, nga Greqia

28. James L Mackay, 1rė Earl i Inchcape 1852-1932

29. C.B.Fry - Lojtar shumė i njohur pėr Criket30. Duka i Atholl 1871-1942

31. Princ Nicolas, nga Rumania (1903-?)

32. James Strachey Barnes

33. Izet Pasha

34. Sir Charles Edward Watkin Hamilton 1876-1939

35. Lord Headley 1855-1935

36. William R. Tuddenham

37. Cap. Henry Stuart Crowe

38. J.F. Fraser Tyler

39. Princ Cyril of Bulgaria

40. Princ i Malit tė Zi Mirko

41. General George Fraser Phillips (1863-1921 apo i njohur si Phillips of Scutari)

42. Princ Nikolaj Nemanjiq PALEOLOG

43. Princesha Patricia of Connaught (1886-1974)

44. Princ Omar Faruk, djali i sulltan Abdul Mexhidit

 

 

-------------------------------

http://www.shekulli.com.al/news/53/ARTICLE/31720/2008-09-03.html

Rrėfime Parisit nga komunizmi

Mė 4 shtator, nesėr, nė Shtėpinė e Evropės dhe tė Orientit nė Paris, nė takimet e sė enjtes, nė orėn 19.00, bėhet prezantimi i nr. 4 tė revistės “Nė Jug tė Lindjes”, revistė mbi kulturat e Ballkanit. Shqipėria, edhe Kosova, pėrfaqėsohet me autorė nė fushėn e letrave, e teatrit dhe tė arteve pamore.

Elsa Demo
Merkure, 03 Shtator 2008 08:38:00

 

Lajmi se kujtimet e At Zef Pllumit do tė lexohen nesėr nė Shtėpinė e Orientit nė Paris i prin prezantimit qė Odile Daniel, pėrkthyesja nė frėngjishte e veprės sė franēeskanit do tė bėjė mė 25 shtator nė Tiranė, njė vit pas vdekjes

Mė 4 shtator, nesėr, nė Shtėpinė e Evropės dhe tė Orientit nė Paris, nė takimet e sė enjtes, nė orėn 19.00, bėhet prezantimi i nr. 4 tė revistės “Nė Jug tė Lindjes”, revistė mbi kulturat e Ballkanit. Shqipėria, edhe Kosova, pėrfaqėsohet me autorė nė fushėn e letrave, e teatrit dhe tė arteve pamore. “Duke qartėsuar disa paragjykime nė konceptet tona evropiane, duke qenė tė vėmendshėm ndaj fjalėve dhe imazheve qė na vijnė nga Evropa Juglindore, kjo ėshtė padyshim njė mėnyrė e re pėr tė dalė nga ēarja qendėr-periferi qė tinėzare ėshtė fiksuar nė rrėnojat e lashta tė kufijve lindje-perėndim”- thuhet nė editorialin e numrit tė fundit tė “Au Sud de l’Est”, revistė me 192 faqe.

I quajturi “Ballkani imagjinar” prezantohet me artistė bashkėkohorė tė pas vitit 1989, si Dan Perjovschi, Biljana Djurdjevic, Uroš Djuric, Milica Tomic, Matei Bejenaru dhe dy shqiptarė njėri i Kosovės Sislej Xhafa, tjetri i Shqipėrisė Adrian Paci, por dy emra qė kanė kapėrcyer kufijtė e ngushtė tė artit qė identifikohet me origjinėn e kombėsisė. Kėta, sipas “Jugut tė Lindjes” janė artistė qė kanė kontribuar pėr “pėrtėritjen nė thellėsi tė estetikės, si shkatėrrim i strukturave tė vjetra politike dhe sociale duke imponuar krijimin e formave tė reja artistike”.

Nė takimin e nesėrm qė prezanton kėtė orientim tė artit pamor nė vendet e Evropės Juglindore pas vitit tė rėndėsishėm historik 1989, marrin pjesė Cristina Passima, artiste pamore dhe kėshilltare pėr kėtė fushė tė artit pranė Ministrisė rumune tė Kulturės si dhe, Anne Madelain, kryeredaktore e revistės “Nė Jugtė Lindjes”.

Leximet nga njėmbėdhjetė poetė mesdhetarė ėshtė nė programin e ditės sė nesėrme tre poetė shqiptarė Arian Leka, Bardhyl Londo dhe Agim Gjakova si dheStanislava Gavrilovic, Sibila Petlevski, Demosthene Agrafiotis, Bogomil Gjuzel, Eftim Kletnikov, Jevrem Brkovic, Milutin Petrovic, Dusko Novakovic, poetė nga rajoni njė pjesė e tė cilėve tė njohur nė Shqipėri nėpėrmjet pėrkthimeve dhe leximeve nė festivalin e poezisė “Poeteka”.

Nė takimet e nesėrme i ėshtė lėnė vend njohjes me pėrkthimet e reja tė disidentit ēek Vaclav Havel. Janė “Njė flutur mbi brirth” dhe “Ėngjėlli mbrojtės” tė pėrkthyera nga ēekishtja.

Nė pjesėn e mbrėmjes tė quajtur “Kujtime nga periudha komuniste” ka njė surprizė pėr shqiptarėt. Prezantimi mė tė zymtės periudhė tė shekullit tė njėzetė pėr popullin shqiptar, i diktaturės komuniste bėhet me njė vepėr qė e ka rrokur prej brirėsh atė kohė: me “Ditarin e At Zef Pllumit nga Shqipėria”, siē njoftohet nė programin e 4 shtatorit nga Shtėpia e Evropės dhe e Orientit. Pėrveēse nga Shqipėria komuniste jepet edhe tablo e jetės sė pėrditshme nė Bullgarinė socialiste. Tekstet do tė lexohen nga Sarah Perrin, Julia Douny dhe Bernard Smajda, nėn drejtimin Milos Lazinit.

Kėshtu ky ėshtė leximi i parė nė publik qė bėhet nga vepra e At Zef Pllumit, “Rrno vetėm pėr me tregue” nė gjuhėn frėnge. Deri tani dihet qė Odile Daniel studiuesja e pėrkushtuar e botės dhe kulturės shqiptare, pranė Institutit Kombėtar tė Gjuhėve Orientale nė Paris (Inalco), ka pėrkthyer dy vėllimet e trilogjisė.

Daniel ėshtė pėrkthyese e letėrsisė shqipe dhe autore e disa librave me karakter albanologjik “Kombi dhe feja nė Shqipėri”, 1989, “Shqipėria, njė bibliografi historike” 1985, “Roli historik i komunitetit mysliman nė Shqipėri”. Mbi kėtė njohje qė ajo ka krijuar duke pėrkthyer At Zef Pllumin dhe nga takimet personale me tė, Daniel do tė referojė nė konferencėn qė do tė mbahet mė 25 shtator nė Tiranė. Atė ditė ajo ėshtė njė nga shumė tė ardhurit nga larg pėr tė pėrkujtuar nė njėvjetorin e vdekjes atin e rezistencės sė burgjeve dhe kampeve tė punės sė detyruar tė diktaturės.

Shtėpia e Evropės dhe e Orientit vazhdon mė 8 shtator “pelegrinazhin” nė botėn e kulturės sė Evropės Lindore me njė mbrėmje homazh kushtuar Tchinghiz Ajtmatov, shkrimtari rus me origjinė kirgize qė u shua mė 10 qershor 2008, dhe qė sot konsiderohet si njė ndėr autorėt mė tė lexuar nė botė, dhe njė nga mė pėrfaqėsuesit dhe mė prestigjiozėt e letėrsisė sovjetike.

Kaq pėr takimet e gjalla. Kurse nėpėrmjet tė quajturit “Operacioni extra-communautaires” ofrohet nga botimet “L’Espace d'un instant” njė koleksion me drama nga Bjellorusia, Ēeēenia, Azerbajxhani, Armenia, Turqia, Maqedonia, Mali i Zi, Bosnjė Hercegovina, Kroacia, Serbia, Moldavia, Kosova e cila ka mundėsi tė pėrfaqėsohet me damaturgun Jeton Neziraj, kurse Shqipėria me Stefan Ēapalikun.

Ky operacion propozon njohjen e pjesėve pėr teatėr dhe tė autorėve tė vendeve jashtė BE-sė, me rastin e presidencės franceze tė Bashkimit Evropian. Siē thuhet nė editorialin e revistės “Nė Jug tė Lindjes” duke qenė mė tė vėmendshėm ndaj vendeve si “Rumania, Bullgaria dhe Shqipėria, dėshmitė dhe kujtimet e jetės sė pėrditshme nėn komunizėm, do tė pasuronin refleksionet aktuale franceze pėr majin e vitit 68.”

Maison d’Europe et d’Orient ėshtė njė qendėr kulturore pėr Evropėn e Lindjes dhe Azinė Qendore, kryesisht e financuar nga Agjencia Nacionale pėr Bashkim Social dhe Shanse tė Barabarta, Ministria e Kulturės etj.

 

 

 

http://www.shekulli.com.al/news/52/ARTICLE/22956/2008-03-29.html

Gueriljet antifashiste

SIS dhe Shqipėria. Infiltrimi i grupeve guerile nė Shqipėri. Kush e financoi lėvizjen anti-italiane nė Pezė? Misioni Sekret i Sir Jocelyn Percy pėr tė evakuar Mbretin Zog nga Parisi.

Nga Auron Tare
Shtune, 29 Mars 2008 03:01:00

rkiva/ SIS dhe Shqipėria. Infiltrimi i grupeve guerile nė Shqipėri. Kush e financoi lėvizjen anti-italiane nė Pezė? Misioni Sekret i Sir Jocelyn Percy pėr tė evakuar Mbretin Zog nga Parisi.

Operacioni i shėrbimit sekret britanik nė Shqipėri gjatė Luftės sė Madhe

Pushtimi italian i Shqipėrisė mė 7 Prill 1939 kishtė bėrė tė mundur qė rrjeti modest i shėrbimit sekret britanik nė Shqipėri, i pėrbėrė mė sė shumti nga disa anglezė qė jetonin nė Mbretėrinė Shqiptare, tė kishtė ndaluar se funksionuari. Pėr kėtė arsye, nė pranverėn e vitit 1940, me marrjen e vendimit politik nė Londėr, se Shqipėria do tė ishtė pika e parė e goditjes ndaj interesave italiane nė Ballkan, Seksioni D i Shėrbimit Sekret filloi hartimin e njė plani tė hollėsishėm. Nė Londėr, Jo Holland, Shefi i MIR dhe George Taylor, Shefi i Zyrės pėr Ballkanin, Seksioni D i SIS, hartuan njė plan paraprak dhe tashmė fokusi i kėtij plani u zhvendos nga Londra pėr nė Beograd. Zyrės sė SIS nė Beograd ju dha drita jeshile pėr tė filluar operacionin nė Shqipėri, pasi mendohej se kishte kushtet e pėrshtatshme pėr tė organizuar njė "lėvizje anti-italiane e pėrbėrė nga elementė shqiptarė tė emigruar atje qė kishin kontakte edhe me zbulimin jugosllav" (raport i Alexander Glen TNA PRO HS5/912).

Gjithsesi plani i Seksionit D ishte koordinim edhe me njė zhvillim paralel nė Greqi ku u mendua qė tė infiltroheshin njė sėrė rekrutėsh tė SIS pėr tė krijuar trazira paralele me grupet guerrile qė do tė hynin nė Veriun e Shqipėrisė nga Jugosllavia. (Mbi planin e SIS nė Greqi do tė flasim nė kapitulin e ardhshėm).



George Taylor, shefi i rrjetit Ballkanik kishte besim se personeli i tij nė Jugosllavi, i udhėhequr nga tregtari i armėve Julius HANAU, njė figurė e njohur nė rrethet me influencė tė Beogradit, do tė mund tė gjente personat e pėrshtatshėm pėr kėtė Mision tė rėndėsishėm tė zbulimit anglez. (Julius Hanau kishte lindur nė Afrikėn e Jugut nė Prill tė 1885. I angazhuar nė SIS gjatė periudhės sė tė dyja Luftrave Botėrore nė Ballkan, Hanau ishtė pjesėtar qė nė fillimet e krijimit tė SOE. Hanua u evakua nga Beogradi pasi zbulimi anglez mėsoi se ai ishte nė listat e ekzekutimit qė shėrbimi gjerman do tė bėnte sapo tė hynte nė Jugosllavi. Mbante gradėn e nėnkolonelit. Pėr punėn e tij nė Ballkan u dekorua me medaljen e Shėrbimit tė Shquar. U dėrgua nė Kajro mė 1943 por vdiq nga njė infarkt nė zemėr. Dosja e tij personale mban shėnime interesante mbi aktivitetin e tij pėr SIS nė Jugosllavi dhe vetėm njė foto personale. Ishte ky personazh i pari person qė do tė fillonte konkretisht punėn nė terren pėr organizimin e operacionit.

Nė dosjet e Shėrbimit Sekret nė arkivat britanike ruhet edhe njė prej letrave tė para tė dėrguara nga George Taylor mbi fillimin e Operacionit pėr Shqipėrinė. Nė Prill tė 40-s nė kėtė letėr dėrguar Julius Hanau ai i bėn tė qartė njeriut tė SIS nė Beograd platformėn e re tė SIS pėrsa i pėrket synimeve tė Italisė nė Ballkan dhe nėnvizon se "masa urgjente duhet tė ndėrmerren pėrpara se situata tė pėrkeqėsohet me tej". Seksioni D, shpjegon nė letrėn e tij Taylor, do tė krijojė lidhjet me grupet shqiptare tė cilat janė nė Jugosllavi dhe tė mundohet "pėr tė infiltruar grupe guerrilie nė brendėsi tė vendit si dhe tė bėjė furnizime me armė ndėrmjet kufirit greko-jugosllav pėr kėto grupe sabotatore".



Julius Hanau kishte kontakte tė mira me shėrbimin jugosllav dhe me sa duket ka kėrkuar ndihmėn e tyre pėr tė hartuar njė listė me kandidatė potencialė pėr kėtė Mision. Gjithsesi problemi parėsor qė Hanau kishte nė pėrmbushjen e kėtij Misioni, ishte survejimi i vazhdueshėm qė shėrbimet italo-gjermane i bėnin atij dhe rrjetit tė tij nė Beograd duke krijuar shumė probleme pėr operacionin e Shqipėrisė.

Nė Jugosllavi, shėrbimet gjermane dhe ato italiane ishin shumė tė rėndėsishme, aq mė tepėr kur Musolini po kėrkonte tė zgjeronte influencėn e tij nė bregun Dalmat ndėrsa gjermanėt tashmė kishin dalė nė Hungari. Gjermanėt pėrdornin Zyrėn Gjermane tė turizmit nė Beograd si bazė pėr operacionet e tyre sekrete dhe pėr tė survejuar rrjetin Ballkanik tė SIS tė drejtuar nga Hanau. (Raporti i DH/4 mbi aktivitetin e kundėrspiunazhit italian nė Jugosllavi)

Ekipi i Julius Hanau nė Beograd ndėrkohė kishte nė radhėt e tij atasheun naval Aleksandėr Glen i cili do tė shfaqet shpesh edhe nė brigjet shqiptare gjatė viteve 1943-'44, John Bennett, Julian Amery djali i Ministrit i Shtetit pėr Indinė si dhe korrespondent i gazetės "Time" pėr Ballkanin, Ralp Parker.



Julian Amery i cili do tė luante rol tė rėndėsishėm nė tė ardhmen e Misioneve Britanike nė Shqipėri, e filloi karrierėn nė radhėt e SIS nė njė kohė tė rėndėsishme pėr misionin Shqiptar. Amery, njė djalė i ri, nė fakt deri mė atėhere kishte qenė mė shumė i pėrfshirė nė veprimtari ilegale dhe sipas tij, ai (Julian Ameri) "pėrdorte rrjetin ilegal ēifut i cili merrej me nxjerrjen e vizave nė Ballkan pėr informacion nė dobi tė Shėrbimit Sekret Britanik".

Ndėrkaq, kontaktet e Julius Hanau me shėrbimet jugosllave dhanė edhe rezultatet e para. Me sa duket, shėrbimet jugosllave kishin sugjeruar si kandidatė potencialė pėr Misionin e Shqipėrisė, vėllezėrit Kryeziu nga Gjakova. Kryezinjtė vinin nga njė familje e madhe dhe me influencė nga tė dyja anėt e kufirit. Vėllai i tyre i madh, Ceno Bej Kryeziu, dikur kishte qenė kunati i Zogut por mė pas i vrarė nė njė atentat misterioz nė Pragė. Me sa duket, Shėrbimet Italiane e kanė pasur nė vėzhgim Familjen e Kryezinjve pasi nė dosjen e SIS ka edhe dokumenta tė cilat janė marrė nga dosjet sekrete tė shėrbimit italian dhe janė vėnė nė dispozicion tė SIS. Sipas kėtyre dokumenteve mund tė nėnvizojmė disa tė dhėna. Dosja WO204/9559:


"Gani Bej Kryeziu, ish kapiten i ushtrisė jugosllave i kthyer nė Shqipėri mė 1924 me Zogun, mė pas u emėrua Prefekt i Kukėsit. Mbante lidhje tė vazhdueshme me autoritetet serbe... Pas vrasjes sė tė vėllait, Ceno Bej rekrutohet nga Shėrbimet Jugosllave. Gjithmonė njė pro-serb ka dėmtuar interesat shqiptare me aktivitetin e tij. Ėshtė rekrutuar nga Inteligent Service anglez dhe ka organizuar njė bandė prej 300 vetėsh nė bashkėpunim me njė oficer anglez duke penetruar nė Shqipėri deri nė Shalė. Ka informacion se pėr kėtė aktivitet ka marrė 12 milionė dinarė...Jeton tashmė nė Beograd me tė vėllanė Hasanin dhe mė vėllanė e vogėl Said, njė komunist i ri qė ka studiuar nė Paris".

Nė fakt Familja Kryeziu do tė luante rol tė rėndėsishėm nė planet e aleatėve kundra pushtimit gjerman nė Kosovė dhe tė dhėnat e Shėrbimit Italian se Kryezinjtė ishin tė implikuar me shėrbimet serbe duhen marrė me rezerva. Kryezinjt sigurisht kėrkonin qė ta shtrinin influencėn e tyre sa mė gjėrė dhe do tė kėrkonin tė bėnin aleanca nė interest tė tyre. Fakti se ata njiheshin si njė forcė krahinore anti-italiane, do t'i rreshtonte ata natyrshėm nė krahun e fuqive anti-italiane, por me sa duket nga rekomandimet jugosllave pėr shėrbimin anglez mendohej se ardhja nė pushtet e njė lideri i cili kishte marrėdhėnie tė mira me ta, do tė kishte mjaft interes pėr politikėn jugosllave.


Burimet angleze kishin informacionin e tyre dhe pėr Kryezinjtė ata kishin edhe referenca tė cilat tė bėjnė tė mendosh se Kryezinjtė kishin marrėdhėnie mjaft tė mira me Qeverinė Jugosllave dhe bashkėpunimi i tyre ishte mė i thellė se sa mund tė pranohej nga tė dyja palėt. (Arkivi Britanik, TNA Dosja HS 7/212) thuhet se "sipas burimeve tona nė Ministrinė e Jashtėme Jugosllave, Gani Beu merrte 10 mijė dinarė nė muaj nga burime sekrete tė kėsaj Ministrie".

Jugosllavėt ju ofrojnė anglezėve njė listė me emra pėr Zyrėn e SIS e cila mundohet tė pėrzgjedhė personat mė tė pėrshtatshėm. Kuptohet qartė nga dokumentet e kėsaj periudhe se askush nga ekipi i SIS nė Beograd, nuk kishte ndonjė njohje tė mirė mbi Shqipėrinė. Disa ekspertėve anglezė ju ishte kėrkuar ndihmė pėr tė pėrpunuar njė sėrė dokumentesh mbi ēėshtjet shqiptare, gjithsesi, ekspertiza nuk ishte e mjaftueshme pėr njė mision kaq tė veēantė. Pėrveē disa prej ish-oficerėve tė Xhandarmarisė sė Zogut, kishte shumė pak ekspertė tė mirėfilltė tė ēėshtjeve shqiptare. Emri i njė Dr. Malcom Burr del pėr njė periudhė nė disa prej dokumenteve tė kohės. Ai ka pregatitur disa prej memorandumeve mbi Shqipėrinė, por gjithsesi jo tė ndonjė niveli tė lartė, dhe kjo tregon se SIS nuk kishte informacion shumė korrekt mbi gjendjen aktuale nė kėtė vend.

Probleme tė tilla qė nė fillimin e Operacionit mbi Shqipėrinė tregon qartė se SIS nuk ka pasur ndonjė rrjet tė fortė nė Shqipėri pėrpara pushtimit italian. Nė kėtė kohė Grupit tė Kryezinjve i bashkangjitėn si person i rėndėsishėm me funksionet e Kėshilltarit edhe Mustafa Gjinishi, njė i ri me bindje komuniste i cili, gjithsesi, vinte me rekomandimin e Kryezinjve nė kėtė Mision.



Mustafa Gjinishi i cili jetonte si emigrant politik nė Jugosllavi, me vonė do tė bėhej njė nga liderėt e rėndėsishėm tė lėvizjes komuniste, por edhe njė figurė e komplikuar pėr historinė e asaj periudhe, e fillon kėshtu aktivitetin e tij politik nė njė Mision tė pregatitur dhe financuar nga Shėrbimi Sekret Britanik. I rekomanduar nga Shėrbimi Jugosllav apo jo, deri mė tani, nuk del qartė pėrfshirja e tij nė kėtė Shėrbim, por nėse kemi parasysh se pregatitja e Misionit tė SIS bėhej me mbėshtetjen dhe dijeninė e plotė tė jugosllavėve, nėnkupton se roli i Gjinishit nė kėtė Mision nuk ishte i panjohur pėr jugosllavėt.

Mustafa Gjinishi edhe pas orvatjes pėr t'u implikuar nė kėtė Mision delikat, do tė mbante lidhje me oficerėt britanikė nė Shqipėri. I dyshuar gjithmonė prej Enver Hoxhės si njeri i Shėrbimit Anglez, Gjinishi do tė vuante kėshtu faktin se pėrfshirja e tij nė tentativėn e dėshtuar tė Prillit 1941 pėr njė rebelim anti italian nė Shqipėri, ishtė kryer me mbėshtėtjen e SIS dhe me aprovimin e Shėrbimeve Jugosllave. Ky fakt me siguri i ėshtė pėrcjellė Enver Hoxhės nga emisarėt jugosllavė tė cilėt ndoshta kishin dijeni pėr rolin e tij nė dobi tė SIS dhe pėr kėtė arsye, Hoxha dhe njerėzit e tij e panė atė gjithmonė me dyshim duke e mbajtur nė distancė tė ngjarjeve tė rėndėsishme tė asaj periudhe.

Nė fillimin e vitit 1940, SIS po pėrparonte nė Misionin pėr pregatitjen e krijimit tė grupeve dhe tashmė kishin nė dispozicion tri grupe kryesore, tė cilat kishin filluar kontaktet nė Shqipėri. Njė informacion mbi gjendjen reale tė Shqipėrisė tashmė po vinte nė tavolinėn e SIS nė Beograd ndėrmjet rrjetit tė krijuar nga Lista e pėrzgjedhur nga SIS. Nė dimrin e vitit 1940, SIS, sipas njė dokumentacioni tė rezervuar, dėrgon nė Pezė nėpėrmjet njė agjenti tė saj shumėn 500 paund nė flori. Nga dokumenti qė regjistron kėtė dėrgesė me firmėn e Peter Boughey, financieri i SD/SOE pėr Ballkanin, thuhet: "K/ 76 njė person i njohur i kėsaj zone i cili ishte tashmė nė Listėn e SIS/SOE si njė prej rekrutėve tė ardhur nga Jugosllavia, e mori shumėn e dėrguar nė adresė tė tij".



Sipas dokumenteve nė kėtė Dosje shumė interesante tė fillimit tė lėvizjes anti-italiane nė Shqipėri, njė personazh shumė i njohur nė zonėn e Pezės ishte infiltruar nga shėrbimet angleze dhe i financuar nga kėto Shėrbime i ishte caktuar detyra pėr tė krijuar probleme pėr italianėt. Dokumentet nė vazhdim do tė hedhin dritė mbi personazhin misterioz i njohur si K/76 i cili i financuar nga Shėrbimet Sekrete Britanike dhe i aprovuar nga jugosllavėt do tė fillonte njė nga lėvizjet e para anti-italiane nė Shqipėri. Ka njė sasi tė madhe dokumentacioni ku agjentėt nė terren informonin mbi aktivitėtin e K/76 dhe pėrpjekjet e tij pėr tė krijuar probleme nė zonėn e Pezės. Interesant ėshtė fakti se disa prej liderėve tė hershėm tė lėvizjes anti-italiane e kanė origjinėn e tyre nė operacionin e organizuar nga SIS gjatė pjesės mė tė madhe tė 1940 dhe tentativės sė dėshtuar tė lėvizjes sė Prillit 1941.

Deri nė verėn e vitit 1940, SIS/SO e mendonte se shpėrndarja e njė shume 40 mijė paund flori pėr kapedanėt e Veriut, do t'i bėnte ata mbėshtetės tė planit pėr krijimin e trazirave nė shpinė tė italianėve. Jugosllavėt kishin premtuar mbėshtetje nė armė dhe municion dhe kushtet dukeshin se ishin pjekur. Por operacioni nuk do tė fillonte dot pasi gjermanėt qė kishin sulmuar Norvegjinė dhe Danimarkėn, tashmė po marshonin drejt Parisit.

Nė panikun qė i kapi trupat britanike pas pushtimit francez, Operacioni Shqiptar nuk pati mundėsi tė konkretizohej. Gjithsesi edhe nė kėto momente ankthi britanikėt u munduan qė nė shėrbim tė planint tė tyre tė pėrfshinin edhe Mbretin Zog i cili qėndronte nė njė vilė tė madhe shumė pranė Parisit.


Sipas kujtimeve tė njė prej protagonistėve tė atyre ditėve, Peter Wilkinson, Dega MIR e zbulimit ushtarak u mundua qė ta tėrhiqte Zogun nė Angli.

Shefi i Zyres Sekretė tė SIS tė Parisit, Peter Wilkinson, shkruan nė kujtimet e tij qė Drejtoria e Zbulimit Ushtarak Britanik MIR, u pėrpoq qė tė evakuonte Mbretin Zog nga Parisi por pa sukses. Ėilkinson shkruan: "Mė datė 9 Qershor, Sir Jocelyn Percy, kishte ardhur me njė mision sekret i dėrguar nga Zyra MIR, pėr tė pregatitur evakuimin e Mbretit tė Shqipėrisė Zog. Meqenėse nuk kishtė mbetur mė askush nė Zyrėn tonė tė Parisit, mu desh mua qė ta shoqėroja gati gjithė ditėn nga Parisi nė Versajė ku Mbreti kishte njė vilė tė madhe, ishte i pėrzemėrt por refuzonte tė largohej nga Franca, por nėse britanikėt do t'i dėrgonin njė anije ushtarake ai e konsideronte kėtė mundėsi sigurisht i shoqėruar nga personeli i tij i shumtė si dhe nga familja e tij e madhe. Pasi u pėrpoq gjatė gjithė ditės pėr t'i mbushur mendjen Mbretit, Sir Jocelin Percy u largua i zemėruar nga dėshtimi i Misionit tė tij. Unė i sigurova njė vend nė avionin e fundit pėr nė Angli i cili u largua nė mbrėmjen e datės 11 Qershor nga Bucque".

 

Diēitura:

Oficeri i Shėrbimit Sekret Britanik, Peter Wilkinson (nė qendėr) foto e fejesės, Romė 1944.

Komandanti i Xhandarmarisė Shqiptare Sir Jocelin Percy duke i paraqitur forcėn nė njė paradė ushtarake nė Shkodėr, Mbretit Zog.

Somario

Shėrbimet jugosllave kishin sugjeruar si kandidatė potencialė pėr Misionin e Shqipėrisė, vėllezėrit Kryeziu nga Gjakova. Kryezinjtė vinin nga njė familje e madhe dhe me influencė nga tė dyja anėt e kufirit.

I dyshuar gjithmonė prej Enver Hoxhės si njeri i Shėrbimit Anglez, Mustafa Gjinishi do tė vuante faktin se pėrfshirja e tij nė tentativėn e dėshtuar tė Prillit 1941 pėr njė rebelim anti italian nė Shqipėri, ishtė kryer me aprovimin e Shėrbimeve Jugosllave.

Nė dimrin e vitit 1940, SIS dėrgon nė Pezė nėpėrmjet njė agjenti shumėn 500 paund nė flori. K/ 76 njė person i njohur i kėsaj zone i cili ishte tashmė nė Listėn e SIS/SOE si njė prej rekrutėve tė ardhur nga Jugosllavia, e mori shumėn e dėrguar nė adresė tė tij.

Pėrveē disa prej ish-oficerėve tė Xhandarmarisė sė Zogut, kishte shumė pak ekspertė tė mirėfilltė tė ēėshtjeve shqiptare. Emri i njė Dr. Malcom Burr del pėr njė periudhė nė disa prej dokumenteve tė kohės. Ai ka pregatitur disa prej memorandumeve mbi Shqipėrinė, por gjithsesi jo tė ndonjė niveli tė lartė, dhe kjo tregon se SIS nuk kishte informacion shumė korrekt mbi gjendjen aktuale nė kėtė vend.

Mbreti kishte njė vilė tė madhe, ishte i pėrzemėrt por refuzonte tė largohej nga Franca, por nėse britanikėt do t'i dėrgonin njė anije ushtarake ai e konsideronte kėtė mundėsi sigurisht i shoqėruar nga personeli i tij i shumtė si dhe nga familja e tij e madhe.

 

 

 

 

 

http://balkans.courriers.info:80/article12079.html
 
Transitions Online
Monténégro : réécrire l’histoire pour construire l’identité nationale
Traduit par Caroline Goldie
Publié dans la presse : 3 mars 2008
Mise en ligne : jeudi 5 février 2009
Sur la Toile

Depuis que le Monténégro a recouvré son indépendance, en 2006, les manuels d’histoire ont été réécrits, privilégiant l’histoire nationale au détriment de l’histoire européenne et mondiale. Surtout, ils mettent l’accent sur ce qui différencie les Monténégrins et les Serbes, insistant sur des épisodes qui ont longtemps été occultés, comme la violence de l’unification du Monténégro ą la Serbie, en 1918. Cette démarche relčve d’une affirmation identitaire qui ne fait pas forcément bon ménage avec l’approche scientifique et qui suscite, en tout cas, l’ire des courants pro-serbes.

Predrag Ražnatović lit rapidement, ą haute voix, la partie du livre d’histoire qui annonce que les Serbes ont tué des milliers de Monténégrins en 1918. Il n’y croit pas, mais il lit tout de mźme. Il est professeur d’histoire ą Podgorica depuis quinze ans.

Il enseigne l’histoire d’un pays relativement récent en s’aidant d’un manuel encore plus récent. Bien qu’il reconnaisse qu’un livre d’histoire porte le « cachet de son temps », il soutient que « la priorité de l’éducation devrait źtre l’éducation ».

Le professeur n’est pas seul ą critiquer ce nouveau livre, qui se focalise sur le Monténégro au détriment de l’histoire mondiale, et déformerait l’histoire de la Serbie, ą laquelle le Monténégro a été fédéré durant prčs d’un sičcle. Mais le livre a aussi ses défenseurs, pour qui il est légitime de mettre en avant une histoire nationale trop longtemps oubliée.

« Une histoire idéologisée »

« Ces manuels scolaires n’arrangeront rien ą la situation actuelle », poursuit Predrag Ražnatović. « Ils ne contribueront pas ą améliorer les relations entre le Monténégro et la Serbie. [...] Nationalisme est toujours synonyme de danger ».

Alen Abdomerović n’est pas de cet avis. Āgé de vingt ans, il a grandi pendant la dissolution yougoslave et l’histoire qu’il apprenait changeait constamment, au gré des circonstances. Citoyen du Monténégro et fier de l’źtre, il trouve qu’une certaine dose de nationalisme est acceptable dans un pays, tout juste indépendant, qui cherche encore ą se définir.

Le nationalisme serbe s’est diffusé dans toute la région au début des années 1990, « je trouve normal que ce soit au tour du nationalisme monténégrin », explique-t-il. Il n’a rien non plus contre le nationalisme des livres d’histoire. « Ēa me semble normal. Je crois que tout écrit doit źtre engagé ą défendre un point de vue ».

Un sondage, mené ą l’automne 2007 par le Centre pour la démocratie et les droits de l’homme, un organisme indépendant, suggčre qu’un grand nombre de Monténégrins partagent le nationalisme modéré d’Alen. Prčs de 35% des personnes interrogées souhaitaient que de « serbe », le nom de la langue officielle soit changé en « monténégrin ».

Beaucoup de Monténégrins continuent tout de mźme ą voir en la Serbie un allié : 34% environ ont répondu que le Monténégro pouvait compter sur l’aide de la Serbie sur les questions de politique étrangčre. C’est moins que les 58% obtenus par l’Union européenne, mais la Serbie devance de loin les deux autres options, la Russie et les États-unis.

La Serbie et le Monténégro se sont séparés en 2006, aprčs qu’une majorité de Monténégrins a voté par référendum en faveur de l’indépendance. En octobre 2007, le Monténégro a adopté sa nouvelle Constitution et son nouvel hymne national. Le monténégrin est devenu langue officielle. Une nouvelle version officielle de l’histoire a été écrite.

Predrag Ražnatović se dit favorable au Monténégro indépendant, mais trouve maladroit et mźme « dangereux » de se servir des manuels d’histoire et du nom de la langue pour rallier les gens au nouveau drapeau.

Pour se focaliser plus spécifiquement sur le passé du Monténégro, il a fallu tailler dans l’histoire du monde, nous dit le professeur. Il donne en exemple les coupes infligées aux cours sur la formation de la Russie et sur les personnalités russes qui ont marqué l’histoire, telles que Pierre Le Grand.

Le Parti populaire serbe (SNS), qui milite pour la restauration des liens avec la Serbie, voit dans ces nouveaux manuels un exemple supplémentaire de la vague de sentiments anti-serbes qu’il accuse le gouvernement de fomenter. « Il n’est pas question de science, mais d’idéologie », affirme le porte-parole du parti, Dobrilo Dedeić, qui avance que ces changements ont pour but de réduire l’identification des jeunes Serbes ą la Serbie.

Il choisit l’exemple du traitement de Jasenovac pendant la deuxičme Guerre mondiale. « Dans les faits, 600.000 Serbes ont été tués dans le camp de concentration croate de Jasenovac. Les manuels d’histoire monténégrins donnent des chiffres différents, calqués sur ceux, fortement sous-estimés, des livres croates ». Ainsi, l’Encyclopédie de l’holocauste, publiée par le « US Holocaust Memorial Museum » (Musée américain ą la mémoire de l’holocauste), « estime actuellement qu’entre 56.000 et 97.000 personnes ont été assassinées par la régime Oustachi ą Jasenovac, entre 1941 et 1945 ».

Trouver un équilibre

Biljana Miranović, responsable de la publication des nouveaux livres d’histoire auprčs du ministčre de l’Éducation, prend leur défense. Avant que le Monténégro ne prenne totalement la maītrise de son systčme d’éducation, en 2001, explique-t-elle, « nos étudiants apprenaient l’histoire ą partir de livres écrits et publiés ą Belgrade. Les chapitres traitant de l’histoire du Monténégro ne représentait que 8% du livre ». Les nouveaux manuels y consacrent plus de 40%.

Biljana Miranović soutient que, lorsqu’il a changé d’approche, le ministčre a pris garde ą respecter le patchwork des identités du Monténégro : « Nous sommes conscients de la variété des origines nationales de nos citoyens. Nous avons essayé de trouver un équilibre, et je pense que nous y avons réussi. Nos livres d’histoire ne mettent aucune nationalité sur un piédestal ».

Slavko Burzanović, un des auteurs du manuel d’histoire, ne s’attarde pas sur les critiques : « Les plus insatisfaits sont ceux qui ne croient pas en l’existence d’une nation monténégrine, ceux pour qui l’indépendance du Monténégro est une réalité douloureuse et inacceptable. Ils qualifient de ’politique anti-serbe’ le simple fait que la majorité, au Monténégro, ne partage pas leur idéologie ».

L’identité monténégrine ne peut pas s’affirmer sans marquer une claire distinction avec l’identité serbe. L’affaire est délicate, sachant que la rupture de l’union entre les deux pays a été l’étape la plus pacifique de l’éclatement de la Yougoslavie. Les deux pays partagent une mźme langue - qu’on l’appelle serbe ou monténégrin - et la religion orthodoxe. De nombreuses familles sont dispersées de part et d’autre de la frontičre.

Quand le ministčre de l’Éducation a déclaré, ą l’automne 2007, que le monténégrin était la langue officielle des écoles, 12 enseignants ont aussitōt démissionné ą Nikšić. Auparavant, au moment du référendum, l’expression « langue maternelle » avait été préférée.

« En Autriche, on n’a jamais dit ’e n’aime pas l’Allemagne ; la langue que je parle n’est pas l’allemand’ », note le professeur d’histoire Ražnatović.

On recherche des tźtes froides

Igor Milošević est le directeur exécutif de l’Association pour la prospérité démocratique (ADP-Zid), une organisation non-gouvernementale basée ą Podgorica qui travaille ą développer la coopération régionale. Il se lamente de l’intérźt beaucoup plus prononcé de la région pour son passé que pour son avenir. « Derričre tout ēa se trame un jeu politique. Ce sont les gagnants qui écrivent l’histoire », dit-il.

A l’époque oł lui-mźme était étudiant, dans les années 1980, les cours d’histoire nationale traitaient principalement de l’histoire de la Serbie, trčs peu de celle du Monténégro. Les proportions sont aujourd’hui inverses. « Le gouvernement a une approche radicalement différente de celle qu’il avait il y a dix ans », note Igor Milošević.

Il concčde que l’histoire, la langue et les chants nationaux sont des composantes essentielles de l’identité d’une nation, mais il s’inquičte de l’empressement du gouvernement. « Ce n’est pas en exerēant des pressions qu’on change une identité. Or, notre gouvernement ne sait rien faire sans exercer de pression ».

Selon Igor Milošević, l’écriture de l’histoire des Balkans devrait źtre confiée ą des experts étrangers ou ą des groupes de réflexion indépendants. Il ne désespčre pas que les différents pays puissent s’accorder sur un texte unique retraēant l’histoire de la région. Cela a pris soixante ans ą la France et l’Allemagne, mais un livre d’histoire franco-allemand, relatant les années aprčs-guerre en Europe, est accessible aux étudiants des deux pays depuis septembre 2007.

Dans les Balkans, quand il s’agit du passé récent de la région, les livres d’histoire ont tous une version différente ą raconter. « Il est temps que nous nous accordions sur ce qui s’est passé, dit Igor Milošević. On ne peut pas continuer comme ēa, sinon nous allons vers une nouvelle guerre. Nous ne pouvons pas continuer ą parler des conflits récents en adoptant un point de vue, tandis que la Croatie en adopte un autre ».

Découvrez notre cahier « Batailles de l’histoire dans les Balkans »

Un cahier de 112 pages, 8 pages.

Aleksandar Stamatović, historien pro-serbe vivant au Monténégro, souhaite que tous les étudiants des Balkans étudient une histoire unifiée. Il aurait aimé s’atteler ą la tāche de l’écrire, mais il sait que certaines de ses idées le lui interdisent. Parmi ces idées, celle que le massacre de Srebrenica a été, sinon monté de toutes pičces, du moins exagéré.

Il s’indigne de la manipulation de la vérité. Il prend l’exemple de Miloš Obilić : autrefois considéré comme un héros serbe de la bataille du Kosovo qui opposa entre 1389 les empires serbe et ottoman, il est rabaissé au niveau de personnage mythique dans la version officielle de l’histoire du Monténégro.

« Quand, dans les livres d’histoire, le gouvernement monténégrin qualifie Obilić de légende, il fait passer ses propres ancźtres pour des imbéciles. L’histoire est falsifiée, voire réinventée », dit l’historien.

Aleksandar Stamatović enseigne l’histoire ą Sarajevo. Il dit qu’il n’a pas trouvé de travail au Monténégro ą cause de ses opinions.

« Źtre anti-Serbe est quasiment devenu un boulot au Monténégro. Ceux qui sont prźts ą raconter des histoires anti-serbes trouvent un bon poste et la belle vie. Ceux qui se sentent Serbes, ethniquement ou nationalement parlant, sont des citoyens de seconde zone ą qui toutes les portes sont fermées ».

La manipulation éhontée des manuels scolaires ą des fins politiques, ą laquelle se prźte toute la région, ne rencontre pas beaucoup de résistance de la part des élčves, mźme les plus futés. « Notre systčme scolaire enseigne aux élčves ą apprendre, et surtout pas ą penser », note Igor Milošević.

Rastko Pajković, dix-sept ans, préfčre ne pas trop poser de questions quand le discours de sa professeur se contredit. Il ne veut pas voir ses notes baisser.

Rastko se considčre comme un Serbe vivant au Monténégro. Il est reconnaissant envers sa professeur d’histoire, pro-monténégrine, de ne pas laisser filtrer ses opinions en cours. Cependant, il se rend bien compte que le manuel qu’elle utilise a été publié au Monténégro, et qu’il est orienté. « Je crois que le but de toute cette histoire, c’est de créer une identité nationale. C’est une faēon pour le Monténégro de se dé-serbiser », conclut-il.

 
 
 
http://balkans.courriers.info/article_boutique.php3?id_article=6921
Les cahiers du Courrier des Balkans n°3
Batailles de l’histoire dans les Balkans
Un cahier de 112 pages, 8 euros

Selon la fameuse formule du géographe Yves Lacoste, « la géographie, ēa sert, d’abord, ą faire la guerre ». On pourrait tenter une paraphrase, et affirmer que « l’histoire, ēa sert, d’abord, ą justifier les guerres ». Pas seulement dans les Balkans, mais tout particuličrement dans les Balkans.

Depuis l’effondrement du communisme et les déchirements sanglants de l’ancienne Yougoslavie, l’histoire est un champ de bataille majeur, c’est mźme le théātre de la bataille suprźme, de la mčre de toutes les batailles, oł les nationalistes des différents camps espčrent porter le coup décisif ą leurs adversaires.

Deux enjeux principaux se dessinent. Tout d’abord, celui de l’origine des peuples, de leur ancienneté, de leurs droits prééminents sur les terres en conflit : la présence plus ancienne d’un peuple sur un territoire donné priverait les autres peuples de tout droit ą vivre sur ce territoire. Autre enjeu, les affrontements du XXe sičcle, chaque peuple se percevant comme victime de cette histoire violente, et rejetant toute responsabilité dans les drames et les massacres qui ont été commis.

L’heure d’une « réconciliation historique » pourra-t-elle venir dans les Balkans ? Ce processus, nécessairement long et sūrement tout aussi difficile que la réconciliation franco-allemande supposerait en premier lieu que les historiens des différents pays de la région se (re)mettent enfin ą travailler ensemble, pour confronter, d’une maničre scientifique, leurs sources et leurs analyses.

Quelques initiatives pionničres et courageuses existent néanmoins, comme celle du Centre pour la démocratie et la réconciliation de Thessalonique, ą l’origine de manuels d’histoire « transbalkaniques ». Il y aura cependant encore beaucoup de chemin ą parcourir avant qu’une telle présentation de l’histoire se généralise dans les écoles de la région.

Cette relecture du passé permettra aussi de rappeler certains épisodes aujourd’hui largement dissimulés. Nous proposons ici trois regards sur ces « histoires oubliées », ą propos de la déportation des Roms de Slovénie, du long esclavage des Roms de Moldavie, et de la ville de Voskopojė, capitale prestigieuse et disparue des Aroumains d’Albanie... Une nouvelle histoire des Balkans doit en effet inclure toutes les histoires, toutes les mémoires, notamment celles des peuples minoritaires et/ ou marginalisés.

Ą travers une sélection de plus de 20 articles publiés dans la presse des Balkans, ce cahier fait le point sur les polémiques et les controverses, sur l’écriture de l’histoire et son enseignement.

L’intégration européenne des Balkans, suppose aussi un dialogue et une intégration des mémoires et des histoires.

Au sommaire :

Le mythe des origines
Les brūlures de l’histoire
Quelle histoire enseigner
Histoires oubliées.

Dossier coordonné par Jean-Arnault Dérens et Laurent Geslin. Mise en page : Thomas Claus