E Shtune, 06 Shtator 2008
http://www.kohajone.com/artikull.php?idm=30610

Leka kerkon "varrin e Mbretereshes"

TIRANE - Familja mbreterore kerkon te marre truallin ku eshte varrosur Mbreteresha Geraldine. Sipas nje kerkese padie te depozituar ne Gjykaten e Tiranes avokati i princit Leka Zogu I, pretendon se trualli eshte me dokumente te rregullta ligjore dhe duhet t'i rikthehet familjes mbreterore. Nje nga arsyet per te cilat trualli duhet t'i rikthej familjes ishte dhe fakti qe ne kete truall ndodhet varri i Mbretereshes Geraldine. Me padine e bere diten e djeshme familja mbreterore i eshte drejtuar serish Gjykates se Tiranes per te marre pronat qe pretendon. Kesaj radhe nuk behet fjale per prona si lulishtja mbrapa Pallatit te Kultures, apo nje rrugice, por per nje vend te shenjte per familjen mbreterore, vend ne te cilen eshte varrosur mbreteresha Geraldina. Kerkese padia eshte dorezuar ne Gjykaten e Tiranes te ciles i kerkohet shfuqizimi i aktit administrativ. Pala e paditur nga ana e Leka Zogut eshte Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit te Pronave ne Tirane. Padia eshte hedhur nje dite me pare ne shortin elektronik dhe i ka rene per shqyrtim gjyqtares Mimoza Kajo. Burime nga gjykata thane se ne kerkese padine, familja mbreterore i kerkon drejtesise t'i riktheje pronen e saj, e cila eshte nje truall, qe ze siperfaqen prej 6 mije metra katror. Kjo prone ndodhet ne afersi te kodrave te liqenit, e cila eshte me dokumente ligjore. Pas vdekjes se mbretereshes Geraldine ne 17 tetor te vitit 2002, familja mbreterore e ka varrosur ate kete truall, i cili dikur i perkiste babai te Leka Zogut Ahmet Zogut. Duke qene se trualli nuk eshte rikthyer me ligj familjes mbreterore princi i drejtohet gjykates per ta rimarre ate. Ndersa vendi ne te cilen eshte varrosur mbreteresha mban emrin "Nena Mbretereshe". Deri me sot princi Leka Zogu ka dorezuar ne Gjykate te Tiranes nje lum me kerkesash per rimarrjen e pronave te tij. nje nga pronat te cilat i kerkonte gjykates ishte dhe nje rrugice e cila ndodhej mes hotel Dajtit dhe Galerise se Arteve, padi te cilen gjykata e Tiranes e ka rrezuar per mungese te dokumenteve te cilat duhet te dorezoheshin ne gjykate nga ana e tij. Nga ana tjeter Zogu kerkonte te rimerrte nje tjeter prone te tij, lulishten mbrapa "Pallatit te Kultures". Kesaj radhe princi Leka Zogu i eshte drejtuar gjykates per te marre truallin ku ka vendosur nenen e tij. Kerkesa pritet te shqyrtohet ne ditet ne vazhdim nga ana e kesaj gjykate e cila do te vendose ne kthimin apo jo te kesaj prone.

Dokumentet qe duhet te dorezoje Leka

Burime nga gjykata e Tiranes kane bere me dije se princi duhet te dorezoje te gjitha dokumentet qe tregojne qe prona qe ndodhet ne afersi te Kodrave te Liqenit eshte e tij. sipas burimeve ketu perfshihen disa dokumente te cilat kane te marra nga hipoteka, akte pronesie etj. Ndersa me vone do te jete gjykata ajo qe duhet te vendose per rikthimin e apo jo te prones.

Qeveria i kthen armët familjes së Mbretit Zog

Princi Leka Zogu II, përkrah sportit kosovar

Princi Leka Zogu II i premtoi Kosovës mbështetjen maksimale për ndërkombëtarizimin e federatave sportive në organizmat ndërkombëtarë. Këtë premtim, princi shqiptar e ka bërë pas një takimi me presidentin e Komitetit Olimpik të Kosovës (KOK), Besim Hasani. Pasi është njohur me situatën në të cilën ndodhet sporti kosovar, Princi Leka Zogu ka thënë se shpreson se pas dy muajve do të shihen shenjat e para pozitive, sepse ai do të luajë një rol aktiv që federatat të njihen në arenën ndërkombëtare. "Duhet të jeni të bindur se do të jap mbështetjen time rreth kësaj çështjeje. Kosova ka pritur me vite, prandaj mund të presë edhe dy muaj", tha trashëgimtari i fronit mbretëror. Ai është i bindur se kjo çështje do të zgjidhet brenda një viti: "Shteti i Kosovës vitin tjetër besoj se do të jetë shtet i pranuar nga OKB-ja. Pasi ministri Basha ka pasur kontakte me përfaqësuesit e shteteve arabe në Konferencën Islamike, edhe ato shtete shumë shpejt do ta njohin pavarësinë". Presidenti i KOK-ut, Hasani, tha se kërkoi mbështetje nga princi shqiptar, pasi ai është edhe këshilltar i ministrit të Punëve të Jashtme të Shqipërisë, Lulzim Basha, i cili ka dhënë një kontribut tejet të madh edhe në zgjidhjen e statusit politik të Kosovës.

Princi Leka: Kujdes me historinë
27/08/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=25525

Leka Zogu: Ngjarjet qe ndikuan jeten time
05/05/2007 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=17803

Leka Zogu: Ngjarjet qe ndikuan jeten time

Rrefen pasionet: Kadare, i preferuari

Pikturat e Kelly-t (një piktor australian) janë hapësirat ku ai gjen Suzanën... Në ngjyrat e thella të piktorit të saj të preferuar, në mënyrën se si ai ka shtjelluar çdo detaj të një subjekti të zgjedhur, ai mundohet të përfytyrojë kohët me bashkëshorten, lëvizjen plot emocion të buzëve të saj kur fliste për atë piktor. Ndonjëherë bisedat që kemi bërë dikur, kur mund të jemi ndier ndoshta dhe të lodhur, kur njerëzit e dashur na kanë folur për "dashuritë" e tyre, vlejnë më shumë se çdo gjë, në kohën kur këta njerëz nuk i kemi më. Ashtu siç vlen Kally sot për Mbretin Leka I.

Në familjen mbretërore, në morinë e koleksioneve të pikturave të ruajtura me kujdes nga e ndjera Suzan, koleksioni që mbreti kërkon ta shohë më shpesh si të preferuarin e saj është ai i piktorit më të madh australian Kelly. Ajo e adhuronte Kelly-n. Në shpenzimet e saj për artin, mundohej të ishte e kujdesshme në mënyrë që të kishte mundësi të blinte sa më shumë vepra të tij. Tashmë Kelly dhe ngjyrat e tij janë trishtimi më i madh për mbretin. Një burrë e ka të vështirë të rrëfejë mallin... Teksa ndez pareshtur cigare, Mbreti Zog nuk mund të shpjegojë dot se çfarë do të thotë për të humbja e saj. Vajza bionde australiane që vuri kurorë me të në një ceremoni madhështor më 10 tetor të vitit 1975, ka qenë për të më shumë se një bashkëshorte. Fustani i saj i bardhë, kohët kur ajo i dhuroi princin Leka, përkujdesja e saj për mbretëreshën Geraldinë janë momente të strukura thellë në trupin e tij. Dashuria mes tyre është e ngjashme me dashuritë që i gjejmë nëpër libra, ku një vajzë lë gjithçka për të qenë pranë djalit të "mbretit", ose "princit të saj të kaltër", ku dhe ëndrrat për t‘u bërë një studiuese e njohur arti, ashtu siç ishte edhe edukimi i saj, nuk kanë asnjë rëndësi përpara fuqisë hipnotizuese të një burri. Kjo ishte fuqia që Mbreti Leka kishte mbi të. Një fuqi të cilën gruaja e rrëfente kohë më parë në ato pak intervista që mundi të jepte gjatë kohës që mbërriti në Shqipëri. Dhe në moshën 63-vjeçe ajo nuk ishte penduar asnjëherë, përse kishte zgjedhur jetën e një "mbretëreshe", që vlente më shumë se pasionet e rinisë. Një jetë që ajo diti ta bënte me përkushtimin e duhur, duke ruajtur me kujdes të gjitha parimet që të imponon një detyrë e tillë. Duke dashuruar me mirësjellje atë, burrin të cilin kur e kishte parë për herë të parë, nuk e dinte se ishte "një princ", atë që do të ndryshonte opinionin e familjes dhe miqve të saj për Shqipërinë. Jeta e Suzanës mund të gjendet kudo në orenditë që janë vendosur në familjen mbretërore. Çdo gjë lidhet me një kujtim të sajin, me një shije të gruas së njohur për zgjedhje perfekte... Çdokush do të donte të dinte gjithë jetën e saj, që kur u bë pjesë e derës "Zogu". Do të donte të dinte mendimet që kanë shoqëruar jetën e një "mbretëreshe jo të zakonshme" e një "mbretëreshe që njihte artin, dinte të fliste për një pikturë, apo kujdesej për librat". Por ndoshta Suzana nuk e mendoi ikjen e shpejtë, se lumturinë që i kishte falur shqiptarit do t‘ia kthente në një dhembje të pafund me ikjen e saj, ndoshta ikjet nuk i mendon askush dhe shumë rrallë na shkon në mendje se çfarë mund të lëmë pas saj... Suzana ka lënë gjithçka në mënyrën e sjelljes, në veprimet e njohura për ata që e njohën nga afër, por thellë jetën e saj private, gjithçka çfarë kaloi në "mbretërinë e shqiptarëve" e mori me vete atë pasdite që iku përgjithmonë. Ndoshta, kjo grua e dinte se ajo jetë kishte kuptim vetëm për të dhe nuk donte të linte pas leksione se si ishte ndier apo çfarë kishte jetuar ajo përkrah Mbretit Leka, edhe pse jo gjithmonë jeta e tyre kishte pasur dhe vështirësi. Ajo iku ashtu siç ikin mbretëreshat, duke marrë me vete të gjitha brengat që ndonjëherë kurora nuk ia linte t‘i shprehte...
Por, kujtimet për të orvaten vetëm në mendjen e Mbretit Leka, në orët kur endet i vetëm në vilën ku tashmë prej kohësh është transformuar familja mbretërore. Angazhimi i tij politik nuk i lë shumë kohë të mendojë për kohët e tij të bukura. Sigurisht që të gjitha këto momente kanë lidhje me Suzanën, me pasionet e saj që padashur u bënë dhe pasionet e tij. E thjeshtë dhe e bukur, Suzana ka qenë e vetmja grua e rëndësishme në jetën e tij, pas së ëmës Geraldinë. Tashmë, kur frymën e saj e gjen kudo në sendet e tij, ai ndihet më shumë se kurrë i sigurt për këtë. Do të donte që këto kohë ta kishte pranë vetes, të tymoste me të ndonjë cigare pikërisht në divanin e madh. Por Suzana nuk është më dhe kjo është gjëja më e trishtë në jetën e tij. Humbja në një kohë relativisht të shkurtër e dy femrave që ndikuan aq shumë në jetën e tij, mbretëresha Geraldinë dhe më pas gruaja Suzana, nuk ka qenë e lehtë për mbretin. Edhe pse i duhet të vazhdojë angazhimin e tij në platformat e njohura, që synojnë rikthimin e "mbretërisë së dikurshme" të shqiptarëve, ai nuk mund të mohojë kohët kur endet në kujtimet për to. Nëse Geraldina iku e lumtur se mundi të mbyllte sytë përgjithmonë në vendin e burrit që dashuroi kohë më parë, për Suzanën ishte ende herët të largohej. Ikja e saj i ka bërë më të trishta ditët e tij dhe i ka dhënë një tis të lehtë heshtjeje familjes mbretërore. Tashmë, ai duhet të kujdeset vetë jo vetëm për idealet që aspiron në politikë për të përmbushur ëndrrën shekullore, por edhe për të birin Leka, të vetmin fryt të bukur të dashurisë me Suzanën.

Trishtimi nuk i ka hije një burri, aq më tepër një mbreti. Kështu që, ai ka ditur ta fshehë bukur atë, për të vijuar udhën që e përkrahte edhe Suzana... Shprehet se dita e tij vazhdon të jetë e mbushur me angazhimet politike, me takime të ndryshme diplomatike në funksion të motos për rikthimin në pushtet.

E thjeshtë duket jeta në atë pallat ku tashmë jeton familja mbretërore. Kthimi në Shqipëri, përveç lumturisë që më në fund ishin në vendin ku duhet të ishin në fron, solli dhe momente të hidhura siç ishte ikja e dy mbretëreshave. Tashmë, në pallat orvaten dy burra. Një mbret dhe një princ. I pari suporton dhembjen, duke dashur të ndërtojë mirë platformën që do ta sillte sërish në fron dhe do të përmbushte misionin e familjes, i dyti, princi, ndihet i bindur se një ditë do të përmbushet dëshira e madhe e të atit. Vetëm se atë ditë, të dy e dinë mirë se më shumë se buzëqeshja e të parit të tyre Mbretit Zog, do të mungojë prania e dy mbretëreshave...


Pasionet për artet figurative


Mbreti flet pak. Me mënyrën e tij shpjegon se "mbretëresha Suzanë nuk ka qenë thjesht një pasiononte ndaj pikturës, por edhe një studiuese e artit figurativ". Vajza e Alan Robert Cullen-Ward dhe Phylis Doretha Myrray Prior, familja e së cilës kishte lidhje të hershme me familjen mbretërore të Britanisë së Madhe dhe të shumë vendeve evropiane, kishte përfunduar studimet e larta në Akademinë e Arteve në Sidnei, dhe më pas do të kryente një studim për arkitekturë. Por të qenit pjesëtare e një familjeje mbretërore, edhe pse asnjëherë në fron, e bëri atë të ishte thjesht një studiuese nga larg e artit, një njohëse e mirë e gjuhës së tij dhe një vizitore besnike e muzeve dhe ekspozitave që hapeshin në vende të ndryshme të botës. Mbreti Leka nuk ka si të harrojë mënyrën se si ajo e dashuronte artin... Më shumë se kushdo tjetër ai e di se ç‘do të thotë të jetosh me një grua që është artiste, se si ditët e tua shndërrohen çdo ditë ndryshe, duke mos i ngjarë njëra-tjetrës. Djaloshi që ka marrë një arsim ndryshe nga ai i Suzanës mund të shpjegojë një pikturë falë saj. Atij i mjafton vetëm një e vështruar për të kuptuar nëse një pikturë është e mirë. "Mbretëresha Suzanë ka qenë një studiuese e artit figurativ. Ne kemi shumë koleksione pikturash, por koleksioni më i spikatur është i një piktori të madh australian me emrin Kelly, si një nga koleksionet e rralla në botë", thotë ai.

Në koleksionin e pafund të pikturave që familja mbretërore disponon, ai di përmendësh çdo histori të atyre punëve. Suzana përzgjidhte ata autorë të njohur për kohën kur kishin jetuar dhe që përcillnin diçka përmes punëve të tyre. Ai sot i jep të drejtë gruas për çdo mendim që ka dhënë për këto punë, pasi ndonjëherë piktura mbush ato pjesë bosh që janë të trupin tonë. Ai mund të "takohet" me të ndërsa vështron pikturën e saj të preferuar, apo kur kujton kohët kur ishte shoqëruesi i saj në ekspozita të ndryshme...



Librat që lexon Mbreti


"Kontakti me librat është që në fëmijërinë e hershme, sepse Mbreti Zog dhe Mbretëresha Geraldinë kanë qenë të pasionuar mbas leximit, gjë të cilën ma kanë përcjellë edhe mua", thotë mbreti Zog. Biblioteka e madhe e familjes mbretërore, e cila shënon rreth 14,000 libra të llojeve të ndryshme është oaza ku ai ndalet shpesh për të shpenzuar atë kohë që i mbetet pas angazhimeve. Tashmë, kur Suzana nuk është më, dhoma e tij e gjumit është shndërruar në një dhomë leximi. Nuk është në gjendje të rrëfejë se cili është libri i parë që ka lexuar. Por rrëfimet e para sigurisht kanë qenë ato të Mbretëreshës Geraldinë e cila mundohej t‘i përzgjidhte përralla me kuptim djaloshit që mbante në prehër dhe që dikur do të ishte mbret. Ndryshe nga shokët e tij, orientimet e tij në fushën e të lexuarit qysh kur kuptoi se çfarë ishin librat kanë qenë librat historikë, ata shkencorë dhe gjithnjë e më pak romancat. Këto të fundit mund ta bënin pak të vështirë udhën e tij drejt parimeve mbretërore. Sentimentalizmat nuk përkrahen tek ata që shihen si lider të ardhshëm të një vendi. Padashur ai eci normalisht në shijet e të atit dhe në rekomandimet e së ëmës Geraldinë. Gruaja e mençur e dinte se djali i saj nuk mund të ishte asnjëherë një shkrimtar apo artist. Për familjet mbretërore një trashëgimtar i tillë do të ishte një "dramë". Sigurisht që nëse ai do të donte të ishte një artist, ata nuk do ta kishin penguar, por Zoti qe me ta duke i dhuruar një djalë që do të ecte në instinktet e historisë së familjes dhe do të pranonte të ishte udhëheqësi i ardhshëm i fronit.

Mbreti Leka pranon se "si gjatë adoleshencës, gjatë gjithë jetës, edhe sot librat marrin pjesën më të madhe të kohës që unë kam në dispozicion". Teksa e pyes nëse ka provuar ndonjëherë të shkruajë, gjë e cila ndodh zakonisht në kohën e adoleshencës, ai është i sinqertë teksa rrëfen se nuk e ka bërë asnjëherë një gjë të tillë. "Për hir të së vërtetës, nuk kam provuar asnjëherë të shkruaj". Por lidhja e tij me Suzanën, një vajzë që vinte nga një shkollë arti, rrëfen se thellë brenda tij edhe Mbreti i ka dashur artet...

Kjo s‘do të thotë se ai nuk ka qenë i ndjeshëm, vetë kontakti i vazhdueshëm me librat e rrëfen një gjë të tillë, por prirjet e tij kanë qenë gjithnjë më të sakta. Në bibliotekën e familjes mbretërore, në morinë e librave që preken lehtë nga duart e Mbretit Leka, një pjesë e mirë e librave i përkasin letërsisë shqipe. Mes atyre librave tashmë ai ka autorët e tij të preferuar. "Kam lexuar Gjergj Fishtën, Sulejman Krasniqin (Dardanët), dhe më pëlqen Ismail Kadareja", thotë ai.
Në raportimet që stafi i tij mundohet t‘i bëjë, nuk janë jashtë edhe raportet për kulturën. I mbushur tashmë me instinktin e trashëguar nga Suzana për artet, ai kërkon të jetë koherent me atë çfarë ndodh në artet tona. "Kultura shqiptare po mundohet çdo ditë e më shumë nga handikapi që i krijoi diktatura. Sot është e lirë, por unë mendoj se duhet të evidentohen më shumë vlerat e kulturës sonë kombëtare", thotë ai.

Geraldina, ose modeli bashkëkohor i Penelopës

Në kohën e lulëzimit të suksesit të "Beatles", Mbretëresha britanike, apo ndoshta njerëzit e oborrit, menduan se nuk do të ishte keq që djemtë e kitarave të krijonin një këngë për të.

"Beatles" e provuan të krijonin një këngë për të dhe arritën të kompozonin një frazë muzikore, fare të shkurtër, jo më shumë se 30 sek, me dy vargje të vetme: "Mbretëresha është një zonjë e bukur / Mbretëresha është një zonjë e bukur/dhe ç‘të themi tjetër për të!"

Dikur edhe Shqipëria kishte një Mbretëreshë. Ajo u martua me Ahmet Zogun në vitin 1938. Nuni i saj qe Konti Ciano. Qe zgjedhur midis shumë vajzash të familjeve aristokratike evropiane e aziatike, prej mbesave të sulltan Abdyl Hamitit e deri tek oborri i Viktor Emanuelit, prej Pashës së Elbasanit deri te bejlerët kryezinj të Gjakovës. Në Tiranë nuk e priti asnjë këngë, si Mbretëreshën britanike: pjesëmarrësit kënduan dhe kërcyen me folklor matjan.

Në fakt, është e tepërt të mendosh se Geraldinës mund t‘i kushtohej një këngë. Ajo rrojti vetëm një vit në Shqipëri, në atdheun e vet të dytë, prej të cilit u largua për shkak të pushtimit vetëm një ditë pasi kishte lindur Lekën princ. Ajo nuk rrojti as në atdheun e vet të burimit, në Hungari. Gjithë jetën duke u endur nga Evropa në Afrikë dhe prej andej në Azi e në SHBA. Dhe gjatë gjithë asaj kohe, breza të tërë u rritën me urrejtjen për Mbretin dhe mbretërinë. Çuditërisht për Mbretëreshën Geraldinë askush nuk ka shkruar qoftë dhe një fjalë të keqe. Në gjithë vendet e Lindjes gratë e të parëve janë akuzuar për pushtet ndaj burrave të tyre dhe madje edhe në vendimmarrje të mëdha historike. Ato janë akuzuar për gjithfarëlloj komplotesh korridoreve dhe salloneve lindore gjatë luftës së ftohtë. Si ndodhi kjo me Geraldinën?! Ndoshta ngaqë ajo nuk u ankua kurrë për fatin e saj të mbrapshtë? Ndoshta pse gjatë gjithë jetës e gëzoi kurorën vetëm një vit dhe gjithë kohën tjetër e kaloi thjesht duke bërë sikur ishte Mbretëreshë, siç ia kërkonte nderi i oborrit, por ndërkaq, nuk dëgjuam të thotë as edhe një shprehje pakënaqësie ndaj popullit shqiptar? Përkundrazi, në një letër dërguar Të Madhit Kadare në vitin 2002, ajo e quan Shqipërinë si "vatrën e qytetërimit e civilizimit në Ballkan" e gjuhën tonë si një "gjuhë e mrekullueshme" e me "një identitet të veçantë kombëtar".

Geraldinë është një fjalë që vjen nga latinishtja - e huajtur edhe në anglisht - herald, me kuptimin lajm. Po ç‘lajme, apo ç‘kumte i solli Shqipërisë kjo zonjë ? Kontesha e re e ardhur nga qendra e Evropës, erdhi për t‘u bërë Mbretëreshë e shqiptarëve e u pagëzua asokohe nga shtypi i huaj si Zonja e Bardhë, ndonëse në fakt nuk provoi dhe aq shumë ditë të bardha. Jo pa qëllim Kadare e quan ardhjen e saj në Shqipëri si një mesazh fisnik për të gjithë ne, se "Atdheu mund të jetë i dashur dhe kur është i varfër dhe i vështirë". Pak ditë më parë u përkujtua vdekja e Mbretëreshës Geraldinë. Në fakt, nëse 99% e shqiptarëve e njohin historinë e tyre, më pak se 1% e intelektualëve, historianëve, qoftë edhe e gazetarëve evropianë e njohin atë. Ishin të ftuar shumë studiues shqiptarë, por dhe të huaj. Shumica prej të cilëve donin ta njihnin nga afër këtë pjesë të dokumentuar tashmë të historisë sonë, atë të monarkisë. Në këtë ceremoni kishte dhe specialistë të Shoah, të cilët kishin gjetur fakte dhe dëshmi se Mbretëresha Geraldinë dhe Mbreti Zog kishin ndihmuar në strehimin e hebrenjve gjatë deportimit të tyre nga Evropa Qendrore në vitet ‘30 - ‘40. Të tilla fakte ata janë duke i hulumtuar çdo ditë dhe janë të bindur, thonë më tej, se këta artikuj duhen botuar që bota të informohet se sa të gatshëm kanë qenë autoritetet qeveritare shqiptare të mirëprisnin hebrenjtë për t‘i shpëtuar planit të Hitlerit, ai i "Shfarosjes masive".






Etienne Bommier, kolonel, doktor i shkencave, nëndrejtor i Qendrës Kërkimore të Ideve dhe Doktrinave pranë Ministrisë së Mbrojtjes të Francës ishte i ftuar në ceremoninë e 5-vjetorit të vdekjes së Mbretëreshës Geraldinë si studiues i kësaj periudhe, por dhe si dashamirës i traditës dhe historisë shqiptare.





Si e shpjegoni, sipas mendimit tuaj, dhe nga sa keni konstatuar gjatë kontakteve në Shqipëri, faktin që nuk ka njohje ndërkombëtare të gjerë realiteti shqiptar i viteve 1930 për marrjen në mbrojtje të hebrenjve?


Unë mendoj se Shqipëria ka kaluar një periudhë shumë të vështirë pas luftës. Unë vetë, gjatë viteve të shkollimit në Francë, midis viteve 1960-1973, kurrë nuk kam dëgjuar të flitet për Shqipërinë, madje as në aspektin gjeografik, ku ndodhet ky vend. Dinim diçka, që i përkiste rajonit ballkanik, në kuadër të gjeografisë së Evropës, por vetë Shqipëria ishte një "njollë e bardhë" si imazh. Përfytyroja, pa kuptuar asgjë, se mund të ishte si diçka kineze. Domethënë, në atë kohë nuk mund të lindte interesimi për këtë vend dhe nuk është aspak e habitshme të kenë mbetur ende gjurmë nga kjo.


Megjithëse një vend aleat i Italisë fashiste, gjatë periudhës monarkike, sidomos pas shpalljes së doktrinës hitleriane "Final Solution", Shqipëria u hapi kufijtë qindra hebrenjve të vendeve të Evropës Qendrore. Mendoni se ky fakt duhet të jetë një pikënisje për të reflektuar jo vetëm për të shkuarën tonë, për të shkuarën e kontinentit, por edhe për zhvillime të sotme, sidomos për tolerancën ndëretnike e ndërfetare dhe respektimin e dinjitetit të njeriut?


Ju keni plotësisht të drejtë. Nuk mund të ngatërrohen kujtimi me kujtesën. Kujtesa është e gjallë. Për shembull, thuhet "është në kujtesë", "le gjurmë në kujtesë" etj. Nëse ju lini gjurmë në kujtesë me ngjarjet tuaja, ju mund të jeni krenarë. Brezi i ri ka nevojë të njohë të shkuarën, ka nevojë për modele. Ju mund ta propozoni këtë si një sjellje politike në sintezë. Megjithëse vendi juaj po e çudit atë pjesë të Evropës që nuk e njeh historinë e tij, përfytyroj se Shqipërisë i duhet të përshtatë paradigmën e luftës kundër racizmit, antisemitizmit, përjashtimit të të gjitha formave të ekstremizmit. Pak vende kanë mundësi ta përgatisin brezin e ri me një formim të tillë.


Mendoni se ka diçka logjike që e lidh martesën e ish-mbretit Zog, që ishte i besimit mysliman, me Mbretëreshën Geraldinë, që ishte e besimit të krishterë; nga njëra anë, dhe tolerancës së shfaqur nga shteti i kryesuar prej tij ndaj hebrenjve në rrezik?


Për t‘iu përgjigjur kësaj pyetjeje, më duhet ta studioj më mirë historinë e popullit tuaj, të cilën nuk mund të pretendoj se e njoh mjaftueshmërisht. Mua më ngjan e mundshme që Mbretëresha Geraldinë të ketë ndikuar në veprimet e të shoqit, Mbretit Zog. Por vetë Mbreti, duke marrë vendimin që të martohej me një të krishterë, kur e kishte plotësisht të mundshme të njihte e të zgjidhte një princeshë myslimane shumë të pasur, manifestoi nga ana e vet një traditë shumë të thellë tolerance që mund t‘i shërbente popullit të vet. Të gjitha këto së bashku dëshmojnë se populli shqiptar rronte me traditën e gjallë të mikpritjes dhe mbrojtjes së të huajve, veçanërisht sa u takon hebrenjve.




Në lidhje me Mbretin Zog në Shqipëri ka pasur debate të pafundme. Në të kundërtën, për Mbretëreshën Geraldinë gjithnjë ka ekzistuar një nderim i veçantë, herë i heshtur e herë i shpërfaqur. Ka qenë dhe është një fenomen i rëndomtë në Evropën e Lindjes që zonjat e para të përfolën dhunshëm. Kjo ndodh sot për shembull me të venë e E. Hoxhës. Më keq ka ndodhur me Elena Causescu-n, e cila u pushkatua bashkë me të shoqin. Historia e përbaltjes është përsëritur edhe me Ludmila Zivkova-n. Në Shqipëri po përsëritet e njëjta histori me të gjitha "first lady-t" politike, edhe të periudhës së pluralizmit. Mendoni se ky përjashtim i mbretëreshës Geraldinë nga përfolja ka një kuptim më të thellë se thjesht simpatia?

Kam përshtypjen se nuk e kam
kuptuar dhe aq mirë pyetjen tuaj.
Unë kam lexuar mjaft për jetën e
Geraldinës. Mua më duket se ajo
asnjëherë, kurrë, nuk ka kërkuar
ndere dhe gjatë gjithë ekzilit të saj
të gjatë i qëndroi besnike popullit
shqiptar. Me sa e njoh unë këtë
çështje, edhe populli shqiptar e di
këtë gjë dhe i është mirënjohës.
Ajo ishte krejt e zakonshme në
krahasim me gratë klasike të
dikurshme të burrave të shtetit.
Ajo mund të admirohet për këtë
sjellje të lartë dhe mbetet një
shembull edhe sot.
Mbretëresha Geraldinë
kishte një atdhe të lindjes
(Hungarinë) dhe një atdhe
të jetës (Shqipërinë). Por
ajo jetoi pa asnjërin atdhe
të saj gjatë gjithë jetës.
Mund të thuhet se jeta e saj
qe një eksodus biblik.
Ndonëse mund të duket figurative,
a nuk ju ngjan se roli
i saj i njohur për të zbutur
politikën mbretërore ndaj
një populli në eksod, siç
ishin hebrenjtë, u shpërblye
shumë keq? A kanë
detyrime brezat e sotëm për
të ndrequr diçka?
Mërgimi i Mbretit Zog dhe i
Mbretëreshës Geraldinë, me një
rikthim pas 60 vjetësh ekzil, me të
vërtetë ka një ngjyresë biblike.
Por nëse do të ngulmonin ta trajtonim
pikërisht si të tillë, ka rrezik
që shembulli të kthehet në
kundër-produktiv. Për mendimin
tim është më shumë një lloj besnikërie
ndaj popullit shqiptar, e ngjashme
me atë të Penelopës mitologjike.
Ç‘figurë mund t‘ju sillte
ndërmend me një krahasim
të shpejtë imazhi i Mbretëreshës
Geraldinë?
Po i kthehem edhe një herë
asaj çka kam shkruar më parë. Dy
pyetjet e fundme janë shumë të
vështira. Unë mendoj se për t‘iu
përgjigjur këtyre dy pyetjeve është
e nevojshme të studiohen burimet
arkivore, duke u thelluar në
to. Geraldina, vajzë hungareze,
duke u martuar me Mbretin Zog,
"u martua" gjithashtu me
mendësinë dhe traditat shumë të
bukura shqiptare. Ajo u qëndroi
pranë shqiptarëve. Janë arkivat
ato që do të dëshmojnë e do të lejojnë
të thuhet (në)se ajo u mbeti
besnike përgjegjësive të saj fillestare
të "martesave"; (në)se ajo e
vuri veten në shërbim të atyre
familjeve hebraike në rrezik të
Evropës Qendrore, prej nga ajo
vinte; duke evidentuar shumë
qartë vijimin e të njëjtit qëndrim
politik të vendit të prejardhjes. Ky
është një akt shprehës i një kuraje
shumë të fortë, që meriton të
nënvizohet.
Ju më pyesni se për çfarë mund
të të bëjë të mendosh kjo Mbretëreshë.
Unë do t‘ju përgjigjesha se
lartësi të tilla të kurajës janë
mbikombëtare, qëndrojnë mbi
nacionalizmat. Ju, që jeni shqiptare,
e dini shumë mirë se
Nënë Tereza nuk është vetëm shqiptare,
as vetëm një indiane e
përshtatur, por i përket njerëzimit
të tërë. Shembulli i saj vlen për
të gjithë. Derisa arkivistët t‘i kenë
hapur e publikuar të gjitha dhe të
mos ketë mbetur më shkas për
kontestime, kemi të drejtën të reflektojmë
për shembullorësinë e
Mbretëreshës Geraldinë për sa u
takon sjelljeve dhe besnikërisë të
saj ndaj martesës, duke i parë këto
të lidhura edhe me shpëtimin e
familjeve hebraike në kohën e
mbretërisë. Kur këto procese të
jenë përfunduar, mund të pohojmë
se kemi një model sjelljeje
suverene për njerëzimin.
Të kthehemi te roli i
mbretërisë shqiptare për
shpëtimin e hebrenjve.
Çfarë ideje arritët të formonit
rreth këtij realiteti
gjatë qëndrimit në Shqipëri?
Mendoni se këtu ka
një grupim njerëzish të interesuar
që do të mund të
krijonin një "portal" bashkëpunimi
me studiues të
huaj për këtë çështje?
Kam mbetur tërësisht i befasuar
nga natyrshmëria e bashkëbiseduesve
që takova në Tiranë,
në mënyrë të veçantë nga
takimi me drejtorin e Muzeut
Kombëtar z. B. Meta. Të gjithë
më kanë pritur me shumë sinqeritet,
mund të them dhe me
pak habi, sepse unë nuk isha një
i huaj pa ndonjë predispozitë
dhe pa interesa sa i takon Shqipërisë.
Fillimisht me njohje të
drejtpërdrejta dhe më pas
përmes një tryeze të përbashkët
debati, vërejta se jo të gjithë e
prisnin që qëllimi ishte të bëja
të njohur një pjesë të historisë
së vendit tuaj, veçmas atë sjellje
të shkëlqyer të një populli e të
një shteti që paraqitet ndaj hebrenjve.
Unë kam lexuar çfarë
është shkruar edhe për periudhën
1943-1944, por është
shumë e qartë se ekziston "një
minë për t‘u shpërthyer" sa i
takon periudhës monarkike në
vitet 1933-1939. Ndër të tjera
kam gjetur fakte se udhëtimi i
shkencëtarit të njohur hebre A.
Ainshtajn (A. Einstein) drejt
Amerikës (pas vitit 1933) mund
të ketë kaluar i pajisur me një
pasaportë shqiptare, dhe për
këtë ngjarje nuk dihet asgjë në
Francë!
Mendoni se bota e sotme
ka nevojë morale për
bërjen të ditur të atyre
modeleve që kanë ekzistuar
para shpërthimit të Holokaustit
dhe gjatë Shoah?
Gjykoni se Shqipëria mund
të jetë një prej këtyre modeleve?
Thellë-thellë, unë mendoj se
populli shqiptar ka demonstruar
kundrejt botës se nuk ekziston
ndonjë pikë kritike, përtej të
cilave nuk mund të mbrohen
vlerat. Shqipëria është një vend
i vogël, i varfër dhe megjithatë,
e vetme siç ishte, u tha "jo" politikave
të fuqive të mëdha të atyre
kohërave dhe atyre që e
mbështetnin atë politikë, të
shfarosjes masive të hebrenjve.
Ky është një fakt që meriton vëmendje.
Evropa, që mban flamurin
e mbrojtjes së të drejtave
të njeriut, duhet të vijë në Shqipëri,
të njohë modelin e saj
dhe të krahasohet me të, dhe të
nxisë edukimin e brezave të rinj.

http://www.gazeta55.net:80/index.php?artikulli=113