Nga Terenc Toçi

Nga Terenc Toçi

 

 

http://www.gazetatema.net/index.php?gjuha=0&category=0&id=3282 2008-09-11

Takimi im me Zogun në Romë nën hijen e Koloseumit

Zogu, Mbreti i Shqiptarëve (3)

Vijon nga numri i kaluar

Në Elbasan - 16 shkurt 1916 - ai nuk e la veten të flinte në gazmendin që e kishte zatetur, po për të mundur që t'u bënte

ballë të gjitha ngjarjeve dhe që të mund t'i thoshte ushtrisë bullgare që po afrohej, se nuk ekzistonte asnjë arsye politike,

ushtarake dhe juridike për të dhunuar flamurin kombëtar të Skënderbeut, krijoi një Asamble Kombëtare të përkohshme, organizoi

shërbimet e shtetit të cilat mungonin, përmirësoi e plotësoi brenda mundësisë ato që ekzistonin dhe u vu në krye të një

komiteti që do të përgatiste për datën 18 mars një Asamble të madhe definitive, e cila mund të drejtonte fatet e atdheut

gjatë Luftës Botërore.

Në këtë Asamble qenë thirrur dhe përfaqësuesit e kolonive shqiptare jashtë.

Po Austria mendonte ndryshe. Ndërkaq, August Kral, - sado zbatues i zoti i direktivave të Vjenës, mori vesh për përgatitjet,

nga një letër e Zogut, i cili i shprehej se duhej ta konsideronte miqësore, nismën shqiptare që synonte të siguronte triumfin

e parimit të nacionalitetit, dhe madje larg nga çdo kundërshti kundrejt popujve miq të Monarkisë Austro-hungareze, - zbulon

se cilat ishin qëllimet e albanofilisë vieneze: një numër i madh batalionesh hyri në Elbasan duke i dhënë fund çdo

përgatitjeje e duke kërcënuar për zbatimin e ligjit ushtarak. Jo vetëm që bëri këtë, por ushtria i shtriu degëzimet e veta në

të gjitha ato zona që nuk ishin pushtuar nga ushtria kundërshtare.

Në këto rrethana ushtria austriake bëri çmos për të mos e nervozuar Mbretin e ardhshëm dhe prandaj ajo i dërgoi një komision

me në krye Princin Windischgraetz, duke e ftuar që të merrte pjesë në një nismë të sinqertë bashkëpunimi e duke i zgjedhur

gjithashtu si dhuratë gradën e kolonelit austriak.

Megjithëse mjaft i mërzitur, Zogu nuk e la veten që të rrëmbehej nga zemërimi, e mbajti veten dhe kështu gjeti fjalë

mirësjelljeje dhe falenderimi përkundrejt nderit që po i bëhej, po, në të njëjtën kohë, diti të gjente mënyra për ta

mënjanuar me takt ftesën që komanda austriake i bënte për bashkëpunim.

Atëherë e lutën që të shkonte në Shkodër që të bisedonte me August Kralin, i cili nuk deshi t'i nënshtrohej këmbënguljes së

patriotit kurajoz, influencës së të cilit ai i druhej.

Dueli ndërmjet përfaqësuesit dinak të imperializmit austrohungarez dhe pinjollit të nacionalizmit shqiptar ka qenë dramatik.

I pari është strukur në atë formulë që atij i duhej patjetër për të ardhmen e Shqipërisë, një "bashkëpunim i sinqertë" -

ndërsa i dyti, e kundërshtonte vazhdimisht duke deklaruar se sinqeriteti dhe shtypja nuk mund të bashkëjetonin, sepse

pretendimi nga ana e Austrisë që t'ia siguronte vetes administrimin e brendshëm të vendit ishin të papajtueshëm me

sovranitetin e një populli të pavarur, të cilin po e zhvishnin nga të drejtat e tij të ligjshme që të ishte i zoti i tokës së

vet.

Nuk bënë aspak dobi as përkëdheljet frenuese as kërcënimet; të parat ai ia hidhte poshtë me indinjatë, kurse të dytat, me një

buzëqeshje mirësjelljeje tallëse dhe përbuzëse.

Në këto kushte August Kral vendosi ta pushtonte kështjellën duke e rrethuar me një mirësjelljeje të plotë.

I krijoi mundësira shëtitjesh dhe qëndrimesh plot qejfe gjatë bregdetit dalmat, duke bërë që Atë ta prisnin kudo me nderime

të mëdha. Ka qenë pikërisht në këtë periudhë që Ai fluturoi për herë të parë me aeroplan, duke ruajtur nga ky rast një kujtim

të gjallë humoristik të frikës që kishte pasë rrëmbyer funksionarin e lartë vienez që e shoqëronte gjatë fluturimit. Edhe

sot, Ai qesh, në rast se dikush ia hedh fjalën mbi këtë argument.

Madje, as dhe nderimet e mëdha që iu bënë e as dhe pritjet princërore dhe përkujdesjet e tjera të të gjitha llojeve, nuk

vlejtën aspak që ta bënin Zogun të ndërronte rrugë.

"Nuk ka mundësi", përgjigjej Ai, "t'ju duam me të vërtetë fort, nëse duhet t'ju shërbejmë, nëse na vihet në diskutim e drejta

për të qenë zotër në shtëpinë tonë. Ju keni ardhur këtu për të përzënë serbët dhe jo për të shtypur shqiptarët; ju jeni duke

bërë një luftë, për të cilën ne nuk jemi fajtorë. Nëse së bashku kemi interesa të ndërsjellta për të luftuar serbët,

koinçidencë kjo që është e dobishme edhe për ne, por gjithsesi ne nuk mund të heqim dorë nga sovraniteti ynë tokësor. Duke i

përzënë serbët nga Shqipëria, ju keni eleminuar një padrejtësi të hatashme dhe do të bënit një punë të merituar duke ia

kthyer vendit tonë të gjitha tokat ku flitet gjuha jonë; - por fatkeqësisht, në vend të kësaj vepre kalorsiake drejtësie, a

mos po doni të zini vendin e armiqve tanë? Këtu nuk bëhet fjalë për tokat e tyre, po për tokën shqiptare!"

Këto argumente - që rriheshin ditë për ditë, po gjithmonë pa kurrfarë rezultati, - nuk mund të refuzoheshin me argumente

seriozë, duke lënë autoritetet e larta austriake në një gjendje që s'dinin se nga t'ia mbanin. Por ama këtyre të fundit duhet

t'u njihet merita që e kanë respektuar deri në një farë pike këtë personalitet të madh, magjepsës të djaloshit kundërshtar

për kurajon e madhe dhe bisedimet e sinqerta dhe gjeniale të tij.

Po, nëse August Kral hiqte dorë nga dëshira për ta eleminuar djaloshin e rrezikshëm idealist, me anë të shumë mjeteve

politike ose luftarake që kishte në dorë, ai megjithatë nuk mund të hiqte dorë nga dëshira që, të paktën, t'ia neutralizonte

Atij aspiratat e zjarrta. Kështu që ai ia nisi me frikësime konkrete, me qëllim që ta bënte t'i vinte gishtin kokës, duke i

shkatërruar grupet që formonin unazat e zinxhirit zogist, duke ia goditur sidomos oficerët.

Po për tre nga oficerët besnikë të Zogut, të cilët u pushkatuan nën pretekstin se gjoja po konspironin kundër Trupës Vepruese

ushtarake austriake, populli i Matit automatikisht dhe pa e zgjatur më shumë, vuri në zbatim ligjin e talionit (hakmarrjes

kokë për kokë - shën. i red.), kundër oficerëve e ushtarakëve austriakë.

Dhe meqë dhe ky sistem doli se ishte gjë e rrezikshme ata ua hynë atëherë masave të sistemit të goditjeve të fshehta e

sfilitëse policeske, e cila, në disa ambjente vieneze kishte pasur mjeshtra të mëdhenj. Filluan të përndjekin parinë si dhe

popullin e thjeshtë duke i çarmatosur, duke i internuar e ngujuar shtëpitë e tyre me urdhër të prerë që të mos lëviznin në

kurrfarë mënyre.

Po ama këto masa parandaluese, sado të efektshme që të ishin, s'ishin kurrsesi të tilla në mjedisin drithërues, që kishte

krijuar Udhëheqësi, t'i detyronte populllin që të hiqte dorë nga rezistenca. E panë pra të udhës që të merrnin masa të

përkohshme në pritje që të vendosnin një masë rrënjësore. Dhe rasti për një gjë të tillë u paraqit, aspak për meritë të

funksionarëve dhe të oficerëve të trembur: ky rast qe vdekja e Perandorit Franc Jozef dhe hipja në fron e Karlit I-rë.

Kështu falë një pune propagandistike të agjentëve ose aftësisë së madhe profesionale, u përgatit terreni që të dukej një gjë

fare e natyrshme që një delegacion shqiptarësh, në shenjë mirësjelljeje dhe miqësie, duhej të shkonte në Vjenë për t'i

paraqitur urimet Perandorit dhe se nga ana tjetër, ky delegacion duhej të kishte në krye të vet një personalitet të lartë, si

për shembull Zogu.

Ftesës së servirur në kësi formash, Ai e pati të pamundur që t'i shmangej si edhe një udhëtimi në Vjenë, pa e ekspozuar veten

ndaj rreziqesh fatale, në të cilat madje po kërkonin pretekst për ta hedhur.

Në të vërtetë, këtu bëhej fjalë për një kurth të tillë ku mundësia ishte që secili që do ta fuste këmbën në të, do ta pësonte

si luani, i cili do ta këpuste vetë këmbën për të mos mbetur i zënë në të: - gjykohej fare e pamundur që djaloshi të mundej

të arratisej lehtësisht nga Vjena. Në fakt, sapo arriti atje, Ai qe trajtuar me nderime shumë të mëdha si dhe me kortezi të

zgjedhur, po, në çastin e largimit, i lanë të kuptonte se Atij nuk mund t'i lejohej kthimi në Shqipëri.

Protestat as që pinë ujë fare.

Dhe argumentet ndaj një ndalimi të tillë nuk mungonin: këto përbëheshin nga një masë arbitrare dhe e pasinqertë, sepse, një

mysafir i ardhur në Austri për t'i paraqitur Perandorit urime, po trajtohej si një rob lufte, gjë kjo që nga kohëra që

s'mbaheshin mend fare, ishte në kundërshtim jo vetëm me zakonet ndërkombëtare, po madje nuk pajtohej kurrsesi as dhe me

normat më elementare të shoqërisë njerëzore.

Qeveria e Vjenës nguli këmbë në të vetën.

Iu desh t'i nënshtrohej realitetit dhe të dhe të priste me durimin e një njeriu të fortë, zhvillimin e ngjarjeve.

Por duhet thënë se dy vitet që Ai kaloi në Vjenë, i vlejtën shumë për të ardhmen.

Zogu, i cili, veç Stambollit, nuk kishte njohur botë tjetër, u zhyt në studimin e jetës perëndimore me atë pasionin e atij që

i ka vënë vetes një mision, sa të madh, aq edhe të lartë.

Kështu studioi historinë, e cila edhe sot është për të një pasion i pashterrshëm, mësoi gjermanishten dhe kërkon të njohë

virtutet dhe të metat e jetës perëndimore.

Nga këto konkluzione, siç do të shihet në vendin e duhur, Ai i vuri ato në përdorim në Mbretërinë e tij.

Jo më kot, duke vizituar Muzeumin Perandorak, ai kërkoi dhe pá përkrenaren e Skënderbeut, madje dhe e vuri në kokë. E pastaj

u orvat ta tundte edhe shpatën e tij të madhe!

Në këtë, ai sikur kërkonte një bekim dhe një frymëzim.

Dhe ashtu siç i kërkoi.

Iu dhanë që të dyja.

IV.

Ministri i Brendshëm

Me Mbretin e ardhshëm të shqiptarëve, jam njohur fizikisht në Romë, në një prej hoteleve të mëdhenj të Urbeve.

Ishte viti 1919. Politika italiane e asaj kohe nuk ishte fashiste dhe kundrejt Shqipërisë nuk kishte ndonjëfarë programi të

qartë e të përcaktuar mirë. Gabimi kryesor ishte dyshimi ndaj nacionalistëve shqiptarë të cilëve u jepej përshtypja se Italia

i konsideronte armiq. Më kot isha përpjekur për të nxjerrë në pah se pjesa më e madhe e nacionalistëve shqiptarë kishte pasur

si model për Shqipërinë si vend i lirë e të pavarur, pikërisht modelin italian të luftës për pavarësi.

Zogu, në këtë ambient meditonte, studionte njerëzit dhe gjërat.

Bënte rregullisht vizita, qetësisht, por dhe me pasion në monumentet kryesore romane, por në orët e pushimit, nëse nuk

harrohej në ndonjë argëtim rinor, reflektonte.

Me këtë rast, - kam harruar deri tani që ta bëj të njohur këtë konstatim timin rreth karakterit të tij - Ai meditonte gjatë

dhe në detaje, për diçka të rëndësishme; studionte një plan në të gjitha hallkat, pa shkruar asgjë duke bërë gjithçka vetëm

nëpërmjet kujtesës; ndante veprimin në fazat e tij dhe nuk fliste me njeri, ndërsa atij që tentonte t'ia zbulonte se çfarë

ishte duke menduar, Ai i furnizonte bujarisht gjëra të tjera!

Qoftë si Drejtor i Përgjithshëm i Zyrës së Shtypit, qoftë si bashkëpunëtor i ngushtë gjatë Asamblesë Kushtetuese të

1924-1925, e më në fund qoftë si Sekretar i Përgjithshëm në kohën e Republikës, Ai rrallë më ka treguar se ku synonte kur

ishte puna për gjëra që kërkonin një fshehtësi të madhe... gjatë bisedave të Tija me vetveten. Prandaj mendoj sot se, - duke

rishikuar ngjitjen e tij të shpejtë në shkallët e pushtetit, - Ai kishte skicuar ringritjen e Fronit Shqiptar pikërisht më

1920, kur ishte pezulluar nga një Parlament që bënte kontrabandë votash.

U njohëm dhe krijuam një simpati reciproke në Romë, në atë atmosferë madhështie që zbret nga një buzëqeshje hyjnore,

nëpërmjet një dielli të bukur që bën të gëzueshme jetën, drejt monumenteve gjigante artistike të një arti sublim si dhe të

monumenteve perandorakë politikë e ushtarakë që të disiplinojnë edhe gëzimin.

Në atë kohë isha mjaft i trishtuar.

Nuk gjeja qetësi ndaj faktit që Italia, e lindur nga parimi i kombësisë, duhet të dilte në kundërshtim me vetveten. Kisha

frikë se Shqipëria ishte e dënuar që të zhdukej për shkak të një vizioni të gabuar të interesave kombëtare italiane, ose për

shkak të përfitimeve që s'kishin asgjë prej dinjitetit roman, e më në fund, për shkak të llogarive kriminale të disa

grabitqarësh të tokave të të tjerëve, të cilët me sa duket ishin nxitësit e prishjes së moralit ndërkombëtar. Dhe një ditë,

në sallonin e një hoteli, Zogu më fiksoi në sy seriozisht dhe qetësisht - pati një nga ato vështrimet e tij të metaltë, - më

tha me bindje dhe vendosmëri, por me tonin e një njeriu që po të propozon një udhëtim për qejf:

-Pa u dërdhur gjaku rrëke, ne nuk do ta varrosim shqiponjën tonë!...

Admirova me zemër besimin e djaloshit, por nuk formova ndonjë bindje qetësuese, sepse mendoja se nuk ishte e lehtë të

shpëtoje një popull të përçarë e të varfër, i kërcënuar nga njëmijë rreziqe, i mbetur në mëshirën e dikuj që ishte shumë më

agresiv se ai.

Jam i kënaqur të konstatoj se nuk kisha llogaritur disa elementë të paparashikuar, që është rasti të përdorim fjalët e të

tjerëve për t'i përcaktuar: "Njerëz të sajuar nga Providenca Hyjnore".

Prej një njeriu të tillë nuk parashikova shpërthimin e një gjeniu.

Zogu u kthye në atdhe.

Kishte bërë këtë rrugë: Burgajet - Durrës - Vienë - Romë - Burgajet.

Ishte rikthyer me një eksperiencë e bagazh të pasur njohurish serioze e të sistemuara, që ia rrisnin vlerën dhuntive të qarta

natyrore.

Nuk është rasti të analizojmë ngjarjet që krijuan heronj, martirë dhe tradhtarë. Shumë prej personaliteteve me peshë të

tragjedisë së madhe që filloi më 1913 e deri në ditën kur u shpall Legaliteti (më 24 dhjetor 1924) i më të fortëve e më

patriotëve - siç do ta shohim më poshtë - janë të gjallë. Dhe nuk duhet të bëjmë nekrologjinë e të gjallëve, as të bëjmë

katilinarie të panevojshme (kritika therëse - shën. i red.).

Eshtë fakt i qartë që pasioni politik ka bërë që të kryhen shumë gabime.

Le t'i kalojmë.

Po ndalemi në faktin se që nga Kongresi i Lushnjes, i hapur më 21 janar 1920, doli një regjencë e përbërë nga katër patriotë

të padiskutueshëm: Monsinjor Luigj Bumçi, Aqif Elbasani, Abdi Toptani dhe doktor Mihal Turtulli; dhe një ministri që ndjente

që atëherë përplasjet krahinore, por që kishte si shtyllë kurrizore të të gjithë qeverisë, figurën e ministrit të Brendshëm

Ahmet Zogu.

Akti i parë qeveritar i Tij mban datën 31 janar 1920 dhe është një apel drejtuar kombit. Me të jep arsyet që i kishin shtyrë

kongresistët të deklaronin të rënë Qeverinë e Durrësit, dhe i kërkon ndërgjegjes patriotike shqiptare të mbështeste më fort

qeverinë e vendosur në Tiranë, që ishte caktuar si kryeqytet provizor.

Megjithëse kanë kaluar gati 20 vjet që nga ajo kohë, ruhet ende i fortë kujtimi i energjisë së shpërhapur nga Ministri i ri i

Brendshëm dhe kujtimi i taktit të tij politik me të cilin arriti të përballonte intrigat e panumërta politike që

përqendroheshin në Tiranë nga çdo cep e skutë e vendit.

Qeveria e re, megjithëse doli në emër të të gjithë popullit shqiptar, nuk e ushtronte pushtetin e saj përveçse në një zonë të

ngushtë që përfshihej ndërmjet lumejve Mat e Vjosë. Sepse Korça, Pogradeci, Verça e Shkodra ishin në dorë të trupave

franceze, një zonë e vogël në jug ishte nën sundimin e grekëve, zona përgjatë Drinit u ishte dorëzuar serbëve nga gjenerali

francez Franchet d'Espérey, dhe gjithë zona tjetër e mbetur jashtë pushtetit të qeverisë, ishte në dorë të qeverisjes

ushtarake të ushtrisë italiane.

Përreth Zogut ishte një greminë dhe një shkretëtirë parasëgjithash morale.

Shtresat e popullit, nëse do të analizoheshin një për një, ishin përgjithësisht amorfe, dhe konsideroheshin të shëndosha, kur

nuk ngatërroheshin ndërmjet fesë dhe kombësisë. Kështu, shumë muslimanë e mbanin veten për "turq", jo pak ortodoksë

vetëquheshin "grekë" dhe katolikët nxiteshin nga propagandistët të mos besonin në vëllazërinë dhe patriotizmin e

bashkëkombasve të tjerë.

Vijon në numrin e ardhshëm

Përktheu: Beqir Ajazi, Neritan Kolgjini

http://www.gazetatema.net/index.php?gjuha=0&category=0&id=3290  2008-09-12

 

1920. Si i dëboi Zogu serbët nga Shkodra dhe veriu i Shqipërisë

Zogu, Mbreti i Shqiptarëve (4)

Vijon nga numri i kaluar

Ata që hapur e pa kushte ishin patriotë e të gatshëm të sakrifikonin idetë e interesat personale, ishin vërtet shumë pak,

edhe se në fakt shumë pak kishin ide të qarta se ç'duhej bërë. Ishte një kaos i frikshëm ndërgjegjeje që do të kishte

shkurajuar dhe bërë fatalist edhe më të guximshmit.

Por duhet të themi se besimi patriotik ishte mjaft i madh në grupin e vogël e guximtar që kishte marrë të drejtën, pas

Kongresit të Lushnjes, që t'i fliste Popullit në emër të Kombit, duke u frymëzuar nga energjia e kurajoja e Ahmet Zogut.

Spektaklit të sherreve të fshehta e të pangjyrë - që provokoheshin nga veprimi i agjentëve të huaj, ndërmjet gegëve e

toskëve, të krishterëve e muhamedanëve, grekofilëve, serbofilëve, italofilëve, anglofilëve duke rritur kësisoj vështirësitë e

rreziqet, - duhet t'i shtojmë pamjen tjetër, atë të dukshmen e të tmerrshmen, të një popullate që nuk kishte ushqime, veshje,

ilaçe e doktorë. Shumë njerëz vdisnin nëpër fusha, nëpër katunde e në qytete, si të gjendeshin në një shkretëtirë. Dhe në

këtë vend gjeje edhe njerëz që, - të terrorizuar nga të ftohtit e uria, - prisnin vdekjen si një çlirim.

Nuk duhet harruar gjithashtu se (ndoshta pasojë fatale e luftës së përbotshme!) shumë ushtarë të huaj silleshin pa mëshirë e

egërsisht me popullatën civile.

Këta qytetarë të keqtrajtuar më kanë thënë se, në Korçë, ushtarët e huaj që pastronin xhamat e automobilave me panine buke, u

përgjigjeshin me tallje, njerëzve që ofronin, në këmbim të bukës, pece e lecka rrobash për atë lloj pastrimi. Po përmend këtë

rast, jo për të hedhur mbi një popull të tërë, përgjegjësinë e disa njerëzve të pashpirt deri në fund, por për të dhënë një

tregues të asaj torture fizike e morale që ushtrohej mbi njerëzit tanë të varfër.

Por, nga ana tjetër, për të qenë i drejtë dhe për thënë të vërtetën historike, nuk mund të lë në harresë sjelljen e moderuar,

miqësore dhe njerëzore të trupave italiane.

Një situatë e tillë mjaft e rëndë, paraqitej edhe më tragjike për shkak se qeveria e re gjendej pa parà, pa mjete

komunikacioni dhe pa asnjë shërbim publik; nuk kishte një xhandarmëri, nuk kishte postë, kurrfarë telegrafe etj..

Por megjithëkëtë, Ahmet Zogu donte e diti të dilte i fituar, duke nxitur për bashkëpunim kolegët e qeverisë dhe duke tërhequr

në bashkëpunim nacionalistët që meritonin këtë emër, e duke u ndërkallur të gjithëve besimin e tij entuziast.

Më 20 shkurt 1920 mori në dorëzim arkivën e qeverisë së Durrësit dhe në mars të atij viti, prapësoi serbët dhe hyri në

Shkodër nga e cila po largoheshin trupat e gjeneralit De Fortou.

Me këtë rast është e nevojshme të kujtojmë se shumë prej atyre që sot janë ulur në zyrat e shtetit, me arritjen e Zogut në

Shkodër ishin fshehur skutave.

Disa dëshironin që të prisnin zhvillimin e ngjarjeve e t'u lihej me marrëveshje Fuqive të Mëdha mbrojtja e të drejtave

kombëtare të Shkodrës; ndërsa disa ishin bërë njësh me të huajt.

Por Zogu diti të afronte, mbi të gjitha rininë. Në fund të një mbledhjeje të shpejtë me disa njerëz të dallueshëm, ai tha:

"Unë nuk do të lejoj që në këtë qytet të hyjë më këmba e të huajit. Kush është i gatshëm të përballet me vdekjen denjësisht e

fort, le të më ndjekë!"

U nis drejt maleve të Kastratit dhe si gjithmonë, dha një shembull guximi e kurajoje të papërmbajtur.

Dhe kështu arriti të shpëtohej Shkodra!

Ndërkohë bëri të mundshme mbledhjen e një përfaqësie kombëtare që e quajti Kuvendi Kombëtar.

Mesazhi i Regjencës, që në linjat kryesore u inspirua nga Ahmet Zogu, i drejtohej me mjaft takt veçanërisht Italisë, duke

shprehur besimin që ajo do të arrinte të bëhej "mbështetësja e pavarësisë dhe integritetit territorial të Shqipërisë!"

Por politika e shëndoshë e largpamëse e qeverisë së Tiranës nuk mund të zgjonte simpatinë e të ashtuquajturve esadistë

(ndjekës të Esad Toptanit), të cilët, të nxitur nga ky i fundit (që jetonte në Paris) filluan të lëvizin e të përgatiten për

të rrëzuar qeverinë e Tiranës, pa e llogaritur se po u shërbenin interesave të huaja dhe se po rrezikonin programin kombëtar

të bashkimit, të paqësimit dhe të punës.

Megjithkëtë puna e palodhur dhe e guximshme e Ahmet Zogut bëri të mundur që të mos vihej ré mungesa e armëve dhe e mjeteve.

Ndërkaq esadistët u shkapërdanë pjesërisht me anë të forcës, ndërsa të tjerët u neutralizuan me takt, derisa u shkatërruan

plotësisht mbas vdekjes në Paris të Esad Toptanit i cili u qëllua nga një nacionalist më 13 qershor 1920.

Ndërkohë ishin arritur edhe disa suksese të tjera.

Krahinat e Korçës dhe të Gjirokastrës ishin vendosur nën qeverisjen e Qeverisë Kombëtare të Tiranës.

Më pas, më 2 gusht 1920 eleminohej çdo arsye grindjeje ndërmjet Shqipërisë dhe Italisë, dhe qartësohej një gjendje që nuk

përkonte me të drejtat shqiptare dhe traditat fisnike dhe të shkëlqyera të popullit që i kishte dhënë botës Kavalierë të

Humanizmit. Kështu, me një protokoll, u konsakrua që Italia njihte kufijtë shqiptarë të 1913 dhe se do të përdorte të gjithë

influencën e saj në funksion të respektimit të pavarësisë shtetërore të Shqipërisë.

Ra kështu arsyeja e fundit e intrigave të atyre që dëshironin që Shqipëria dhe Italia të ishin armike të përjetshme dhe të

papajtueshme. U evitua gabimi i ardhur nga moskuptimet mbi të cilat historia me të drejtë do të hedhë dritë vetëm shumë më

vonë, - që një popull i Madh të paraqitej si shtypës i një populli të vogël me të cilin kishte pasur lidhje shekullore dhe

një miqësi vëllazërore.

Pastaj, me ardhjen në fuqi të Fashizmit, u hapën horizonte të reja; disa prej nesh bile parashikonin se Fashizmi do

riudhëhiqte Romën drejt misionit të saj të shkëlqyer në historinë e qytetërimit botëror.

Ndërsa dinamizmi gjenial dhe i palodhshëm i Sovranit të ardhshëm arrinte suksese të tilla, mentaliteti që sundonte në Beograd

e shtrëngonte popullin tonë drejt sakrificash të reja të përgjakshme.

Më 13 gusht 1920, popullsia e Dibrës, e ndihmuar nga ajo e Matit, të stërmundura nga nga sjellja e trupave serbe, nuk duruan

më dhe i sulmuan ato si rrufeja dhe, megjithëse të pajisura vetëm me pushkë e me pak municione, i detyruan të tërhiqen përtej

kufijve të 1913.

Por Qeveria jugosllave u shpejtua të dërgojë përforcime ushtarake me një program të prerë kundërsulmi, që nuk mbante parasysh

kufijtë e përcaktuar nga Fuqitë e mëdha në Londër, dhe të arrinin edhe një herë në buzë të Adriatikut.

Përballë superioritetit të madh numerik dhe të armatimit, tanët u detyruan të ritërhiqen. Kështuqë serbët të ndarë në tri

kolona, duke ndjekur udhëzimet e marra u drejtuan, drejt detit të lakmuar dhe pushtuan deri edhe Lezhën, ndërsa po i

afroheshin Tiranës.

Atëbotë Ministri i Brendshëm (A.Zog - shën. i red.) ua besoi kolegëve të Qeverisë redaktimin e një proteste për t'ua dërguar

Fuqive të Mëdha dhe, mbasi mblodhi me të shpejtë e nxitimthi një forcë vullnetarësh të popullit, u vërsul si luan kundër

pushtuesve, luftoi me ta natë e ditë, me guximin e patriotit të dëshpëruar, dhe fitoi ndaj një armiku më të mirarmatosur dhe

më të shumtë në numër, të cilin e detyroi të tërhiqet përtej kufijve të 1913 të vendosur nga Konferenca e Ambasadorëve.

Në këtë rast Qeveria e Romës aplikoi rigorozisht e sinqerisht protokollin e firmosur në 2 gushtin e kaluar, duke shprehur

qëndrimin e saj më anë të një note proteste të datës 16 shtator 1920 ku thoshte se nuk mund të toleronte kurrfarë cënimi të

tërësisë territoriale të territorit të shtetit shqiptar. Një notë të tillë proteste e bëri edhe qeveria e Londrës.

Ndërkaq siç rezulton nga aktet e Lidhjes së Kombeve, ishin shkatërruar 6603 shtëpi, mbi 100 dyqane ishin rrënuar, mbi 2000

persona ishin vrarë. Ndërmjet këtyre, rreth 300 ishin djegur të gjallë.

Më 17 dhjetor 1920, si rezultat i hapave të hedhura nga qeveria e Sulejman Delvinës, që rëndonte e gjitha mbi punën e Zogut,

u mor një dafinë lavdie e pasme: Shqipëria e vogël, e sulmuar prej shumë armiqsh të fshehur e të dukshëm, u pranua me vota

unanime në Lidhjen e Kombeve, që në atë kohë ishte një pikë mbështetëse shpresash të bukura, një vashëzë e bukur e parrahur

me realitetin e gjërave të jetës.

Por... si "çmim parlamentar" për ata që punojnë e sakrifikohen, Qeveria ishte shtrënguar nga Parlamenti të jepte dorëheqjen!

Zogu, më 20 nëntor 1920, shpërndante qarkoren me numër 8592, që e kishte shkruar e redaktuar personalisht me dorën e vet, të

cilën e keni më poshtë të plotë:

"Qeveria e ndërtuar në bazë vendimeve të Kongresit të Lushnjes ka filluar punën e saj në një zonë që përfshihej ndërmjet

Vjosës dhe brigjeve të Matit. Gjatë qeverisjes së saj ajo pati fatin që të realizonte idealin kombëtar e ta çonte kufirin në

linjat e 1913-ës.

Sot, duke konsideruar se i shërbejmë atdheut, japim dorëheqjen dhe ia kalojmë pushtetin qeverisë së re.

Jemi krenarë për patriotizmin e nëpunësve dhe i falenderojmë më gjithë zemër.

Detyra e të gjithë patriotëve është t'i shërbejnë gjithmonë me besnikëri Qeverisë së re, për të mirën e popullit."

Mbas rreth 10 muajsh të një aktiviteti të pandërprerë e të palodhur, mbasi ia kishte ofruar 100 herë jetën Atdheut në këtë

periudhë kaq të shkurtër, Zogu la qeverinë me një disiplinë prej një ushtari të mirë, pa inate të fshehura kundrejt

mosmirënjohësve, pa keqardhje, e pa asnjë dëshirë tjetër përveçse të mund të vazhdonte të punonte në ndonjë mënyrë tjetër për

të mirën e atdheut.

Lëshoi pushtetin me një gjest historik e fisnik:

"Bindem!"

V.

Kryetar i Këshillit të Ministrave

Më 24 dhjetor 1921 Zogu u rikthye në pushtet si Ministër i Punëve të Brendshme në kabinetin e Xhafer Ypit. Erdhi në fuqi

vetëm nga rrjedha e pashmangshme e ngjarjeve.

Nga një anë ishin disa që punonin deri në fund të fuqive për t'i treguar botës se ne ishim të pjekur për lirinë e pavarësinë;

nga ana tjetër, edhe ne, për shkak të papërgjegjshmërisë së disa ambiciozëve, jepnim shkas e argumente shumë të ashpra kundër

vetes; argumente e gjykime të pamerituara për popullin tonë, porse ngjarjet e mëvonshme dhe gjendja e sotme do të provonin se

populli ynë ishte një ndër më të disiplinuarit në botë.

Trupa ushtarake të shteteve limitrofe shkonin varavinga përgjatë kufijve tanë, ndërsa disa politikaxhinj praktikonin sistemin

e sulmimit të karrocave të postës, sa herë që formohej një qeveri e re.

Arritën deri në diçka satanike e të pabesueshme e, në njëfarë mënyre, groteske, për fat të keq.

Ndërsa ushtarët e shkretë shqiptarë, të keqpajisur dhe të kequshqyer luftonin në kufi kundër trupave superiore në numër, si

për armatimet ashtu edhe për organizmin, të ashtuquajturit burra të politikës formonin grupe pas grupesh, në sulm të një

karrigeje në qeveri. U krijuan grupe politike në një vend, ku populli në maxhorancë dërrmuese nuk ishte pjesëtar i ndonjë

partie.

Më në fund u krijua një Bashkim, i mbiquajtur Bashkimi i Shenjtë, që synonte të pajtonte partitë me një... ndarje racionale

të karrigeve ministrore.

Nuk mohoj se të gjithë ose pothuaj të gjithë kishin ide patriotike, por në masë dërrmuese u mungonte vizioni i saktë për

problemet jetësore që duhej të përballonin, si dhe aftësia për të kuptuar kapacitetin e vet politik dhe administrativ.

Më kujtohet - e po e them për mësim për të rinjtë - që për formimin e një Ministrie u krijua një komision me anëtarë të

Bashkimit të Shenjtë, dhe që, për të arritur pa shumë përplasje në zgjedhjen e ministrit, komisioni i famshëm e bëri me short

zgjedhjen e tij!

Ja pra, ku mund të të shpjerë një krizë ndërgjegjeje!

Por për Shqipërinë, kishte lindur Ylli i Mirë, Zogu.

Në tetor 1921, Ai, megjithëse ishte një deputet i thjeshtë, mori komandën e Forcave të Armatosura të Shtetit, për të mbrojtur

kufijtë e Shqipërisë.

Vendi mori frymë paksa sepse kishte mjaft besim në këtë Burrë, i cili diti t'i përgjigjej si besimit të qeverisë ashtu edhe

të popullit, sepse në pak ditë ia doli mbanë të dëbonte trupat serbe.

Kjo ndodhi në nëntor 1921 dhe krijoi në të gjithë vendin një entuziazëm gati në delir që kapërceu çdo kufi kur u mor vesh që

Fuqitë e Mëdha, të befasuara nga reagimi ynë energjik dhe të shqetësuar nga mundësia e komplikacioneve të mëtejshme, ftuan

Jugosllavinë të respektonte pavarësinë e tërësinë territoriale të shtetit shqiptar.

Por fitoret ushtarake dhe interesimi i Fuqive të Mëdha, në vend se ta shtynte vendin drejt normalitetit politik, nxirrte në

pah ambiciet e shfrenuara të disa njerëzve, ambicie të cilat nuk i përshtateshin gjendjes reale të vendit dhe kapacitetit të

vetë atyre. Kështu u krijua një zinxhir qeverish e ministrish njëra prej të cilave - e imponuar nga i famshmi Bashkimi i

Shenjtë - jetoi gati 24 orë!

Disa deputetë vullnetmirë i drejtuan Zogut, një telegram, gjatë kohës që ai ishte në kufijtë veriorë, ku i luteshin të

kthehej në Tiranë për të rivendosur rregullin.

Në këtë mënyrë Ai u tregoi vendin intrigantëve, kur u kthye në kryeqytet, dhe i siguroi Parlamentit - që ishte arratisur nga

Tirana - liri të plotë diskutimi dhe votimi dhe vuri për udhe funksionimin normal të jetës politike.

Më pas, u arrit që të vinte në fuqi Qeveria Ypi, me Zogun ministër të Brendshëm, që filloi të aplikonte masën e parë radikale

dhe të domosdoshme - çarmatimin.

Por edhe siç mund të parashikohej, kjo masë dhe të tjerat që përvijoheshin në horizont nuk mund t'i linin të qetë ambiciozët

pa merita, duke shkaktuar aty këtu revolta dhe kryengritje, të cilat arritën ndonjëherë deri në dyert e Tiranës.

Kundër veprave të tilla tradhtare dhe të pakëshillueshme, shpata e Zogut arriti gjithmonë në kohë dhe ua preu rrugën.

Nganjëherë rreziku ishte mjaft i madh.

Për shembull në mars 1922 një grup i madh rebelësh zaptoi periferinë e kryeqytetit dhe dalëngadalë u rras gati në rrëzë të

Parlamentit, duke shkaktuar një situatë aq të rrezikshme saqë i shtyu regjentët, ministrat, deputetët dhe funksionarët të

largoheshin për t'u strehuar në Elbasan.

Në Tiranë qëndroi vetëm Zogu, i cili për dy netë rresht luftoi ballazi me rebelët, derisa i shtrëngoi të lëshonin pozicionet.

Përveç kësaj, më pas edhe i fali, me kusht që të pranonin se kishin gabuar dhe të premtonin se nuk do të përsërisnin këtë

gabim të rëndë.

Ndërsa vlerat dhe madhështia shpirtërore e bënin të pafuqishme një masë njerëzish të rrezikshëm, në Durrës shpërthente një

rebelim tjetër! Megjithatë edhe ky u shtyp shpejt dhe u finalizua me ndëshkimin shembullor të drejtuesve kryesorë, të cilët u

varën pa ua vënë shumë veshin lutjeve pa vend, për mëshirë.

Zogu, ndërsa bëhej copë e çikë për të normalizuar jetën e brendshme të shtetit, nga ana tjetër nuk kursehej për të kontribuar

në të gjitha fushat e tjera. Me taktin e aftësitë e tija ai kontribuoi së tepërmi për t'i shtrirë dhe përmirësuar

marrëdhëniet ndërkombëtare të qeverisë, veçanërisht me Italinë.

Eshtë e gdhendur në mendjet e në zemrat e patriotëve shqiptarë deklarata e ministrit të Jashtëm Schanzer, i cili në fund të

vitit 1921 deklaroi në Parlamentin italian se kishte besim që shqiptarët do të synonin të kishin me Italinë një miqësi të

sinqertë në harmoni të plotë me miqësinë e pastër dhe të çiltër të Italisë.

Ndërkaq Zogu vazhdoi ngjitjen e tij sidomos për shkak të meritave që kishte. Kur Shkëlqesia e Tij Xhafer Ypi braktisi postin

e Kryeministrit për t'u emëruar Regjent, Zogu erdhi në pushtet në vend të tij, duke ruajtur edhe portofolin e ministrit të

brendshëm.

Duke i kërkuar votëbesimin Parlamentit, deklaroi se gurët e themelit të programit të tij qeveritar ishin:

1.Mbi të gjitha të nderojmë Atdheun dhe patriotët.

2.Liri të plotë të shtypit dhe të fjalës; shqyrtim skrupuloz të çdo vëzhgimi të bërë për të mirën e përgjithshme.

3.Politikë realiste në çdo fushë për zhvillimin racional dhe gradual të vendit duke e shtyrë atë drejt qytetërimit

perëndimor.

4.Miqësi me të gjithë shtetet, por vetëm në bazë të respektit reciprok.

5.Arritjen e pavarësisë ekonomike.

6.Organizim modern të shtetit në bashkëpunim me teknikë të huaj.

E mbyllte fjalimin e tij duke theksuar nevojën që të gjitha përpjekjet e qeverisë bazoheshin kryesisht në ruajtjen e qetësisë

publike dhe në bashkëpunimin e sinqertë të atyre që me gjithë shpirt punonin për atdheun.

Fjalë në erë, për demagogët dhe të mashtruarit e Bashkimit të Shenjtë! U intensifikua lufta e ftohtë e përçarëse duke futur

mikrobin nga politika në Xhandarmëri dhe në radhët e ushtarëve, duke u predikuar ca teori të pakuptimta që më vonë do të

kishin pasoja të përgjakshme.

Vijon në numrin e ardhshëm

Përktheu: Neritan Kolgjini

http://www.gazetatema.net/index.php?gjuha=0&category=0&id=3301   14 shtator 2008

 

Çfarë ka thënë Ahmet Zogu për atentatorin e tij Beqir Valteri

Zogu, Mbreti i Shqiptarëve (5)

Vijon nga numri i kaluar

 

Intrigat e pigmejve (njerëzve të vegjël - shën. i red.), të irrituar nga disniveli i madh i staturës që i dallonte nga

Kryeministri i ri, futën mosmarrëveshjet deri në mesin e kabinetit. Dhe kështu, Ministri i Luftës (qysh atëherë kishim edhe

një... Ministri Lufte!) bëri dorëheqjen dhe disa ministra, njerëz të veckël që Kryeministri u kishte dhënë poste të larta në

Këshillin e Ministrave, bëheshin zëdhënës të të çmendurve dhe mashtruesve të Bashkimit të Shenjtë!

Gjenia e Ahmet Zogut ndihej e çarkuar (e kapur në çark - shën. i përkth.) nga numri i madh i pigmejve ose i të alarmuarve; në

çdo hap një rrezik. Në çdo lëvizje, do të ishte dikush që do ta pengonte duke e tërhequr nga mbrapa ose që do ta shtynte

papandehur për ta rrëzuar. Ecja përpara ishte e bllokuar.

Zogu donte t'i evitonte konfliktet që në atmosferën politike tepër të ngarkuar, mund të kishin pasoja të dëmshme për masat e

gjera, pra për vendin që mund të shkonte drejt një gjendjeje shkatërrimtare. Dhe diti të ishte paqtues, shpirtmadh, duke

treguar atë shpirtin e tolerancës e të durimit që është arma e atyre që janë me të vërtetë të fortë. Dhe arriti deri aty sa

të pranonte - për të mirën e atdheut dhe për të evituar përplasjet, në një ambient mjaft të ngarkuar politikisht, ndërsa

zhvilloheshin zgjedhje të përgjithshme, - që Ministria e Brendshme të mbahej në mënyrë të alternuar nga Ministri i Punëve

Publike dhe nga kolegu i tij i Ministrisë së Arsimit.

Por Ai dinte se çfarë bënte!

Një ditë, ndërsa u gjenda në zyrën e tij të punës duke diskutuar miqësisht - edhe se kisha hedhur kandidaturën për deputet e

kështu më duhej të bëja dorëheqje si Drejtor i Zyrës së Shtypit - ra zilja e telefonit!

Ishte ministri i Arsimit Publik që në ato ditë kryesonte Dikasterin e Punëve të Brendshme si garant i paanësisë dhe lirisë së

zgjedhjeve.

"Si i ke punët miku im?" - e pyeti Kryeministri me një zë të ëmbël dhe bindës, ndërsa më shkelte syrin, dhe për të më treguar

se çfarë thuhej nga ana tjetër e linjës, vazhdoi:

"Si, ka rrezik që ti të mos dalësh fitues në këto zgjedhje? Por... si dreqin kështu! Ti je ministri i Arsimit dhe gjithashtu

Ministër i Brendshëm e si nuk fitoke? Por... ik ore, ti tallesh! Qysh? Ministri i vërtetë i Brendshëm jam unë? Po jo, o miku

im, po gabohesh. Ai që jep urdhrat dhe i firmos... ai po, është Ministër i Brendshëm! Çfarë mund të të bëj unë? A nuk ke

dashur edhe ti që të tërhiqesha mënjanë për të mos influencuar vullnetin e lirë të zgjedhësve?... Si... qysh, a këto janë

idealet e drejtësisë? Situatë e dëshpëruar... e turpshme!... Ec o burrë... kolegu im i dashur e besnik, mos e bëj kaq

tragjike, do të përpiqem të bëj diçka, personalisht po... si person privat, si mik i yti, për të votuar për ty! Por kujdes, i

dashur, se nuk duhet të flasësh me njeri! O... në rregull. Por të lutem mos më falendero. Po, po mos më falendero, se

përndryshe, kthehem prapë... neutral!"

Mbylli telefonin. Më shikoi drejt në sy e më tha:

"E shikon kush janë?!"

"Sikur të mjaftonte vetëm me kaq!", kam thënë shumë herë më pas, kur pasioni politik kaloi në terrenin e tradhtisë dhe të

gjakut!

VI.

Atentati

Në orët e para të pasditës së 23 shkurtit 1924, kur sapo Asambleja Kushtetuese kishte filluar punimet e një seance të saj të

zakonshme, në sallën e Mbledhjeve u dëgjuan krismat e tri të shtënave me pistoletë: e para, e pastaj, disa sekonda më pas, dy

të shtëna të tjera gati të menjëhershme. Pastaj edhe disa të shtëna të tjera të çrregullta. Asambleja kishte ngrirë e ishte

tromaksur. Kalojnë disa momente, dhe ja hapet porta e hyn Ahmet Zogu. Ballin e ka të vrenjtur, mban një revolver në dorë;

hedh sytë për një moment nga e djathta, drejt tribunës së publikut; qëndron, një çast; ja: drejtohet, i qetë në një prej

karrigeve të qendrës në të djathtë të presidiumit dhe ulet. Bien disa pika gjaku në këmbët e tij.

Një vrasës, mjaft i ri pa mbushur të njëzetat, - i mbrojtur dhe i ndihmuar nga Familja Zogu, i shtyrë nga sektarizmi i

politikaxhinjve që i kishin shkulur prej shpirti çdo ndjenjë mirënjohjeje të duhur, - i armatosur me pistoletë në dorë,

kishte zënë pusi në shkallët që lidhnin Kryeministrinë me Parlamentin, duke shtënë me revolver pasi kishte marrë shenjë mirë,

nga një distancë prej një metri, mbi kokën e mbretit të ardhshëm; pasi gaboi në qitjen e parë, kishte bërë edhe dy goditje të

tjera.

Vetëm guximi të shpëton nga vdekja e sigurt. Që në goditjen e parë, Ahmet Zogu ishte hedhur përpara, kundër agresorit, duke

iu turrur drejtpërdrejt dhe i kishte hedhur dorën mbi revolverin që mbante nga e majta: kërcimi përpara dhe lëvizja për t'i

nxjerrë revolverin nga këllëfi, kishin mjaftuar për t'i bërë jo vdekjeprurëse goditjet që do të kishin shkaktuar ekzekutimin

e Njeriut të destinuar për të shpëtuar popullin nga anarkia. Vrasësi, duke parë viktimën e vet në këmbë e të gjallë, me

revolver në dorë, futet shpejt në nevojtoren që kishte pas shpine dhe sigurohet brenda saj e kësisoj i shpëton vdekjes së

menjëhershme.

Asambleja zhurmonte e nervozohej prej zhurmës së të shtënave të revolverit që, jashtë sallës, shkëmbeheshin midis një rojeje

personale të kryeministrit dhe atentatorit, i cili vazhdonte të qëllonte qorrazi nga brendia e strehimit të tij turpërues.

Të gjithë njerëzit në Asamble kishin bërë gati revolverët, dhe mbi fytyrat e tyre ishte përhapur një çehre vdekjeje, që nuk

ishte prej frikës: një moment duhej dhe do të kishte ndodhur një masakër e tmerrshme ndërmjet delegatëve të popullit, dhe

Shqipëria, do të groposej përfundimisht, për të mos pasur më mundësi të ngrihej në këmbë.

Por ja Ahmet Zogu, i paemocionuar, i qetë, duke mposhtur dhimbjet e plagëve, në krah nga e majta, thotë me zë të dobësuar:

"Ju rekomandoj të mbani qetësi! Lëshojini armët! Urdhëroj që atentatori im të mos vritet! Ky është një rast, si shumë të

tjerë që janë parashikuar nga ligji. Pra, me fajtorin do të merret Drejtësia e shtetit!"

Qetësia dhe vetëpërmbajtja ripohojnë edhe njëherë guximin e tij, fisnikëria e fjalëve konfirmojnë se Ahmet Zogu ishte një

Burrë Shteti. Sepse burri i shtetit e sheh veten gjithmonë nën egjidën e drejtësisë. Gjithmonë, edhe në momentet më tragjike.

Në Asamble u kthye njëfarë qetësie. Disa revolverë u rifutën në këllëfe. Megjithatë qetësia ishte relative. Sigurisht, më i

qeti i të gjithëve ishte mbreti i ardhshëm. Qetësi relative, sepse një e treta e anëtarëve të Asamblesë ishin të obsesionuar

nga ambiciet personale, ose të çmendur nga urrejtja e verbër e disa përçarësve, të fshehur në hije, të cilët shihnin në Ahmet

Zogun pengesën e pakalueshme për hipjen në pushtet dhe urrenin maxhorancën që e konsideronte Atë si një Lider (Duçe, në

origjinal - shën. i përkth.) me një vizion largpamës dhe si dorë e fortë, aq të domosdoshme për kombin shqiptar në atë kohë.

Në këtë maxhorancë qarkullonte dyshimi se Kryetari ishte i plagosur rëndë dhe shumë prej tyre synonin një hakmarrje qysh në

atë seancë që po zhvillohej.

Një e shtënë po të bëhej në atë tension të jashtëzakonshëm nervor, do të ishte si një shpërthim dinamiti.

Në këtë moment pata të qartë pamjen e një tragjedie të afërt dhe kujtoj më së miri se munda ta mbaj qetësinë. Nuhata se edhe

në publik kishte disa bashkëpunëtorë të atentatorit dhe prandaj mora masat që të vendoseshin disa njerëz (roje) që t'i rrinin

pranë Atij, me fytyrë nga publiku, të cilët ishin të armatosur me Mauzer dhe që ishin nomenklaturë e kryeministrisë.

Nuk do t'i harroj kurrë dy episode. Doktor Simon Simonidhi, atëbotë deputet, i cili gjendej mes publikut, hapi një shteg me

bërryla mes njerëzve, edhe duke shkaktuar ndonjë keqkuptim që mund t'i kushtonte ndonjë goditje revoleje, u hodh në mes të

sallës, u afrua tek i plagosuri, e shikoi me kujdes, dhe tha fjalët qetësuese: "Nuk ka asnjë rrezik!" Dhe më pas u kujdes për

një mjekim të përgjithshëm.

Fjala e mjekut të mirë e të përgjegjshëm, qetësoi mjaft Asamblenë. Por është për t'u shënuar gjithashtu sjellja shembullore

ushtarake e Osman Gazepit, atëherë kapiten, që, i propozuar në gardën e nderit të Asamblesë, mori me shpejtësi masa mbrojtëse

dhe kontribuoi së tepërmi të rivendoste qetësinë.

Ndërkaq atentatori, - të cilit iu kërkua të dilte nga strehimi i tij, - kërkoi ndërhyrjen e disa anëtarëve të Asamblesë për

t'u dorëzuar në dorë të tyre.

Në këtë rast e në atë moment që mund të zbulonte karakterin njerëzor, të gjithë të apeluarit u përpoqën të fshihen; por

kërkesat e vrasësit ishin tregues, që nuk është e nevojshme të quhen të vlefshme, as të dobishme, sepse nuk shërbenin për gjë

tjetër përveçse për të konfirmuar dyshimet serioze që kishim. E veçanërisht unë. Sepse, në fakt, unë i kisha thënë

Presidentit një muaj më parë: "Ruaju nga ky tipi, të cilit po i bën favore; do të të vrasë me tradhti: e shikoj që rri tepër

me njerëz që dëshirojnë vdekjen tënde!"

Ai m'u përgjigj: "Hipe mbi një gomar e çoje menjëherë në shtëpi të vet!" U mendova pak dhe pashë se porosia që më ishte dhënë

nuk ishte e lehtë për t'u zbatuar: - të kapje një student, 'një qytetar të lirë', ta privoje nga liria e tij e ta dërgoje në

shtëpi të vet, pa "fakte, argumente e dokumente", do të ishte një rast shumë i rëndë i cënimit të lirisë, i shkeljes së

ligjeve, i shkeljes së rregullave njerëzore.

Mentalitet demokratik! S'vlejti gjë as vullneti im për të ruajtur jetën e Presidentit e për ta hequr nga duart e disa

politikaxhinjve injorantë, - shumë shumë të vegjël në shpirt, por keqbërës të mëdhenj, - një djalë të ri, të cilin tre vjet

më parë, vetë Presidenti ma kishte besuar që të kujdesesha për të, duke më thënë: "Kujdesu ti Toçi!

"Po ta them qysh sot: ky njeri do të bëhet, ose një burrë i madh, ose përndryshe një aventurier i rrezikshëm!"

Edhe unë vetë kisha të njëjtin opinion për të rekomanduarin dhe do të dëshiroja që ai të kthehej tek parmenda e lopata:

kushedi, ndoshta jeta e lirë e arave do ta kishte shpëtuar! Por Presidenti im, kishte në atë kohë një program të tijin për të

përgatitur njerëz të kultivuar intelektualisht në Shqipërinë gjysëmanalfabete. Për shkak të këtij programi, gabonte me

zemërgjerësinë e tij. Dhe në fakt, edhe kur iu tha sinqerisht nga një kundërshtar i tiji politik - një regjent i Kurorës

Shqiptare - që atentatori i ardhshëm i kishte thënë se donte ta vriste Zogun, Ai e kishte marrë me të qeshur dhe mua, duke ma

treguar ngjarjen, më kishte rekomanduar që të bëja edhe njëherë një tentativë e të mos e braktisja.

Por nuk dua ta lë në heshtje një motiv tjetër që ma bëri të pamundshme bllokimin e atentatit dhe shpëtimin e djalit të ri:

demokracia kishte helmuar shpirtin e Kombit: shumë e shumë njerëz ishin të bindur nga propaganda gënjeshtare dhe e pabesë e

filibustierëve (piratëve) të politikës se zhdukja e Ahmet Zogut ishte shpëtimi i Shqipërisë, dhe se një erë e re do të kishte

filluar pas zhdukjes së tij.

Dhe shpirti i kombi ishte helmuar deri në atë pikë saqë jo të gjithë ministrat ishin besnikë ndaj Presidentit, dhe se

prefektët, Nënprefektët, funksionarët e zyrtarët, bënin politikë: Pro apo Kundra Zogut!

Ishte një fenomen prishjeje të përgjithshme; të një daltonizmi moral, (shikimit të gjërave bardh e zi); të një mungese

disiplinimi që do të kishte shpënë drejt një paralize, në një anarki, në një çmenduri një popull të ri politikisht, por të

plakur përpara se të rritej, i destinuar për t'u vetëvrarë nga intrigat e një dehjeje nga iluzionet.

A doni një provë, një nga ato që ende nuk dihen nga publiku?

Ja po jua them!

Atentatori i burgosur më kërkoi shumë herë që ta takoja në qelinë e tij, dhe një ditë më në fund shkova. Më tregoi hollësisht

gjithë listën e kandidatëve për t'u vrarë. Mbas Zogut duhej të vriteshin të gjithë ata që përfaqësonin vërtet diçka për

Shqipërinë; e në fund duhej të përfundonin punën e të vulosnin martirizimin ata që shkonin pas berihajit.

E në këtë listë ishte edhe shkruesi i këtyre radhëve!...

Dhe, çudisë sime që partia e vrasësit nuk respektonte kundërshtarët që nuk përpiqeshin për interesa personale, por për ideale

të naltë fisnikë, ai iu përgjigj:

"-Shqipëria nuk do të jetojë deri në atë moment kur të jetë shtypur Zogu! Përsa ju përket juve, që jeni një i mashtruar, e

pranoj se nuk ju kam njohur. Jam përpjekur më kot në favorin tuaj!..."

"E unë nuk ta di për nder!" iu përgjigja dhe nuk deshta më ta shoh.

VII.

Katrahura e 1924-ës

Siç e kam cekur edhe më lart, çështjet politike në vitet 1920-1924 trajtoheshin me një pasion e ashpërsi të tillë, të denjë

për kauzën më të mirë, nëse ashpërsia mund të ketë vend ndonjëherë në diskutimet, dhe kësisoj kishin marrë një pamje mjaft

shqetësuese. Kur mendoj e kujtoj episode sulmesh të padrejta e të papeshuara, mania për ta diskredituar kundërshtarin me çdo

kusht, duke e trajtuar si një armik jetësor, kam dëshirë të them - për t'ua lënë si këshillim atyre që do të dëshironin të

shkruanin historinë e një periudhe të tillë tashmë pak të largët, - që ne kishim shkuar në kufijtë e një lloj kanibalizmi

moral, dhe ishim futur nëpër monopatet e minatorëve e të naftëtarëve! Ishim duke përvetësuar si sistem të gjitha format e

kriminalitetit politik, duke mohuar e harruar të gjitha traditat kavalereske të popullit shqiptar, i cili nuk vret me tradhti

e nuk nxjerr armët kundër njeriut të paarmatosur.

Në polemikat kundër qeverisë së Zogut kishte kaq shumë doza vreri e një mllef të tillë që të bënte të mendoje se midis

kryeministrit, tashmë i ngritur në një shkallë njohjeje botërore dhe ca shkrimtarucëve të sajuar gazetash - për të cilët

është rasti të themi... s'e s'i kemi dëgjuar kurrë! - ekzistonin çështje personale.

Por publiku ushqehej me frutat e helmatisur të rrugaçëve që ishin që ishin detyruar të braktisnin, për shkak të paaftësisë së

tyre shkollën, fushat e punës ose ofiçinat e popujve të huaj. Përvijohej diçka si një çmenduri e vërtetë kolektive. Një

fenomen rrënqethës i daltonizmit të një populli të tërë; shiheshin grupe të vegjël njerëzish përreth lektorëve të gazetave,

që dëgjonin me emocion filipiket e shumë plutarkëve të sajuar, që mbinin si kërpudhat pas shirave të vjeshtës!

Le të bëjmë pak analizë të fenomenit për të mundur të shpjegojmë disa fakte të dhimbshme e të rënda.

Kombi shqiptar, i dalë nga pavarësia me një etje të shfrenuar për liri, megjithatë krejt të shpjegueshme, ra në gabimet e

paevitueshme të popujve të rinj politikisht dhe u hodh në krahët e parlamentarizmit dhe të një kritike gazetareske të pakufi

dhe të një tribunizmi të turpshëm.

Zogu, Ministër i Brendshëm dhe Kryeministër, ishte i pamëshirshëm ndaj atyre që prishnin rendin publik, por mendonte se në

limitet e ligjshmërisë, gjithçka të ishte e bazuar në ligj. Pati gjithashtu raste të përsëritura ku ai e përcaktoi shtypin si

- syri i popullit. Dhe një idealizmi të tillë Ai i lejoi - në një periudhë që do t'ia kishte lejuar një diktaturë të

plotfuqishme, kur të kishte dashur të shkaktonte ndonjë gjakderdhje të vogël - siç e kemi thënë edhe më sipër, që, për lirinë

e ideve, të zinin vend në gjirin e Këshillit Ministror, fara e keqe e përçarjes, dhe në parlament të krijohej një karikaturë

e sjelljeve të Dhomave demagogjike të një Perëndimi ilogjik, që shtypit dhe oratorëve të rastit t'u lejohej të turreshin kundër qeverisë dhe veçanërisht kundër Kryeministrit, me një gjuhë të papërmbajtur dhe të egër.

Vijon në numrin e ardhshëm