14022008

Sot paradite, Kryetari i PLL Ekrem Spahiu dhe Kryesia e kësaj Partie, improvizuan para Selisë së tyre në Bulevardin Zog I një konferencë shtypi në të cilën ishte i pranishëm edhe Lartësia e Tij Princ Leka.

Kjo konferencë u zhvillua duke pasur në sfond një flamur të madh kombëtar që valëvitej në pritje të shpalljes së shtetit të Kosovës në fasadën e Selisë së PLL.

Lartësia e Tij Princi Leka, drejtuesit e lartë të PLL, si pjesë e një nisme të kësaj partie për të shpërndarë në gjithë Shqipërinë flamuj kombëtar, shpërndanë disa syresh për kalimtarët e rastit në Bulevardin Zog I.

Lartësia e Tij Princi Leka pasi falënderoi Partinë "Lëvizja e Legalitetit" dhe drejtuesit e saj për këtë "nismë të mrekullueshme", -siç e cilësoi ai, tha gjithashtu se "Të gjithë duhet të jemi bashkë në këtë ditë të madhe dhe se shtetit të ri të Kosovës duhet që t'i japim përkrahjen maksimale"

"Shpallja e shtetit të pavarur të Kosovës është ngjarja më e madhe historike e kombit shqiptar që nga viti 1912 dhe sjell një gëzim të shumëfishtë jo vetëm për kurorëzimin me sukses të përpjekjes shekullore të një pjese të kombit tonë, por edhe se kjo ngjarje i radhit shqiptarët në pjesën e kombeve të civilizuar me aspirata të qarta Euro-Atlantike.

Legaliteti, si një parti me program të qartë kombëtar, që gjatë gjithë egzistencës së saj ka aspiruar dhe luftuar për këtë ditë të shënuar, ka arsye të plotë që të ndjejë një gëzim të veçantë.

Partia "Lëvizja e Legalitetit" mendon se është rasti që shqiptarët të shprehin masivisht e në mënyrë të qytetëruar ndjenjat e tyre kombëtare, sepse këto ndjenja kanë qenë kurdoherë një burim bashkimi, frymëzimi dhe suksesi.

Pikërisht për këtë arsye, me mundësitë tona modeste, ne po shpërndajmë në gjithë Shqipërinë flamuj kombëtar, për të krijuar mundësinë që ai të valëvitet krenar në sa më shumë vatra shqiptare në pritje ta Pavarësisë së Kosovës.

Me këtë rast, Lartësia e Tij Princi Leka, drejtues të Partisë "Lëvizja e Legalitetit", anëtarë dhe simpatizantë të saj, do të jenë në Kosovë. Njëkohësisht ne bëjmë thirrje që çdokush ta festojë këtë ditë të shënuar në mënyrën më të mirë."

RADIO FREE EUROPE/RADIO LIBERTY, PRAGUE, CZECH REPUBLIC
___________________________________________________________
RFE/RL NEWSLINE Vol. 12, No. 31, Part II, 14 February 2008

KOSOVA'S PARLIAMENT TO MEET. The leaders of Kosova's parliament decided on February 13 to hold a legislative session on February 15 that might precede a formal declaration of independence over the following weekend, RFE/RL's South Slavic and Albanian Languages Service reported (see "RFE/RL Balkan Report," February 13, 2008). The government has appropriated about $1.5 million for independence celebrations. Russian Foreign Minister Sergei Lavrov and EU External Relations Commissioner Benita Ferrero-Waldner failed on February 13 in Brdo Pri Kranju, Slovenia, to reach a last-minute understanding on Kosova's status (see Part I). The UN Security Council will meet on February 14 to hear Serbia's concerns about the probable declaration. The Serbian government is slated to meet the same day to finalize plans for possible retaliation against countries that recognize the new state. Serbian Prime Minister Vojislav Kostunica said in statements on February 12 and 13 that his government will "annul" any declaration of independence for a "fictitious state" issued by a leadership made up of "convicted terrorists." He called on members of Kosova's Serbian minority to "remain in their homes, their province, and their Serbia. It is our duty to do absolutely all we can to secure normal living conditions for our people in the province." His government's "action plan," which has not been made public, is expected to include diplomatic and legal measures against countries that accord recognition to Prishtina. An economic blockade of Kosova and travel restrictions on its ethnic Albanians have also been discussed. Regional and international media point out that economic sanctions, including the cutting off of power and water supplies to the province, would affect Kosova's Serbs as well as the majority Albanians. Serbian critics of an economic blockade recall that Austria-Hungary imposed punitive economic measures on Serbia from 1906-11, with the result that Serbia diversified its exports and markets to the detriment of Vienna's influence in Belgrade. PM

EU, U.S. PREPARE FOR KOSOVA'S INDEPENDENCE. U.S. Secretary of State Condoleezza Rice said in Washington on February 13 that the United States offers Serbia its friendship and hopes it will "move forward" by accepting the Kosovars' decision for independence, RFE/RL's South Slavic and Albanian Languages Service reported. She added that she knows that Serbia faces very difficult times because of the loss of Kosova. Britain's "Financial Times" reported on February 14 from Brussels that EU officials do not anticipate violence in Kosova in the coming days. The paper noted that the EU will soon authorize for Kosova a "law-and-order mission [that] will comprise about 3,000 people, including 1,000 local...staff and almost 2,000 police, judges, prosecutors, customs officials, and other administrators, mostly from EU states, with a few from Croatia, Norway, Switzerland, Turkey, and the U.S.." The daily noted that "a first wave of about 15 senior EU staff may arrive in Kosovo by the end of February. Most of the 1,500 police will get there between March and mid-June, as the United Nations operation that administers the province winds up its work and is replaced by Kosovo's government and the EU mission, which is expected to cost $277 million in its first 12 months." The paper quoted unnamed senior EU officials as saying that the mission "may take a couple of years, but hopefully we won't stay there forever.... [We want to] see Kosovo developing into a democratic, multiethnic, sustainable part of Europe...with rule of law, and the economy starting to hum along on the basis of its attractiveness to foreign investment" (see "RFE/RL Newsline," February 4, 11, and 12, 2008). PM

Partia "Lëvizja e Legalitetit" mendon se afrimi i çastit historik të shpalljes së shtetit të Kosovës duhet të shërbejë si një bilanc kombetar për përmasat e vërteta të kësaj ngjarjeje, si një kurorëzim i përpjekjeve shekullore të popullit shqiptar për të qenë i pavarur dhe zot në trojet e veta. Njëkohësisht, kjo ngjarje duhet të jetë edhe pikënisje për rikonceptimin dhe artikulimin e synimeve tona kombëtare për vitet në vazhdim.

PLL ka bindjen se përkundrejt tendencave globalizuese, nocioni i kombit është më i fortë e ka për t'i qëndruar kohërave, dhe se, shqiptarët, si një komb i qytetëruar do të dinë ta administrojnë këtë sukses të merituar pa revansh dhe eufori. Gjithashtu PLL mendon se, kjo vetëpërmbajtje nuk duhet të bëhet shkak për ndrydhjen e shprehjes së gëzimit mbarëshqiptar.

Duke mirëkuptuar pozicionin delikat të institucioneve të shtetit, por edhe të politikës zyrtare, Partia "Lëvizja e Legalitetit" sjell në vëmendje, që organet e pushtetit vendor dhe shoqatat e ndryshme me karakter kombëtar të bëhen nismëtare dhe menaxhuese të atmosferës festive që do të shfaqet natyrshëm, për t'i dhënë gëzimit mbarëshqiptar për pavarësinë e Kosovës një përmbajtje dhe formë që i ka hije shtetit amë.

Në këtë dalje para opinionit publik dëshirojmë të shprehim edhe pikëpamjet dhe qëndrimin e PLL në lidhje me fenomenin e rritjes së çmimeve të disa artikujve dhe shërbimeve jetikë të vënë re gjatë ditëve të fundit.

Duke shprehur bindjen e palëkundur se prona private dhe ekonomia e tregut janë mjeti dhe metoda më e përshtatshme për zhvillimin ekonomik dhe rritjen e mirëqenies, PLL vëren me shqetësim se këta dy faktorë po veprojnë në një treg të deformuar nga monopolet.

PLL e shikon valën e re të rritjes së çmimeve prej grupeve monopoliste që veprojnë në ekonomi si një reagim të tyre ndaj masave kundër korrupsionit dhe evazionit fiskal të ndërmarra nga qeveria. Përmes kësaj rritje çmimesh ata kërkojnë të ruajnë të njëjtën normë fitimi që kanë siguruar edhe më parë përmes praktikave të njohura abuzuese.

Duke vërejtur reagimin e opozitës për ketë çështje, PLL ka arsye të dyshojë se ndodhemi përballë veprimesh të programuara dhe me prapavijë të qartë politike, të cilat kanë për qëllim që, duke shfrytëzuar efektin psikologjik të rastit, të realizojnë një rritje zinxhir dhe të pa frenuar të çmimeve, të prishin stabilitetin makroekonomik, e pse jo të shkaktojë edhe tronditje në sistemin bankar, për të rritur pakënaqësinë e shqiptarëve.

Përballë kësaj situate, Partia "Lëvizja e Legalitetit" kërkon nga faktorët përgjegjës që të marrin në kohë masat e nevojshme deri atje sa edhe shteti të veprojë si operator ekonomik në treg. Sipas gjykimit tonë, duke marrë përsipër përkohësisht importimin e disa mallrave me rëndësi jetike, shteti jo vetëm që do t'i jepte një goditje monopoleve dhe do të frenonte fenomenin e rritjes së çmimeve, por edhe do të ndikonte që kapitalet qarkulluese të sferës tregtare, të orientoheshin natyrshëm drejt sferës prodhuese për të nxitur dhe mbrojtur kështu prodhimin vendas si një nga prioritet tona.

RADIO FREE EUROPE/RADIO LIBERTY, PRAGUE, CZECH REPUBLIC
___________________________________________________________
RFE/RL NEWSLINE Vol. 12, No. 28, Part II, 11 February 2008

KOSOVA SET TO DECLARE INDEPENDENCE, SERBIA CLAIMS... Kosova will declare independence within days, Serbia's minister for Kosovar affairs, Slobodan Samardzic, said on February 8. In a written statement, Samardzic said that "the government of Serbia is receiving more and more relevant information" that Kosovo's government will "illegally declare the unilateral independence of Kosovo on Sunday, February 17." According to the "Los Angeles Times" on February 8, unnamed "European and U.S. diplomats at the UN" have also said the same, as did unnamed "EU officials" quoted in a report by Kosovar public television on February 8. Samardzic issued his statement after meeting in Belgrade with a senior EU official, Stefan Lehne, to discuss the EU's plan to deploy a mission to Kosova, a plan that is at the core of Serbia's current political crisis. Samardzic gave no indication that Lehne spoke with him about a date for a declaration of independence, which most EU states are expected to support. It is also unclear whether Samardzic reflects majority opinion within the Serbian government: he represents the Democratic Party of Serbia (DSS), which is in the throes of a dispute with the government's other main party, the Democratic Party (DS), about signing an agreement with the EU. Like other DSS members, Samardzic opposes any accord with the EU at this stage, arguing that it would amount to a "signature for the independence of Kosovo," local and international media reported. European foreign ministers on January 28 established the legal, financial, and operational basis for the deployment of a mission, which will be called EULEX. AG

...WHILE KOSOVA TOUTS 'DONE DEAL.' The date of a Kosovar declaration has been the subject of speculation for months, with estimates made by Kosovar leaders and Western diplomats suggesting any date between now and late March. Kosova's prime minister, Hashim Thaci, said on February 8 -- after a meeting with the head of the UN Mission in Kosova, Joachim Ruecker -- that "independence is very close," local and international media reported. Kosovar leaders have long talked of a declaration being made soon, culminating in January with Thaci stating that a declaration would be made "within days." He then said, on January 31, that a declaration was "not imminent" and that Kosova's new constitution and state symbols should be in place first (see "RFE/RL Newsline," February 1, 2008). The Kosovar speaker of parliament, Jakup Krasniqi, said on February 7 the "proclamation" will be made in February, local media reported. The notion of February 17 as a date has gained currency because it would come after the inauguration of Boris Tadic as Serbia's president, on February 15, and would immediately be followed, on February 18, by a meeting of EU leaders. Thaci predicted on February 8 that "about 100 countries are ready to recognize Kosova's independence immediately after we declare it. We will have a powerful and massive recognition." All of this shows, he said, that Kosova's independence "is now a done deal." Thaci claimed to have received "confirmation" from all those countries. Thaci supplemented his comments on February 9, saying, according to KosovaLive, that "Western countries are competing to be the first to recognize the state of Kosova." AG

BOSNIAN SERB LEADER BACKS PARTITION OF KOSOVA. The most powerful ethnic-Serbian politician in Bosnia-Herzegovina, Milorad Dodik, said on February 8 that if Kosova becomes a state, "the ultimate solution should end with northern Kosovo joining Serbia." Most of Kosova's ethnic Serbs live in the north of Kosova, which remains a Serbian province but has been administered by the UN since 1999. However, Dodik, who is the prime minister of the Republika Srpska, reiterated his opposition to independence for Kosova. Dodik's comment distances him from the position of Serbia's leading politicians, all of whom refuse in public to countenance anything other than continued Serbian sovereignty over the whole of Kosova. In 2006, Dodik threatened to hold a referendum on the possibility of the Republika Srpska seceding from Bosnia, and in August 2007 he warned that nobody should expect there to be no further territorial changes in the Balkans should Kosova gain independence, a warning that prompted the international community's high representative in Bosnia, Miroslav Lajcak, to threaten him with sanctions (see "RFE/RL Newsline," August 23, 2007). Dodik also indicated in December that he would favor partition (see "RFE/RL Newsline," December 4, 2007). AG

PROTEST PROMPTS CANCELLATION OF KOSOVAR EXHIBITION IN SERBIA . An exhibition of Kosovar Albanian art in Belgrade was canceled on February 7 after roughly 100 Serbian nationalists tried to break into the gallery. AFP reported that they were prevented only by riot police. However, one protester managed to enter the gallery and destroy one of the exhibits. The demonstrators, who belong to the radical group Obraz (Pride), lionize two of the most notorious figures of the Balkan wars, Bosnian Serb leader Radovan Karadzic and Milorad "Legija" Lukovic-Ulemek, a onetime leader of a paramilitary group now in jail for his role in, for example, the assassinations of Serbian President Ivan Stambolic and Prime Minister Zoran Djindjic. The aim of the exhibition, which showed the work of 11 young artists, was to improve relations between the groups. The exhibition was previously shown in Serbia's second-largest city, Novi Sad. No incidents were reported there. AG

"Duçja më ka thënë se demokracia për sllavët është si alkooli për negrit. Shthurje totale". Ishte 22 gushti i vitit 1937, kur Galeazzo Ciano, një prej personazheve të njohur në diplomacinë italiane, ku ka shërbyer edhe si ministër i Jashtëm, vendos të hedhë në një letër të gjitha detajet e udhëtimeve të tij të shpeshta në vendin përtej Adriatikut. Është koha kur Italia ka depërtuar në Shqipëri dhe ky diplomat ndjen se kjo luftë e fortë diplomatike që po bëhej në të dyja hapësirat që ai udhëtonte ishte e mbushur me aq intensitet, sa ca shënime do t‘ia bënin më të lehtë depërtimin në të shkuarën, në të ardhmen. Kjo pasi konti Ciano besonte se qielli i pleqërisë do t‘i ofronte ditë të qeta të cilat ai do t‘i shfrytëzonte për të shkruar një libër mbi këto shënime, gjë e cila nuk ndodhi asnjëherë, për vetë rrethanat si vijoi jeta e tij.

Por ndërsa jeta e kontit Ciano është një shkrim më vete, ajo çfarë është interesante dhe ngjall kureshtje është zbërthimi që ai i ka bërë nëpërmjet atyre shënimeve shpesh të hedhura dhe rrëmbimthi të misionit italian në Shqipëri, duke dhënë një pamje tjetër dhe mbi personalitetet shqiptare të kohës, që nga Mbreti Zog, e deri te motrat e tij, të cilat diku i quan si "maloke, qesharake e të denja për figurante në një skenë operete".

Konti Ciano na tregon nëpërmjet këtyre shënimeve se sa i trishtë ka qenë udhëtimi i shqiptarëve për të fituar sovranitetin, dhe sa shumë kanë dhënë për atë.

Ai jep detaje dhe nga jeta e Mbretit Zog. Për shembull ai shkruan më 3 janar të vitit 1938 se "i dhashë Jacomonit (ministër i Italisë në Tiranë) emrin e njërës prej vajzave të familjes Durini (familje fisnike italiane), për ta marrë grua Mbreti Zog. Ai insiston për t‘u martuar dhe e do një italiane. Po këtu është diskretituar pas dy tentativave të pafrytshme të mëparshme". Diku tjetër ai përshkruan martesën e mbretit. "Martesa, ceremonia, u zhvillua me një seriozitet superior nga parashikimi. Mbretëresha shkëlqente. Mbreti i tronditur! Oborrtarët të kujdesshëm. Populli indiferent e në kontrast, dukej madje më i rreckosur se zakonisht".

Nuk është vetëm shkëlqimi i mbretëreshës dhe sjellja ndoshta pa shumë finesë e princeshave shqiptare që Ciano shënon në ditar. Teksa tregon për mënyrën se si italianët kërkonin të mbanin nën kontroll mbretin, ai shkruan: "Jakomoni sjell disa raporte mbi Shqipërinë dhe formulon propozime të ndryshme. Është burrë me natyrë të moderuar, anon për zgjedhje të ndërmjetme, duke e mbajtur mbretin të nënshtruar gjithmonë e më shumë ndaj nesh. Po bie dakord për mundësinë e heqjes qafe, sapo të zgjidhet versioni totalitar i aneksimit. Ndër kërkesat e ndryshme të mbretit me rëndësi është ajo që kërkon për jaht. Bëhet mirë t‘i jepet e ta pajisim me ekuipazhin italian. Kjo garanton pamundësinë e arratisjes për çdo eventualitet".

Më 16 shkurt të 1939, italianët shqetësohen për gjendjen që po jetonte vendi. Ciano shënon se "Shqipëria është e shqetësuar. Një telegram i atasheut ushtarak në Tiranë e shqetësoi pak Duçen: thoshte se mbreti kishte urdhëruar mobilizim të pjesshëm e se Jacomoni ishte nisur me avion për në Romë. Në të vërtetë situata nuk ishte kaq dramatike: lidhem me Jacomonin, që për të thënë të vërtetën dukej shumë i qetë. Dje ka biseduar me mbretin, i cili pasi kish dëgjuar ankesat tona tha se kishte dhe ai diçka të thoshte nga ana e vetë. Në Beograd ishte folur për ndarjen e Shqipërisë, por mbreti citoi hollësi që provojnë se ishte i informuar vetëm pjesërisht dhe josaktësisht. Pastaj përmendi përgatitje të një lëvizjeje të brendshme të mbështetur mbi të gjitha në të arratisur hollësi dhe kjo krejtësisht false. Citoi shumë emra personazh të kompromentuar, jo të saktë, përveç atij të Koçit. Konkludoi duke rikonfirmuar vullnetin për t‘u kuptuar me ne dhe e dërgoi Jacomonin si të plotfuqishëm të tij për marrëveshje. Kur i referova Duçes me telefon, ai m‘u përgjigj: "Po ta kishim firmosur paktin me Berlinin, mund të sulmonim menjëherë. Tashti duhet ta zvarritim". Pastaj konfirmoi udhëzimet që unë ia kisha dërguar tri ditë më parë Jacomonit e që përmblidhen kështu: Të mbahet gjallë agjitacioni popullor, por të mos ngurohet të ulen dyshimet e Zogut, duke i dhënë gjithë sigurinë që dëshiron. Të turbullohen ujërat në mënyrë që të përjashtohet njohja e qëllimeve tona të vërteta".

Ditari i kontit Cianos nuk sjell vetëm atmosferën politike dhe njerëzore që ndahej në çdo pëllëmbë të Shqipërisë, paktet që mbreti duhet të bënte me italianët dhe shqetësimin e tij që duket në çdo rresht të këtij ditari, por dhe një pasqyrë të mënyrës sesi operonte politika në Itali në kohën e Mussolinit, me të cilin Ciano ndante jo vetëm marrëdhënie zyrtare, por edhe miqësore, duke qenë se ishte martuar me vajzën e tij, Eda. Ciano mundohet të bëjë edhe nëpërmjet atyre rreshtave të shkurtra një analizë të veprimeve për të kuptuar se cilat qenë gjërat që e sollën dështimin. Në dhjetëra radhë mund të gjejmë fytyrën e lodhur apo të dëshpëruar të Duçes, ankthin e tij mbi njerëzit që operojnë në vendin tonë, në i kishin tradhtuar apo jo ata.

Por një nga figurat më të komentuara në këtë ditar është ajo e Mbretit Zog. Ciano thotë diku se Mbreti i shqiptarëve është kthyer në një element bezdie në relacionet me Jugosllavinë. Më 5 prill 1939, italianët duken të shqetësuar. Ciano shkruan: "Dy anije do të shkojnë në Durrës e në Vlorë për të tërhequr italianët që tashmë janë kërcënuar seriozisht nga banditët të cilët Zogu i ka porositur të përhapin terrorin. Gjer tani opinioni publik ndërkombëtar është i qetë, aq i qetë sa unë dyshoj se nuk e kanë bërë hesap fërkimin midis nesh e Zogut... Takohem disa herë me Duçen, i cili është i qetë tmerrësisht i qetë, dhe më shumë se çdo herë i bindur se askush nuk do të ndërhyjë në mosmarrëveshjen tonë me Shqipërinë. Sidoqoftë ka vendosur të marshojë e do të marshojë edhe sikur gjithë bota të radhitet kundër tij. Zogu kërkon të rezistojë dhe me forca të dobëta që ka në dispozicion. Me që Mbreti kërkon 24 orë për të reflektuar, Duçja me një telegram me firmën e vet fiksoi skadimin e ultimatumit në orën 12 të së enjtes më 6 prill. Në agim lindi djali i Zogut. Për sa kohë do të jetë trashëgimtar i Mbretërisë së Shqipërisë"?

Tensionet Tiranë-Romë reflektohen kudo në këto shënime. Dhe Ciano me vështrimin e një njeriu të bindur në politikën që përfaqësonte nuk ka si të mos anojë në gjykime nga gjaku i tij. Por pavarësisht këtij animi, këto shënime sjellin një tablo tjetër të një periudhe të rëndësishme në historinë tonë, të thëna nga një njeri që ishte brenda të gjitha lëvizjeve që bëheshin në të dyja kampet politike.

Ditari mbaron më 8 shkurt të 1943, kur Ciano në pallatin Venecia pritet t‘i japë Duçes lamtumirën. "Tani duhet të konsiderosh se ke një periudhë pushimi", i thotë ai. Por Ciano vë re se me gjithë rekomandimet që Duçja i thoshte për të kaluar një periudhë qetësie larg politikës dhe luftës, ai nuk ishte i qetë. "Ai ishte i shqetësuar për situatën, sepse në frontin e lindjes tërheqja vazhdon me ritmin e një vrapimi. Më ftoi të shkoj shpesh tek ai. "Edhe çdo ditë". Ndarja qe e përzemërt. Për këtë jam shumë i kënaqur, sepse Mussolinin e dua shumë, shumë, dhe gjëja që do më mungojë më tepër do të jetë kontakti me të". Kështu mbarojnë shënimet e kontit Ciano, me ndjenjën e dashurisë ndaj njeriut që pavarësisht si e ka cilësuar historia, ai i besoi deri në fund.

Por ne shohim Shqipërinë në këto shënime, atë Shqipëri që kemi aq shumë nevojë ta njohim nga çdo pikëvështrim. Këto shënime që vetë konti Ciano që pati një fund të hidhur u përpoq t‘i ruante para se gjermanët të bënin kurth ndaj tij. "Kur hidhja këto shënime të shpejta, nuk kisha ndërmend t‘ia jepja shtypit kështu siç qenë: mendoja më shumë të fiksoja ngjarje, veçori, data që një ditë do të mund të më shërbenin, nëse qielli do më jepte një pleqëri të mbarë si element për të shkruar kujtimet e jetës sime. Pra ato nuk përbëjnë një libër, por më tepër lëndën e parë me të cilën do të hartohej një libër më vonë. Por ndoshta në vetë këtë skeletëzim, në mungesë absolute të gjërave të tepërta, qëndron vlera e këtyre ditarëve të mi. Ngjarjet e fotografuara pa retush, e përshtypjet janë ato të parat më të çiltrat përpara se të ushtronte ndikim kritika apo gjykimi. E bëra zakon të shënoja ngjarjet kryesore ditë për ditë, orë për orë e ndoshta mund të gjenden ndonjëherë përsëritje ose kontradikta, tamam ashtu siç përsërit apo kundërshton shpesh jeta", shkruan ai. Konti Ciano tregon se do të kishte dashur të fiksonte më shumë përgjegjësi njerëzish e qeverish me më shumë të dhëna, por jeta nuk i fali aq orë sa të mund ta bënte këtë. Për të, tragjedia italiane filloi në gusht të vitit 1939, kur duke shkuar vetë me iniciativën e tij në Salisburg, u ndodh përballë vendosmërisë gjermane për shpërthimin e konfliktit.

VON GODIN BUZEQESH MBI SHQIPERINE

Çdo ditë e më shumë ne shqiptarët po përjetojmë me rrahje zemre që përshpejtohen afrimin e lindjes së një shteti të ri shqiptar, aq shumë të ëndërruar dhe aq shumë të formësuar në qenien tonë kombëtare. Brezat e sotëm ndihen të përfshirë në një atmosferë që përngjason shumë me atë të paraardhësve tanë të 28 Nëntorit të largët të 1912. Delegatëve të krahinave ua kanë zënë vendin deputetët, Kuvendit Kombëtar ia ka zënë vendin Parlamenti i Kosovës, Vlorës ia ka zënë vendin Prishtina, kohët dhe teknologjia janë modernizuar jo pak, por duke e pasur thelbin të njëjtë. Ëndërrimi i kahmotshëm kombëtar na ka përfshirë të gjithëve deri sa të nesërmen miqtë, dashamirës të shqiptarëve, të na zgjojnë duke na kujtuar detyrat që na dalin. Ata që në mënyrë racionale i gjykojnë hapat e së tashmes me sytë e së ardhmes së shtetit të ri, ata që na duan me shpirt dhe arsye si e më së fundmja prurë në shqip, Marie Amelie Freiin von Godin.

E vlerësueshme ndihmesa që Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve i ka bërë botimit të vëllimit "Nga Shqipëria e re" me skica politike, kulturore, historike dhe krijimtari letrare si projekt i botimeve "Koçi". I vlerësuar edhe në kuadrin e iniciativës kombëtare për të sjellë zëra autentikë dhe të pranishëm të ngjarjeve të mëdha historike të kombit tonë, të cilat jo pak herë kanë ardhur të manipuluara. Von Godin ka qenë aty, në Vlorë, më 28 Nëntor, në filizin e atij që quhet sot shtet shqiptar. Ishte atë ditë dhe shumë më parë si mikeshë e rrallë në sarajet e Vlorajve, atyre që projektuan shtetin shqiptar. Njihte Syrja beun dhe Eqerem beun aq pak të vlerësuar për atë kontribut të shumëçmuar. Shihen në ato faqe (pjesa e parë e librit) ekografitë e para dhe më pas lindja e foshnjës me emrin shtet shqiptar. Përshkruhen baballarët e shtetit të zhveshur nga tisi legjendar, romantik, që kanë sjellë gojëdhënat e brezave përforcuar nga fletushkat poetike të teksteve shkollore gjithë censurim. Midis vragave dhe mrekullive tona karakteristike, midis tymit të barotit politik të kohës, midis luftës diplomatike dhe turravrapit të fqinjëve, kalon në skaner një gjeneratë e tërë personalitetesh të botës shqiptare midis orientit dhe oksidentit. Shpërfaqet ajo çfarë ikën dhe ajo çfarë lind në vëmendjen e një personaliteti që në çdo rresht dëshmon praninë në mesin e ngjarjes, aty ku realiteti vetëm ndodh. Ashtu me fraza të shkurtra dhe të shpejta, hedhur nga një njeri që nxiton të mos i humbasë asgjë nga një kohë ku koshienca e ka bindur se po i shërben informacionit më të madh të historisë së një shteti. Në këtë pikëvështrim, vlera e shkrimeve të Godinit mund t‘i bashkëngjitet dosjes së dëshmive të 28 Nëntorit të 1912 dhe më pas, aty ku dokumenti origjinal i Pavarësisë mungon. Ajo është reporterja e atyre ngjarjeve.

Në PARAJSEN E SHEN FRANCESKUT

(Papa Benedikti XVI u takua dje paradite me Presidentin e Kosovës, Fatmir Sejdiu, i cili vizitoi privatisht Vatikanin.)

...Para së gjithash thuhet në deklaratë: "Ati i Shenjtë shprehu afërsinë e tij me të gjithë popullsinë e këtyre trojeve, në të cilat krishtërimi është i pranishëm që nga shekujt e parë pas Krishtit".

Një e përditshme

Në pjesën e dytë, "Shtigjeve apostolike përmes Shqipërisë së bukur" krijohet një himn për dishepujt e Shën Françeskut. Tregohet se si një parajsë tokësore krijohet me përkushtim njerëzor. Seliten vlerat e shëndosha kombëtare dhe shkulen barërat molisës, ndriçohen luftëtarët kombëtarë poshtë petkut fetar. Një historik më shumë kombëtar sesa fetar kalon në pak faqe, gjë që dëshmon stilin letrar të Godinit, ku përshkrimi ngelet mbrapa në krahasim me kronikën e ngjarjes. E duke ia lënë gjithçka lexuesit, doja të shtoja atë që Godini nuk kish se si ta shkruante për dy kolosë të Urdhrit të Shën Françeskut aq shumë të përlëvduar prej saj.

Patër Gjergj Fishta "u zhvarros dhe eshtrat e tij u hodhën në Drin nga pushteti komunist".

Patër Vinçens Prenushi "vdiq në burgjet e komunizmit".

Çdo të kish shkruar Von Godin për ne po t‘i dinte...?!

NJE LETERSI QE NUK DINIM SE E KISHIM

Si një mister i procesit të krijimit ajo filloi të prodhojë letërsi shqiptare. Në një përkrahasim me të mëdhenjtë do të shkruaja: Siç amerikani Tomas Eliot prodhoi letërsi angleze dhe anglezi Uiston Oden prodhoi letërsi amerikane, apo siç rusi Vladimir Nabokov dhe dy nobelistët amerikanë, polaku Ajsëk Beshëvis Singer dhe kanadezi Soll Bellou janë krenari e antologjive letrare amerikane. Pothuaj gjithë krijimtaria letrare e saj iu përkushtua Shqipërisë. Kaq shumë ishte përfshirë në historinë e këtij shteti dhe populli ballkanik, saqë talenti i saj letrar gjeti shtratin e vet në sfondin e ngjarjeve dhe karaktereve të këtij vendi. Një stil i lirshëm që të bën pjesëtar të ngjarjeve dramatike nëpërmjet imazheve që reflekton në psikikën e lexuesit. Bota e personazhit ndikon te ty me fraza që shtjellojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë dilemën. Te "Gjakmarrja e At Ndocit" personazhi na kthehet në një Sizif ngarkuar me gurin e vet dhjetëfish më të rëndë. Në atë shpat mali, ku poshtë kaltëron deti, dikush gjen Golgotën e vet dhe purifikohet në një provë drakonike.

"Vetmia" është kryevepra e novelave shqiptare që barabitet me mrekullinë e Kutelit tek "E madhe gjëma e mëkatit". Një letërsi me dilema ekzistenciale, me një vend veprimi dhe pak personazhe të konturuar me penelata të kursyera por të mjaftueshme për të nxitur formësimin e tyre në imagjinatën tonë. Suspansi është ai që e çon veprimin dramatik më tej dhe udhëheq lexuesin midis rreshtave. Gjithçka qëndron aty midis mjediseve shqiptare dhe është tërësisht shqiptare. Asnjë germë nuk duket e huaj për shqiptarin veç emrit të autores. Asgjë në novelat e saj nuk të bën të mendosh se ishte një vizitore kalimtare, si shumë të tjerë të Shqipërisë. Vepra e saj, që lidhet apo i kushtohet Shqipërisë, është mjaft e gjerë. Mund dhe të mos e bënte, por e bëri më mirë se një shqiptare.

Ndërroi jetë më 1956. Thuhet se në varrimin e saj morën pjesë edhe shqiptarë, të cilët qanë dhe thanë: "Sot ka vdekur nëna e Shqipërisë".

30 prill

I referoj Duçes mbi udhëtimin në Shqipëri. Do t‘i përmbledh në një raport. Po ai menjëherë bie dakord për nevojën e një zgjidhjeje integrale e thotë se për të pasur Shqipërinë është gati deri atje sa të bëjë luftë. Duke i dorëzuar një kampion të mrekullueshëm bakri nga minierat e Lezhës, i thashë: Ja fiqtë e Kartagjenës"

12 prill

Arrij në Tiranë me avion në orën 10:30 dhe pritem në fushë nga anëtarët e qeverisë së re. Vërlacin nuk e njihja: se po ta kisha pas njohur nuk do ta kisha mbështetur emërimin e tij: s‘është një njeri nursëz e do të na bezdisi. Turma më pret me triumf. Ka akoma ndonjë "zonë" ftohtësie e kjo ndodhet para së gjithash midis nxënësve të shkollave të mesme. Shoh se e kanë të vështirë të ngrenë dorën për përshëndetje romane, dhe dikush refuzon haptas ta bëjë kur e ftojnë shokët e tij. Pra gjërat nuk shkojnë kaq lehtë sa dukej. Ka shumë kundërshtim për unifikimin e personaltë dy vendeve; të gjithë janë dakord për të pasur një princ të shtëpisë Savoja ose akoma më mirë, më duan mua. Por e kuptojnë që duke i dhënë kurorën Viktor Emanuelit III, kjo do të thotë fund i pavarësisë shqiptare. Diskutojnë gjatë me shumë krerë. Më të rreptë dukeshin shkodranët, të nxitur nga kleri katolik, por ishte e lehtë t‘i bindje, sapo vura në veprim pakot me franga shqiptare që për çdo qëllim të mirë i kisha sjellë me vete. Sidoqoftë, punët shkuan mirë. Në asamblenë kushtetuese votohet me unanimitet e me entuziazëm. Vendimet mi sollën me delegacion. Mbaj një fjalim nga ballkoni i Lëgatës dhe arrij sukses sidomos kur siguroj që vendimi nuk cenon as formalisht as në esencë pavarësinë shqiptare. Kjo vlen për njerëzit e thjeshtë, sepse vura re sytë e disa patriotëve të skuqeshin e lotët t‘u rrëshqitnin mbi fytyrat. Shqipëri indipendente nuk ka më.

13 prill

Kthehem në Romë e shkoj shpejt në pallatin Venecia. E gjej Duçen mbi çati tek vrojton eksperimentet antiajrore. E vë në dijeni për ngjarjen. Ai do të shkohet më tej e të suprimojë Ministrinë e Jashtme në Shqipëri. Nuk jam me mendimin e tij. Duhet të procedohet gradualisht nëse duhen ruajtur format për sytë e botës. Deri tani gjërat shkuan si vaji se nuk na u desh të përdornim forcën, po se nesër do të duhej të fillojmë të shtiem mbi turmën, opinioni publik do të prekej sërish. Nga ana tjetër Ministria e Jashtme na shërben për të pranuar legalisht gjendjen e re të punëve, pa kaluar përsëri nëpër polemikën e pambarim të njohjeve. Më vonë e suprimojmë. I propozoj shefit të krijohet një nënsekretariat për çështjet shqiptare, me nënsekretar Beninin. Më duket një person teknik, sepse duhet të bëhet një politikë aktive për punimet publike. Vetëm në këtë mënyrë do ta lidhim definitivisht popullin me ne e të ulim autoritetin e krerëve.

15 prill

Arrijnë shqiptarët. Dikush midis tyre ka pamje të ndrydhur. Duçja i pret në pallatin Venecia e u flet. Vërej që presin me ankth fjalën "pavarësi", por kjo fjalë nuk vjen e janë të trishtuar. Ma konfirmon më vonë Jacomoni. Fjalimi im në Dhomë shkon shumë mirë. Pastaj mbledhje e Senatit e shpejtë dhe jo shumë madhështore. Në fund, takim me Geringun dhe Duçen në pallatin Venecia. Roosevelti dërgon mesazhin për të propozuar dhjetë vjet armëpushim. Duçja në fillim refuzon ta lexojë, pastaj e përkufizon "një frut i paralizës progresive".

Box

Ditët e fundit

Vë re me këtë episod, i cili duhet të ishte vetëm një shënim i shkurtër sqarues, se lashë të kalonin nga tregimi disa fakte të cilat veç të tjerave nuk duken krejt të kalueshme e të denja për harresë. Pas pak ditësh, një gjykatë figurantësh do të bëjë të ditur një vendim që tashmë është marrë nga Mussolini nën influencën e atij rrethi prostitutash e rrufjanësh që prej disa vitesh moleps jetën politike italiane dhe e ka shpurë vendin në greminë. E pranoj me qetësi atë që është fati im i keq. Trajtimi që m‘u imponua në këtë muaj burgu ka qenë i turpshëm dhe çnjerëzor. Më larguan nga të gjithë. M‘u ndalua çdo kontakt me personat e mi të dashur.

Megjithatë unë e ndjej se kjo qeli, kjo qeli e zymtë veroneze, që pret ditët e fundit të jetës time tokësore, është plot me gjithë atë që kam dashur e më duan. As muret as njerëzit s‘mund t‘i ndalojnë. Është i rëndë mendimi që pa faj nuk do të më jepet më të shoh në sy tre fëmijët e mi, apo të shtrëngoj në zemër nënën time dhe gruan time që në orët e dhembjes u tregua një shoqe e qëndrueshme, e sigurt e besnike. Por duhet përulur karshi vullnetit të Zotit, dhe një qetësi e madhe po më zbret në shpirtin tim. Përgatitem për gjykimin suprem. Në këtë gjendje shpirtërore që përjashton gënjeshtrën, unë deklaroj që në ditarin tim nuk është false asnjë fjalë e vetme dhe as e ekzagjeruar apo e diktuar nga ndjenja njëanshmërie. Gjithçka është siç e kam parë dhe dëgjuar unë. E ndërsa përgatitem për ndarjen e madhe, mendoj t‘i bëj publike shënimet e mia, sepse jo se shpresoj rivlerësime apo nonsense të mëvonshme, por sepse besoj që një dëshmi e ndershme e të vërtetës do të jetë, në këtë botë të sfilitur, akoma e dobishme për të ngritur të pafajshmit e për të goditur të përgjegjshmit.

21 dhjetor 1943

Qelia 27 e Burgut të Veronës

Pavarësia shpallet në 17 shkurt, festa 1 milion euro

Kujtimet e mbretit Zog, te ritreguara nepermjet dores se adjutantit Hysein Selmani, tashme arrijne ne piken kritike. Atje ku eshte kontestuar gjithmone Mbreti shqiptar. Largimi i tij dhe i familjes mbreterore nga 7 prilli i vitit 1939. Eshte nje dite fatale, e cila leshon shpesh hijen e saj te dhimbshme. Por, historia ose njerezit qe merren me te, gjithmone e kane percudnuar, sipas interesave.

Per te gjithe, deri pak vjet me pare, ka qene "e precizuar" se Mbreti u largua ne 7 Prill dhe e la Shqiperine. Kjo eshte arsyeja qe kujtimet, te cilat sillen per here te pare nga "Korrieri", jane te vlefshme sepse tregojne nje realitet ndryshe nepermjet syve te personazheve te gjalla te asaj kohe. Pothuaj te panjohura, ato do te sherbejne per nje ridimensionim jo vetem te familjes mbreterore, por bashke me te edhe te personazheve te asaj kohe. Nga keto kujtime duket se ka pak njerez, qe ne ato dite e kane merituar te jene "Nder i kombit", pavaresisht nga inflacioni i shume emrave patetike ne vitet e fundit. Ndersa, homazhi i pak prej tyreve, eshte "harruar" nga rrjedhat qe ka marre historia me vone. Vete Mbreti shqiptar eshte koshient per 7 prillin dhe per realitetin, qe erdhi nga Italia. Sepse, vendi i vogel dhe i varfer qe ai drejtonte nuk mund te jetonte pa ndihmen e nje fuqie te madhe. Ne diten e fundit, te qendrimit ne vendin e tij, kur ai u perserit qeveritareve shqiptare, se nese ndonje do te ishte i afte qe te negocionte per te miren e atdheut, apo do te paraqiste ndonje alternative, qofte edhe ne kurriz te Fronit, ai do t'i pergjigjej, duket si serioziteti i tij i fundit. Por, koha nuk pret. Anijet italiane jane afruar ne breg, ndersa per te shpetuar imazhin e Shqiperise, ai merr nje keshille nga Parlamenti qe te largoje fillimisht Princin e vogel dhe Mbretereshen Geraldina nga ky realitet. .. b.an

Parlamenti shqiptar ne 6 prill 1939: Monarket te largohen

Fjalimi i Ministrit te Brendshem Musa Jukes, perpara parlamentit, i ka shokuar te gjithe. Mbi te gjithe, monarkun shqiptar, qe nuk e besonte kete shkrehje perpara kesaj situate. Gjithsesi, Lartmadherija vendos qe te referoje vete para Asamblese duke shpjeguar periudhen e gjate te marredhenieve shqiptaro-italiane. Ai eshte i zhgenjyer me Fuqite e Medha dhe shpjegon se ka dyshuar gjithmone tek Italia. Nderkohe, Mbreti eshte koshient per gjendjen ne Shqiperi dhe shpjegon se me planin e mbrojtjes, paraqitur nga Komanda e Pergjithshme me 18 mars 1939, vendi mund te mbrohej. Por, komandantet e tij nuk jane ne lartesine e detyres. Ky tashme eshte nje realitet. Ne mesnaten e 6-7prillit, parlamenti shqiptar e fton perfundimisht mbretereshen dhe princin qe te largohet

"Ne kete ore qe ndodhemi, situata e brendshme eshte ne kete gjendje sic u shpjegua. Prandaj dhe lipset te mirren masat e shpejta per te realizuar persa e shohin te nevojshme per te vepruar Prefektat. Sepse ne rast se nuk do te autorizohen ne kerkesat qe parashtrojne, une nuk mundem te mbaje me asnje pergjegjesi mbi situaten e vendit, se si po e shikoni propagandat jane aq shume saqe ne cdo dite vjen duke u keqesuar dhe xhandarmeria eshte terhequr nga postat. Kjo duhet te studjohet mire", tha Ministri Brendshem Musa Juka, para mbledhjes me 6 Prill 1939, para Qeverise dhe Parlamentit, kujton adjutanti.

Kryeministri Koco Kota, kujton adjutanti Selmani, ju drejtua Ministrit te Brendshem Musa Jukes, dhe i tha: "Keto qe na sqarove mbi gjendjen e brendshme i morem vesh. Po pse na thua sot e jo me pare. Nuk e kuptoni se tani jemi ne pragun e ngjarjeve dhe ju Zotni Minister deri dje na keni thene se qetesia eshte ne rregull, dhe cdo pergjegjesi e merrnit ju. Ndersa sot nuk eshte me nje justifikim per ju. Ju jeni pergjegjes per mbajtjen e qetesise se vendit. Keni patur e keni te gjithe kompetencat, kjo pergjegjesi nuk ju falet", iu drejtua Kryeministri Kota. Me pas, kryeministri Kota, u ngrit dhe me tha qe:"A mundej te shikonte Mbretin nje minute?" Une, kujton adjutanti,- hyra ne zyre ku ishte Mbreti dhe Mehmet Konica e i parashtrova se Kryeministri Kota, deshiron nje minute per t'u pare. "Po, me tha Mbreti, te vije". Pasi hyri kryeministri brenda mbreti me tha:"Hajdeni dhe ju kolonel". Kota i parashtroi Mbretit per sa Musa Juka foli mbi situaten e brendshme. "E gjeta shume te shqetesuar kete here Ministrin, mbi sa na parashtroi", i tha mbretit Kryeministri Kota.

Mbreti me urdheroi te therras Komandantin e Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasin, Kryetarin e Shtatmadherise Gjeneral Gustav Mirdaicin e komandantin e Xhandarmerise kolonel Shefki Shatku dhe N/kolonel Sami Koken. Ata duhet qe te vinin menjehere ne Pallat. "Sa te vijne futi ne keshill e me lajmeroni", me tha mbreti. Me keto dolem. Kryeministri hyri ne Mbledhje e une u telefonova komandanteve qe te vijne ne Pallat. Menjehere erdhen si Komandanti i Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasi, me te dy vartesit: Kryetarin e nenkryetarin e Shtatmadherise si dhe Komandantin e Xhandarmerise kolonel Shefki Shatku. Pasi i futa brenda ne mbledhje e kam lajmeruar menjehere Mbretin. Ne kete kohe Mbreti hyri brenda ne Keshill e Mehmet Konica doli. Pas kesaj, kujton adjutanti,- Mbreti me urdheroi ta percillja e dolem. "Po sa po kalonim ne lulishte me shtriu krahun dhe me tha: 'Kolonel veni mend shume Mbretit e hapi syte, sepse punet nuk jane aspak mire. Une po nisem pas dy oresh per Jugosllavi dhe ja parashtrova te gjitha Mbretit. Me ate qe me tha nen goje Ministri Milcic, ma hodhi se ka posibilitet, qe Shkodren ta okupoje Jugosllavia e dhene si shperblim prej italianeve'.

Une i thashe: Se perse shkoni ne Jugosllavi, apo ju dergoi Mbreti. 'Jo, une shkoj per t'u siguruar se neser ka mundesi qe edhe automobil te (mos) gjendet'. Une kam marre gruan dhe dy vajzat e Osam Tarakun. Me keto fjale u ndame me Mehmet Konicen.

Kur hyra brenda ne Mbledhje, Zogu I Mbreti i Shqiptareve, po ju fliste Asamblese, mbi te gjitha ngjarjet e kaluara me sa Italia ka patur gjithmone qellimet e erreta kundrejt Shqiperise. Ja cfare thoshte ai: "Sot ndodhemi ne situaten me kritike, gati te thuash se ne lufte me Italine. Sic e dini qellimet e Musolinit, asnjehere nuk kane qene te sinqerta kundrejt Shqiperise, si ajo e 26 Dhjetorit 1926 me Baron Aloisin. Me zor te madh e kaluam dhe ajo e 1933, me Koke, e sa qe ishte nje situate shume kritike por ne ate kohe disa interesa te Shteteve te Medhaja nuk e lejonin te bente kete qe do te beje sot, prandaj e kaluam. Kur Italia sulmoi Abisinine, ne si aleate i ndenjem lealisht besnike, ndersa e gjithe bota i vune sanksione. Ne, nga ana jone, i ndenjem besnike dhe si aleate abstenuam, se nuk mund te vinin kundra Aleates. Dhe nga kjo sjellje jona filloi te permiresohej pak miqesia si ne ngrohtesi me relata me te buta. Keshtu thame se e kaluam. Ne Dhjetorin 1937 marreveshjet Stojadinovic, qe ishte Kryeministri Jugosllav dhe Konti Ciano, Minister i Puneve te Jashtme te Italise, ne Beograd na preken shume. Sepse Ministri i Shqiperise ne Beograd Tahir Shtylla, nuk mori pjese ne bisedimet, e as qe u thirr d.m.th., se sipas Paktit te Aleances nuk u perfill. Dhe ne, megjithese kishim hollesisht lajmet e akordeve, te cilat ishin ne demin e Shqiperise nuk beme asnje ze.

Konti Ciano, pasi u kthye prej Jugosllavise, na erdhi zyrtarisht per t'i bere vizite Qeverise Shqiptare ku i shpjegoi sipas qejfit te tij se bisedimet Italo-Jugosllave nuk kane asgje mbi Shqiperine. Na deshironte qe te leshohej nje komunikate se bashku me Ministrin e Jashtem te Shqiperise. Natyrisht, kjo nuk u pranua dhe prej kesaj kohe e kuptova se Konti Ciano ka shume influence tek Musolini. Ai u perpoq te na afroje ne nje menyre miqesie, por ishte shume megaloman dhe i paqendrueshem ne bisedimet e tij dhe mendjemadh.

Kontit Ciano, prej 5 diteve te qendrimit te tij ne Shqiperi, ju bene gjithandej nderimet si mik e aleat. Ai me shume dhe gjithandej u shoqerua nga Ministrat me shume nderime se i kishte deshire e i pelqenin. Por, ne bisedimet qe pata me ta, diten e pare nuk ishin te ngrohta aq shume. Megjitheqe e mbajta shume mire, por diten e dyte kur e kisha per dreke, bisedova me haptas me te dhe me premtoi personalisht si nje lloj besimi, dhe ai do te bente cmos per nje miqesi te sinqerte Italo-shqiptare. Saqe, sic e dini per te perfituar nga kjo, e bera edhe deshmitarin e marteses sime. Po ashtu e ndalova dy dite prapa e fola me te, ku me dha mjaft premtime, po te kota. E ketu une e kuptova se Musolini e degjon shume, dhe ky ia mbushte mendjen Musolinit. Te gjitha keto pengesa , me pak fjale i shpjeguam nga rrethanat. Nga perpjekjet qe kemi kaluar me zor te madh dhe ashtu sic e dini, u bene me mungesa ekonomike e financiare dhe me varferi. Por, ne cdo moment, nuk kemi lene pas zhvillimet e vendit. Pra, une sic ju thashe, se qysh ne Nentorin 1926 e kam kuptuar haptas qellimin e erret te Musolinit kunder Shqiperise. Asnjehere nuk jam gabuar ne ta, por nevojat e medha sic e dini na lane gjithmone t'i arrijme ne frikesimet italiane. Nuk kam lene mjet pa perdorur per sigurimin e Shqiperise, qysh ne vitin 1934. I kam propozuar ballkanasve per nje lidhje ballkanike, duke qene edhe Shqiperia brenda. I jam lutur Ataturkut, qe ky te nderhyje perbri Greqise e Jugosllavise, qe kishin nje aleance ne mes tyre, qe te pranohej edhe Shqiperia. Ai me tregonte Greqine te ciles i kisha propozuar shume here, sa qe ra ne vesh te Musolinit. Greket vete ja treguan qe ne ate kohe. Per kete na dha nje proteste Qeveria Italiane se si mund Qeveria Shqiptare te hyje ne marreveshje me Shtetet Ballkanike, per te bere aleance pa u diskutuar me aleaten e vet Italine, sipas traktatit te aleances. Por, ajo vete me Jugosllavine e te tjere nuk ka gajle. Natyrisht, ne perpara kesaj nuk e mohuam se me greket kemi pasur nje bisedim. Por, kur ta shihnim se do te mberrinim ne nje akorde, atehere sic na imponon aleanca, kishim per te diskutuar me aleaten tone Italine me perpara se te nenshkruhej nje aleance, qe mos te cenohen interesat e aleates sone". Pastaj mbreti vazhdoi: "Si edhe ne keto koherat e fundit qysh me 14 Shkurt 1939, si Jugosllavine, Greqine dhe Turqine, realisht i kam vene ne dijeni mbi kerkesat e Italise, dhe sepse: Shperblimet e ndryshme na premtonin per nje Shqiperi te madhe etj. Po ashtu duke i ndricuar se Italia do te okupoje Shqiperine per nje Kreu-ure kunder Jugosllavise e Greqise. Sepse ky eshte plani i nazifashizmit, e kjo me teper se Gjermania do te kete siguruar me nje armate italiane Ballkanin. Kjo per te qene i lire ne veprimet kunder Polonise dhe se kryelartesia e Gjermanise se sotme nuk e len pa okupuar Dancingun. Aty eshte lufte jo vetem se Polonia eshte e forte por as Britania e Madhe as Franca ne kete nuk do te mbeten me te menjanuara e painters, sepse jane ne lufte. Shtetet Ballkanike, i kane kuptuar mire qellimet Fashiste, por tremben. Ato nuk kane sigurine. Dhe, pasi pane Austrine, Cekosllovakine qe ishte e garantuar nga Anglo-Francezet dhe Rusia, u terhoqen se nuk ishin gati; kjo i ka frikesuar edhe ballkanasit qe sot behen indirekt aleate te Fashizmit kunder Shqiperise. Duke harruar qe neser e kane tek porta e tyre. Edhe Shteteve te Medhaja, Britanise se Madhe e Frances dhe Shteteve te Bashkuara te Amerikes, haptazi ua kam spjeguar qellimet sepse Italia kerkon keto baza ne Shqiperi. Dhe premtimet e garancite, shperblimet qe na ofron gjithashtu edhe te Gjermanise, qe na dergon me anen e Ministrit tone ne Berlin Rauf Fices, qe vete Hitleri e Geringu, na garantojne per nje Shqiperi te madhe. Por, nuk na japin as te drejte po mbyllin syte e na keshillojne urtesi. Britania e Madhe, sic ua kam spjeguar, me dergoi me 25 Mars 1939 Sir Thomas Hohler, bashke me Ministrin e akredituar ketu, Sir Andreu Ryani-n, te cilet haptazi me thane per t'u marre vesh me Italine se jeni krejtesisht te izoluar. Dhe persa u perket Greqise e Jugosllavise, keta sot varen nga kercenimet gjermane, prandaj thane: 'Ne emer te Britanise se Madhe dhe te Frances gjeni nje menyre kompromisi e kaloni kete erresire shume te rrezikshme'. Natyrisht, se ne nuk kishim asnje menyre per te pranuar kerkesat italiane. Kjo ishte nje tradheti qe do i venim Atdheut. Keto kerkesa sa here qe jane paraqitur jane diskutuar e shqyrtuar ne imtesi, si prej Qeverise dhe Parlamentit, ku jane gjetur te papajtueshme me pavaresine e Atdheut. Keshtu prej jush me plot shpirt dhe unanimisht jane zbrapsur ne menyre te papranueshme. Une me 5 Prill 1939, kur Italia na dha ultimatumin e fundit, Parlamentit e Qeverise se bashku ju deklarova te gjitha edhe ju thashe se une ne asnje menyre nuk pranoj cenimin me te vogel: qe t'i behet indipendences se Shqiperise, si shtet i lire. Dhe kurre nuk pranoj qe t'i vihet njolle Kombit Shqiptar. Por, ne eshte se Asambleja Kombetare ka mundesi qe mund ta shpetoje Atdheun nga ky rrezik, une jam gati dhe per shpetimin e Shqiperise e jap doreheqjen e terhiqem. Ju mund te proklamoni nje regjim te ri, qe te rimerrni bisedime te reja me Italine". ,ju shpjegoi Mbreti Zog. "Kundrejt kesaj, ju nuk e pranuat ne asnje menyre mbi cenimin e Pavaresise tokesore te Shqiperise dhe unanimisht votuat refuzimin kryekeput te kerkesave italiane. Duke pranuar gjendjen me te kritikeshme qe te lindi edhe lufte, e kjo eshte e papranueshme. Gjithashtu si mua po ashtu Qeverise se some, na dhate edhe me teper votbesimin me plot fuqi. Dhe, e kjo fuqi vlen brenda eventualisht edhe per jashta shtetit per t'i sherbyer interesave te Atdheut.Tani kemi mberritur perpara ketij kercenimi e mund t'ju themi se jemi ne lufte, por kam degjuar nga disa Ministra e Deputete, qe akoma kane shprese ne telegramet e Musolinit dhe flasin neper kafene, se u moren me qafe etj. Pra, po ju them se: Kjo nuk eshte aspak burrerore. Po lipset haptazi njeriu ta shfaqe mendimin e tij per te miren e interesit te Atdheut. Ja sic ju thashe se me vite e vite jam perpjekur per ta siguruar Shqiperine nga grabitesit. Po nuk kam mundur se interesat e te medhenjeve ne Shqiperi jane te pakta e aspak. Edhe njehere po ua them se ne asnje menyre me mua nuk behet kompromis kurre, se shteti nuk eshte cifliku im, por eshte Atdheu i popullit qe e ka trashegimine e te pareve te vet. Dhe, e ka lare me se me qindra here me gjakun e paster te tij edhe po me gjakun e vet do ta fitoje dhe do ta gezoje. E pra une preferoj vdekjen time edhe Fronin se te tradhetoj popullin shqiptar. E pra do te deshiroja te me thoni se a kemi tjeter rruge pervec kesaj qe kemi marre, dhe cila eshte, kjo qe ju pyes nuk eshte nje akuze. Por, nje mendim qe eshte e drejte e secilit te shfaqe me ndihmen e tij per te miren e popullit qe na ka dhane besimin per ta ruajtur me nder e te pacenueshem. A ka nje qe te me pergjigjet, nje mendim qe mundemi t'i shpetojme ketij rreziku", tha Mbreti Zog. Pas kesaj, u ngrit Kryetari i Parlamentit Pandeli Evangjeli e tha:"Madheri, ne emer te gjithe Parlamentit, i cili me ngarkoi se ne perpjekjet e studime, ne rrahje mendimesh, asnje rruge rruge nuk kemi pervec asaj qe eshte vendosur", tha Pandeli Evangjeli. Te gjithe rrahen duart se eshte e pranueshme vendimi i dhene.

Pas gjithe ketyre, Mbreti ju shpjegoi se: "Kam urdheruar Komadantin e Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Araniten, qysh me 23 shkurt 1939, qe te pergatise ne mundesi te fshehte pa rene ne sy te italianeve nje fuqi mbrojtje, duke i afruar ne baza te aferta bregdetare. Por, kjo ka qene shume e veshtire, ngaqe ne ushtrine e vogel tonen kane qene organizatoret italiane, e nuk kishte mundesi asnje levizje pa u diktuar prej tyre. Kjo nuk na interesonte, per arsye se nuk donim qe te na quanin, ne nxitesa te ngjarjeve. Qe pa asgje na kane akuzuar duke na terhequr verejtje deri tek Lidhja e Kombeve. Duke pare se kjo eshte e veshtire, urdherova po me kete date komandantin e xhandarmerise kolonel Shefki Shatkun, te pergatise 6 batalione te lehta xhandaresh brenda dhe ai i shkolles se xhandarmerise, te cilet brenda nje kohe shume te shkurter te vihen ne dispozicion te komandes Mbrojtjes Kombetare. Por, kjo e xhandarmerise nuk mund te quhet ndonje mobilizim, se vihet si shkak sigurim qetesie. Kjo eshte e pergatitur, me sa me kane lajmeruar komandantet. Me 18 Mars 1939, Komandanti i Mbrojtjes Kombetare, bashke me kryetarin e Shtatmadherise, si dhe komandantin e Xhandarmerise me kane paraqitur nje plan, qe permban 4 zonat e mbrojtjes se Atdheut, te pjesetuara ne thellesira sipas evenimenteve qe te paraqiten. Ky plan eshte shume i pershtatshem ne eshte se do te kene mundesine tani ta vene ne zbatim. Sepse sot te gjithe organizatoret italiane shkuan per Itali. Komanda e Mbrojtjes ka marre masat e shpejta, sipas urdherave te dhena, ne baze te planit qe ka paraqitur, se koha nuk prêt. Kam bindjen se me forcimin e 6 batalioneve te xhandarmerise, te cilat mund te jene sistemuar neper vendet qe me kane parashtruar me kohen, sic me thane. Sepse Durresi u plotesua krejtesisht me forcat qe ishin caktuar e gjithashtu pritet edhe Vlora, qe eshte nje pike me rendesi ne vendet e tjera. Por kemi mesuar se ende nuk eshte plotesuar aspak. Madje edhe armet: 1200 pushke akoma nuk jane shperndare. Aty zhvillohet nje propagande e madhe italiane.Gjithashtu, po me ate date 22 shkurt 1939 dhe Ministrin e Brendshem Musa Juken, bashke me komandantin e xhandarmerise kolonel Shefki Shatkun, i kam urdheruar, tha Mbreti,- per te marre masat e shpejta per sigurimin e qetesise se brendshme, duke u dhene gjithe kopetencen per te ndryshuar nepunesit duke vene ata qe jane te afte per sigurimin e brendshem. Per ne rast lufte me kane dhene sigurine si njeri po ashtu edhe tjetri, se jane marre te gjitha masat, e kane sjelle besimin e plote. Me sa me lajmeron Kryeministri, mbi disa raportime te Ministrit te Brendshem Musa Jukes, sonte kjo me habiti. Ku duket se situata vjen ne kundershtim me ato sigurime te dhena mbi sigurimin e qetesise. Dhe, kjo tani nuk mund te ndryshohet qofte mbi qarkomandantin dhe as te tjeret. Sepse koha nuk lejon, qe kjo duhet te merrej pak me pare. Une them se: Kjo mase duhej marre qysh se ju kam dhene te gjitha kopentencat. Persa i perket sjelljeve te Qeverise Jugosllave kjo nuk na habit aspak. Sepse sic e shpjeguam, ajo me teper eshte nga Fashizmi dhe nga frika mund te ndihmoje fashizmin, kunder nesh. Kjo ka qene qe po heqim dore si qender qe ishte caktuar Shkodra dhe Homezhin. Une ju thashe qe te zgjidhni nga Jugu, se Greqia akoma nuk na ka nxjerre ndonje pengese, por edhe ajo shume e frikesuar sic ju permenda nga mossigurimi nga Shtetet e Medhaja Anglo-Franceze. Ministri i Puneve te Brendshme Musa Juka dhe Komandanti i Xhandarmerise kolonel Shefki Shatku, jane pergjegjes persa i perket sigurimit te qetesise te brendshme. Te marrin masat ne cdo menyre me Prefektet e vetem se pergjegjesia eshte e ketyre te dyve e pafalshme. Ata tani duhet te vihen menjehere ne krye te sigurimit te qetesise se vendit, duke pasur te gjitha kopetencat e emerimeve, e transferimeve", ju tha Mbreti. "Komandanti i Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasi, e kryetari Shtatmadherise Gjeneral Gustav Mirdaici dhe N/kryetari i Shtatmadherise N/kolonel Sami Koka dhe Baron Kishner dhe si ndihmes i komandantit te ushtrise kolonel Shefki Shatku, sipas urdherave te dhena me kohe. Po ua konfirmoj edhe nje here, se e gjithe pergjegjesia e mosplotesimit dhe te zbatimit te mbrojtjes se Atdheut, jeni ju pergjegjes dhe me keni dhene te gjitha sigurimet e plotesimit persa i perket planit te paraqitur e kjo mjafton per vijat e para. Pra, deri tani te viheni ne krye te detyres e te keni te plotesuar te gjitha mungesat se koha nuk prêt. Dhe duhet ta dini veten se jeni ne lufte dhe tani nuk ju pengon asgje per cdo levizje ushtarake dhe mobilizimi, se ajo qe na pengonte me perpara ishte fakti qe mos te binim ne sy te aleates sone Italise. Ajo sot eshte e vendosur te na sulmoje ushtarakisht, pra ju viheni ne krye te detyres se shenjte qe ju perket per mbrojtjen e Atdheut, duke mos lejuar shkeljen e tokes sone pa gjak. E dime, si na dha bota mbare se ushtria jone e pa armatosur dhe e vogel kunder nje fuqie te madhe kolosale rreth 50 here me e madhe se e jona, e armatosur me armet me moderne nuk mundemi ta ndalojme. Por, ta marre vesh bota mbare, se shqiptari nuk perulet per te drejtat e veta por vdes me nder. Dhe, po ju siguroj se: gjaku i paster i ushtarit tone ka per te siguruar indipendencen e Shtetit vete, me plot ndershmeri e ngadhnjim perpara botes se qyteteruar. E pergjegjesia eshte mbi ju, e nuk ka asnje justifikim e duhet qysh ne kete minute te jemi te gatshem per te kryer detyren, se koha nuk prêt tani. Ju pergjegjesit e ushtrise kombetare viheni ne krye te detyres te shenjte dhe ju shtrengoj doren duke ju thene qe Zoti qofte me ushtrine tone trime".

Pas kesaj, komandantet menjehere dolen. Kjo ishte fjala para Asamblese Kombetare e Lartmadherise. Pasi komandantet dolen, Mbreti hipi per pak minuta lart, e la mbledhjen te bisedojne. Ajo qe pritej ishte ndonje lajm prej komandantit te Mbrojtes Kombetare mbi plotesimin e disa qendrave qe ende nuk jane plotesuar, pasi pergjithesisht ishin urdheruar per t'u sistemuar ne bazat e caktuara, kujton adjutanti.

Asambleja Kombetare ora 12 e mbremjes

Pasi doli Mbreti Zog, Mbledhja mori ne shqyrtim sa i perket Madherise se Saj Mbretereshes te semure, dhe te Princit Trashegimtar, qe akoma nuk kishte mbushur 30 ore, per menyren e vendosjes se tyre ne nje vend te sigurte dhe te pershtatshem. Po ashtu dhe sa me shpejt qe te dilnin nga Tirana, kujton adjutanti. "Duke diskutuar dhe pasi Zonat Veri-Lindore nuk jane tanime te pershtatshme nga dyshimet jugosllave, sic e marr per baze Shkodra dhe Homezhi, keto u lane vetem se ne Jug. Dhe, sa per ne Jug u pa me e arsyeshme ne cdo pikepamje ku ne ato zona do te vendosej edhe qendra e Qeverise eshte Korca. Ky ishte vendi me i sigurte per vendosjen e Madherise se Saj Mbretereshes, e Princit Trashegimtar. Pra, kjo u pa me e drejte. Pasi u rrahen mendimet duke studjuar pike per pike mundesite dhe ngjarjet eventuale qe mund te lindin, u pa me e pershtatshme Korca dhe krahinat e saj, dhe keshtu njezeri, Mbledhja e Asamblese Kombetare vendosi qe sot Madheria e Saj Mbreteresha me Princin Trashegimtar te nisen prej Tirane per ne Korce".

Zog I Mbreti Shqiptareve hyri ne Mbledhjen e pergjithshme te Asamblese Kombetare ne oren 12 te nates date 6 Prill 1939. Por, sa u ul Kryetari i Parlamentit Pandeli Evangjeli, ne emer te Asamblese Kombetare i parashtroi vendimin e marre keshtu: "Lartmadheri, Parlamenti dhe Qeveria se bashku, duke marre parasysh ngjarjet eventuale qe mund te na lindin, minute me minute, per interesin e Atdheut e te nderit te shqiptareve mbare e per te qene te lire ne veprimet qe Atdheu lyp prej nesh 'vendosi' qe Madheria e Saj Mbreteresha bashke me Princin Trashegimtar qysh sot te dalin nga Tirana per ne Korce ai vend u caktua me i pershtatshem".

Pse pranoi Mbreti qe te largohej me 7 prill dhe fillimi i invazionit fashist ne oret e mengjezit

Mbreti nuk pranon fillimisht, qe te largohet mbreteresha dhe Princi Leka. "Ajo do te vuaje njesoj si te gjithe familjet e tjera shqiptare, qe do t'i vriten djemte. Tani te shikojme detyren e atdheut", thote ai. Por, pas pak, fjalen e merr Mehdi Frasheri dhe pas tij Pandeli Evangjeli. Ky i precizon mbretit se duhen marra masa qe edhe ai duhet te largohet, sepse realiteti eshte i veshtire. "Te gjitha deshirat e lutjet e te gjithe ketyre te tjereve jane te miat se jam plak. E pra jepna fjalen se e pranoni vendimin e Perfaqesuesve te popullit, se nuk ulem pa e marre fjalen. Sepse ky vendim nuk eshte marre per hater, por lidhen interesat e kombit me to historikisht", thote Pandeli Evangjeli. Por, ne Tirane ka aguar mengjesi. Me 7 prill 1939 dhe ne oren 4 te mengjesit, mbreteresha dhe princi trashegimtar u nisen prej Tirane per ne Korce. Nderkohe, nje ore me vone, flota italiane ka hyre ne Sarande, Vlore ,Durres dhe Shengjin. Nga raportimet e para, ashtu si pritet jane vetem pak forca qe i mbrojne portet

Lamtumire Shqiperi

Ne daten 9 prill te vitit 1939, Mbreti Zog i le lamtumiren Shqiperise. Ne momentet e fundit, ne piken e Kapshtices ka puthur flamurin dhe pastaj e ka marre me vete, ne drejtim te Greqise, kujton adjutanti Hysein Selmani. Nje ritual, qe perseritet shpesh me shqiptaret e dashuruar mbas atdheut. Por, me mire se ai vete, askush nuk e parashikon, qe nuk do te kthehet me ne Shqiperi. Kjo eshte njekohesisht edhe pika qe eshte perfolur me shume ne historine e tij, ikja nga Shqiperia. Nje histori qe eshte bere dhe qe eshte ribere nga kundershtaret e tij, ashtu si u ka pelqyer.

Nderkohe, ne Shqiperi, ndryshe nga veprimi i mbretit, flamuri shqiptar eshte falur, nga ata zyrtare qe kane mbetur. Nuk ka me ate atmosfere armiqesore, qe mendon mbreti kundra italianeve, ndersa puthadoret kane vrapuar, qe te afrohen me regjimin e ri. Realiteti i ri nuk e cudit, mbretin shqiptar, i cili ka filluar nje jete te re, kete here larg Shqiperise. Por, ketu mbretin e pret nje cudi e re. Konsulli shqiptar ne Greqi ka hequr flamurin shqiptar duke e zevendesuar ate me flamurin e Italise.

Jane momentet e fundit, qe Zogu ndjen impaktin e nderimit per te nga Shqiperia. Kjo sepse ne Greqi e presin me shume nderime, ndryshe nga parashikimi i pare dhe me sllogane kunder Italise. Te njejten gje, por kuptohet ne nje sens tjeter, e ben edhe Turqia. E cila, me ane te kryetarit te saj, i afron strehimin mbretit shqiptar me te gjithe njerezit e tij. Ne keto momente shfaqen aleancat historike. Packa qe vitet e paketa te ndare, e qe vijuan nga simbioza e gjate shekullore mes te dy vendeve, vetem i ka tkurrur. Por, Turqia mbetet nje mik dhe pavaresisht anatemes, qe i kane bere shqiptaret, per origjinen e prapambetjes se tyre, ai eshte vendi i tyre me i afert mik. Kete e ndjen edhe Mbreti Zog, kur eshte i bindur se ne ate vend, bashke me mbretereshen dhe princin e vogel 20 ditesh do te jete me i sigurte se kurre. Por, ky afrim ka brenda edhe fatkeqesine e madhe: Shqiperia kurre nuk do te shihet me nga Mbreti shqiptar, Ahmet Zogu. Mbase, kjo pjese e kujtimeve eshte pjesa me e panjohur, qe rrefehet nga adjutanti, per mbretin e shqiptareve. B.an

9 Prill 1939, Mbreti Zog i le lamtumiren Shqiperise

Ne daten 8 prill per Zogun eshte e qarte cdo gje. Ushtaraket e tij nuk kane asgje ne dore. Situata ne vend eshte shume e renduar, ndersa italianet po ia afrohen Tiranes. Ne kete kohe komandantet e tij te ushtrise e keshillojne qe te largohet bashke me njerezit e qeverise. Mbreti largohet ne oren 2 te mengjezit te dates 8 prill. Ndalon ne Qaf-Thane ku perpiqet qe te lidhet me komandantet e tij lokale. Por, gjithkund merr pergjigje negative. Shumica e tyre jane terhequr ose larguar jashte atdheut. Ne oren 10 te dates 8 qershor mbreti eshte ne Pogradec. Atje mban fjalen drejtuar te gjithe njerezve te parlamentit te tij. "Une e kisha kuptuar nga perfaqesuesit franceze, angleze dhe amerikane se Italia kishte dore te lire", thote Mbreti. Ai sugjeron qe disa nga komandantet te mundeshin qe te fillonin luften guerrile ne male, sepse lufta evropiane do te fillonte shpejt. Por, kjo duket se nuk eshte e lehte. Mbreti Zog I, ne kete ore, qe perkon me oren 2 pasdite, ne daten 9 prill, kujton adjutanti- bashke me Qeverine dhe Parlamentin dhe nje shumice te madhe oficeresh e nenpunesa, u nis nga Pogradeci e shkoi ne Zemblake. Aty qendroi nje kohe mjaft te gjate. Ne 9 prill ne mbremje vone mberrin ne Kapshtice. Puth flamurin kombetar dhe e merr me vete. Qe andej eshte ne Follorine, ne oren 10 te mengjezit te dites ne vazhdim, ku pritet me nderime nga qytetaret

Tirane 7-8 prill 1939

Komandanti i Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasi, kryetari shtatmadherise gjeneral Gostaq Mirdaici, komandanti i xhandarmerise kolonel Shefki Shatku, ne oren 1 pas mesnate u paraqiten para Lartmadherise se Tij Zog I, Mbret i shqiptareve. Ata, kujton adjutanti, i parashtruan se jo qe nuk ka asnje mundesi per nje pergatitje qofte edhe e vogel, por nje kundermesymje eshte e pamundur. Tani propagandat italo-jugosllave kane hyre kudo, si edhe sado qe ju bejme thirrje komandanteve te zonave asnje pergjigje nuk japin. "Pervec kolonel Ali Rizaja, qe tani pas ngjarjes se Gjirokastres eshte terhequr ne grykat e Kelcyres, por vetem me kompanine e R.Kufirit nen kapiten Dod Nikollen e sa kapiten Haxhi Xhillaga me dy kompanite e kufirit eshte terhequr ne Gjirokaster".Ata i parashtruan mbretit:" Madheri, tani lipset te terhiqemi nga Tirana, sepse Madheria Juaj po ashtu Qeveria se nuk ka asnje arsye ndejtja ketu. Se mos te pesojme ndonje ngjarje te padobishme". Komandantet kur po i parashtrojne Mbretit kete gjendje te re, te shkaktuar shume kritike, ishin teper te shqetesuar e te tronditur. Mbreti Zog menjehere i urdheroi qe keto ngjarje ne hollesi te ja parashtrojne qeverise dhe se bashku si Qeveria ashtu dhe komandantet te vijne ne Pallat. Ketu do te diskutohet mbi largimin si edhe menyra e terheqjes. Natyrisht, duke lene nje fuqi ne kryeqytet, qe kryeqyteti mos te bjere ne dore para nje jave kurse komandantet i parashtruan se: "Kete do ta studjojme po pa fryt, se forcat motorike italiane tani po i afrohen Vores dhe marshojne mbi Rrogozhine, se nuk jemi mire dhe ne asnje menyre nuk na lejon situata e rikrijuar, te marrim nje mase persa eshte deshira e Madherise Suaj". Menjehere ata pastaj shkuan ne Kryeministri.

Ne kete date, ne oren 2 pas mesnate, u mblodh qeveria dhe komandantet ne Pallat, pasi u moren hollesisht ne bisedim. Persa parashtruan komandantet, ata moren vendimin per t'u terhequr ne Elbasan dhe me vone ne Librazhd, Pogradec. Ne kete te fundit ndodhej edhe Parlamenti bashke me Keshillin e Shtetit. Menjehere u moren masat e sigurimit mbi Peqin-Elbasan per cdo ndodhi e sa propaganda e madhe ore ne ore qe zhvillohej prej Italise dhe Jugosllavise gjoja se ne Shqiperi ka plasur nje kryengritje shume e madhe dhe jane kerkuar forcat italiane te hyjne ne Shqiperi per te stabilizuar qetesine e vendit, kujton adjutanti. "Pas ketij vendimi, ne oren 3 pas mesnate, Madheria e Tij Mbreti Zog, Qeveria Mbreterore dhe Komanda liruan kryeqytetin e Tiranes dhe u nisen per ne Elbasan, Librazhd, Qafethane. Mbreti ne Elbasan nuk qendroi, po ne Rejce, zone e Librazhdit dhe Qafthane qendroi disa ore. Nga Qafthana na urdheroi komanden qe te nderlidhej me Tiranen, Krraben, Bejlike dhe eventualisht edhe me vende te tjera, por nuk qe e mundur, se dukej qe vijat telefonike ishin te prera nga agjentet italo-jugosllave".

Nga ora 10 e dates 8 Prill 1939 arriti ne Pogradec bashke me Qeverine. Aty sic u permend ndodhej edhe Parlamenti. "Mbreti me njehere, vazhdon adjutanti- urdheroi Komandantet qe aty te nderlidhen me Tiranen, Shkodren, Burrelin dhe Diber, Kukes, Belgjike, Elbasan dhe Kelcyres me anen e radios R.3 e sa Kryeministrin bashke me kolonel Husein Selmanin i dergoi ne Korce per te hyre mundesisht ne kontakte me kryeministrin Grek Metaksai, me anen e Konsullit Grek ne Korce.

Qeveria Greke shume e frikesuar, jo qe nuk na u pergjigj kerkesave tona per nje ndihme armesh, por me kembengulje insistuan qe brenda 10 oreve do mbyllin kufirin nga nje note shume e ashper italiane, e te tjera gjera qe ne asnje menyre prej grekeve nuk pritej kurrgje. Pastaj shkuam ne Prefekture. Aty ishte Prefekti Vili Vasjari. Qetesia e Korces ishte e mire, megjitheqe nuk kishte xhandare. Por, menjehere urdheruam kolonel Preng Previzin qe me garnizonin e Korces si edhe batalioni i instruksionit te kufirit, qe nuk kishte shkuar per Kelcyre i vume ne dispozicionin e Prefektit dhe u kthyem ne Pogradec. Aty, natyrisht, qeveria bashke me parlamentin, nen kryesine e Mbretit Zog, po bisedojne duke rrahur te gjitha problemet. Kryeministri Kota i parashtroi mbi sa bisedoi me Athinen, si edhe mbi situaten e Korces. Mbreti tha: "Kjo nuk na habit, se e kemi kuptuar me kohe, se qysh kur pashe bisedimet qe pata me perfaqesuesat e shteteve te medhaja si te Britanise se Madhe, Frances dhe te Shteteve te Bashkuara te Amerikes, u vertetua se Musolinit i ishte lene dore e lire ne Shqiperi. Kjo jo vetem nga aleati i tij Hitleri, por terthorazi edhe nga bota demokrate. Sepse keta te fundit shpresonin se me nje qendrim te tille do te shpetonin nga nje lufte e pergjithshme. Mjerisht, shembullat e Austrise e Cekosllovakise, duket se nuk kane qene te mjaftueshme per t'i dhene te kuptonin se qellimi i Boshtit-Berlin-Rome, ishte predominimi i Europes mbare dhe ne kete drejtim okupimi i Shqiperise nuk u paraqit si nje zmadhim per Italine fashiste. Por, me teper vlente si nje krye-ure mesymje kunder shteteve ballkanike".

Njekohesisht, vazhdon adjutanti- dy pika e vertetuan qartazi qellimin e Musolinit: E para kur ushtria fashiste po grumbullohej ne Brindizi e ne Bari, Musolini mundohej me premtime te ndryshme per ta bindur Mbretin Zog te pranonte kushtet e tij; e dyta, Jugosllavia dhe Greqia, te kercenuar nga nazi-fashizmi, u tremben, dhe me shprese shpetimi i lane dore te lire fashizmit ne Shqiperi, duke i dhene te kuptonin njekohesisht Qeverise Shqiptare se nuk e shihnin me sy te mire qendrimin e saj kunder Italise. Dhe ishin te shtrenguar ne mos lejuam asnje levizje luftarake ne afersite e kufirit te tyre. Shqiperia pra, jo vetem, qe nuk kishte asnje shprese perkrahje materiale, por i mungonte edhe cdo ndihme morale nga fqinjet e saj. Sic eshte permendur edhe me pare, se, plani i Zogut i Mbretit te shqiptareve, ishte per te vazhduar qendresen kunder fuqive fashiste, e paketa per 6 muaj. Por, duke mos pasur asnje shprese perkrahje, qe ju refuzuan kryekeput nga fqinjet e medha dhe te fqinjeve te Shqiperise, ky plan deshtoi. Mbreti Zog eshte munduar deri minuten e fundit te bindi keto shtete, qe te pakten mos te pengonin me rrugen terthorazi qendresen shqiptare, kur aeroplanet e Duces, bombardonin portat e Shqiperise e fluturonin jo me lart se 100 metra mbi shtepite e qyteteve shqiptare dhe te kryeqytetit dhe te Pallatit Mbreteror. Shtetet e Ballkanit benin sere, dhe nuk na u pergjigjen.

Pogradec 8 prill 1939 - ora 4 pasdite

"Mbreti Zog, ishte i vendosur te luftoje me shprese se Fuqite e Medhaja si edhe Fqinjet tane do te kuptonin rrezikun dhe do te nderronin politiken e tyre kundrejt veprimeve fashiste. Por, keto fatkeqesisht nuk u realizuan. Per me teper detyruan Mbretin Zog me Qeverine. Ai ne mengjesin e 8 Prillit 1939 do te linte Tiranen dhe u nis per ne Pogradec. Po, ne kete dite, ne Pogradec, pasdite, Qeveria preu te gjitha nderhyrjet qe beri. Ajo nuk pati asnje shprese ndihme, perkundrazi nga pergjigjet e ndryshme qe mori nga Greqia qe sot do te mbyllte kufirin. Jugosllavia bente c'ishte e mundur per te krijuar ndonje kryengritje, ne perkrahjen fashiste e shume trazira te tjera qe keto ishin me fakte, vazhdon adjutanti. Gjithashtu dhe situata e brendshme tani nuk mbetej e qete, e aspak e mire, se edhe Komandantet nuk ishin komplet ne rregull, ne kontakt mbi veprimet e ndodhirat e komandave te tyre. Po, ashtu Ministri i Brendshem kishte humbur kontaktet me nje pjese te Prefekteve, qe ishin terhequr prej vendeve, e situata nuk shihej e favorshme.

Pogradec 8 prill 1939 - ora 5 pasdite

"Ne kete date, ne oren 5 pasdite, duke u bazuar ne gjendjen e veshtire te lartpermendur, Parlamenti bashke me Qeverine, te mbledhur ne forme Asambleje, duke e studjuar ne imtesi rrethanat si perjashta, po ashtu te brendshmet, pas nje bisedimi te gjate, duke e gjykuar ne pergjithesi u pa se, cdo veprim ushtarak nuk do te sillte asnje dobi, perkundrazi mund te shkaktonte deme. Ai vendosi per heren e dyte duke veshur Lartmadherine e Tij Zog I Mbret i shqiptareve me gjithe fuqite kushtetuese, qe te veproje si brenda dhe jashte Shqiperise bashke me Qeverine, per te mbrojtur lirisht e sa me mire te drejtat dhe interesat e Kombit. Kryeministri Kota, ne emrin e Qeverise Mbreterore, si edhe N/kryetari i Parlamentit Hiqmet Delvina me nje perfaqesi deputetesh ne emrin e Parlamentit, shkuan dhe ja parashtruan Mbretit Zog vendimin e Asamblese Kombetare, qe u muar ne lidhje me ngjarjet e dites qofshin nga shtetet e huaja, po ashtu ne situaten e brendshme. Duke pare qe cdo veprime nuk sjell asnje dobi, duke u bazuar ne fakte, ai vendosi daljen jashte shtetit shqiptar". Mbreti Zog ishte teper i merzitur dhe akoma po shtrengonte me cdo menyre komandantet, qe te nderlidhen me trupat ne zonat e para. Sado te pakta, ato duhet qe te terhiqen ne vijat e dyta te caktuara me pare si ne Vithkuq, Kukes, Martanesh, Qaf Murre, Neshte dhe Puke, e ne keto qendra malore, edhe me ato pak arme e municione. "Ai priste qe te caktohen ne grupe cetash te vogla, qe edhe lufta kunder okupatorit fashist nuk prehet si dhe levizjet e tyre jane te lehta, te kollajshme e he per he, nuk e pranoi vendimin e Asamblese Kombetare, vazhdon adjutanti.

Komandantet bene cmos per t'u nderlidhur me komandat e zonave. Por, ata nuk jepnin ze kur me ne fund u lajmerua se Grupi III ne Shkoder, me te gjithe forcat ka kaluar kufirin e hyne ne Jugosllavi ne Podgorice, po ashtu nje pjese e madhe e Kreshnikeve dhe oficereve kane hyre ne Jugosllavi, si Major Murat Kaloshi, e shume te tjere. Po ashtu Major Abaz Kupi, Murat Basha, Hamza Drini me 400 oficere kaluan ne Diber te madhe, e sa zona ne Bejlik te Elbasanit si edhe Berati nuk japin ze. Vetem kolonel Ali Rizaja, po terhiqet ne Grykat e Krisyres e kapiten Haxhi Xhillaga hyri ne Gjirokaster, kete ja parashtruan Mbretit e komandantet nuk shohin asnje menyre per te plotesuar deshirat e Mbretit".

Me poshte adjutanti vazhdon: Edhe Ministri i Brendshem ka humbur kontaktet me disa prefekte, e tani nuk eshte aspak i kenaqur mbi qetesine e brendshme. Po ashtu, ne rrethet e Vlores, te Prefektures Beratit, te Elbasanit dhe te Shkodres, nuk japim ze aspak. Tani, qe mbetet ajo e Kukesit e Dibres dhe kjo e Korces. Po ashtu sa propaganda jugosllave eshte shume e perhapur gjithandej, dhe perpiqet mbi krijimin e nje kryengritje ne disa vende te Shqiperise, per te vertetuar ate qe pa mase beri Qeveria Italiane para botes, duke shpifur se ne Shqiperi ka plasur nje revolucion I madh e kerkojne shkarkimin e ushtrise italiane etj.

Mbreti Zog I mblodhi edhe nje here komandantet si dhe Ministrin e Brendshem, per te thirrur disa persona ne emer e per t'i ngarkuar qe ata te formojne disa ceta ne male. Sepse influenca e tyre ne popull ka te beje shume. "Qellimi im eshte,- tha Mbreti- mos te shuhet lufta kunder okupatorit, me ceta sado te vogla. Kam bindjen e plote se lufta e pergjithshme Europiane nuk ka per te kaluar vitin. Keshtu te kemi disa qendra luftimi ne malet e Shqiperise, qe ne ate kohe te nderlidhen me ato shtete eventualisht qe do te jene ne lufte".

Por as komandantet, as Ministri i Brendshem nuk kishin asnje shprese he per he, mbi nje veprim te tille. Kishte ne fakt posibilitete me vone qe keto te funksionojne, sic urdheronte Mbreti. Qeveria bashke me Parlamentin, i parashtruan Mbretit duke i vene ne dukje edhe ndodhira te rikrijuara qe nuk pajtoheshin aspak me interesat e Atdheut. "Madheria Juaj, duhet qe te pranoni vendimin e Asamblese Kombetare, se cdo ore vjen duke u keqesuar, nga propagandat armike", i thane mbretit .

Pogradec 8 Prill-ora 06.00 pasdite

Vendimin per t'u larguar nga Shqiperia, qe i paraqiti Mbretit Zog I, Asambleja Kombetare, ne lidhje me ngjarjet e dites te shenuara dhe me qendrimin negativ te Shteteve fqinje, Jugosllavise e Greqise me teper ishte per mos t'i dhene shkak lajmeve te pavend, qe perhapte me qellim fashizmi. Kjo, se gjoja ne Shqiperi ka shperthyer nje kryengritje e madhe dhe forcat fashiste jane duke zbarkuar per te shuar kete revolucion. Gjithashtu, ne kete dite, Qeveria Greke teper e presionuar dhe e frikesuar prej Musolinit dhe aleatet Anglo-Franceze qe keshillonin te rrinin urte e mos t'i jepnin shkak zemerimit, se asnje garanci nuk kishin e kjo per t'u shpetuar ketyre rreziqeve, lajmerojne Kryeministrin tone Koten, se ishin te detyruar per ta mbyllur kufirin, "e ju bejme te ditur se ne 12 te nates te kesaj date kufiri do te jete i mbyllur".

Te gjitha keto ngjarje, si edhe duke mos pasur asnje mundesi per te zbatuar planin e vendosur per mbrojtjen e Atdheut dhe jashte deshires Tuaj personale, si edhe ne baze te "Statutit Themeltar te Mbreterise Shqiptare" u vendos qe te pranohej vendimi i Asamblese Kombetare, per te dale nga toka shqiptare.

Mbreti Zog I, te njejten kohe, urdheroi Komandantin e Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasin, si edhe komandantin e Pergjithshem te Xhandarmerise kolonel Shefki Shatkun, qe edhe ato pak forca qe kishin mbetur ne vija te ndryshme duke rezistuar kunder armikut te terhiqen ne male. Brenda atyre zonave qe ishin caktuar, e provizorisht e ne forme cetash mundesisht mos te ndalojne luften kunder okupatorit deri ne momentin qe lufta e pergjithshme evropiane te filloje. Duke qene se Mbreti Zog kishte bindjen e plote se pa u mbushur viti do te plaste Lufta e Dyte Boterore, e cila deshirohet qe ne ate kohe te ndodhe dhe sado te pakta disa trupa tonat pa e nderprere rezistencen.

Pas kesaj, Mbreti Zog I, mblodhi Qeverine se bashku me Parlamentin nen kryesine e Tij dhe ju spjegoi ne hollesi gjendjen boterore, se si qendron dhe mbi veprimet e shpejta te diktatoreve Hitler e Musolin. "Ne heren e pare, ka thene mbreti- i gjithe Ballkani do te okupohet prej forcave fashiste. Po ashtu Polonia, Rumania, Bullgaria dhe Hungaria ku me force, ku me miqesi po do te okupohen nga forcat gjermane, qe jane te pergatitura aq rende sa nuk ta merr mendja. Por, ne okupimin e Polonise as Britania e Madhe as Franca nuk kane per te mbetur te paanshem. Menjehere ato do te jene ne lufte kunder Gjermanise dhe kunder Italise, se keto shtetet e medhaja e kane kuptuar mire gjithe sa u deshirohet nazi-fashizmit si edhe ne vendimet e marra te tyre. Dhe, me plot siguri, po ju them se: Nazi-fashizmi luften qind per qind e kane te humbur. Se rezervat e tyre jane po keto qe na tregojne sot. Kur do t'u mbarohen keto nuk do te jene me ne gjendje per t'i bere balle materialit te madh e te pashterur te anglo-sanksoneve e francezeve, qe rezervat e tyre vijne dita dites duke u zmadhuar. Kurse te ketyre vijne cdo dite duke u mbaruar, e kjo eshte krejtesisht e sigurte. Por, ne, sot per sot po shkojme viktime nga pameshira e burreria e ketyre diktatoreve".

"Ky ka qene vendimi, ka thene mbreti-qe ishte parapare per te rezistuar te pakten 6 muaj ne rrethet e maleve te Shqiperise dhe me pak forca dhe pak arme. Vetem qe rezistenca mos te presi, duke pritur kohen e volitshme qe te hape zjarr ne te gjithe Ballkanin dhe Europen. Qe keshtu t'u ndodhemi brenda, ku atehere Fqinjet tane qe sot po bejne sehir e indirekt aleate te fashizmit, do te na lutnin me qene aleate kunder armikut te perbashket, e kjo eshte e sigurte. Se sikur mos te na kishte penguar Jugosllavia nuk do te ndryshonim planin e pare. Dhe, meqenese sot do te ishim te grumbulluar si Parlamenti dhe Qeveria, e gjithe funksionimet e tjera ne Mat. Ku, aty do te ishim krejtesisht ne gjendje te zhvillonim te gjitha tentativat luftarake dhe diplomatike. Po ashtu edhe persa i perket ushqimeve do te kishim perkrahjen e popullit Mat-Diber-Mirdite e Kosove, e sigurisht edhe te vendeve te tjera gjithandej te Shqiperise. Keto, qe ju spjegova lidhen me emigrimin tone brenda atyre shteteve, qe do te kemi perkrahjet dhe relatat miqesore, se sot per sot Greqia nuk ka per te lejuar te qendrojme ne token e saj, por per here te pare do instalohemi ne Turqi, se ajo asqe e perfill fashizmin".

Pogradec 9 prill 1939 - ora 2 pasdite

Mbreti Zog I, ne kete ore 2 pasdite, kujton adjutanti- bashke me Qeverine dhe Parlamentin dhe nje shumice e madhe oficeresh e nenpunesa, u nis nga Pogradeci e shkoi ne Zemblake. Aty qendroi nje kohe mjaft te gjate. Me pas, dergoi prape ne Korce Kryeministrin Kota, Ministrin e Puneve te Brendshme Musa Juken, komandantin e Mbrojtjes Kombetare Gjeneral Xhemal Aranitasin, kolonel Husein Selmanin, Komandantin e Xhandarmerise kolonel Shefki Shatkun si edhe Prefektin e Korces Veli Vasjarin. Keta ishin urdheruar, per te bere cmos per te hyre ne kontakt me forcat e sidomos te Bejlikut te Elbasanit, dhe te Beratit, si edhe keta te Ali Rizase. Nderkohe, po terhiqeshin keto forca ne Vithkuq, Skrapar, Ternove e Moker, qe eventualisht kjo fuqi kishte 3 batalione ushtare dhe 2 batari mali 65/17, e dy stacione radio R.3. Ky battalion xhandaresh, ai i Major Mahmut Golemit dhe i Major Xhafer Shkambit, po te kete mundesi per t'u lidhur me keto forca te urdherohen me shpejtesi per t'u terhequr ne keto vija, se persa i perket kolonel Ali Riza Topallit, ai eshte i gatshem me dy batalionet e R.Kufirit.

"E, neqoftese keni per te pasur kete mundesi,-ka thene mbreti- per t'u siguruar me keto reparte, e te bini dakord per t'u terhequr ne keto vende, une nuk kam per t'u ngutur per te lene sot token shqiptare. Se po te siguroj keto vende, ketu mundemi per te formuar nje vije qendrese, se me anen e ketushme jemi ne gjendje te bejme rezistenca edhe ne vende te tjera si p.sh. ne Mat, Diber. Keshtu dergojme kolonel Husein Selmanin, kolonel Fiqri Dinen me nje shumice te oficereve dhe kreshniket, megjitheqe nje pjese e madhe kane kaluar ne Jugosllavi, po kjo nuk na ndalon.

Njekohesisht, Kryeministri Kota, te fliste edhe nje here me Kryeministrin Grek Metaksain, mbi kete plot rezistimi, i cili eshte edhe teper ne favorin grek e po te rregullohen keto tentative, ne he per he mbetemi ketu. Ministri i brendshem mundesisht te marre kontakt me Prefekturat qe ende funksionojne".

Ne oren 4 pasdite, po te kesaj date, u kthye Kryeministri Kota me te gjithe te tjeret nga Korca, pa asnje rezultat. Ata nuk kane mundur te hyjne ne kontakt me asnje repart gjithashtu edhe Kryeministri Grek Metaksai, teper i shqetesuar i lajmeronte se:" Sic ju kemi bere te ditur, sot, ne oren 12 te nates mbyllet kufiri. Dhe sa per kete radhe nuk mundemi ne asnje menyre t'u vijme ne ndihme as morale".

Pas kesaj, ne nje bisede te gjate me Asamblene Kombetare, vendosen he per he te linin token shqiptare dhe u nisen per ne Kapshtice, Mbreti Zog, Qeveria, Parlamenti, nje shumice oficeresh si edhe nje shumice nepunesash.

Kapshtice 9 prill 1939 0 ora 19 e mbremjes

Kur mberrine ne posten e Kapshtices, Lartmadheria e Tij Mbreti Zog I u ngrit ne kembe dhe i leshoi syte me plot mallengjim drejt tokes shqiptare. Ai urdheroi me nderime per te ulur Flamurin Kombetar dhe e puthi, e mori me vete e ne kete kohe kaloi kufirin shqiptar.

Follorino 10 prill 1939 - ora 2 e mengjesit

"Kur hyme ne kufirin grek, aty pritnin nje kolonel dhe nje major grek me nje kompani ushtaresh ne nderim. Ata menjehere i prine automobilit te Mbretit Zog, me automobila e motocikleta per Follorine. Por, rruga e mbushur me bore, megjitheqe e kishin zbuluar mjaft me punetore. Aty mezi marshonin automobilat jo me teper se 20 kilometra ne ore, kur arriten ne Follorine ishte ora 1 pas mesnate. Kur arritem ne Follorino megjitheqe ishte vone, dhe shume ftohte, por N/prefekti Follorines me gjithe autoritetet civile e ushtarake te Follorines, si edhe nje pjese e madhe e popullit e pritnin aty ku fillonte hyrja e qytetit Lartmadherine e Tij, Zog I Mbretin e shqiptareve. Menjehere sa erdhi mbreti, kujton adjutanti- populli thirri: "Rrofte Mbreti Zog" e "Poshte Italia fashiste", etj. Dhe N/prefekti u paraqit tek Mbreti e ju vu ne dispozicion. Mbreti pati zbritur nga automobili e po ecte ne kembe duke falenderuar popullin, i shoqeruar nga N/prefekti, koloneli qe ishte dhe ne. Dhe qeveria e parlamenti pothuajse i gjithe personeli behej me mbi 2000 vete. Ata shkuan ne sallonin e hotelit, ku kishte rene Mbreteresha. Natyrisht, ishte nje hotel i vogel dhe Mbreti hyri ne sallonin e Hotelit, bashke me Qeverine dhe nje pjese e deputeteve dhe N/prefekti Follorines pasi e falenderoi N/prefektin. Ky i fundit i tha Kryeministrit Kota qe te bisedonte me te qe te angazhoje nje tren per Selanik qe menjehere te niseshim, brenda ores 10 te dites. Pasi N/prefekti bashke me Prefektin e Korces Veli Vasjarin iken per te rezervuar nje tren, per Selanik, qe te ishte gati ne oren 10 te dites 10 Prill 1939, Mbreti la Kryeministrin ne sallon dhe hipi pak per te pare Mbretereshen dhe Princin. Po Mbreteresha ishte mjaft e lodhur. Ajo nuk qendroi as 20 minuta dhe erdhi ne sallon. Nderkohe populli therriste: "Poshte Italia fashiste". Ne kete kohe, policia i ndaloi per te permendur Italine. Mbreti Zog urdheroi Kryeministrin Koco Koten, te hynte ne kontakt me kryeministrin grek Metaksain, duke i lajmeruar se Mbreti deshiron te niset menjehere per Selanik si edhe per ta falenderuar per gjithe sa pritjet miqesore te N/prefektit dhe autoriteteve e popullit te Follorines dhe i tha: "Haptazi i thuaj se qe tani nese e lejon situata greke, deshironi te qendrojme ne Greqi, lirisht me te drejtat diplomatike apo do te shkojme ne ndonje shtet tjeter".

Mbreti Zog ftohet zyrtarisht nga qeveria turke

Financat qe ka marre me vete mbreti i shqiptareve

Kerkesa per te afruar Fan Nolin dhe Faik Konicen ne qeveri

Kryeministri grek Metaksai i ben te gjithe nderimet mbretit Zog, por nderkohe eshte shume i frikesuar. Frika duket kur greket shkaktojne nje incident ne tren duke dashur qe te ndajne grupin shqiptar. Pas nje dialogu kortezial me kryeministrin Metaksa gjithshka zgjidhet qetesisht. Gjithsesi, mbreti pritet me nderime ne Larisa, ku i theksohet se ishte ne atdheun e tij te dyte. Ketu behet prezent problemi financiar per here te pare. Bashke me Zogun udhetojne shume njerez te tij. Ministri i Finances Kole Thaci ben prezent per here te pare shumen, qe eshte terhequr nga buxheti i shtetit shqiptar. Rregullohet nje komision, qe do te merret me financat. Ai do te paguaje per legatat qe jane jashte dhe po ashtu edhe per personelin qe ka udhetuar jashte vendit me familjen mbreterore. Nderkohe Zogu i kerkon kryetarit te shtetit turk qe te mbeshtetet. Ai e pranon dhe i thote qe: Turqine, Zogu duhet te konsideroje si miken e tij. Fillojne procedurat e pranimit ne Turqi, ne ambasaden qe eshte ne Athine. Nderkohe mbretin e ndjekin disa incidente. Ambasada shqiptare ne Athine ka ulur flamurin shqiptar dhe ka vene ne vend te saj flamurin e Italise. Konsullin shqiptar e vrasin per kete veprim, ashtu si vrasin edhe dy oficeret greke, qe duan ta mbrojne. Priten ndryshime edhe ne qeverine qe tani eshte ne mergim. Mbreti Zog kishte ne mend sic u bisedua per thirrjen e delegacioneve prej kolonive shqiptare, per te vendosur per qeverine e re ne mergim. "Sa te mberrije ne Instanbul te therrase Faik Konicen, Ministrin tone ne Uashington dhe Imzot Nolin qe brenda delegacioneve te Kolonise te Amerikes te jene edhe keta brenda e njerin prej tyre ta emerojme te marre vendin e Ministrit te Jashtem, se Ekremi (Libohova) nuk kthehet me nga Athina", thote Zogu.

Njerezit e Rezistences

Te gjithe e dinin se ne fillim nuk kishin me se cfare te benin. Kete, me shume se te gjithe, ne dy muajt e pare te pushtimit fashist ne vitin 1939, e dinin njerezit qe kane qene afer monarkise. Ishin mbledhur qindra te tille ne Jugosllavi, vendin me te afert, qe e mendonin si trampoline, per t'u kthyer ne Shqiperi.

Por, tashme nuk eshte e lehte. Te gjithe e dine kete dhe madje shume nga ata tuten. Eshte kjo nje nga arsyet, qe mbreti Zog I, dergon si te deleguarin e tij personal ne Jugosllavi, adjutantin Hysein Selmani. Duke hequr subjektivizmat, qe jane normale ne kujtime te ketij lloji, duket se misioni i adjutantit ka qene i qarte. Duhej nje ndihme, per te stabilizuar dhe per te inkurajuar shqiptaret me te spikatur, per te luftuar fashizmin. Mburoja me e madhe do te ishte lufta e popujve te medha, qe ne muajt e pare ende lekundeshin dhe i hapnin rruge kapricove te Hitlerit dhe Musolinit.

Dhe, eshte koha, kur ne skene dalin listat e tre grupeve te rezistences qe kane lidhje me tre grupe shoqerore ne mergim. Jane edhe emrat e Myslym Pezes dhe Haxhi Lleshit. Eshte e cuditshme, qe adjutanti vazhdimisht i sjell para kujtimeve ata. Me interesante ne keto kujtime tek "Korrieri" eshte bashkepunimi me Jugosllavine, duke ditur qellimet aspak miqesore, me te cilen jane te rrethuara keto dy vende, per njera-tjetren. Ndersa ndodh e kunderta me te deleguarin e mbretit. Atij i hapen dyert dhe nga kujtimet e tij duket se per Zogun ruhet shume miqesi. Nje miqesi, qe ai e ruan, per te pergatitur luftetaret e tij, qe nuk e kane braktisur dhe me te cilen shpreson se do te kthej lirine. Sepse per formen e rregjimit, mbreti ne fund thoshte se ishte dakord, qe te vendose populli per gjithshka. Keshtu, si "rastesisht" shfaqen emrat e pare te shume luftetareve te rezistences, duke na dhene nje panorame me te plotesuar te antifashisteve te pare. B.an

Si do organizohej rezistenca

Adjutanti i mbretit vendos lidhjet e Zogut me ushtaraket jugosllave

Ne ditet e fundit ne Jugosllavi, misioni i adjutantit Hysein Selmani, behet i dukshem. Ai duhet qe te vendose lidhjet me ushtaraket jugosllave, sepse qeveria serbe nuk mund te mbeshtese realisht nje aksion te Zogut. Arrihet akordi i pare, me njerezit e ushtrise, qe jane ne opozite me qeverine, e qe do te pergatisin shqiptaret e rezistences. Hysein Selmani u ben te njohur jugosllaveve, se kerkon lehtesi per tre grupe rezistence. Ndermjet atyre qe do te drejtojne jane emrat e Haxhi Lleshit dhe Mustafa Gjinishit. Nderkohe italianet kane filluar te veprojne dhe jugosllavet druajne se plani do te merret vesh. Prandaj i kerkojne adjutantit, besnikeri te plote. Ka ardhur koha, qe Selmani, me urdher te mbretit te terhiqet ne Stamboll dhe te kerkoje menjehere ardhjen e negociatorit serb Ilic, ne residencen e re te Mbretit Zog. Teksa iken, adjutanti, haset me problemet e disa prej njerezve te monarkise, qe kane mbetur tashme ne Jugosllavi dhe jane frikesuar. U jep shprese dhe niset drejt Lartmadherise

Shkup, 14 qershor 1939

Per kete date adjutanti kujton: Ne oren 9 te mengjesit te kesaj date, isha duke biseduar me Akif Lleshin, Himce Kaben dhe Haxhi Lleshin. "Keta donin te ktheheheshin ne Diber, por une i mbajta derisa te nisesha per Turqi, mbase mund te kishim ndonje gje tjeter te re. Ne kete kohe ngarkova Major Murat Bashen e Profesor Mustafa Gjinishin, qe te shkonin ne Konsullaten Turke per t'i bere viziten Princ Xhelal Zogut me Familjen, si edhe te Murat Kaloshit vete te peste, si edhe te Sefedin Callakut e Hajredin Dallullit e sa te tjere. Te gjithe keta do te vinin bashke me mua ne Stamboll. Ne oren 10 te dites shkova ne Komanden e Armates se Shkupit tek Komandanti Gjeneral Nedel Kovic".

Me tej adjutanti vazhdon:" Kisha lene oren e caktuar dhe ai me priti me buzeqeshje". "Mireseerdhe mik i dashur", me tha. Pastaj me mori perkrahu dhe hyme ne zyre. Ishim vetem, Gjenerali, une dhe Avniu. Me tha:"Si kalove ne Beograd". Une i thashe: "Shume mire". Pastaj ja tregova te gjitha, sa kisha biseduar me Ministrin e Puneve te Jashtme si dhe me Loiticin, dhe me Gjeneral Nedicin. I thashe se me kane pritur shume mire e natyrisht te trishtuar nga situata e keqe qe ndodhemi. I fola edhe per Milio Ilicin, per faktin qe Qeveria e kishte ngarkuar te shkoje ne Stamboll per te biseduar brenda mundesive "sic kane per ta sjelle rrethanat".

Si mbaruam mbi bisedimet e Beogradit, kujton adjutanti,i thashe: "Duke i vene ne dukje se me perkrahjen e Excellences suaj do te deshiroja te beja nje organizim te vogel". Pastaj i dhashe nje kopje te programit, natyrisht serbisht. Ai e mori dhe i leshoi syte menjehere. Pastaj me tha:"Kete e keni propozuar ne Beograd".

"Jo, aspak"- i thashe.

"Kete, vetem juve jua thame. Kjo mbetet krejt e fshehte dhe pa rene ne sy, jo vetem te armikut por te askujt dhe sic permban programi". Pasi e kendoi pak, kur po e studjonte me verejtje i shtova se: "Une nuk deshiroj kurre, t'ju ve ne nje pozite te veshtire".

Gjenerali, si e studjoi duket se i pelqeu se tepermi. M'u kthye e me tha:

"Miku im, kjo nuk eshte vetem nje veprim ne interesat e Shqiperise, por eshte edhe ne interesat tona. Neser dhe une do te jem dakord".

Menjehere thirri Kryetarin e Shtatmadhorise Gjeneral Kovacovicin. Dhe, si u pershendetem i foli mbi kete organizim te emigranteve shqiptare.

I tha:" Natyrisht kjo eshte ne fshehtesine me te madhe, e kjo na intereson. Qe ky sherbim te behet ne ato qendra tonat, qe nuk bijne ne sy te askujt. Dhe, persa u perket brenda eshte puna e tyre. Keta persona qe kane per te luajtur posten duhet te kene krahet tona, qe t'u jepet cdo lehtesi. Per kete kolonel Selmani nuk ja ka hape biseden askujt. Mbetet vetem ne mes nesh dhe une e pelqej kete veprim. Por, ti studjoje, qe te jesh mire ne dijeni qe ne mungesen time kjo mos te pengohet por te lehtesohet".

Kryetari Shtatmadherise, nga ana e tij, e studjoi dhe tha: "Kjo nuk na sjell ndonje dem pervec dobi. Por, lipset te punohet ne nje fshehtesi te madhe, se po te na diktojne me ndonje fakt patjeter do t'i terheqin verejtjen qeverise me protesta te renda. Vetem kesaj duhet t'i veme mend". Keshtu mbetem krejt dakort. Pas kesaj, gjenerali Nedel Kolic me tha: "O miku im keni bere shume mire qe ma thate. Une jam ne dijeni mbi keto veprime, prej Struge e deri ne Podgorice. Po dua t'ju them se tani jemi plotesisht dakord. Vetem se na jepni emrat e lajmetareve qe do te kalojne kufirin, si edhe zonat e tyre qe te jene ne dijenine tone, kur keto do konsiderohen sa jane tonat dhe jo tuajat per te pasur te gjitha sigurimet".

Komandanti i Armates se Shkupit Gjeneral Nedel Kovic, vazhdon adjutanti,- me tha pastaj:"Persa ju deshironit mbi organizimin, jemi plotesisht dakord. Ashtu edhe sic biseduam. Por, tani te bisedojme nje tjeter gje: Te vini ne dijeni Madherine e Tij Mbretin Zog I, mbi sa po ju bisedoj. Por, ne fjalen miqesore, qe do te mbahet krejtesisht sekret derisa te perfundoje ky program, qe me sa duket nuk ka per te kaluar gjate. Tani, ketu sic keni kuptuar dhe biseduar: Ne mes te ushtrise e Qeverise ka konflikt te madh. Saqe kjo mund te vendose nentedhjete perqind te ushtrise per te bere nje Grusht Shteti e per te hedhur kete Qeveri. Bile, nje pjese per t'i nxjerre jashte shtetit dhe pjesen tjeter per t'i burgosur. Ne ate kohe miku im do te jemi ketu e do te bisedojme ne detaje me te gjera. Une do te jem gjithmone mik e besnik i Madherise se Tij, Zog I Mbretit te Shqiptareve. Por, me pare se do te niseni do te bisedojme me gjate. Sepse ju presin miqte ne Hotel". Pastaj u pershendetem dhe menjehere dolem.

Kur u ktheva ne Hotel, vazhdon adjutanti- aty gjej Profesor Mustafa Gjinishin dhe Agronom Abedin Cicin. Ata me lajmeruan se studentet i kane nxjerre nga Ferma. Momentalisht nuk kishin si t'i rregullonin. Dy shqiptaret thoshin se ata kishin mbetur shume keq: si per banim ashtu edhe per instruksione. Menjehere dergova kapiten Avnine bashke me Profesor Mustafa Gjinishin tek Guvernatori. Ata sa ja kishin parashtruar gjendjen, funksionari jugosllav menjehere ka dhene urdher qe mos te nxirren nga Ferma, derisa t'u dale bursa per ne kolegjet e ndryshme, ashtu sic ishte propozuar nga Ministria e Arsimit ne Beograd.

Ne kete kohe adjutanti ishte ne bisedime me Ferhat Dragen e Ilias Alushin. Keta i thoshin se duan te nisen sa me pare per Stamboll, "por jane shume te tronditur e te frikesuar". Une, vazhdon Hysein Selmani- ju thashe se: "Cdo te thote ky frikesim i juaj, une tani sapo dola nga Komandanti i Armates me plot nderime. Ja si e shikoni me ka lene ne dispozicion dhe nje major". Atyre nuk ju mbushej mendja vetem se donin, sa me shpejt qe te niseshin. "Po mire,- u thashe- pasi te hame buke merrini biletat dhe nisuni sonte. Ata pastaj shkuan ne sallon se aty ishin edhe Akif Lleshi, Himce Kaba, Major Murat Basha, Profesor Mustafa Gjinishi. Ne sallonin e bukes kemi biseduar mbi gjera te vjetra dhe si mbaruam se ngreni dolem per te pire kafe. Ne kete kohe, na vjen edhe Princ Xhelal Zogu. I prezantova me Ferhatin dhe Ilias Alushin dhe ata filluan bisedimet. Por keta donin qe te shkonin dhe te blenin biletat e trenit per Stamboll. Kjo ishte arsyeja qe une i mora e shkova lart ne dhome, ku ju dhashe 100 napolona ari. Qe t'i kishin me vete, deri ne Stamboll. Pastaj ju thashe se: Takohemi atje. Pasdi shkuan dhe moren biletat jane nisur menjehere, kujton adjutanti.

Nderkohe, adjutanti vazhdonte bisedimet me Kryetaret e Qendrave te funksionimit. "Ju vura ne dijeni qe me Komandantin jemi dakord. Vetem qe sic kemi biseduar dhe ne baze te programit duhet qe ne asnje menyre mos te merret vesh prej askujt. Se jo vetem se deshton veprimtaria jone por humbim besimin edhe tek miqte jugosllave. Kjo do te mbahet ne fshehtesine me te madhe sepse agjentet fashiste qarkullojne gjithkund. Dhe mos harroni qe mund te kete edhe nga elementi yne qe mund te bijne viktime me padashje. Lajmetaret e armikut mund te pengojne..................... te kene pengime por te gjitha lehtesirat".

Shkup, 18 qershor 1939

Per kete dite adjutanti shton se: Kur po bisedonim me Kryetaret e Qendrave, marr nje telegram nga Stambolli ku me urdheronin qe te nisem sa me shpejt per Stamboll. Duke kenduar telegramin me thirren ne telefon Stamboll nga "Pera-Palac" Hotel. Aty ishte Sotir Martini, Ministri i Oborrit Mbreteror Shqiptar. Ai me komunikoi urdherin e Mbretit Zog, qe duhet te vihesha sa me pare me udhe ne menyre qe "me 25 te muajit Qershor duhet te jesh ketu, per disa bisedime me rendesi. E ne eshte se akoma nuk keni mbaruar pune atje, mund te shkoni prape". Megjithese insistova se akoma nuk kam mbaruar pune e pres disa persona nga Shqiperia, qe kishin nje rendesi te madhe. Ne kete kohe mori vete telefonin Mbreti e me tha:"Duhet qe te vini sepse une nisem per France. Si te bisedojme mund te shkoni prape ne Jugosllavi, por me 25 duhet te jesh ketu".

Shoket, qe isha ne bisedim e degjuan bashkebisedimin time dhe nisjen e njehershme. Kuptohet se u erdhi keq sepse ishin mesuar perdite me mua duke folur. "Ata pane shume ndihma qe autoritetet serbe na plotesuan, packa edhe ne disa pjese te programit akoma nuk qe plotesuar". Por, ne, vazhduam bisedimet gjithnje, mbi fillimin e punimeve.

Dhe i thash Major Murat Bashes, se I kreu vizitat per Princ Xhelal Zogun, etj. Ne Konsullaten Turke, ai m'u pergjigj se gjitheve ua dorezova pasaportat me gjithe viza te kryera, qysh sot ne dreke, keto jane te gatshem.Kur jemi ne keto bisedime na lajmerojne:

Se ne Resnje kane dale 27 persona dhe brenda tyre jane 12 studente te shkolles se mesme. Edhe une ngarkova Profesor Mustafa Gjinishin bashke me kapiten Avni Dorallen qe te shkonin tek Guvernatori per t'i terhequr. Me ta shkoi edhe kapiten Avni Dorallen, qe ne emrin tim t'i lutej Guvernatorit qe kur ne te shkonim per Turqi ketu persa u perket mesuesve dhe studenteve, eshte i ngarkuar Profesor Mustafa Gjinishi dhe persa u perket oficereve e ushtareve, eshte ngarkuar N/kolonel Kucuk Ullagaj dhe Major Murat Basha. Ndersa per lidhjen me Bajraktaret dhe civilat e tjere eshte ngarkuar Akif Lleshi, Ibrahim Kaba e Haxhi Lleshi. Aty menjehere Guvernatori ka urdheruar seksionin, persa ishte i ngarkuar per emigrantet shqiptare dhe qe atje kane perpiluar nje liste te ketyre pergjegjesve. Menjehere kane dhene urdher per 27 vete, qe kishin dale ne Resnje, per t'i sjelle menjehere tek te tjeret.

Pasi erdhen ata ishin shume te kenaqur. Sidomos Profesor Mustafa Gjinishi, qe me falenderoi duke shprehur se: "Ne te vertete, qendrimi juaj ketu na ploteson cdo gje dhe na rrit moralin. Para se te vini ju, ne ketu kemi qene si rober lufte pa asnje ndihme, pa asnje liri shetitje, pa asnje te drejte. Kurse sot shkoj tek Guvernatori e ai ngrihet ne kembe e na jep doren. Jemi te lire ku duam te shkojme si edhe per te punuar. Pra, me falni jo per kompliment po ne te vertete e meritoni poziten e larte qe Lartmadheria e Tij, Zog I Mbreti i Shqiptareve ju ka besuar, sepse jeni patriot e burre i ndershem. Kudo ju japin cmimin e merituar e besimin e fjales. Ky eshte fakt dhe jo fjale. Ne kurre nuk e besonin qe te mberrijme ne nje shkalle qe te cmohemi e te nderohemi si njerez dhe bile si miq. Kjo i kushtohet zotesise e ndershmerise dhe besimit tuaj. Dhe, kur te huaj ju cmojne dhe ju besojne, e pse ne mos t'ju japin voten, kontributin dhe besimin tone. Nuk di per t'u shfaqur sa zemra me deshiron, vetem se ju them te betuar jemi me ju, me mish e me shpirt. Ju kemi ne kryesiper kryetare, qe na nderoni e na nxirrni faqebardhe kudo. Ju paste Perendia dhe ne kujdes te mire etj".

Shkup 22 qershor 1939

Ja cfare kujton adjutanti per kete dite: Ne oren 10 te dites se kesaj date isha tek Komandanti i Armates se Shkupit Gjeneral Nedel Kovici. I lajmerova se me duhet te shkoja sa me pare ne Stamboll, qe me daten 25 te ndodhem atje. "O miku im, me tha gjenerali,- po me vjen keq se u mesuam. Por, na vini prape si ne vendin tuaj ta konsideroni Jugosllavine per cdo gje si vendin tuaj".

"Po, -i thashe- po ketu eshte major Murat Basha, N/kolonel Kucuk Ullagaj e Profesor Mustafa Gjinishi dhe miku juaj Akif Lleshi e Himce Kaba, qe jane shume te mire".

Ne bisedat e para me hapi sic ju shpjegova mbi gjendjen e ketushme. Parashihet nje ndryshim i shpejte dhe ne kohe.

"Ju lipset menjehere te vini ketu, jo ne Shkup po direkt ne Beograd, tek miku yt Gjeneral Nedel Kovici. Sepse atehere kam bindjen qe koha ne qofte se do na lejoje mund te bejme shume pune. Dhe vertet se Nazizmi do te marre masa te egra kundrejt Jugosllavise. Por, do te kemi shprese se deri atehere Anglo-Francezet do te jene te pergatitur ne mos krejt por deri diku. Kjo sepse ushtria eshte ne lidhje te ngushte si me Britanine e Madhe dhe me Francen. Dhe kur do te behet ky ndryshim, ato do te jene menjehere ne dijeni". Pastaj vazhdoi:"Nazi-fashizmi, ka per te kerkuar me seriozitet qe Jugosllavia te nenshkroje nje akt dhe mos si aleate, por te pakten te jete perbri tyre. Ashtu sic ka vepruar sot kjo Qeveri. Por, ne nuk kemi per ta pranuar ne asnje menyre. Ja kjo i ngjan kerkesave qe ju beri Musolini juve, si shkak. Keto fjale jane krejt sekrete, por si ju thashe ne miqesine e burrerine e Husein Selmanit. Ua them dhe ja parashtroni Madherise se Tij, Mbretit Zog I sepse sulmi eshte vendosur, por koha nuk eshte caktuar akoma. Por nuk ka per te kaluar gjate, se brenda ketyre 6 muajve kjo Qeveri mund te hyje kembe e krye nen nazi-fashizmin. Kete kuptohet se nuk e deshirojne Anglo-Francezet e jemi ne lidhje te ngushte me to. Ne deshirojme sa me pare, qe te ndodhe, por kjo pak varet edhe tek ata.

E, me kaq, miku im i dashur, ju uroj rruge te mbare e suksese te plota ne sherbimin e Atdheut tuaj. Me nje clirim te shpejte. Dhe per sa i perket elementit tuaj ketu, mos keni aspak marak, se do te kene te gjithe perkrahjen time si ne funksionimet, po ashtu ne ndihmat. Shpresoj se kur t'ju therrasin keni per te ardhur menjehere mbi sa biseduam e do ju lutem Lartmadherise se Tij, Zog I Mbretit te Shqiptareve, qe t'i parashtroni homazhet e bashke me besnikerine time te patundur. Ruaj gjithmone miqesine dhe po ju them jam edhe me i forte sesa isha. Kete ja thuaj Mbretit, se ai e kupton". Pastaj mora leje e dolem. Ne dalje me ka perqafuar dhe u ndame.

Ne oren 12, kujton adjutanti, shkova tek Guvernatori per ta pershendetur e per ta falenderuar se tepermi per bujarine e pashoqe kundrejt meje qe kishte treguar. Me priti me nje buzeqeshje miqesore dhe pasi me futi krahun shkuam ne sallon. Aty i tregova se me thirri urgjent ne Stamboll Mbreti, qe me 25 duhet te jem patjeter atje. Sepse kemi disa bisedime shume me rendesi. Meqe kryeministri yne eshte kthyer nga Greqia ne Stamboll, e mund te kemi lajme te mira. Me tha: "Keni qene te kenaqur ketu, e mos te keni asnje merak persa u perket emigranteve, se ata personat qe ju keni caktuar si kujdestare te emigranteve i kam dhene urdher seksionit qe te nderlidhet me keto per cdo gje dhe urdhri u eshte komunikuar. E ju mik i dashur, ketu keni vendin tuaj, kurdo qe t'ju bjere rasti, na keni ne dispozicion". Pasi mora leje, une kam dale.

Nga Guvernatori, i cili me percolli deri tek dera e me perqafoi shkova direkt tek Komisari i policise. Kuptohet dhe aty u perqafuam se ky dinte dhe shqip sepse ishte "mola zeze". I erdhi keq pse po shkoja aq shpejt dhe me percolli me fjale te mira e bujari, saqe nuk behet me. Koha kishte shkuar vone, por une nuk ndenja gjate aty. Pasi mora leje u ngrita per te dale. Ky me ka percjelle deri jashte. Ndersa tek makina ne u perqafuam dhe u ndame si dy miq te dashur.

Pastaj une shkova ne Hotel. Kur u ktheva ne Hotel ishte ora 1 pasdite. Aty ishin i gjithe komisioni. Ne shkuam ne sallen e bukes dhe duke ngrene ju thashe: "A doni ndonje pije?"

"Po,- me thane duke qeshe Himce Kaba,- une dhe Haxhiu e pijme, ndersa keta te tjeret nuk e di".

"Jo edhe une- tha Profesor Gjinushi,- e duke qeshur e thirrem kamarierin e ai u solli lloj lloj pijesh. Por ata nuk pinin vetem thonin sa per shaka.

Si hengrem buke dergova Avni Dorallen per te blere dy ora dore ari. Njerin per Majorin e Komandes se Armates dhe tjetrin per nje komisar te policise qe ma kishin lene ne dispozicion. Ne kete kohe, une me njerezit e paresise, shkuam per pak ne nje kafe ne breg te Vardarit. Atje ishte nje lulishte shume e mire. Madje, i thashe kapiten Avniut, "se do te na gjenin ne ate lulishte". Aty kemi ndenjur mjaft.

Shkup 23 qershor 1939

Pas lajmerimit qe u be per nisjen e kolonel Husein Selmanit per Turqi, kishin ardhur ne Shkup prej Gostivari e vende te tjera mese 600 vete oficere, bajraktare e nepunesa te tjere. Per kete qellim ishin mbushur te gjitha sallonet e hotellit dhe bahcet rreth e qark Hotelit. Sa nje pjese, qe nuk e kisha pare me pare, u detyrova qe t'i marr brenda ne sallon te hotelit. "Ne oren 12 te dites vijne ne Hotel, Guvernatori, Komandanti i Armates Gjeneral Nedel Kolic, Kryetari Shtatmadherise Armates Gjeneral Kovacevic dhe Komisari i Policise Erdhen per te me thene rruge te mbare, kujton adjutanti, dhe me bene nje vizite. Dhe, kur hyme brenda ne sallon te hotelit ishin mbushur te gjithe sallonet me shqiptare. Ne i pame dhe i pritem shume mire e me plot miqesi".

Menjehere, kolonel Selmani i la shqiptaret dhe ju priu. Ata shkuan me nje sallon privat dhe duke qeshur i thane Guvernatorit se: "Ketu po e ndjejme veten si ne vendin tone". Kur, m'u pergjigj Guvernatori: "Ju urojme me gjithe zemer, qe sa me shpejt t'ju shohim ne Atdheun tuaj te lire e indipendent, me Mbretin e Shkelqyeshem e te dashur tuajin Zog I ne krye". Me poshte Guvernatori shtoi:"Me pelqen shume sjellja juaj bujare kundrejt bashkatdhetareve tuaj sepse perpjekjet tuaja bene qe te plotesohen nevojat e tyre. Dhe keta, ju simpatizojne se tepermi e ju duan fort. Duket se keni pasur marredhenie te ngushta me popullin ne Shqiperi. Kjo, edhe ne, na jep nje mallengjim".

Dhe, u kthye duke folur me Akif Lleshin, se e njihnin njeri-tjetrin mire. Pastaj me thane se: "Ju urojme rruge te mbare! Ketu, kurdo qe te deshironi jeni mik i cmueshem. Ta ndjeni veten si ne vendin tuaj".

Pastaj, me plot sinqeritet me kane thene se: "Madherise Se Tij, Zog I Mbreti I Shqiptareve i urojme plotesimin e gjithe veprimtarise duke u realizuar keto me clirimin e Atdheut". Pastaj ata me kane perqafuar. Natyrisht, i percollem deri tek makina. Te gjithe i rrethuan me nje simpati te plote dashurie dhe shkuan. Pasi shkuan, autoritetet e Shkupit ne hyme brenda po donim te hynin ne sallon, po pengoheshim se ishin nje shumice e madhe. Une mora vetem 100 vete ne dreke. Ndersa, te tjeret u shperndane neper restorante. Nuk ishte shtrenjte, por po u pergatisja per t'u nisur ne Stamboll.

Shkup 23 qershor 1939

"Tani jam me Kryetaret e Qendrave, duke biseduar mbi funksionimin e lajmetareve dhe caktimin e tyre si dhe duke biseduar me Akif Lleshin, Himce Kaben dhe Haxhi Lleshin", kujton adjutanti per kete dite. Se, keta po sa te nisem une, edhe keta do te nisen per Diber. Ata kane per te vene ne funksionim qendren e lajmetareve ne ate zone, qe eshte me me rendesi.

Pasi i kisha mbaruar te gjitha bisedimet, shton adjutanti- si me Lleshajt dhe me kryetaret e tjere dola ne lulishten e hotelit duke biseduar me te gjithe emigrantet. Kjo duke ju dhene kurajo si dhe duke i keshilluar qe te sillen shume mire me njeri tjetrin si edhe me nje bindje e disipline te plote kundrejt eproreve te tyre. "E lipset te jeni nje shembull para autoriteteve te vendit?! Mos te merziteni, se une kam per te ardhur prape ketu dhe ju kemi siguruar te gjitha nga autoritetet e vendit. Vetem prej jush deshiroj nje qendrim burreror e te bindur para autoriteteve e superioreve, qe keta ju nderojne dhe ju plotesojne eventualisht gjithe nevojat e tjera".

Ne oren 4 pasdite, u mblodhem te gjithe ne Hotel "Bristol", Princ Xhelal Zogu me gjithe familjen, Murat Kaloshi, Myftar Kaloshi, Dan Kaloshi dhe dy vete te tjere te Murat Kaloshit, toger Sefedin Callaku e toger Hajredin Hallulli, Ismail Shema e Nezir Biba. Te gjithe keta donin te vinin me mua ne Stamboll. Aty ishin edhe pothuaj mese 600 oficere paresie, profesora, nepunesa, studente e gjithsej qe pritnin per te me shoqeruar ne stacion.

Kolonel Husein Selmani kujton se i tha Princ Xhelal Zogut dhe te tjereve si edhe Murat Kaloshit per te shkuar ne stacion: "Do te jete me mire qe te zini vend me kohe ne tren, se une vij me vone me kapiten Avnine dhe Majorin Jugosllav e komisarin e policise. Ata kane marre urdher per te me shoqeruar deri ne kufirin Bullgar. Dhe, une me ato bashke do te vij". Shkuan keta te gjithe dhe Princi me familje.

Une, ne kete kohe, i thashe kapiten Avniut qe te therrase ne telefon N/Ministrin e Jashtem te Jugosllavise Loiticin, qe ta pershendes dhe t'i flas pak. Menjehere erdhi ne telefon dhe me shume simpati e miqesi, me tha: "Urdheroni mik i dashur".

Une i thashe: "Se tani po nisem per Stamboll, vetem deshiroj qe Milio Ilici, te vije brenda kesaj jave se Madheria e Tij Mbreti Zog I niset per France. Kjo me detyroi edhe mua te nisem shpejt, pasi me 25 duhet te ndodhem ne Stamboll".

Me tha:" Shume mire, tani po ja komunikoj Ilicit. Sepse dhe ai deshiron te niset sa me pare. Dhe e pres atje te vije direkt ne Hotel 'Pera Palace'". Ai me uroi rruge te mbare e gjithe te mirat. Po ne kete kohe me kerkon:" Nje minute sepse do t'ju pershendese Ministri Cincar Markovic". Ky me tha se:"Miku im kemi mbetur teper te kenaqur ne bisedimet miqesore, dhe ju them te verteten qe ketu keni lene kujtimet me te mira si nje burre fisnik e kurdo qe t'ju jepet rasti ketu jeni po si ne Atdheun tuaj. Ilicin e kemi porositur dhe neser mund te niset per ne Stamboll me avion dhe bisedoni atje. Ju uroj rruge te mbare e plotesimin e gjitha sa deshironi. Dhe me nje Shqiperi te lire me Mbretin Zog I ne krye". Pas kesaj u ndame.

Pasi mbarova me Beogradin ne telefon i telegrafova Ministrit tone ne Stamboll, Asaf D'jadjulit qe po nisesha per Stamboll.

Shkup 23 qershor 1939

Ne oren 5.30 kolonel Selmani u nis prej hotelit per ne stacion te Shemendiferit, ne kembe bashke me te gjithe Shqiptaret qe kishin ardhur per ta pershendetur: oficere, bajraktare, profesore, nepunesa, studente, ushtare emigrante.

"Pasi shkova ne stacion, kujton adjutanti- aty i mora ne qafe gjithe me radhe por nuk e leshonin. Saqe kur erdhi koha per t'u nisur treni, ai Majori Jugosllav qe ishte ne dispozicion e ndaloi trenin deri sa koloneli te mbaronte me to. Dhe keshtu hyri brenda ne tren me kapiten Avni Dorallen dhe Majori e komisari i policise qe do te na shoqeronin deri ne kufirin bullgar".

Sa hyri brenda kolonel Selmani treni filloi te nisej e koloneli qendroi ne porte te trenit duke pershendetur e duke u perqafuar me te gjithe bashkatdhetaret. Aty shpertheu nje thirrje "Rrofte Mbreti Zog I", "Rrofte kolonel Husein Selmani", "Rrofte Jugosllavia mike jone", e te tjera. Kjo vazhdoi derisa treni u largua dhe nuk dukej me. Pasi u largua treni, koloneli bashke me Avni Dorallen dhe majorin jugosllav e komisarin shkuan ne dhomat e tyre te vagonit. Ata menjehere shkuan ne sallon per te marre nga nje kafe, dhe aty u dergua edhe kapiten Avni Dorallen per te marre Princ Xhelalin dhe Murat Kaloshin, qe te vinin ne sallon. Erdhen Princi dhe Zonja e tij dhe Murat e Miftar Kaloshi. Aty duke biseduar dhe moren dikush kafe, dikush ndonje pije te vogel dhe kaluan pothuaj nje ore.

Pas kesaj u shperndane. Kolonel Selmani me pare vizitoi Princin, pastaj Murat Kaloshin, nuk ishin mire. "Deshirojme qe t'i nderroni dhomat", u tha koloneli. Por, ata nuk degjonin sepse donin te rrinin ne ato dhoma, ngaqe ishin me te lire. Dhe nuk donin qe te ndahen nga njeri tjetri. Princi ishte me Zonjen e femijet dhe me nje infermiere. Ishin gjithsej 7 vete. Ata donin qe te rrinin se bashku dhe Murat Kaloshi ishte vete i pesti. Edhe ky nuk donte qe t'i ndante shoket. Keshtu ata mbeten po ne ate dhome dhe nuk donin me ardhe ne Vagonli.

Kolonel Husein Selmani me kapiten Avni Dorallen dhe Majorin e komisarin jugosllav ishin vagonli. E kur erdhi koha e darkes derguan Avnine te merrte Princin me Zonjen si dhe Murat e Miftar Kaloshin, per te ngrene buke. Por, Princi kishte qene zhveshur e nuk deshironte se kishte marre buke me vete dhe nuk donte te ndaheshin nga femijet. Po ashtu Murat Kaloshit i kishte ardhur ajo semundja e zakonshme e akoma nuk ishte ne mend. Keshtu, ata nuk erdhen. Ishte vetem kolonel Selmani, kapiten Avni Doralla, Majori i Armates, Komisari i policise jugosllave e toger Sefedin Callaku dhe toger Hajredin Hallulli. Te gjithe shkuan ne sallen e bukes dhe aty kane qendruar nje ore e gjysem duke folur dhe duke ngrene buke dhe duke pire kafe. Kjo deri sa kaluan Nishin.

"Kur sosem ne kufirin bullgaro-jugosllav, kujton adjutanti,- aty u ndalua treni dhe ketu majori jugosllav dhe komisari do t'u ndalonin per t'u kthyer prape ne Shkup. I mora ne sallon dhe ju porosita nga nje pije te vogel. Ne bisede e siper ju thashe se: Kete e pijme per avenirin e mire te Jugosllavise mike e fqinje, si edhe per shendetin e miqve te mij ne Shkup, te Guvernatorit, Komandantit te Armates, Shefit te policise e te tjera".

Majorit i thashe: "I jepni ato nderimet e mia me miqesore Komandantit Gjeneral Nedel Kavic. I thuaj se gjithmone ruaj miqesine me te cmueshme kundrejt bujarise e burrerise se tij te pashoq, dhe i dhashe nje sahat ari dore. Po ashtu, i dhashe edhe komisarit nje sahat ari. Pastaj u ndava dhe u pershendeta.

Caribrod 24 qershor 1939

Ne oren 7 te mengjesit te kesaj date arritem ne kufirin jugosllavo-bullgar, ne Caribrod, vazhdon ne kujtime adjutanti. "Ketu, pasi ju fola dhe ju dhashe gjithe mirenjohjen time per Gjeneral Nedel Kavicin dhe u dhurova nga nje sahat dore te arte si kujtim dhe kur po i perqafoja atyre u kane shperthyen lotet. Kane qendruar deri sa treni kaloi e nuk u pa me, duke nderuar, e natyrisht edhe une duke i salutuar ne dritaren e trenit". Pastaj u nisem per Stamboll, kur me vjen kapiten Avni Doralla e me lajmeron se Murat Kaloshi eshte shume i semure:"Menjehere shkova e pashe. Ishte permiresuar e kjo ishte po ajo semundja e zakonshme. E mora me vete, si Muratin dhe Miftarin e shkuam ne sallon me pi nga nje kafe. U permiresua krejtesisht dhe dukej se ishte mire aty. I thashe pastaj se: Ketu do te hame edhe dreke bashke se bejne buke te mire". Pastaj i thashe Avniut se shkoni pak tek Princi qe po te deshironte te vinte me gjithe Zonjen ketu, "se shohim ma mire gjithe kete panorame dhe pijme nga nje kafe, e kalojme kohen".

Shkoi Avniu dhe pas pak erdhen bashke me Princin e Zonjen. U kenaqen aty, ndersa Princi mori nje kafe, kurse Zonja mori nje shabeshe. Duke biseduar kaloi mjaft kohe. Kur u afrua koha e drekes i thashe Avniut te na rezervoje nje vend te mire per 8 persona ne sallen e bukes, sepse ishin Princi me Zonjen, Murati e Miftar Kaloshi, Sefedim Callaku, Hajredin Hallulli dhe une e Avniu, 8 persona.

"Aty hengrem nje dreke aq te mire e duke qeshur edhe kjo e shendoshi krejt Murat Kaloshin as qe degjoje me nga ajo semundja. I kenaqur hengri mire duke pire duhan e kafe. Kemi kaluar nje dreke, sa qe nuk kemi dale nga salloni i bukes deri sa mberrime ne Edrene, kufirin Turk. Atehere jemi ngritur e shkuam neper dhomat per t'u pergatitur se brenda nje ore e gjysem do te arrinim ne kufirin turk.

"Po te deshironi mund te hame edhe darken se bashku", u thashe. Murata tha: "Une, po me ty do ha darke". Keshtu u shperndane per te pushuar pak.

Ne oren 8.30 te mbremjes prape dergova Avnine per t'i marre. Por, Princi kishte rene te flinte e Murati e Miftar Kaloshi erdhen. Pastaj kemi qeshur se Miftari e Hallulli kishin deshire nga nje pije shlivavice e ata jua sollen. Por, ju sollen edhe meze te mire e ne mirrnim prej mezes. Ata nuk e kishin deshire qe t'ju hanim mezen. Pastaj kaloi nje mbremje shume e mire. Hengrem buke deri ne oren 12 te nates, aty shkuam te pushonim por te kenaqur se tepermi si nga darka ashtu edhe qe kaluam kohen shume mire.

Pse vendosi, Mbreti Zog, qe te levize per ne Evrope
Aktivizimi i qeverise Kote dhe Mirenjohja ndaj Turqise
Pse interesohet per Haxhi Lleshin dhe Myslym Pezen, Monarkia

Mbreti Zog mban lidhje dhe i shpreh mirenjohje Kryetarit te Republikes Turke Ismet Inonue ne Yallove. Monarku shqiptar eshte i kenaqur mbi sjelljen burrerore e bujare te Presidentit Inonue. Dhe, pas ketyre bisedimeve, ka vendosur qe te beje nje udhetim per France dhe ne Britanine e Madhe. Ndersa, ne kalim do te takohet dhe me Mbretin Karol te Rumanise, per te biseduar per disa ceshtje qe eshte dakord me Presidentin Inonue. Eshte ideja e nje takimi ne Detin e Zi. Eshte kjo nje nga arsyet qe Mbreti shpejton te beje vizita ne Europe. Por, supozohet se mbreti duhet te shikoje se ku mund te qendroje i qete. Qeveria shqiptare, gjate kesaj kohe, do te qendroje ne Turqi.

Nderkohe ne Jugosllavi jane gati 400 oficere, qe presin qe te luftojne. Ata jane nen urdhrat e N/kolonel Kucuk Ullagajt dhe Major Murat Bashes. Monarket interesohen edhe per Haxhi Lleshin dhe Myslym Pezen, mes te tjereve, per fillimin dhe pergatitjen e rezistences.

Kryeministri Koco Kota mbledh Keshillin Ministror ne Legaten Mbreterore Shqiptare ne "Kunt Palace", Stamboll, ku mendon per formimin e nje komisioni per perpilimin e gjithe dispozitave dhe nje program te veprimeve te Kongresit te perbere nga kolonite. Behet fjale per kolonite ne Turqi, Rumani, Bullgari, Egjypt, Jugosllavi, France, Belgjike dhe Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe vecanerisht "Vatren".

Bisedimet me te derguarin jugosllav dhe cfare i ka deklaruar ai, ne emer te qeverise jugosllave, mbretit Zog I

Shqiperia dhe Miqte e rradhes

Gjithmone eshte dashur nje ombrelle per vendet e vogla. Historia e Shqiperise e ka provuar, se kjo ombrelle ka pasur lidhje direkt me ekzistencen e shtetit shqiptar. Eshte kaq e vertete kjo, sa ne momentet kur fashizmi ka okupuar Shqiperine dhe pergatitet te veproje ndaj Greqise dhe Jugosllavise, shtetet ballkanike masin forcat duke u kujtuar se kush u qendron nga mbrapa. Eshte "e qete" Greqia, e cila ka Angline pas vetes; ashtu si Jugosllavia qe ka Francen pas saj. Shqiperia pa askend prane vetes, i duhet qe te sodise mbretin ne mergim dhe nga ana tjeter te mesohet me pushtimin fashist. Eshte koha kur kurora e Shqiperise i eshte vene ne koke Vitore Emanuelit te III dhe fashistet kane filluar qe nga territori i ish-aleateve te tyre te vegjel te shtrijne kthetrat pertej.

A duhet per nje vend te vogel, nje aleat i madh? Kete karte Shqiperia duhet thene se ne shume kohe e ka luajtur mire. Kuptohet se pa ditur asnjehere qe te mbante vazhdimisht nje drejtim te caktuar. Por, miku duket se ka qene ai qe nuk ka premtuar shume. Keshtu, pa asnje cudi, miku i perhershem ka mbetur Turqia. Vendi, i cili thuhet, jo vetem me humor se eshte drejtuar realisht, pergjate te gjithe historise se tij nga shqiptare. Dhe Turqia, pa zhurme kurre nuk i harron miqte e saj. Ajo e mban te mbrojtur mbretin shqiptar dhe madje e ve te gjithe trupen diplomatike ne Evrope, ne mbrojtje te shqiptareve. Eshte, kjo pjese e historise, qe pershkojme ne kujtimet e Korrierit, kur mbreti ka vendosur qe te udhetoje ne drejtim te Evropes. Thjesht, per te pare se cdo te behet me tej. Por, nderkohe, e kupton se nuk eshte e lehte me miqte. Ne Poloni, e percjellin; ndersa ne Rumani i japin shprese, mbetet Franca, aleatja e perkohsme, qe perpara fashizmit, pak kohe me vone, ka kapitulluar me po aq "dinjitet" sa Shqiperia.

Ne ditet e veshtira duket miku i mire dhe ne kete dite shqipetaret e vitit 1939, pane se ata kishin fare pak. "Ju me detyruat qe te ikja", i pergjigjet troc Mbreti shqiptar, perfaqesuesit jugosllav ne Stamboll, qe negocion me qeverine e tij.

Udhetimi per nje Rezidence te re

Mbreti Zog i shprehet te deleguarit serb: Ju na detyruat te iknim

Kane kaluar pak kohe, nga pushtimi fashist, dhe mergata shqiptare eshte organizuar ne tre qendra nga adjutanti i mbretit, Hysein Selmani. Ky i fundit, papritmas eshte rikthyer ne Stamboll, sepse monarku, pas nje bisede me kryetarin e shtetit turk ka vendosur qe te levize. Ai do te shkoje ne Rumani, tek mbreti Karol; pastaj do te shkoj ne drejtim te Polonise. Qe andej, sipas fjaleve te tij do te shkoje per pak dite pushime tek mbreti i Suedise. Qellimi eshte Franca, vendi qe nuk ka pranuar pushtimin fashist te Shqiperise dhe nje nga Fuqite e Medha boterore, ku monarku shqiptar do te mbeshtetet. Por, nga ana tjeter, si ne te gjithe jeten e tij mbetet skeptik. Zyrtaret franceze, qe ka takuar, ende nuk e parashikojne katastrofen ku ndodhet. Kjo perben nje mase, ku mbreti shikon paradoksin. Por, nuk ka se cfare te beje. Tani diktohen rregulla te tjera. Ne keto momente, ai mbledh veten dhe pergezon adjutantin per organizimin e Mergates ne Jugosllavi. Nuk harron qe ne nje moment, ti kthehet te derguarit te posacem serb Ilic, e t'i thote hapur: Se ju na detyruat qe te linim vendin

Istanbul, 25 qershor 1939

Eshte momenti i mberritjes ne Stamboll, pas nje turi te gjate bisedimesh ne Jugosllavi, per te ardhmen e rezistences ne mergim. Ja cfare kujton, adjutanti i mbretit, Hysein Selmani: "Ne oren 8 te mengjesit, po te kesaj date, mberritem ne stacion Sekerrci, Istanbul. Aty, Princin Xhelal e derguam me nje hotel afer Sekerchiu. Ndersa Murat Kaloshin e shoket e tjere me nje hotel tjeter. Ketu kishte dale Ministri Asaf D'jadjuli, Sotir Martini dhe Hiqmet Delvina, e disa te tjere ku ai kishte rezervuar keto Hotele. Avniu me Ismail Shemen e Nezi Biben shkuan ne apartamentin tim. Ndersa, Sefedin Callakun e Hajredin Hallullin i mora me vete. Une, Ministri D'jadjuli, Sotir Martini, Hiqmet Delvina shkuam direkt ne Hotel "Pera Palace". Ne te njejten kohe, Konsulli Shqiptar Hajrullahi me Sefedin Callakun e Hajredin Hallullin vijne mbrapa me nje makine. Porsa, hyme ne Hotel "Pera Palace", aty ne sallon ishte Mbreti bashke me Kryeministrin Kota".

Istanbul, 25 qershor 1939

Sapo hyra ne Hotel "Pera Palace", aty ne sallon kishte qene duke na pritur Mbreti Zog me Kryeministrin Kota, kujton adjutanti. "Une u paraqita. Mbreti u ngrit dhe me mori ne gryke duke me thene se "Mire qe erdhe kolonel dhe miku yt Ilici erdhi dje e bisedova pak me ta. Ju lavderon shume juve per te gjitha qe keni zhvilluar ne Jugosllavi". Une pas ketij falenderimi, u fala me Kryeministrin. Edhe ky me tha: "Bravo kolonel, keni bere pune te medhaja sepse une vete asgje nuk pata mundesi te realizoj ne Greqi".

Mbreti me pyeti gjate e gjere per gjeneral Nedicin dhe per gjeneral Nedel Kovicin. Aty i spjegova pak se gjeneral Nedici eshte Ministri i Luftes por e ka humbur gjithe simpatine ne ushtri. "Kete ma tha dhe ai vete, por si mik eshte po ai qe ka qene. Ndersa, komandanti i Armates se Shkupit, Gjeneral Nedel Kovici eshte shume i forte, kryekeput kunder kesaj Qeverie dhe shume armik me Gjeneral Nedicin. Ka pothuaj te gjithe simpatine me te madhe ne ushtri dhe eshte kryekeput mik i vertete. Kjo do te duket edhe ne raportin qe do t'ju parashtrojme".

Mbreti iu kthye Kotes duke i thene: "Ja, koloneli beri shume pune ne Jugosllavi, aq sa ka fituar besimin e plote para miqve dhe armiqve ne Qeverine Jugosllave. Kete ma konfirmoi edhe Milo Ilici. Po ashtu edhe menyren sesi arriti te siguroje ndihmat per emigrantet me se miri. Jane 30 dinare ne dite per person, si edhe studentet i rregulloi me bursa etj. Oficeret, nga ana e tyre, kane te drejte te njejte me oficeret jugosllave ne klubin e oficereve dhe jane te lire te shetisin kudo. E, me teper,- vazhdoi Mbreti- nje gje qe nuk e besoja qe ka organizuar tri qendra funksionimi ne Jugosllavi: Nje per oficeret, nje per profesoret, nje per kreshniket. Ju vete do te shikoni me vone programin, qe eshte nje veper e madhe si edhe jane siguruar kater qendra sigurimi per lajmetaret: nje ne Struge, nje ne Diber, nje ne Topajan te Lumes, nje ne Prizren dhe nje ne Podgorice me etikete Jugosllave. E pastaj na tha,- keto ne hollesi do t'i bisedojme pas dite".

Mbreti Zog, pastaj mu kthye-kujton adjutanti- dhe me spjegoi mbi sa kishte biseduar me Kryetarin e Republikes Turke Ismet Inonue ne Yallove. Mbreti ishte teper i kenaqur mbi sjelljen burrerore e bujare te Presidentit Inonue. E si pasoje e ketyre bisedimeve kishte vendosur te bente nje udhetim per France dhe ne Britanine e Madhe. Gjate kalimit do te takohej edhe me Mbretin Karol te Rumanise, per te biseduar per disa ceshtje qe ishte dakord me Presidentin Inonue. Zogu, nga ana e tij, mendonte se po te deshironte do te bente nje takim ne Detin e Zi. Kjo se kjo ceshtje eshte ne interesin e Ballkanit, si edhe te Rumanise e Turqise. Per kete arsye dhe nga kjo Mbreti shpejtonte qe te bente vizita ne Europe. Ndersa, per sa i perket Qeverise do te qendronte ne Turqi. Dhe kur te kthehej Mbreti nga Evropa kishte per te biseduar se ku ishte vendi me i pershtatshem.

Pastaj adjutanti vazhdon: Si mbaruam keto fjale, une u ngrita dhe i kerkova leje Mbretit qe te shkoja pak per te shikuar Mbretereshen dhe Princin.

"Mire,- me tha koloneli im, -shko se dhe Mbreteresha do t'ju shohe. Por, do te hame dreke, sepse ketu kam edhe Mehmet Konicen. Do te rrini edhe ju te dy qe te bisedojme".

"Une menjehere hipa lart kur Mbreteresha me buzeqeshje me tha : 'Mireseerdhe kolonel i dashur, qenke mire. Dhe keni kaluar shume mire sepse Mbreti eshte teper i kenaqur prej veprimeve tuaja ne Jugosllavi. Me te vertete keni bere shume pune te mira'.

'Princi qenka shume mire',iu pergjigja. Pashe pak dhe Princeshat, e zbrita poshte, ku ishin grumbulluar ne sallon plot Ministra dhe njerez te tjere".

Pasi vjen dreka, adjutanti shton: U ulem ne buke Mbreti, Mbreteresha, Princeshat e Kryeministri Kota, une, Asaf D'jadjuli, Sotir Martini, Mehmet Konica dhe filluam qe te hanim buke. Mehmet Konica i spjegonte Mbretit:'Qe kur erdhi koloneli ne Beograd ne Hotelin "Sirbce Kral", aty banoja dhe une. Ky me tha se kam ardhur te shikoj pak Beogradin kur te nesermen ne oren 9 te mengjezit vjen N/Ministri i Puneve te Jashtme Loitici me makinen e vet dhe shkojne. Kur u kthye ne dreke me tha Mehmet Bej merre Gani Begun dhe Bazin e te hame dreke se bashku. Mire, po ku ishe iu drejtova. Po gjithnje si ne shaka, ai i ikte fjales. Ne mbremje ne oren 8.30 vjen adjutanti i Gjeneral Nedicit me gjithe makinat zyrtare, para Hotelit ku ndodhej Ganiu. Ai i njihte mire kolonelin e Gjeneral Nedicit dhe i thote: Perse keni ardhur. Ai i pergjigjet: Te marrim kolonel Selmanin se ai sonte eshte per darke tek Gjenerali ne shtepi. Pra, ky kurre nuk me tregonte'.

Mbreti duke qeshur iu pergjigj: "Ështe shume zor me ushtaret. Por, ka kaluar shume mire e jam i kenaqur".

"Mire, mire,- perseri e merr fjalen Mehmet Konica,- prape te nesermen na thote do te hame darke bashke me te gjithe. Por, ky nuk dukej askund vetem me Avni Derallen. Kur na vjen ne oren 8 te mbremjes bashke me Loiticin. Dhe, ne po e pritnim, sic na kishte thene. Me te vertete, ai e mbajti fjalen dhe erdhi bashke me Loticin per darke. U falem me njeri-tjetrin dhe pastaj u prezantuam edhe me Bazin, sepse ai nuk e njihte ne tryezen e bukes".

Duke biseduar Loitici na tha: "Na mbyti koloneli. Jo vetem mua, por edhe Ministrin Cincar Markovic, derisa na beri qe te pranohen sugjerimet e tij. Une prape i cova syte tek koloneli, por ai nuk e perfilli fjalen e Loiticit. Ai ketu kuptoi se ne nuk jemi ne dijeni dhe nuk u hap me gjate asnje problem".

Mbreti dhe Kryeministri u keputen se qeshuri.

"Sa i keq eshte,- tha Mbreti, qe nuk ju ka vene ne dijeni. Por, sidoqofte ka kaluar shume mire e ka bere pune te medhaja, sidomos me rregullimin e 800 e ca emigranteve, me banim e ushqim e te gjitha. Sepse, ne sot, me kushtet tona- kurre nuk ishim ne gjendje t'i ndihmonim. Kjo vetem moralisht dhe ndonje gje te vogel".

Pasi hengrem dreke, pime edhe kafe, u shperndame per te pushuar. Pastaj, Mbreti me Mbretereshen hipen lart dhe une shkova ne apartamentin tim. Aty pashe femijet e mi qe u kenaqen shume kur me pane. Pushova pak se isha edhe krejtesisht pa gjume dhe fjeta deri ne oren 6 te mbremjes. Pasi u ngrita shkova direkt ne Hotel "Pera Palace".

Aty gjeta gjithe ministrat dhe Abdurahman Matin, Abaz Kupin, Taf Kaziun dhe Murat e Miftar Kaloshin, vazhdon adjutanti. Si u falem me te gjithe e duke biseduar me thirri Mbreti te shkoja lart. Shkova atje, por aty nuk kishte as nje njeri. I parashtrova te gjitha mbi cdo veprim dhe biseduam bashke per nje raport me gjithe detajet e duhura.

"Mbretit, me teper, i pelqeu fakti persa i parashtrova mbi gjendjen e brendshme jugosllave. Sidomos mbi Gjeneralin Nedel Kovic, kujton adjutanti. Kjo i interesonte shume atij. Per kete pune me beri qe ta perseris shpeshhere. Sidomos atehere kur i flisja per lidhjen e ushtrise me Britaniket e francezet. Kjo e kenaqi Mbretin pa mase. Arsyeja ishte se kete nuk e dinte as Ilici. "Sic ta parashtrova kjo eshte teper sekret, e askujt mos ja thuaj", me tha mbreti, thote Selmani.

Vete mbreti me foli per Gani Kryezine sepse i kishte folur Mehmet Konica. Iu pergjigja se:"Nuk pata shume kohe qe te bisedoja me te. Vetem ne dreke e ne darke qe e kam pasur. Ai u soll shume mire dhe natyrisht jugosllavet e besojne. Si edhe i perserita fjalet qe me tha kur me shoqeroi ne aeroport. Kujtoj se ka per te ardhur, kur te ktheheni ketu nga Evropa".

Pas kesaj me pyeti mbi Lleshajt dhe per mbare njerezit si Naim Starova, Myslim Pezen e Profesor Mustafa Gjinishin e Profesor Hasan Recin, e te tjere. Po ashtu mbi oficeret. Ketu i spjegova se: "Profesor Gjinishi eshte nje element shume i vlefshem me gjithe shoket. Natyrisht se, ata anojne nga e majta, por sot jane te bashkuar e te betuar dhe nuk i ndan asgje. Asqe shikojne tendenca te ndryshme, vetem interesin e Atdheut. Ata kane shume respekt per ju dhe jane kryekeput nen udheheqjen e Madherise suaj".

"Gjithashtu Akif Lleshi, Himce Kaba, Haxhi Lleshi, jane shume mire dhe kane marre persiper sic e shihni ne programin e veprimeve gjithe pergjegjesine e Qendres se Kreshnikeve me qender ne Diber, i shtova Mbretit. Si edhe rregullimin e lajmetareve, qe dy here ne jave do te dalin e te hyjne brenda ne Shqiperi. Jane betuar e jane teper te kenaqur. I kam patur gjithnje prane vetes ne Shkup e Gostivar. Po ashtu Mehmet Ali Bajraktari dhe Zenun Binaku, Gani Serdari e Jashar Lela, si edhe Jusuf Selmani jane se bashku po te lidhur me Akif Lleshin. Oficeret jane shume mire dhe teper aktive. Natyrisht me nje bindje e disipline te forte nen urdherat e N/kolonel Kucuk Ullagajt e Major Murat Bashes. Jane me teper se 400 oficere mjaft te afte. Major Murat Basha punon shume mire me nje vullnet e disipline te kenaqshme".

Per me poshte, adjutanti i raporton mbretit Zog se:" Per cdo eventualitet ne Qeveri si edhe ne Komanden e Armates se Shkupit, e tek Shefi i Policise kam caktuar pergjegjesit perkates te emigranteve shqiptare. Sepse duhet thene qe per dite ikin e dalin ne Jugosllavi. Per administrimin e tyre jane caktuar: per ushtaret N/kolonel Kucuk Ullagaj e Major Murat Basha; per intelektualet, profesoret, studentet e nenpunesit :Profesor Mustafa Gjinishi; e per Kreshniket, bajraktaret e civila te tjere: Akif Lleshi e Himce Kaba. Te tre grupet pergjegjese kane nga nje lidhje me te tre autoritetet e Shkupit ne dore. Qe per cdo nevoje do te jene ngushtesisht te lidhur me seksionin, qe merret me kete detyre te emigrates shqiptare. Per te filluar punen: Cdo qendre i dhashe nje shume te hollash per te blere nga nje shaptilograf dhe nje shpenzim te vogel per udhetimet e lajmetareve; qendres se oficereve i dhashe 200 napolona leter; qendres se kreshnikeve 100 napolona leter; qendres intelektuale 300 napolona leter. Sepse keto kane me teper pune dhe jane te gjithe aktive e shkrimtare. Ashtu si Gjeneral Nedici ne Beograd dhe po ashtu edhe Guvernatori ne Shkup dhe Komandanti Armates Shkupit, Gjeneral Nedel Kovic, me kane siguruar se nuk do t'u priten keto ndihma. Edhe kur buxheti te mbarohet, sipas vendimit te keshillit Ministror, deri ne daljen e buxhetit te ri sipas vendimit, qe eshte per 6 muaj: Ne keto do t'i perballojme nga shpenzimet e tjera tonat. Dhe kur autorizimi te dale i plotesuar, mos te keni asnje merak. Kete sigurim ma jepnin ne premtimin e tyre personal".

Ndersa per ne Shqiperi, adjutanti i kujtoi mbretit se:"Qendrat ne Shqiperi, rreth kohes persa qendrova ne Shkup jane te lidhura me Librazhdin. Kapiten Ahmet Cami, Mati, Lura, Cermenika dhe Belshi i Elbasanit, Krraba, Shengjergji, Bulqiza, Bllaca, Reci, qe keto ne saktesi jane duke u organizuar ne fshehtesi per te qene per cdo gje te gatshem. Kurse ushtria me vete, kreshniket me vete, shkollat me vete, shtuar ketu se deri tani shkollat e disa mesues kane treguar nje vullnet me te gatshem se te tjeret, besojme se edhe te tjeret brenda nje kohe te shkurter, kane per te qene ne rregull".

Istanbul 26 qershor 1939

Ne bisedime ne "Pera Palace" me Madherine e Tij Mbretin Zog, Kryeministri Kota, Ministri Asaf D'jadjuli, kolonel Husein Selmani, u rrah i gjithe problemi mbi viziten e Mbretit ne Europe. Kishte ardhur tek Mbreti dhe Justin Goudardi, me gjithe nje tjeter. Ketij kurre nuk i ishte mbushur mendja se do te kemi nje lufte te shpejte. Sidoqofte, kujton adjutanti,- Madheria e Tij Mbreti, persa i kishte thene dikur edhe Konte Ciano, u kujtoi te pranishmeve se: "Kur armatimi gjerman ka mberritur kulmin, ajo do te pergatiste planet per nje lufte. Kjo sepse akoma shtetet e tjera si Franca, Britania e Madhe nuk jane aspak te gatshem. Dhe Gjermania do te perfitoje sot me kete armatim te madh qe ka pergatitur. Prandaj ka shpenzuar gjithe rezervat e financen. Sepse po mos te perfitoje per momentin me kete armatim, atehere nuk do te jete ne gjendje qe ta veje ne vend. Keshtu,- me tha edhe Ciano, duke me shtuar se me 1940 Gjermania eshte ne lufte, dhe si shkak per kete do te zere Dansingun", tha mbreti. Me poshte ai vazhdoi:"

Po keshtu edhe Presidenti Inonue, nuk beson per nje lufte te shpejte. Por sidoqofte eshte krejt e nevojshme qe te shkoni ne France, me tha- po ashtu dhe ne Britanine e Madhe. E gjithe ceshtja e te ardhmes varet atje. Dhe, ambasadoret e Turqise i keni ne dispozicion per t'ju ndihmuar per cdo problem. Se po ju njohen si aleanca keto dy Shtete te Medhaja e gjithe bota demokrate ju ka njohur, me shtoi Inonue", tha Zogu I. "Dhe takimin me Mbretin e Rumanise Karolin e kini parasysh. Se ai po te dha fjalen nuk e luan. Megjitheqe, ai mundet te anoje me kohe nga ana gjermane. Nuk duhet harruar se ai ka mjaft influence ne Jugosllavi e ky ka mundesi te ndryshoje gjendjen e sotme jugosllave".

Me poshte mbreti vazhdon:"Presidenti Inonue me shtoi se: Kur do te bisedoni me Mbretin Karol, mund t'i thoni edhe mendimin tim qe eshte i domosdoshem. Nderrimi i shtetit te sotem jugosllav eshte i mundur sepse ai ka mberritur ne nje krize shume te keqe. Por eshte me e mira ta marre ushtria ne dore e tjetra po te deshiroje me u takua me mua une jam gati kur te doje. Me nje vend ne Karadenize, me keshilloi perfaqesuesi i lart turk, u tha mbreti.

Duke iu kthyer qendrimit te Turqise, mbreti iu tha: "Persa i perket Qeverise Mbreterore Shqiptare dhe Legates, do te funksionoje rregullisht ne programet e tyre. Legata eshte po me te njejtat te drejta qe ka pasur. Pra eshte baraz me Legatat e tjera. E Madheria Juaj me tha: Vendin e keni ketu ne Turqi, e ju presim sa me shpejt te ktheheni me te gjitha plotesimet e duhura per interesat e Atdheut tuaj. Keni vemendje shume me britaniket, se e gjithe puna aty varet. Bisedimet me Presidentin Inonue, prej 6 oresh ne Yallove, kane qene krejt te perzemerta e miqesore me plot zemer. Ai vete me percolli deri tek vapori, e pasi u pershendetem me keto fjale u ndame".

Duke iu kthyer gjendjes se Jugosllavise mbreti kujton se:" Sa i perket gjendjes jugosllave, kjo piqet me sa na thote edhe Koloneli. Qe Inonue eshte mire ne dijeni se Mbreti Karol ka Motren qe eshte Mbreteresha e Jugosllavise. Dhe ushtria eshte besnike e Mbretereshes. Ketu ne eshte se Mbreti Karol do ta kete me gjithe, atehere ai me zemer mund te loze nje rol te shpejte ne kete situate. Kjo duke ndryshuar Qeverine e sotme. Por, une, gjithsesi, ne bisedimet qe kam patur me Mbretin Karol do ta kuptoje mire qendrimin e Tij a eshte pro gjerman a pro anglo-francez".

Mbreti, si mbaroi mbi bisedimet me Kryetarin e Republikes Turke Ismet Inonuen, ne Yallove, tha: "Ne lidhje me bisedimet e Yalloves, vertetohen krejtesisht me sa keni pohuar ju kolonel. Ne Jugosllavi eshte e vertete ajo qe thate. Sepse Gjeneral Nedicin e njoh mire. Dhe meqe ai ju ka pritur e folur sinqerisht, une dua te them se: ai eshte vertete nje ushtar i madh dhe sot Minister i Luftes. Por nga qe sot ndodhet i bashkuar me kete Qeveri, ai e ka humbur rendesine ne ushtri. Dhe sot vertete personi me i forte dhe ai qe ka per te luajtur nje rol te vertete eshte Gjenerali Nedel Kovic, komandanti i Armates se Shkupit. Te gjitha sa perbente raporti i juaj ne lidhje me bisedimet ne Jugosllavi ishin me te vertete te medhaja. Saqe ne fillim nuk e besoja, derisa kete ma vertetoi Milo Ilici, ne bisedimet qe kam patur me to dhe bile Ilici. Me shtoi se: kurdo qe nevoja do ta lipe, te dergohet kolonel Husein Selmani. Kjo sepse te gjithe e njohin dhe e respektojne. Ata kane besimin ne fjalet e pakta, por te sakta, qe ju keni thene".

Mbreti pastaj u kthye nga Kryeministri Kota dhe tha se: "Fatkeqesisht Kryeministri me gjithe perpjekjet e tij te medhaja nuk pati mundesi te arrije asnje gje me Qeverine Greke. Ata jane shume te frikesuar nga fashizmi, e sic duket edhe anglezet e keshillojne pa pase qe mos t'i japin asnje shkak zemerimit fashizmit.Vetem po ju them, na u drejtua Mbreti- ne rast se Italia mesyen Greqine, Britania e Madhe qenka gati. Por edhe nese nuk qenka gati, ajo do te hyje ne lufte kunder Italise, sepse Flota Britanike ne Mediterrane ka bazat me te rendesishme ne Ishujt Greke. Ketu nuk ka per te duruar. E pra une habitem pse trembet kaq fort Greqia?- tha Mbreti Zog. Dhe nuk marr vesh se c'eshte arsyeja qe Kryeministri Grek Metaksai te njohe menjehere okupimin e Shqiperise prej Italise. Ai deklaron se eshte i kenaqur sepse u be i afert me fashizmin...

Mbreti Zog iu kthye kolonel Selmanit duke i thene:" Si mendoni per personelin qe kemi ne Greqi. Ata nuk i ndihmojne dhe i perdorin jo mire. C'mundemi te bejme per keto?" Kolonel Husein Selmani i parashtroi Mbretit atehere se kur ishte ne disa bisedime me Gjeneral Nedel Kovic, i kishte referuar gjendjen e ketij personeli duke i dhene edhe nje liste.

Ai i ishte pergjigjur, sipas fjaleve te adjutantit:"Po te deshironi mundeni me i sjelle edhe ata ketu. Sepse zaten per dite po kalojne kufirin e vijne. Dhe ata nuk qenkan nje shume e madhe. Por, me tha tjeter duke me kujtuar se: A nuk do te ishte me mire per cdo eventualitet qe ata te ndodhen atje, se ka per te ndryshuar kjo situate si edhe ne Greqi, edhe tek ne. Prandaj, me tha- mendoje mire kete gje".

Une i parashtrova Mbretit qe heperhe, le te mbeten atje. "Le te presim se per cdo dite kemi te reja dhe me sakrifica te vogla do t'i mbajme atje".

"Shume mire kolonel, qe paskeni fol edhe per ata. Dhe, kjo qe thoni eshte me plot arsye. A mendoni heperhe te rrijne atje? Edhe une kam bindjen se kjo gjendje shume shpejt ka per te ndryshuar e bile ne bisedimet qe do te kem me francezet, po ashtu me Britaniket do te flas mbi personelin ne Jugosllavi dhe ne Greqi e Turqi. Vetem me pergatitni nje kuader se: sa oficere, sa profesore e nepunesa dhe sa bajraktare jane. Kjo shifer duhet qe te sherbeje qe ta kem me vehte. Sepse kam shprese per nje ndihme. Sidomos me francezet, qe mund te na ndihmoje ushtria per mbajtjen e tyre. Nuk eshte nje gje e madhe per francezet dhe atyre mund t'ju nevojitet per t'u nderlidhur me informacionin tone. Kjo, sepse me ato qe me thoni, ata jane te lidhur me ushtrine jugosllave".

Pas ketyre, Madheria e Tij Mbreti Zog foli mbi delegacionet e kolonive shqiptare. "Qe sa me pare lipset te merren masat e mbledhjes se ketij kongresi kombetar. Ky kongres do te jete kompetent per te biseduar dhe shqyrtuar cdo gje, qe i perket punimeve politike e administrative dhe financiare. Qeveria eshte e lidhur ngushtesisht me kete problem. Per kete tha se: Kongresi do te jete sic jane dispozitat ne mes Parlamentit dhe Qeverise. Po, ne ate menyre, do te funksionojne, edhe eventualisht Lidhjet e marreveshjet me Shtetet dhe me Lidhjen e Kombeve do te jene te perbashketa. Mos harroni se kolonite do te sjellin rolin kryesor ne boten demokrate". Mbreti vazhdoi pastaj:" Jam i mendimit dhe shpresoj se une nga vjeshta do te jem ketu. Deri ne ate kohe do te keni pergatitur te gjitha programet dhe dispozitat perkatese. Menjehere te mblidhet ky kongres, ne menyre qe gjithnje te jeni ne kontakte te ngushta. Pra, ne kete kohe, te jeni gati per t'u nisur. Po sa te behet thirrja, ne kete kohe, do te dime edhe qendrimin e Britanise se Madhe dhe te Frances, kundrejt njohjes te Qeverise Mbreterore Shqiptare ne mergim".

Pas kesaj, Mbreti foli mbi gjendjen e pergjithshme ne baze te bisedimeve qe ka patur me Justin Goudardin, kujton adjutanti. Ky erdhi direkt nga Parisi tek Mbreti Zog per te biseduar mbi situaten e sotme. Ky sic dihet eshte nje personalitet i larte dhe mik i ngushte i Shqiperise. Por, ky me kembengulje pohonte se: Lufta eshte ndaluar edhe per 5 vjet. Se diten qe jam nisur per Turqi kam patur shume bisedime me Ministrin Daladier. Lufte nuk ka he per he. E kur une i thashe se: lufta nuk ka per te kaluar vitin, ne asnje menyre ai nuk e besonte. Me vone Goudardi i kishte shtuar se: "Ministri Daladier me tha se Franca kurre nuk e njeh okupacionin e Shqiperise. Prandaj, ka marre vendimin e njeh Legaten Mbreterore Shqiptare ne Paris me te drejtat qe ka pasur gjithnje". Mbreti u shpreh me poshte: "Kam shprese si me Francen ashtu me Britanine e Madhe te mberrijme me nje akord qe te njohin Qeverine Shqiptare ne mergim. Kjo eshte ajo qe me shtyn me teper qe po ju them qe: T'i jepni te gjithe rendesine e duhur pergatitjes se duhur te thirrjes se delegacioneve te kolonive, ne forme kongresi. Ashtu, sic e permendem, qe ne kthimin tim ketu menjehere te behen thirrjet. Sic ju thashe: Te gjitha programet e dispozitat te jene te mbaruara, kur do te thirren".

Madheria e Tij Mbreti, vuri ne dijeni Keshillin Ministror, per itinerarin ne nisjen per Europe: Ne Rumani aty do te kemi nje takim me Madherine e Tij Mbretin Karol. Natyrisht, vazhdoi mbreti- mund te pres dhe kolonine shqiptare e t'ju flas mbi sa biseduam. Pastaj do te shkoj ne Poloni dhe aty do te deshiroja te kem nje takim me Kryetarin e Republikes e Ministrin e Jashtem kolonel Beg. Prej ketej do te shkoje ne Suedi. Aty jame vetem per nje pushim dhe dua vetem qe te shoh atmosferen e Mbretit, prej Suedije. Pastaj direkt do te shkoj per ne France. Gjithsesi. kam per t'ju vene ne dijeni gjithkund qe te shkoje".

Po ne kete dite kishte Justin Goudarde me gjithe nje profesor francez per dreke. Goudardi do te nisej pasdite direkt per ne Jugosllavi dhe Itali. "Do te takohemi ne France", i kishte thene Goudardi. Bashke me Goudardin, Mbreti mbajti edhe kryeministrin Kota e Ministrin Asaf D'jadjulin per dreke dhe i urdheroi qe ta shoqeronin deri ne "Jesil Koy" aeroport.

Istanbul 27 qershor 1939

Kryeministri Koco Kota mblodhi Keshillin Ministror ne Legaten Mbreterore Shqiptare ne "Kunt Palace", Istanbul ku u mor ne bisedime me formimin e nje komisioni per perpilimin e gjithe dispozitave dhe programin e veprimeve te Kongresit te perbere nga kolonite. Ai tha per kete qellim:" Qeveria duhet ngushtesisht te jete e nderlidhur me kolonite shqiptare: Turqi, Rumani, Bullgari, Egjypt, Jugosllavi, France, Belgjike dhe Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe vecanerisht Vatren. Duke i vene ne dijeni se Qeveria Mbreterore Shqiptare ka pergatitur te gjitha projekt-programet e formimit te nje kongresi prej kolonive". Do te dergohej menjehere nje material, qe "po ua dergojme per te zgjedhur sa me pare nga 5-6 persona me te afte e te kulturuar, qe te na lajmeroni, se jeni gati qe t'ju caktojme daten e ardhjes ne Istanbul, Turqi. Delegatet e zgjedhur do te kene me vete provimin e kolonise".

Pastaj ai vijoi: Prej delegateve te kolonive do te formohej Kongresi Kombetar, qe do te zinte vendin e nje Parlamenti ne mergim. Kjo me te gjitha te drejtat politike, administrative e financiare. Ku Qeveria pa aprovimin e kongresit nuk mund te beje asnje veprim, vetem ne marreveshje e dakord Qeveria bashke me Kongresin ose Parlamentin. Kjo do te mblidhet ne Istanbul. Gjithashtu qendrimi i tij do te bisedohet se ku eshte me i pershtatshem per interesat e Atdheut bashke me Qeverine". Pastaj i beri nje panorame te situates diplomatike:" Shtetet, qe e kane njohur zyrtarisht Qeverine Mbreterore Shqiptare ne mergim, si dhe Legatat Mbreterore me gjithe te drejtat e barabarta me te tjeret dhe nuk e njohin okupacionin Italian jane: Turqia, Franca, Egjypti. Dhe, sa u perket Britanise se Madhe dhe Shteteve te Bashkuara te Amerikes, akoma nuk na kane njoftuar. Vetem se Ministri yne ne Angli Lec Kurti ka lene Legaten e ka shkuar ne Tirane. Po ashtu, Xhemil Dino, Rauf Fica e Tahir Shtylla dhe keta kane shkuar ne Tirane. Komisioni, qe do te caktohet per hartimin e rregulloreve provizore dhe projekt- ligjet do te perfshije te gjithe pergjegjesite qe do te zhvillohen, si ne fushen politike, ekonomike, financiare dhe administrative. Kur, Kongresi te mblidhet ka per t'i shqyrtuar ne imtesi, duke marre parasysh gjendjen qe ndodhet bota mbare, ne lidhje me interesat e Shqiperise. Vecanerisht prej Kongresit do te zgjidhet edhe elementi i pershtatshem per te plotesuar disa dikastere ministrish qe mungojne, duke i dhene nje votbesim kongresi".

Keshilli Ministror mbaroi bisedimet dhe u shpernda per t'u mbledhur te nesermen, per caktimin e komisionit pergatitor per te gjithe anekset e Kongresit te Kolonive.

Mbreti Zog, ne bisedime me Milio Ilic i kishte parashtruar keto fjale, kujton adjutanti: "Qeveria Jugosllave eshte teper e prekur ne qendrimin e saj, me rastin fatkeq te 7 Prillit. Por, Madheria Juaj, jeni shume mire te njohur se kush ishin arsyet. Ta konsideroni se edhe ne po ashtu si Shqiperia ishim te izoluar dhe po ashtu ndodhemi edhe sot. Per Jugosllavine, ajo dite fatkeqe, eshte nje krize e rrezikshme qe shpejt do te jemi po ne ate situate qe pesoje Shqiperia. Madheria Juaj, cmoni mire se interesat e Ballkanit jane te njejta, dhe kjo nuk kishte asnje ndryshim me ate te 34. Po, ne ate kohe, Franca nuk na keshilloi urtesi, por i tha Italise: Ngadale, se ne rast qe Jugosllavia hyn ne lufte, une e kam aleate, e nuk mbetem indiferente. Por nuk duhet harruar se, ne ate kohe nuk kishte nje Gjermani te pergatitur sic eshte sot, qe kerkon shkak per t'u zbrazur ne lufte. Dhe keto tonat ende nuk jane gati, se edhe Angli-Francezeve nuk ju pelqen kjo. Derisa te jene te gatshem, atehere ata do t'i thone ndal, se ke te bejsh me neve. Gjermanet e dine fare mire kete, prandaj sic e thoni Madheria Juaj do te perfitoje nga mosgatishmeria e tyre.

Madheri, Qeveria Jugosllave e cmon fare mire gjendjen. Vetem se, te keni pak durim se do te vije nje dite per te biseduar. Bile haptas e jo fshehtas si sot. Kete e presim ne cdo kohe. Ky qe po ju them eshte vendimi i prere i ushtrise jugosllave ne kundershtim me Qeverine e sotme ku jam edhe une brenda, por me zemer jam me ushtrine si edhe i lidhur me ta".

Keto ishin fjalet e fundit te Milo Ilicit. Mbreti i degjoi me verejtje: "Ne bisedimet e tij ka nje kuptim- tha mbreti-dhe Milo Ilic, dhe ky ne luften Ballkanike ishte Major i Shtatmadhorise Jugosllave. E perdorte Qeveria edhe ne politike, sepse ai ishte mjaft person i zgjuar, por natyrisht edhe ushtar. Mbreti Zog, i tha Ilicit:"Deri diku keni te drejte e sidomos mbi Shtetet e Medha qe nuk ishin te gatshem. Po te njejtat keshilla na jipnin edhe neve qe te bejme nje kompromis. Por cili ishte kompromisi me Musolinin qe aty I eshte rritur hunda, derisa nje dite do te thyeje qafen kryekeput. Sepse, ajo mendja e madhe e tij, nuk kalon shume pa ja dhene mesimin e merituar por ne sot e pijme. E di fare mire ate qe me permendet te 1934. Por, di qe edhe: nje gje qe nuk ua fal ndergjegja eshte qe na penguat edhe per te luftuar kunder fashizmit qe sulmonte gjithe tokat shqiptare. Mire, nuk jeni ne gjendje per te na ndihmuar materialisht, por te pakten moralisht pse vepruat ndryshe. Por, u vute perbri fashizmit si aleate, me kercenime e propaganda jo burrerore kunder Shqiperise mike e fqinje. Na detyruat te dalim jashte shtetit. Ndersa ne kishim vendosur per te luftuar te pakten 6 muaj, nder rretat e maleve shqiptare, qe kjo ishte edhe ne interesin tuaj. Por, nje dite keto gabime e faje do t'i paguani miku im. Tani t'i leme keto dhe te shohim situaten perpara. Se per juve do te jete nje ndihme, nje miqesi reciproke me ne". Keto ishin fjalet e fundit qe ju pergjigj Milo Ilicit.

Pas kesaj, Mbreti e pyeti gjate e gjere, mbi gjendjen e sotme, si ne Jugosllavi dhe Greqi, ashtu edhe per fashizmin. Si e parashikonin te ardhmen? Sepse ky ishte shume i zgjuar dhe i lidhur me informacionet jugosllave, qofte te Qeverise dhe te Ushtrise.

Milo Ilici ju pergjigj: "Me falni se ky eshte nje mendim imi personal. Sot Madheri, sic u bisedua nuk ka per te kaluar aq gjate pa nje ndryshim situate. Sepse kjo furi e tmerrshme e nazi-fashizmit i zgjoi Shtetet e Medhaja, si Britanine e Madhe dhe Francen dhe Rusine. E pra nuk do te kaloje gjate pa u ndale perpara ketyre diktaturave. Sepse tani keto me nje shpejtesi e pa rene ne sy pergatiten. Britaniket jane forcuar tamam si ne kohe lufte dhe kane Marinen ne Mesdhe. Po ashtu, Franca ne pjeset e Mediterranes, si edhe shpejtesine ne armatimin ushtarak. Gjithashtu po marrin masa te shpejta ne bazat veriore, por keto lajme sic ju parashtrova jane nga sa une parashikoj, e degjoj. Pra, jo nje forme zyrtare e shtetit tim. Nje gje Madheri, diten qe Gjermania do te sulmoje Polonine, Anglo-Francezet, automatikisht jane ne lufte. Kjo eshte fatkeqesia e Jugosllavise dhe e Greqise, por sidoqofte Greqia mund te mbrohet nga Flota Britanike dhe fashizmi nuk eshte dhe aq i forte. Por, Jugosllavia eshte ne tmerrin me te madh prej Gjermanise. Sepse ose do te behet aleate, te pakten nen dirigjimin gjerman ose do ta okupohet.

Me keto fjale, Mbreti Zog e falenderoi Milo Ilicin, per te gjitha sa i parashtroi dhe e urdheroi kolonel Husein Selmanit qe mikun tone ta shetiste ne vendet e Istanbulit si ne Muze, etj. "Deri sa te nisem une, ky eshte miku yne. E nuk ka per t'u nisur pa u rehatuar ketu".

Natyrisht ky ishte ne Hotel "Pera Palace", mik i Mbretit, dhe me keto fjale nderuam Mbretin e dolem . Megjithese ishte vone, shkuam ne Bjuk Ada, e Sarijere. Atje hengrem nje dreke shume te mire ne Sarajeve se ate vend e kishte nje shqiptar me emrin Emin Alla, qe ishte shume i pasur dhe burre fisnik.

Mbreti ben turin e tij ne Evrope

Qellimi per t'u lidhur me dy Fuqite e Medha, Angli dhe France

Lidhja me komandantet e batalioneve, Spiro Moisiu, Fuat Dibra, Ndrec Prenga etj per te mos lene dezertimin e ushtareve

Protesta per pushtimin e Shqiperise ne Lidhjen e Kombeve

Starton udhetimi i mbretit Zog, ne drejtim te Evropes. Qellimi i tij eshte te udhetoje ne drejtim te Frances dhe Anglise sepse jane keto vende qe do te diktojne luften. Mbreti, nderkohe, do te beje nje tur te plote evropian, per te pare nje mundesi me shume per te ardhmen e tij. Vazhdon qe te shpresoje se: shume nga ata qe do te takoje do ta ndihmojne. Por nuk eshte keshtu. Nga Polonia duket se nuk ka shenja te mira, prej frikes. Beson tek mbreti Karol, qe e ka takuar me pare. Dhe vertete pritja ne Rumani i kalon parashikimet e tij. Monarket bisedojne dhe arrijne nje akord per te mbeshtetur njeri-tjetrin. Mbreti udheton drejt ne Letoni dhe prej andej ne Suedi dhe qe andej ne Oslo. Nga ana tjeter ndjek situaten ne Shqiperi: "Me lajmetaret e fundit kemi lajmeruar komandantet e batalioneve Major Ndrec Prengen, Major Fuat Dibren, Major Spiro Moisiun, Major Mahmut Golemin, Major Xhafer Shkembin, Kapiten Xhafer Balin, qe ne asnje menyre nuk eshte mire qe te arratisen ushtaret se prej kesaj nuk e ka nje dobi, vetem se deme e nje dite..."

Nderkohe pergatitet delegacioni per protesten e pushtimit te Shqiperise, ne Lidhjen e Kombeve

Kujtimet, qe vine nga e panjohura

Per cdo dite, ne memuaret e kohes se Mbretit Zog, te percjella nga adjutanti i tij, sillen ne evidence ngjarje dhe personazhe, qe koha duket se i kishte fshehur. Ne numrin e sotem flitet per dy njerez 'gati pa ze', qe duken se jane gati qe te luftojne dhe te kryejne nje mision per Shqiprine. Kadri Rustemi dhe Myslim Tushi jane dy personazhet e reja, qe lakohen ne kujtime dhe qe jane nisur me mision nga mbreti i tyre ne drejtim te Shqiperise. Edhe ata, si shume ushtarake jane ne Jugosllavi, dhe presin qe te ndihmoje Shqiperine me cdo mundesi. Ne morine e gjerave, qe mund te njihen nga keto kujtime, mbetet nje gje e mire. Sepse sillen ne jete dhe figura gati te panjohura, qe kane bere dicka per Atdheun. Ne kete kujtime nuk mund te marresh vesh ndonje gje te madhe per misionin e tyre ne Shqiperi. Por e vecanta eshte se historia na tregon ne kete rast se ate nuk e bejne vetem te "Te medhenjte".

Eshte kjo arsyeja, qe mbreti di te llogarise edhe se kush jane mbeshtetesit e tij te vertete. Ka mundur qe t'i provoje te gjithe ne 7 prill 1939 dhe tashme rrethi i tij nuk eshte aq i madh sa dukej dikur. Ne grupin e ketyre njerezve, bejne pjese edhe dy oficeret, qe jane te bindur per cdo mision, qe i jep Zogu.

Historia e tyre ngjan 'e vogel', me ate qe ka lidhje me ditet e pushtimit te Frances dhe vendeve te tjera. Ndersa shpresa qe fillon nga pune si misioni i tyre eshte e madhe. Ajo jep garancite e verteta te suksesit te luftes, gjera te cilat jane te nevojshme per kohen. Kjo eshte nje nga arsyet qe ne po permendim ketu, dy njerez 'te panjohur', ne kujtimet e mbretit. Ne kete episod, puna e tyre i bashkohet punes se vazhdueshme, qe jane duke bere te gjithe emigrantet e luftes ne Jugosllavi, per Shqiperine.

Eshte ende viti 1940 dhe monarkistet shpresojne. Shprese, qe ka filluar te zbehet me kalimin e kohes, me kalvarin e madh, qe hoqen ne kurrizin e tyre legalistet. B.an

Veprimet diplomatike te Shqiperise

Mbreti Zog dergon emisare sekret ne Shqiperi, per te pare situaten

Ndersa, ka ardhur pranvera e vitit 1940, per te gjithe eshte e qarte se Gjermania do te sulmoje dy Fuqite e Medha te Evropes: Angli dhe France. Eshte koha kur Greqia dhe Jugosllavia e presin me ore sulmin ndaj vendit te tyre. Kjo eshte edhe koha e pershtatshme, kur mbreti shqiptar eshte duke pare per fushen e re te veprimtarise se tij. Kryeministri grek Metaksai i afrohet qeverise shqiptare per bisedime. Vazhdojne dezertimet ne mase ne ushtrine shqiptare. Mbreti u ben te qarte, qe ata nuk duhet qe te largohen, sepse u duhet qe te pergatiten per te ardhmen. Nderkohe, italianet internojne shume shqiptare ne Itali. Gjermania, me date 1 Qershor 1940, me nje shpejtesi e furi te madhe mesyn Hollanden, Belgjiken, Luksemburgun dhe Francen. Lufta behet shume e ashper, ku ushtria gjermane okupoi krejtesisht Hollanden dhe nje pjese te Belgjikes. Zogu adreson ne Shqiperi dy misionare te tij Kadri Rustemin dhe Myslim Tushin per te vepruar dhe per te infiltruar aty. Nga interesi per kete mision shikohet interesi tek te dy ushtaraket. Per here te pare, jepen letra origjinale te Zogut, kushtuar njerezve te tij, ne kete serial

Stamboll 10 mars 1940

Kryeministrit Kota i erdhi pergjigja prej Kryeministrit Grek Metaksait. Ky e lajmeronte se do te ishte teper e nevojshme, qe te behej nje bisedim ne interesa te dy shteteve, qe lidheshin me ngjarjet e perbashketa. Me fjaline "Ju pres ne Athine", perfundonte letra.

"Ky lajm, na gezoi se tepermi. Kjo na dha te kuptojme qe tani erdhi koha per nje marreveshje me Greqine. Mund qe te bisedohej per nje aleance reciproke ne mes te Greqise e Shqiperise dhe kete prisnim po te shikonim se Italia nuk do te shkonte shume gjate pa e mesyer Greqine", kujton adjutanti.

Kryeministri Kota, me nje menyre krejt sekret, i parashtroi Mbretit Zog pergjigjen e Kryeministrit Grek Metaksai. Ai shfaqi nje keshille: "vetem se mos te bjere ne veshin e italianeve". Dhe priste instruksione para se te nisej per Athine. Pergjigjen e Kryeministrit Metaksai, nuk e vuri ne bisedim ne Keshillin Ministror Kryeministri Kota. "Kjo ishte nje gje shume sekrete dhe pervec meje dhe Asaf D'jadjulit askush nuk e dinte. Gjithsesi, nisja natyrisht ishte e ditur. Po jo kjo e Metaksait", thote adjutanti.

Stamboll 12 mars 1940

Per kete dite adjutanti kujton se:" Majori Murat Basha dergon nje raport urgjent nga Jugosllavia ku thote se: Lajmetaret u kthyen nga misioni i ngarkuar brenda ne Shqiperi te cilet deklarojne: Prape sot kane kaluar kufirin ne Struge vende te tjera 2 oficere e 16 n/oficere dhe 83 ushtare. Gjithsej jane 101 vete. Ata na deklarojne se do te arratisen te gjithe dhe se nuk rrijne ne sherbimin Italian. Ne ate dite jane arratisur shume oficere e ushtare ne kufirin grek, por Greqia nga frika italiane i ka internuar te gjithe neper ishujt e saj. Italianet, kane filluar prape te internojne me shumice dhe i dergojne ne Itali. Prej ketyre shumica jane profesore e mesues dhe kreshnike. Por menjehere kemi derguar lajmetaret, qe ne asnje menyre nuk duhet te arratisen oficeret dhe ushtaret, po te qendrojne ne vendet ku jane caktuar. Deri sa do te marrin udhezimet e veprimtarise se tyre. Kjo na demton, sepse interesi eshte te jene brenda personeli ne kohen e duhur. Gjithashtu kemi folur edhe mbi moshapjen e alarmit, para kohes, se keto internime na feblojne (dobesojne). Pas kesaj, lajmetaret u derguan menjehere me plot hafishe.

Toger Jusuf Alushi, nga Kukesi, ishte komandant i kompanise dyte te batalionit Tarabosh, eshte arratisur prej Tepelene. Ai cili deklaron se gjithe ushtria shqiptare eshte gati te arratiset vetem se prêt urdher prej kendej Ata njekohesisht presin udhezime qe ne rast qe Italia ka per te mesyer Greqine, keta te fundit do i bijne ushtrise italiane dhe do te bashkohen me ushtrine aleate greke kunder armikut te perbashket. E tani italianet nuk kane besim ne ushtrine shqiptare. Ata kane filluar te terhiqen prapa vijave te tyre se kane nje lajm se ushtria shqiptare ne rast te nje lufte italo-greke, keto do vihen perbri ushtrise greke tamam ne kohen e mesymjes.

Ne ushtrine italiane ka filluar nje grindje ne mes tyre, dhe ndihet nje demoralizim i madh me fashizmin. Ne rast te nje lufte te forte, qe mund te beje Greqia, keta jane gati te hedhin armet se nuk pajtohen aspak oficeret e karrieres me ato te fashizmit, se ato jane si te dehur, dhe shihem perdite ngjarje ne mes tyre.

Te gjitha qendrat ne Jugosllavi, jane ngarkuar per te ndaluar arratisjen e oficereve dhe ushtareve nga vendet ku ndodhen te sistemuar . Prandaj, menjehere jane marre masat e shpejta duke derguar me mijera hafishe qe te shperndahen ne qendrat dhe neper oficeret e profesoret. Sic do ta shihni, ku po ju dergojme nje kopje edhe lajmetaret jane porositur qe te marrin kontakt me shume persona te caktuar":

Shpallja:

VËLLAZËR SHQIPTARË

Ora e clirimit nuk eshte akoma. Mos demtohi para kohes, mos i jepni shkas arratisjeve, burgimeve, internimeve etj. Italia fashiste do te dermohet. Skllaveruesit e popujve, fashistet zullumqare shpejt do japin hesap.

Shqiperia do te jete varri i fashizmit dhe epopeja e Vlores do te perseritet. Zaptuesit e vendit tone do te flaken ne det perfundimisht, ndertesa e genjeshtert qe fashizmi musolinian e ka ngrehur si vegla do shemben. Tradhetaret do t'a paguajne me koke tradhetine e tyre.

Pra, he per he, rrini te qete. Mos i jepni asnje shkak demtimeve se per se shpejti do ju lajmerojme oren e arritjes per te cliruar Atdheun, per te qene te gjithe te bashkuar e te organizuar ne detyren e shenjte qe shpejt do na kerkoje.

"Rrofte Shqiperia", "Rrofte Mbreti".

Duhet te keni durim, se cdo gje o levizje para kohe shkakton humbjen e fitores, e per kete ju keshillojme urtesi e durim. Mos i jepni ne asnje menyre mosbesimit qe t'ju shperndajne.

Versace Diber Valjava

Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N/kolonel Kucuk Ullagaj

Hasan Reci Jusuf Selmani Major Murat Basha

Abedin Cici Himce Kaba Kapiten Shyqri Baftijari

Shaban Tirana Haxhi Lleshi Kapiten Hamza Drini

Keto ishin Kryetaret e Qendrave ne Jugosllavi, qe ishin shume aktive. Ata i kane kryer sherbimet me plot sakrifica e ndershmeri, vazhdon adjutanti.

Stamboll 20 mars 1940

Mbreti Zog, ne kete dite, i dergoi nje leter udhezimi kolonel Husein Selmanit, sic po e shenojme:

"I dashuri kolonel. Raportet qe me dergonit me date 7 Mars 1940 si tuajat, po ashtu pjeset e Grupeve ne Jugosllavi i lexova me shume verejtje. Ato me kane bere pershtypjen me te madhe. Ju faleminderit per te gjitha veprimet aktive.

Derisa te piqemi se bashku, veproni sic jeni duke vepruar. Ka qene nje veper shume e madhe ajo e sigurimit te ndihmave, te elementit ne Jugosllavi, te gjitha grupeve ne veprim, e sidomos atyre ne Jugosllavi. Ju komunikoj: Kam ndjekur veprimet tuaja me verejtje, pra veprat patriotike e sakrificat ne zor te madh, qe ju i perballoni e jeni te gatshem kohe ne kohe ne krye te detyre. Keto me japin shpresa te medhaja.

Jemi duke bere cmos per rregullimin e gjendjes ne te cilen ndodhemi, ku shpresojme se casti i volitshem qe presim s'ka per te vonuar shume. Ne kemi ndermend per t'ju permbledhur ne vendin e qellimeve qe po ndjekim.

Pra, durimi, urtesia, patriotizmi juaj me jep shpresat se ne ate cast,te na jepet mundesia per te hyre ne radhet e Aleateve. Nuk kane per te ndodhur kurre akte te papelqyeshem. Jam teper i kenaqur nga durimi e patriotizmi juaj, te cilat jane te njohura prej nesh. Per se shpejti shpresoj t'ju jap udhezime te tjera me kete rast ju dergoj pershendetjet e mia te perzemerta", citon letren adjutanti.

Chaeteau Mery Paris 16 Mars 1940 ZOG I

Menjehere mesazhin e Madherise se Tij Mbretit Zog I ua komunikuam te gjitheve qendrave ne Jugosllavi dhe e fotokopjuam tekstualisht, kujton adjutanti.

Grupet ne Jugosllavi, mesazhin e Madherise se Tij, e priten me nje entuziazem te papershkruar ku na shkruajne se nuk na shkaktojne gje as vuajtjet as lodhjet, po jemi gjithmone te gatshem ne urdherat e shkelqyera te Prijsit Tone Gjenial e Shpetimtar i Kombit, Zogut I Mbretit te Shqiptareve. "Rrofte Mbreti" e "Rrofte Shqiperia", nenshkrimet.

Versace Diber Valjevo

Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N/kolonel Kucuk Ullagaje

Hasan Reci Gani Serdari Major Murat Basha

Shaban Tirana Shaqir Dema Kapiten Hamza Drini

Abedin Cici Haxhi Lleshi Kapiten Shyqyri Bahtijari

Stamboll 10 maj 1940

Lartmadheria e Tij Mbreti Zog I i dergon nje leter udhezimesh kolonel Husein Selmanit, te cilen po e shenojme ketu:

"I dashuri kolonel. Me kenaqesi lexova raportet tuaja te dates 6 Prill 1940. Jam teper i kenaqur ne aktivitetin tuaj te palodhur e me cilesira te larta.

Per se shpejti do ju jap udhezimet me anen e njeriut te posacem, qe do te dergoj atje. Bashke me te kam per t'ju derguar edhe programin e organizimit. Mos harroni se cdo gje duhet te mbahet e fshehte, pa ra ne sy te askujt e ne urtesi.

Me te gjithe shoket tane, sic ju kam thene, te shkoni mire dhe gjithnje te vazhdoni marredheniet me oficeret e te tjeret ne Jugosllavi dhe ne viset e tjera, ne te cilet kam besim absolut se do te mbushin misionin e tyre historik. Te cileve nje sasi te hollash sipas listes suaj ua kam derguar me anen e Bankes, ku shpresoj t'i kene marre.Kryeministrit Kotes, do t'i shkruaj e ju gjithmone vazhdoni qe te diskutoni me Koten. Jam dakord qe organizimin ta vazhdoni brenda ketij programi. Ju dergoj te falat e mia te perzemerta juve dhe te gjitheve, si oficereve e grupeve te tjera.

Paris Cheateau Mery 6 Maj 1940 ZOG I

"Sa lexova letren e Mbretit, menjehere shkova tek Kryeministri Kota, kujton adjutanti. Koco Kota po sa me dha doren me tha:

'Oh sa mire keni bere qe erdhet. Tani porsa mora nje leter prej Mbretit. Ja po jua lexoj'". Une i thashe: "Po edhe une mora nje leter. Me leje t'ua lexoj une. Me teper per kete erdha". Si lexuam te dyja letrat pame se ajo e Kryeministrit kishte detaje me teper. Kuptohet, qe ajo kishte edhe pjesen e te shkuarit ne Greqi. Pas kesaj, biseduam mbi gjendjen ne Shqiperi, sipas raporteve qe na kishin ardhur nga Jugosllavia. Pasi u studjua ne imtesi e gjithe gjendja ne Shqiperi, mbetem dakort per t'i parashtruar menjehere ne hollesi Mbretit ne Paris nje raport mbi ngjarjet e fundit. Kjo meqe gjendja paraqitej shume keq dhe kuptohet edhe per t'i kerkuar instruksionet. Ne rast se Italia mesyn Greqine, qe kjo duket krejt e sakte. "Vetem se pritet dita. Po ashtu ne bisedimet me Kryeministrin Grek Metaksain ishte keshilluar se deri kur duhet me ju hap mbi gjendjen tone ne Shqiperi", kujton adjutanti.

I telefonuam Ministrit tone Asaf D'jadjulit dhe menjehere erdhi, ku u bisedua mbi nje program bisedimi, ne mes te Kryeministrit Kota e Kryeministrit Metaksait. Kjo u vendos qe ne rast se ka formen e sinqerte per nje marreveshje te drejte, te bisedohet edhe mbi veprimet tona kunder Italise, ne kohen e nje mesymje te saj kunder Greqise. Dhe, ne qofte se bisedimet behen jo te sinqerta e pa ndonje shprese aleance, ashtu sikur rezervohet ai, ashtu edhe te rezervohet edhe Kryeministri Kota", vazhdon adjutanti.

Stamboll 13 maj 1940

Kolonel Husein Selmani, mori nje leter nga Legata Mbreterore Shqiptare ne Paris, nga Charge D'Afaire Milto Nocka me te cilen ai i komunikon nje urdher te Mbretit Zog i sic po shenohet: 'I ndershmi Zotni Kolonel sipas urdhrave te Lartmadherise Tij Mbretit Sovranit tone August dhe konformisht me interesat tona kombetare jeni te lutur te hyni ne kontakt te ngushte me personin qe sjell kete leter. T'i jepni te gjitha informatat pa rezerve qe keni dhe qe do te merrni nga Atdheu'.

"Sic do t'ju shkruaj dhe Mbreti vete, jeni te lutur me ju komunikuar sa me pare kapiteneve Kadri Rustemit dhe Myslim Tushit qe ndodhen ne Jugosllavi se urdheri i Sovranit eshte qe keta zoteri duhet ta plotesojne pikerisht dhe teresisht instruksionet qe kane per te marre prej nje personi, qe do te paraqitet me nje leter te drejtuar prej Legates sone ne Paris. Njekohesisht, kapitenet ne fjale, do te porositen qe misioni i tyre do te mbetet krejt sekret d.m.th. pa u marre vesh prej asnje personi. Gjithashtu dhe kontakti juaj me pruresin e kesaj letre do te mbahet krejt i fshehte dhe sekret. Por, vetem Mbreti do te vihet ne korent mbi keto veprime me nje raport te vecante dhe rezervat.

Pranoni, ju lutem, Zotni kolonel pershendetjet e mia me te perzemerta me nderime te vecanta.

I ngarkuari me pune te Mbreteris Shqiptare

Ne France, Charge d'Affair, Milto Nocka

Paris 9 Maj 1940

Kolonel Husein Selmani menjehere urdheroi kapitenet Kadri Rustemin dhe Myslim Tushin, qe ishin ne Tuzlla 'Nicolla Pasic Ulica-112', ne Jugosllavi. Ai ka vene ne dijeni mbi misionin e ngarkuar dhe i porositi si kujton per ate kohe:

Menjehere, te vihi ne dispozicion te personit qe ka per t'ju sjelle nje leter nga Legatat Mbreterore Shqiptare ne Paris. Dhe, me plot bindje e cdo sakrifice, do te zbatoni pike per pike direktivat qe permban letra dhe deshirat e personit qe do te bashkepunoni me te.

Duhet ta kuptoni se ky mision qe u eshte besuar juve ka nje rendesi te vecante qe lidh interesat e larta te Atdheut. Pra, duke ju njohur mire zotesine dhe karakterin tuaj ju dha ky besim me bindje se do ta kryeni me shkelqim e burreri. Misioni juaj si edhe emri i personit qe do t'ju sjelle letren e do te jete ne bashkepunim me ju duhet te mbahet ne fshehtesine me te madhe. Mos te bjere ne vesh te askujt, por te mbahet teper sekret.

Duke ju uruar plotesimin e kesaj detyre me plot sukses e burreri, ju pershendes vellazerisht. Dhe, por sa te merrni kete leter me lajmeroni.

Zoterive tyre kapiten Kadri Rustemi e Myslim Tushit

Tuzlla Nicolla Pasic, Ulica Nr.112, Jugosllavia.

Koloneli

Husein Selmani

Kapitenet Kadri Rustemi dhe Myslim Tushi menjehere u pergjigjen letres se derguar si po kopjohet ketu poshte, vazhdon adjutanti:

"I nderuari Zotni Kolonel, urdherat qe Zoteria juaj na derguat me daten 13 Maj 1940 sot i morem. I kemi kuptuar hollesisht te gjitha porosite qe na urdheroni. Jemi teper mirenjohes e ju falemindereit per besimin e larte, qe formoni kundrejt personave tane, ne misionin aq me rendesi qe na ngarkoni ne ne besim.

Ju sigurojme, i ndershmi komandant, se me cdo sakrifice e mundim kemi per te plotesuar detyren me se miri ne te gjitha sa na urdheroni. Dhe ju sigurojme qe te keni besimin e plote, se prej nesh, as me e vogla shenje nuk ka per t'u diktuar prej askujt.

Jemi gati, ne pritjen e personit, me letren sic na urdheroni per t'ju vene ne dispozicion. Menjehere, ne kemi per te ndjekur pikerisht, sa te na urdherohet me plot bindje se sipas urdherave te Zoterise Suaj. "Rrofte Mbreti".

Tuzlla 18 Maj 1940

Nicolla Pasic, Jugosllavi

Kapiten Kapiten

Kadri Rustemi Myslim Tushi

Menjehere kolonel Husein Selmani vuri ne dijeni Legaten Mbreterore ne Paris, Charge d'Affairin Milto Nocken, duke i derguar dhe kopjet e letrave te dy kapiteneve.

"Gjithashtu, kujton ai,- edhe takimin e pare qe une pata me personin qe me solli letren. Ku ai vuri ne dispozicion toger Faik Elmazin, qe per cdo nevoje ta konfirmoje mbi te gjitha sa kemi prej raporteve qe na vijne per cdo jave. Dhe kur ka ndonje gje me me rendesi vete edhe vete e bisedoj me to, ne te gjitha".

"Kam biseduar dhe studjuar nje organizim mjaft me rendesi. Por, ky i ka propozuar komandes se atjeshme per aprovime. Kjo me te vertete eshte krejt e nevojshme dhe ne na lehteson shume mbi gjithe veprimet tona. Po, natyrisht kjo nuk mund te behet pa rene ne sy te Qeverise Jugosllave.

Miku, deri tani, eshte teper i kenaqur. E kam patur dy here per darke, natyrisht se pervec kapiten Avni Derralles e toger Faik Elmazit askush nuk e dine. Kam dashur qe te ve ne dijeni Asafin, po pres po si ta gjykoni se as turqit nuk jane ne dijeni mbi kete punim. Por, kjo ka pak kohe, lipset te shihni ne komanden atje, mbi propozimin qe ky ka bere.

Stamboll 25 maj 1940

Madheria e Tij, Mbreti Zog i I, i dergoi nje udhezim kolonel Husein Selmanit te cilin ky i fundit e ka shenuar tekstualisht:

"I dashur kolonel. Per se shpejti nje personalitet ka per t'ju dorezuar nje leter te drejtuar prej Legates sone ketu ne Paris. Gjithe informatat qe do te keni ose qe do te merrni pas kesaj prej Atdheut ketij personi keni per t'ja transmetuar menjehere dhe pa rezerve.

Me te marre kete leter keni per te urdheruar pa vonese dy kapitenet Kadri Rustemin dhe Myslim Tushin qe te konfirmohen pikerisht e plotesisht letren, qe ju drejtoi Legata jone e Parisit, me anen e nje personi.

Keta Zoterinj jane te ngarkuar me misionin qe te kalojne kufirin dhe te hyjne ne Shqiperi per te marre informata te cdo lloji. Lehtesirat e rastit dhe instruksionet precise kane per t'ju dhene prej personit te siperpermendur, qe ju dorezon letren e legates.

Njekohesisht do urdheroni kapitenet ne fjale se misioni i tyre duket te mbetet krejt i fshehte, d.m.th. pervec jush dhe te interesuarve askush nuk duhet te vihet ne korent.

Per interesat e larta te Atdheut, duam te besojme dhe deshirojme, se kete pune me rendesi qe po ju ngarkohet kane per ta kryer me sukses te plote dhe zgjuaresi te vecante. Ne rast se keta dy persona qe keni caktuar nuk jane te afte per te kryer kete mision te larte, na lajmeroni dhe njekohesisht caktoni dy persona te tjere per t'i zevendesuar.

Pritni, i dashuri kolonel, pershendetjet dhe miqesine time te perzemert".

Paris - 19 Maj 1940 ZOG I

Pak me vone ishte vete kolonel Husein Selmani, bashke me lajmet e reja, qe kishin mberritur prej Atdheut me anen e grupeve ne Jugosllavi, qe i parashtroj nje raport te gjere me te gjitha detajet qe po u zhvillonin ne Shqiperi, Madherise se Tij Mbretit Zog I. Ai ja parashtroi kete ne nje menyre krejt rezervate.

Vecanerisht, persa u perket, dy kapiteneve Kadri Rustemit dhe Myslim Tushit: "Keta jane oficera shume te afte te karrieres dhe besnike. Bashke, i parashtrova edhe urdherin qe ju dhashe dhe pergjigjet qe me dergonin kapitenet. Ashtu, sic ja pata derguar me pare Legates tone ne Paris".

Gjithashtu, i bera nje parashtrim mbi nje bisedim qe pata me personin qe me solli letren prej Legates tone ne Paris. Ky propozim qe me beri me duket se eshte shume ne favorin tone. Ky ia ka parashtruar komandes vete dhe "i kame lene ne dispozicion toger Faik Elmazin", thote adjutanti.

Stamboll 24 maj 1940

Ja cfare kujton per kete dite adjutanti: Kryeministri Koco Kota, sot me daten 24 Maj 1940, u nis per France ku sipas urdherit te Mbretit Zog I do te ndalohet per disa dite ne Athine Greqi. Ky do te kete nje takim me Kryeministrin Grek Metaksain. Pasi te mbaroje punimet ne Athine do te niset per France. Por, ne lidhje me bisedimet me Qeverine Greke, do te jete ne lidhje telefonike me Mbretin Zog ne Paris, si edhe per udhezime.

Kryeministri Mbreteror Shqiptar Koco Kota, me kete rast, beri nje mbledhje te Keshillit Ministror para se te nisej ne oren 10 te mengjezit po te kesaj date ne Legaten Mbreterore Shqiptare Kunt Palace te Stambollit. Ai i komunikoi nisjen per Paris, sipas urdherit te Mbretit. Por, me pare, do te ndalohej ne Athine per disa dite, ku edhe do te na telefononte.

"U bisedua mbi Qeverine qe do te mbetej ne Stamboll derisa te vendoset ne Paris me Mbretin. U bisedua se ku eshte me teper interesi qe te qendroje Qeveria ne France apo ne Turqi?!"

Me poshte kryeministri tha: "Ne eshte se do te vendoset per ne Paris, atje do te zejme nje vend bashke me Legaten dhe ne menjehere do t'ju dergojme vizat dhe shpenzimet. Sa per te zevendesuar Keshillin Ministror, deri sa une te kthehem, do te jete Kryetari Parlamentit Hiqmet Delvina. Por, nese eshte se Qeveria do te rrije ketu ne Turqi atehere une do te kthehem menjehere ketu. Shpresoj edhe Mbreti Zog I se kemi mbledhjen e Kongresit Kombetar prej kolonive. Gjithsesi do t'ju mbaje ne korent".

Keto ishin porosite e Kryeministrit Kota, diten e fundit, qe po nisej me date 24 Maj 1940 ne oren 16 pasdite. Ne oren 16 pasdite, te dates 24 Maj 1940, Kryeministri Shqiptar Koco Kota u percoll prej Qeverise, Mehmet Konices dhe nje pjese te kryetareve te kolonise shqiptare ne Stamboll deri ne stacionin Sekreci, te Shemendiferit. Ku aty shoqerohej deri ne Athine prej nje nenpunesi te Legates Greke deri ne Athine. Ne oren 16.30 treni u nis direkt per Athine e kjo ishte pershendetja e fundit e Kryeministrit Koco Kota, patriot e burre zakonesh. Ministri i akredituar ne Republiken Turke Asaf D'jadjuli, me nje shifer lajmeroi Madherine e Tij Mbretin Zog I mbi nisjen e Kryeministrit Kota, per Athine, e France.

Me daten 27 Maj 1940, Kryeministri Koco Kota, me nje telegram, lajmeronte Ministrin Asaf D'jadjulin, qe te vinte ne dijeni shoket se kishte arritur mire:

"Jam ketu ne Athine ne Hotel 'Britain'. Po nuk di se sa kam per te qendruar?! Jam rregullisht ne kontakt me Mbretin Zog I ne Paris, si dhe me Legaten". Pastaj me poshte shtonte se "ne eshte nevoja per ardhjen e kolonel Selmanit, ai duhet te vij. Po me pare do t'i udhezoj Mbretit prej Parisi" .

Ministri Asaf D'jadjuli, menjehere i vuri ne dijeni te gjithe Ministrat mbi telegramin e Kryeministrit. Ne kete dite, vecanerisht Ministri D'jadjuli dhe kolonel Selmani, paten nje bisedim te gjere mbi kete parulle te Kryeministrit Kota.

"Ata duket qe jane ne marreveshje te nje aleance me Kryeministrin Metaksait. Eshte kjo qe lipset, qe Selmani duhej te ishte atje per organizimin e fuqive shqiptare", thuhet ne kujtime.

Stamboll 1 qershor 1940

Gjermania, me date 1 Qershor 1940, me nje shpejtesi e furi te madhe mesyu Hollanden dhe Belgjiken e Luksemburgun e Francen. Lufta behet shume e ashper ku ushtria gjermane okupoi krejtesisht Hollanden dhe nje pjese te Belgjikes. Ata marshojne me nje shpejtesi kunder Frances dhe sic vertetohet, armet gjermane ne aviacion e motorra jane shume me superiore se te Frances.

Ne kete moment, kolonel Husein Selmani, heroi i kujtimeve tona, ishte duke e biseduar me Atasheun ushtarak francez ne Stamboll, mbi organizimin e legjioneve shqiptare si dhe mbi disa baza te informative ne kufirin shqiptaro-jugosllav. Komanda franceze e kishte pelqyer dhe pranuar propozimin qe i ishte bere. Se bashku me Atasheun ushtarak francez kolonel Husein Selmanin, po bisedonte nese do te vinte autorizimi nga Parisi, si do te behej per t'a vene menjehere ne zbatim.

Kjo pune kolonel Husein Selmanin, e gezoi se tepermi. Po vetem se priste autorizimin e Madherise se Tij Mbretit Zog I. I njejti raport i ishte parashtruar me gjithe nje pasqyre qe perfshinte nje division ushtaresh shqiptare, si edhe 4 qendra te lira ne kufirin jugosllavo-shqiptar. Natyrisht parashikohej edhe shpenzimi i transportimeve te personelit te nje pjese nga Shqiperia, Jugosllavia, Turqia me qender ne Siri. Ishte dhe nje pjese e madhe nga kolonia shqiptare e Turqise, oficere e ushtare. Ky raport ishte i nenshkruar edhe prej kolonel Selmanit dhe prej Atasheut ushtarak francez si ai i Mbretit Zog, po ashtu ai i komandes Franceze.

Me daten 3 qershor 1940, kolonel Husein Selmani me kapiten Avni Dorallen e Toger Faik Elmazin shkuan tek Atasheu Ushtarak francez sic e kishin lene per te biseduar mbi formimin e kuadrove te divizionit shqiptar. Do te flitej, po ashtu, edhe mbi qendrat rreth kufirit shqiptaro-jugosllav, si dhe autorizimin e komandes.

Ja c'kujton per kete dite adjutanti:" Perfaqesuesi Francez kishte ardhur. Por, po e shohim se ishte aq i merzitur dhe i tronditur, qe as qe mundet me dhene asnje pergjigje". Kolonel Selmani kujton, fjalet qe i tha francezit: "C'eshte kolonel? Nuk ju shoh mire. Keni ndonje lajm jo te favorshem?"

Ai ju pergjigj kolonel Selmanit:"Oh, miku im. Franca po mbaron. Lufta shkon shume keq, sepse armet gjermane si ne ajer dhe motorize, jane shume me superiore se ato te Frances. Me mire t'i leme bisedimet sot se nuk jam aspak mire". Ne kete menyre e lame bisedimin per nje dite tjeter. Por, nuk mungova dhe i drejtova nje telegram shifer Mbretit ne Paris, ne Legaten tone.

Pushtimi i Frances dhe mbreti Zog

Udhetimi i monarkut drejt Anglise

******************************

Mbreti Zog percjell ne Paris me shqetesim gjendjen e rende te Frances. Per kete arsye, ai kerkon me insistim ne Stamboll, kryeministrin e tij Koco Koten. Qe nuk i pergjigjet prej tre ditesh. Eshte 7 qershori i vitit 1940, kur vjen koha e sulmit ndaj Frances nga ana e Italise dhe Gjermanise. Konsulli ushtarak francez ka kohe qe ka kerkuar bashkepunim ne Stamboll dhe do te bisedoje me perfaqesuesit shqiptare. Duket se francezet nuk e perballojne dot luften. Nderkohe qe kane filluar bisedimet e fshehta per nje armepushim, mes Frances dhe Gjermanise. Kjo e fundit ka filluar bombardimet me nje furi te madhe ne Londer dhe gjithe vendet britanike. Dhe, ne te vertete, aeroplanet gjermane bejne mjaft deme ne Londer. "Por anglezet aspak nuk tuten, e jane te sigurte ne fitoren e tyre", thote adjutanti. Bashke me ta, ne Arike ka filluar lufta dhe me disa Armata Franceze. Ata luftojne bashke ne Siri, Algjeri, Marok, Senegal. Ushtria italiane eshte perforcuar kunder Greqise ne Shqiperi ne kete vije: Belisht, Voskopoje, Vaskop, Selenice, Borove, Vithkuq, Kelcyre, Delvine, Permet si edhe nje Brigade milicesh nen komanden e Hazis Camit ne Delvine

Luftrat tregojne shpirtrat e popujve

Kur kane mbetur fare pak caste nga pushtimi i Frances, shqiptaret e rezistences intensifikojne punen e tyre. Ata i kane mbledhur te gjitha sakrificat dhe perpiqen qe t'i bejne presion fashizmit me te gjitha menyrat. Ne Jugosllavi jane duke u shendoshur trupat, te mbledhura ne tre qendra, qe do te luftojne kunder fashizmit. Ndersa, ne Evrope dhe atje ku fashizmi vetem ka trokitur, ka filluar paniku ndaj luftes. E vetmja Britania duket se nuk terhiqet. Po ashtu Greqia, me ndihmen e aleates se saj strategjike, Britanise eshte duke u pergatitur per luften e madhe. Fashistet kane kaluar ne delir. U shpallin lufte Fuqive te Medha dhe Musolini e Hitleri shfaqen te eksituar ne publik me te gjithe egersine e tyre. Qe shume shpejt tregon se do ta kete nje limit. Nderkohe bota demokratike duket se nuk e perball dot kete armiqesi te fqinjeve te tyre. Eshte koha kur popujt jane mobilizuar per te treguar forcen e tyre. Te gjithe kunder fashizmit dhe duket se e urrejne ate me te gjitha menyrat. Perjashtimin me te madh e ben Britania, qe duket se e ka marre 'seriozisht' luften ndaj fashizmit. E mesuar per gjate historise se saj me luftrat dhe me privacionet qe rrjedhin prej saj, Britania nuk ka frike per pasojat. Rendesine me te madhe e ka liria. Qe eshte standarti me i larte ne jeten e sotme.

Ne frontin e popujve te vegjel, ku perfshihet edhe Shqiperia, perpjekja me e madhe eshte qe te shihet nese do te dalin te fituar nga kjo lufte. Ne nje nga kasaphanat me te medha te njerezimit, duken se llogarite duan shume kohe qe te dalin. E vetmja gje, qe dihet eshte se shpirtrat e popujve te lire, gjithmone do te vendosin per luften. Dhe, vertete, fundi i luftes se Dyte Boterore do te tregonte, se fitorja anoi nga vendet, qe e shpresonin lirine. B.an

Shqiperia i shpall dy here lufte Italise

Strehimi ne Angli ne Hotel "Ritze" i Mbretit dhe deshtimi i Frances

Situata ne Paris behet gjithmone me e pasigurte dhe mbreti mendon shpernguljen e tij te re. Ai mban lidhje te vazhdueshme me qeverine e tij, ndersa i thote asaj se kerkon kryeministrin Kote ne Paris, per te diskutuar per te ardhmen. Nderkohe, qe situata per Francen eshte tragjike. Ajo eshte duke u tmerruar para pushtimit te vendit te saj nga Gjermania. Dhe, vertete, ne 12 qershor, Italia i shpalli lufte Frances dhe Anglise. Ndersa, Shqiperia e vogel i shpall lufte per here te dyte Italise. Mbreti shqiptar duke pare situaten kaotike te Frances mendon te shkoje ne Britanine e Madhe dhe vendoset atje perfundimisht ne daten 22 qershor. Ne Evrope, situata eshte e rende. Franca jashte parashikimit leshon territor, ndersa Anglia eshte duke u bombarduar ne te gjitha menyrat nga fashistet. Gjithsesi, Anglia ben rezistence dhe eshte shembulli i vetem i perpjekjeve te verteta kunder fashizmit. Ne frontin italo-grek, ne territorin shqiptar, trupat fashiste jane gati per te sulmuar

Stamboll, 7 qershor 1940

Madheria e Tij, Mbreti Zog, i dergoi nje telegram kolonel Husein Selmanit ku i thote se:" Kam marre telegramin, qe me derguat me anen e Legates. Vazhdoni, por sic keni vazhduar. Instruksionet do t'ju vijne me leter, me anen e nje personi te posacem. Situata ketu eshte shume e shqetesuar dhe prej Kryeministrit Kota nuk kam marre lajme as telegram dhe as leter qe tash tri dite. E kam kerkuar ne telefon po nuk e kam gjetur. Duket se ka nderruar adresen. Lipset qe sa me pare te niset per France.

Ne, eshte se ja dini adresen e re, telegrafisht me lajmeroni qe te hyje ne kontakt me te, sepse koha nuk prêt. Lipset, sa me pare, qe te vije ketu, ose te kthehet ne Stamboll.

Sic shihet, tani jane dukur shenjat e Italise dhe Mediterana (Mesdheu) nuk eshte aq kollaj per te kaluar me vapor. Kjo sepse vaporet greke nuk udhetojne me per France, pa prekur ne Itali. Keshtuqe vetem per Egjypt, Algjeri e France udhetohet. Kryeministri Kota e ka shume zor kalimin per France dhe Qeveria Greke akoma nuk ka mbaruar bisedimet. Por, sidoqofte udhetimi eshte i veshtire".

Sapa mora raportet e fundit me lajme te reja, dergova Toger Faik Elmazin tek atasheu ushtarak francez, kujton adjutanti. "Ishte teper i nevojshem nje bisedim, mbi gjendjen e rikrijuar ne Shqiperi ku koloneli francez eshte teper i tronditur. Por, nga ana tjeter, i kishte thene te urdheroje kolonel Selmani. Shkuam bashke me kapiten Avni Derallen. Dhe, ai na priti mire por ishte shume i merzitur. Fjala e pare qe me tha ishte se:' Akoma nuk kam marre pergjigjen e telegramit qe dergova. Kjo jep te kuptoje se nuk jane ne Paris. Sepse lufta shkon shume keq per Francen dhe flitet se kaluan ose luftohet ne Sedane dhe i shkuan lotet si nje femije'".

"Une,-thote kolonel Selmani, i thashe- Jo, miku im. Franca nuk okupohet aq kollaj se Gjermania e Franca e njohin mire njeri-tjetrin. Kjo mos t'ju merzise dhe mos harroni qe prane Frances jane edhe Anglo-Sanksonet". Kjo ishte nje kurajo, thote ai-dhe me keto fjale, ne dolem e shkuam, por ishim shume te merzitur.

Stamboll 12 qershor 1940

Ja cfare ka detajuar per kete dite adjutanti. "Lufta anglo-franceze dhe italiane: Sot me 12 Qershor 1940 Italia Fashiste i shpalli lufte Frances dhe Britanise se Madhe dhe menjehere mesyni Korsiken e kufirin francez. Ne kete kohe, Franca lekundi nga sulmet e renda gjermane. Ku e gjeti kete kohe fashizmi. Franca e ndjen veten shume febel (te brishte)para armeve te renda gjermane. Arsyeja eshte se ndjehet vetem, pasi Hollanda e Belgjika u okupuan shpejt gjithashtu. Edhe Britania e madhe akoma nuk eshte ne gjendje qe te derdhe nje armate te madhe ne France dhe sot i gjithe ky rrebesh do te mbetet ne kurrizin e Frances. 'Zoti t'i ndihmoje kunder ketyre diktatoreve'".

Tamam ne kete dite, Atasheu ushtarak francez, i telefonon kolonel Husein Selmanit dhe i thote se: a mundeni te vini pak per te biseduar.

Kolonel Selmani iu pergjigj pozitivisht. Dhe, menjehere shkoi. Francezi po e priste ne kembe dhe ishte "aq I tronditur aq sa nuk dinte se cfare te thoshte", kujton adjutanti. Ai u pergjigj se: " miku im lufta shkon shume keq. Trupat gjermane marshojne neper tokat franceze e persa u perket fortifikimeve ato mbeten krejtesisht jashte perdorimit. Armata gjermane kaloi neper Belgjike dhe pastaj kaluan edhe Sedanin. Ata jane shume me superior nga Franca. Kete rradhe Franca eshte me te vertete shume ne rrezik".

Keshilli Ministror Shqiptar u mblodh ne Legaten Mbreterore Shqiptare ne "Kunt Palace" te Stambollit dhe vendosi perseritjen e deklarimit te luftes kunder Italise fashiste. Ajo ja beri te ditur situaten legates mbreterore shqiptare ne Paris. Nje kopje te shpalljes se luftes Italise Fashiste per se dyti here ja paraqiti edhe Lidhjes se Kombeve ne Gjeneve si dhe Ambasadoreve te Frances dhe te Britanise se Madhe ne Ankara. Gjithashtu edhe Qeverise Turke e Greke, Jugosllave, Egjiptiane e Ambasades se Shteteve te Bashkuara te Amerikes. Megjitheqe, Shqiperia ishte ne lufte me Italine Fashiste, por prape ajo e perseriti kerkesen "meqe tani me Aleatet, nuk kishin ku te zene shkak", thote adjutanti.

Stamboll 15 qershor 1940

Kolonel Selmani dhe Ministri Asaf D'jadjuli se bashku shkuan ne "Dyzem-Biro" (Sherbimi i Sigurimit) turk ne Beyogllu ne Istanbul, ku i priti shefi i zyres kolonel Emin Akyn. Ata me nje miqesi te perzemert menjehere e pyeten mbi situaten franceze se si shkonte. Dhe, ky u pergjegj, kujton adjutanti:

"Franca eshte ne rrezik, sepse nuk kishte qene aspak e pergatitur duke u bazuar ne fortifikimet e saj te rendesishme. Kjo nuk u perdor, sepse armatat gjermane kaluan Sedanin dhe fortifikimet franceze ngelen jashte perdorimit". Pastaj koloneli Emin Akyn shtoi se: "Armata Gjermane kurkundi nuk kane me ate pengese te vitit 1915. Pothuaj se marshojne me pak kundershtime. Franca tani ndodhet ne renie e siper, te pakten lajmet qe kemi deri tani jane keto. Vetem ne eshte ndonje mrekulli dhe te terhiqet ne Afrike. Por, edhe Britania e Madhe akoma nuk ka nje armate te pergatitur. Kjo eshte ne front me Francen dhe po terhiqet nen mbrojtjen franceze".

Ne ju lutem qe t'i bente nje pyetje me telegram ambasades turke ne Paris, mbi gjendjen e Mbretit Zog I, sepse Ambasada e Turqise ishte e lire dhe po ashtu edhe ne dijeni mbi Mbretin, vazhdon adjutanti. "Ne te njejten kohe, ne, ne Legaten tone ne Paris i kishim bere dy telegrame po asnje pergjigje nuk kishim marre. A nuk ndodheshin aty apo i ndalonte censura franceze. Koloneli Emin Akyni, menjehere i beri nje telegram shifer, Atasheut ushtarak turk ne Paris, duke e pyetur mbi gjendjen e Mbretit Zog I. Keto ishin fjalet e fundit dhe pas kesaj ne e falenderuan. Dolem keshtu dhe i lame porosi me na lajmeruar ne legaten tone".

Stamboll, 15 qershor 1940

Sa u kthyem ne Legate, vazhdon adjutanti- aty gjetem nje telegram prej Milto Nockes, ku na lajmeronte se Mbreti Zog me gjithe Familje e Suite ndodhej ne Boudou. Dukej se do te nisej per Angli. Fare mire ky telegram disi na qetesoi.

Sipas fletoreve, Franca pothuaj se ka mbaruar, tashme po sa doli nje fletore e posacme, qe thoshte se: "Parisi u lirua". Shihet se Qeveria Franceze ka nderhyre per armepushim prane Gjermanise. Franca lufton ne Dunkerke dhe vende te tjera, vetem per t'u dhene kohe barkimit te ushtrise Britanike per te kaluar La Manshin per Angli. Por, armata gjermane po i bombardon rende me aeroplane e duke i demtuar ne mase te gjere. Vazhdonin shpresat per nje rezistence po nuk qe e mundur, vazhdon adjutanti.

Me poshte vazhdohet: Flitet se Qeveria Franceze me nje pjese te madhe te ushtrise do te terhiqet ne Afrike, Algjeri, Marok dhe luften do ta vazhdoje deri ne fund. Por, aviacioni shume superior gjerman nuk i dha ate mundesi per t'u terhequr. Nje pjese e madhe e ushtrise franceze u dorezua dhe eshte shenuar nje panik i madh ne te gjithe Francen.

Gjendja pershkruhet keshtu: Franca ka mbaruar, Britaniket perpiqen te shpetojne forcat e tyre qe ndodhen nen zjarrin gjerman ne brigjet e La Manshit, Djepe Kale; Italia okupoi Korsiken dhe Nisen dhe po marshon per Tulone.

Nje lajm tjeter se Franca po dorezohet eshte se Gjermanise me disa kushte per kete marreveshje i ka shkuar Mareshali Peten. Ai ka ikur prej Spanje ne France dhe ka filluar bisedimet me gjermanet.

"Me daten 16 qershor 1940, kujton adjutanti-ne oren 10 te mengjesit, na vjen kolonel Emin Akyni, shef i zyres sekrete turke, me telegramin ne dore, qe ka marre nga Atasheu ushtarak turk ne Paris. Duke qeshur na thote: "Mbreti Zog me gjithe familjen e suiten jane nisur per ne Angli. Por, sa te mberrijne do ju telegrafojne dhe eshte fare mire".

E falenderuam perzemersisht per gjestin miqesor e fisnik te tij. E ndaluam per nje pije te vogel. Pas kesaj erdhen dhe ministrat e Qeverise dhe e prezantuam me te gjithe. Pasi ju lexuam telegramin, Kryetari Parlamentit Hiqmet Delvina u ngrit dhe me nje menyre krejt vllaznore falenderoi Qeverine Turke me Kryetarin e Republikes ne krye burrin e madh e heroin turk Ismet Inonue: Qe na del sot perkrah para botes mbare etj... dhe falenderoi kolonelin mik Emin Akynin.

Me poshte adjutanti vazhdon :Pasi shkoi kolonel Emin Akyni, filluam te bisedojme mbi Francen. Kjo ishte edhe per ne shqiptaret, nje fatkeqesi e madhe. Fatkeqesia ishte se Franca na kishte njohur dhe sa patem hyre ne veprime me te. E tani na mbetej qe te shihnim Britanine e Madhe se akoma Amerika ndihej pa ze. Patjeter, ajo do te hynte ne lufte kunder Gjermanise po he per he mbetej vetem Anglia.

"Ne bisedimet qe u filluan ne Keshillin Ministror mbi situaten tone duhet thene se me nje ane qe Italia hyri ne lufte me Francen dhe Britanine e Madhe na gezoi; por renia e Frances na demoralizoi se per ne he per he ishte nje humbje e madhe. Gjithsesi,-thote adjutanti- akoma kemi nje shprese se francezet qe ndodhen jashte Frances si ne Siri, Algjeri, Marok dhe Senegal e Indi-Kine, nuk kane per ta njohur armepushimin me Gjermanine. Ata do te vazhdojne luften se bashku me Britanine e Madhe. Dhe, natyrisht edhe Shtetet e Bashkuara te Amerikes shpejt do te jene ne lufte kunder Gjermanise. Keshtuqe, luften qind per qind anglo-saksonet e kane te fituar".

Me 22 Qershor 1940, ne oren 10 te mengjesit, na telefonoi kolonel Emin Akyni ku na thote se Mbreti Zog bashke me familjen dhe suiten mberriti fare mire ne Londer. Ai ishte instaluar ne Hotel "Ritze" ne London. Me telegrafoi per kete pune Atasheu ushtarak turk ne Londer. Ku e falenderuam dhe e ftuam qe te vije ne Legate, meqe do te jepej nje kokteil per kete lajm gazmor.

Ministri, i akredituar prane Republikes Turke, Asaf D'jadjuli menjehere ne Legaten Mbreterore Shqiptare vuri Flamurin Kombetar dhe ju telefonoi gjithe ministrave dhe kolonise shqiptare ne Stamboll. Duke derdhur lajmin se Madheria e Tij Mbreti Zog arriti fare mire ne Britanine e Madhe Londer. Ky gezim do te festohej ne Legaten Mbreterore.

Menjehere erdhen te gjithe ministrat dhe po ashtu edhe Mehmet Konica e gjithe te tjeret. Po ashtu u grumbullua kolonia burra e gra, brenda e jashte Legates. Ku u zhvillua nje ceremony aq madheshtore sa nuk pershkruhet. Kjo duke hedhur valle e tjera dhe ku moren pjese edhe te gjithe miqte turq.

Ministri Asaf D'jadjuli, ne emrin e kolonise shqiptare, i parashtroi nje telegram urimesh Madherise Tij Mbretit Zog I duke i vene ne dukje se e gjithe kolonia eshte e mbledhur ne Legaten Mbreterore duke festuar per shendetin e lumturine e Madherise Suaj.

Kryetari i Parlamentit Hiqmet Delvina, ne emrin e Qeverise, i parashtroi nje telegram me urime.

Stamboll 23 qershor 1940

Madheria e Tij Mbreti Zog I i dergon ne kete date Ministrit Asaf D'jadjulin telegramin sic po e shenojme ketu poshte, cileson adjutanti:

"Excellences tij D'jadjulit ne Legaten Mbreterore Shqiptare Stamboll. Teper i ndjeshem per sentimentet patriotike te gjithe juve dhe kolonise shqiptare qe tregojne vullnetin e gatshem per lirine e tyre.

Te gjithe shqiptaret duhet te jene te sigurte se une, do t'i bej te gjitha per clirimin e Atdheut, shume te dashur. Kam besim absolut ne te gjithe juve dhe ne kolonine shqiptare ne Turqi, se do te mbushe misionin e saj historik, ne token Hospitalier Turke, duke ndihmuar effortet tona per qellimin e shenjte. Falenderime te gjithe kompatrioteve tane dhe juve".

London Ric Hotel 23 Qershor 1940 ZOG I.

Lartmadheria e Tij, Mbreti Zog I i dergoi Qeverise Shqiptare ne Stamboll, pergjigjen e telegramit duke i falenderuar per urimet e mira qe i parashtronte dhe shtonte se me nje person te posacem do te dergonte gjithe udhezimet. Tani per tani, duhet qe ata te vazhdonin ne programin e pare. Me pas, pyeti per Kryeministrin Kota se nuk dinte asgje per ta. Mbreti prej nje jave e kerkonte adresen e tashme dhe mundesisht edhe telefonin.

Ministri Asaf D'jadjuli, dergoi e shtypi me mijera kopje te telegramit te Mbretit Zog dhe ua dergoi te gjithave fletoreve si edhe kolonise shqiptare. Ate, gjithashtu ua derguam edhe grupeve ne Jugosllavi e Greqi. Ndersa, Ministri D'jadjuli ne fletoret turke falenderonte edhe miqte turq, qe moren pjese bashke me vellezerit e tyre shqiptare ne legaten mbreterore shqiptare ne ceremonine qe u zhvillua.

Ne kete menyre, me dergimin e kopjeve te telegramit Mbretit, Grupeve ne Jugosllavi e Greqi po ju duhej qe te qendronin gjithmone te gatshem e me moral te larte.

"Se, sot, kujton adjutanti, per telegramin- Aleatet e Medhenj tonet jane ne lufte kunder Fashizmit e lufta eshte e fituar qind per qind prej aleatesh. Koha pritet dite ne dite qe te marrim pjese ne veprimtarine perbri aleateve, se anglo-francezet tani kane edhe Ameriken per se shpejti perbri tyre".

Gjermania ka filluar bombardimet me nje furi te madhe ne Londer dhe ne te gjithe vendet britanike saqe aeroplanet gjermane bejne mjaft deme. Por, anglezet aspak nuk tuten, e jane te sigurte ne fitoren e tyre.

Disa Armata Franceze, qe jane te vendosura ne Siri, Algjeri, Marok, Senegal merren vesh dhe bejne te njohur se as kembesoria dhe as marina nuk i jane dorezuar Gjermanise. Por, do te luftojne se bashku me britaniket kunder Gjermanise, deri ne fitoren qe jane krejt te sigurte. Se rezervat gjermane brenda nje viti vijne duke rene, kurse anglo-sanksionet shtohen ne mase te larte".

Ne kete leterkembim te Zogut me autoritetet e larta ceke, Cekosllavakia shprehet me nota korteziale dhe vlereson marredheniet e te dy vendeve. Nga pala ceke vleresohet roli i mbretit per lirine e popullit te tij dhe puna, qe eshte duke bere ai, ne kete kohe te veshtire per t'i kthyer lirine atdheut. Nga ana tjeter, Mbreti shqiptar e vlereson shume kete sens te qeverise ceke dhe i uron fat, ne kete bote shume te trazuar. Por, eshte prag lufte dhe te dy autoritetet e larta te dy vendeve e kuptojne se nuk kane se cfare te thone me shume

Fait a Londres le 8 Aout 1949

Mon cher et tres grand Ami,

J'ai ete tres touché des felicitations que Votre Majeste a bien voulu m'adresser pour ma personne et pour le people Tchecoslovaque. Je regretted de ne pouvoir les lui faire connaitre qu'ulterieurement. A la suite de l'aide politique que le Gouvernement de Sa Majeste Britannique vient de nous apporter la nation Tchecoslavaque est certes ecore plus inebranlable dans sa foi a la victire des Allies et en la liberation de tous les peoples.

Je suis tres sensible a ce que Votre Majeste veut bien associer mes efforts politiques a ceux des peoples de l'Europe sud-orientale et reconnaitre que la politique de l'Europe centrale prechant toujours l'harmonie avec celle de l'Europe sud-orientale que nous avons poursuivie a Prague, peut seule garantir la paix et l'heureuse existence des petits Etats. Je suis convaincu que tous les peoples qui desirent sincerement la liberte la reconquerront et joueront dans histoire le role qui leur incombe. Je suis d'autant plus convaincu que l'Albanie retrouvera sa liberte et sa place d'une nation independente sur la Peninsule Balkanique que l'usurpateur de sa Liberte n'a pu trover que des mensonges pour justifier le crime odieux qu'il a commis envers la fiere nation albanais en 1939.

A mon tour, je prie Votre Majeste, de vouloir bien agremer mes plus sinceres de meilleur avenir et de prosperite pour le vaillant people albanais ainsi que mes meilleurs voeux de bonheur personel pour son Roi.

Je saisis cette occasion pour Vous reiterer, mon Cher et tres grand Ami, l'expression de mon profound respect.

Dr.Edouard Benes

A Sa Majeste ZOG Ier Rou des Albanais,

Londres.

Cher et Grand Ami. Son Excellence Dr.Edouard Benes, President de la Republique Tchecoslavaque.

A l'occasion de la fete nationale Tchecoslovaque je me fais un grand plaisir de Vous envoyer mes plus sinceres felicitations. Le glorieux people Tchecoslovaque se voit encore une fois oblige de feter sa fete nacionale sous des conditions tragiques et douleureuses.

Mois non seulement il continue sa grande resistence, mais encore plus il donne l'exemple aux nations opprimees sur le chemin qu'il faut suivre pour regagner le liberte de l'Europe.

Je suis sur que tous les Albanais, quie souffrent et luttent pour les memes ideaux de justice, s'unissent a moi pour former les voeux les plus sinceres pour ce people et pour le bonheur personel de son grand chef qui encore une fois le conduira a l'independence.

Veuillez agreer Cher et Grand Ami, l'expression de ma grande et inalterable amitie.

ZOG I

Stamboll 18 gusht 1940

Per kete date adjutanti kujton se: Grupet, se bashku ne Jugosllavi, na dergojne nje raport urgjent me anen e Ambasades Turke ne Beograd. Ku na lajmerojme me siguri se tani lajmetaret u kthyen prej qendrave tona ne Shqiperi dhe deklarojne:

"Ushtria italiane eshte renduar kunder Greqise ne kete vije: Belisht, Voskopoje, Vaskop, Selenice, Borove, Vithkuq, Klisyre, Delvine, Permet si edhe nje Brigade Milice nen komanden e Hazis Camit ne Delvine.

Kapiten Gani Ohri, komandant i nje batarie mali, u urdherua urgjent per t'u nisur per Korce, me batarin e tij 65/27 dhe eshte caktuar ne Grupin e Artilerise 6 ne perkrahjen e batalionit te Ndrec Prenges ne Vaskope.

Toger Ahmet Cami, qe ishte lene per sigurimin e materialeve ne Librazhd, me nje kompani u urdherua per te kaluar ne Belisht ne dispozicion te Major Fuat Dibres, me gjithe materialet e punimeve.

Tani eshte krejt e qarte se Italia eshte vene ne shkallezim mesymje kunder Greqise, por edhe Greqia eshte ne dijeni. Edhe ajo po pergatitet ne thellesirat e kufirit te saj me shpejtesine me te madhe. Jane diktuar punime ne Veri-Perendim te Follorines e Gramos e Pindes. Gjithashtu vertetohet se ka edhe trupa, qe jane qenderzuar ne keto vende sipas italianeve".

Te gjitha qendrat ne Shqiperi, sipas fjaleve te adjutantit- si komandantet e batalioneve ne afersirat e kufirit grek, si edhe kreshniket dhe Mesuesit e Rinia, kerkojne me shpejtesi udhezime se koha me nuk prêt: Kjo eshte dite ne dite lufta italo-greke. Kjo anon nga ana e italianeve se flitet haptas, per mesymjen kunder Greqise. Dhe, se batalionet shqiptare diten qe ushtria italiane ka per te mesyer Greqine, keta do t'i bijne ushtrise italiane. Dhe ka dy menyra: a te bashkohen me ushtrine greke, a do te terhiqen neper male. Dhe, lipim sa me shpejt udhezime.

Versace Diber Valjeva

Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N/kolonel Kucuk Ullagaj

Shaban Tirana Shaqir Dema Major Murat Basha

Kadri Vasili Gani Serdari Kapiten Hamza Drini

Hasan Reci Haxhi Lleshi Kapter Shyqyri Baftiari

Abedin Cici Himce Kaba Kapter Abdulla Ymeri

Versace 14 Gusht 1940 Diber 14 Gusht 1940 Valjev 14 Gusht 1940

Kete raport shkurtimisht e teper rezervat ja parashtruam Madherise se Tij Mbretit Zog I ne Londer, duke kerkuar se si duhet te veprojme, thote adjutanti.

Stamboll 18 gusht 1940

Madheria e Tij Mbreti Zog i dergoi nje telegram kolonel Husein Selmanit ne pergjigjen e raportit si po e shenojme.

"Kolonel Husein Selmanit Stamboll; Kam marre raportet. Te gjitha i kuptova qellimet qe parashtroni, pritni instruksone me leter. Me Kryeministrin Kota, a jeni ne kontakt, adresen e tij ma dergoni telegrafisht.

Ric Hotel Londer 18 Gusht 1940 ZOG I

Kolonel Husein Selmani menjehere i parashtroi Madherise se Tij Mbretit Zog pergjigjen e telegramit: "Madherise Tij Mbretit Zog, Rice Hotel London.

Kryeministri Kota, eshte ne Hotel Britani, Athine, jemi ne kontakt. Asafi sot u nis per Ankara sipas urdherit dhe ne lidhje me raportin e fundit jemi ne pritje te udhezimeve, respekt".

Stamboll 18 Gusht 1940 Husein Selmani

Per kete dite adjutanti vazhdon me tej: Qeveria Britanike, Madherise Tij Mbretit Zog I, i ka lene ne dispozicion Ministrin Fuqiplote qe ishte ne Shqiperi Sir Andreu Ryan si edhe Gjeneral Jocelyn Percy per te gjitha lehtesirat. Fatkeqesisht e gjithe perpjekja e Mbretit Zog per t'u njohur Qeveria Shqiptare ne mergim, prej Britanise se Madhe dhe te pranohemi si Aleate, akoma kjo nuk eshte arritur. Mbase, kjo eshte edhe ajo qe e pengon Mbretin Zog ne dhenien e udhezimeve mbi veprimet tona te pergatitura kunder ushtrise italiane. Por, kuptohet qe mund te jete edhe ndonje pengim grek.

Mbreti Zog I, me nje kujdes te imte, po ndjek e shikon ngjarjet qe po zhvillohen. Duket haptas se Italia do te mesyje Greqine, ndaj edhe Kryeministri Kota, ne Athine gjithnje eshte ne bisedime me Kryeministrin Grek Metaksain. Deri me sot asnje perfundim nuk eshte perfunduar ne nje marreveshje. Kjo na le "te dyshojme mbi qendrimin grek se ku do te dale me keto vonesa, e koha nuk prêt".

"Greqia pretendon, shkruan Hysein Selmani-dhe ka filluar nje mobilizim gjoja te fshehte, por agjentet gjermane e italiane i gjurmojne vend ne vend. Greqia tani eshte e sigurte se Britania e Madhe eshte ne lufte me Italine dhe thuhet se kane hyre ne Greqi, nje sasi e madhe organizatoresh britanike te veshur ne robe civile. Mjaft materiale lufte, e kane gati ne brigjet e Volosit e gjithkund per ta shkarkuar ne Greqi. Po sidoqofte Fllota Detare dhe ajo ajrore britanike ne Mesdhe eshte shume me superiore se e Italise. Saqe, nuk e lejon ne asnje menyre ne afersirat e ujrave greke. Dhe, kjo tani ja rriti hunden Greqise qe nuk merrej nje vendim me Kryeministrin tone Koco Koten".

Tani, ne keto koherat e fundit, flitet se edhe nje pjese e aviacionit Britanik i eshte dhene Greqise e shume pilote grek sterviten ne Krete, mbi keto makina.

Stamboll 7 shtator 1940

Ministri yne Asaf D'jadjuli u kthye i kenaqur nga Ankaraja, sepse Kryetari i Republikes Shkelqesia e Tij Ismet Inonue, e ka pranuar menjehere si edhe me nje vemendje i ka degjuar te gjithe sa i ka parashtruar mbi gjendjen ne Shqiperi, gjithashtu edhe per qendrimin e Mbretit Zog ne Britanine e Madhe dhe po ashtu edhe levizjet italiane perreth kufirit grek.

Presidenti Inonue, i tha Ministrit tone Asaf D'jadjulit: "Zotni Minister, sic ju kam thene edhe me pare, Turqia kurre nuk ka per te munguar ne perkrahjen e Shqiperise, kur ishim ne Yallove. Une, Mbretit Zog I, i propozova qe te rrinte ketu, se vendi me i pershtatshem per Mbretin eshte Turqia. Por, me kete ndryshim te madh qe solli atmosfera, beri shume mire qe sot ndodhet ne Britanine e Madhe. Pse edhe nese do te ishte ketu, ne keto rrethana lipsej te shkonte ne Angli, se aty zgjidhet cdo gje. I gjithe celesi i politikes aty zgjidhet.

Kam urdheruar Ambasadorin Turk, ne Angli, Dr.Tofik Ruzhdium, qe te jete ne kontakt te ngushte me Madherine e Tij Mbretin Zog I. Dhe kam lajme te mira. Presidenti shtoi se Turqia ne cdo rrethane do ta perkrahe Shqiperine dhe tezen e saj. Jo vetem se kemi interesat tona por Turqia nuk harron kurre sakrificat e gjakut, qe kane derdhur shqiptaret ne interesin turk. E, pra, per cdo ngjarje te jeni te lidhur me Qeverine Turke. Persa i perket Italise per okupimin e Greqise, sot nuk eshte me ajo kohe, sikur Shqiperia ishte krejtesisht e izoluar. Po, sot Italia eshte ne lufte me Britanine e Madhe dhe okupimi i Greqise nuk eshte i kollajshem. Madje, aspak se Flota Detare dhe ajo ajrore Britanike ne Mediterrane eshte shume me superiore se ajo e Italise. Por, mendja e madhe e Musolinit nuk ka per te menduar gjate e do ta mesyje, por pa fitime dhe me nje humbje tjeter per Italine.

Nuk kuptoj gje,- tha Presidenti Inonue- se c'eshte arsyeja e Greqise, tani qe nuk merret vesh me ju, qe ne rast te nje sulmi italiane qe edhe forcat shqiptare te bashkohen me greket. Po, si aleate, dhe kryeministri juaj ne Athine me Metaksain akoma nuk ka arritur asgje. E c'kupton cfare pretendimesh kane, por ketu eshte edhe faji i anglezeve e greket si gjithmone duan te perfitojne nga rastet. Persa i perket pakicave greke ne Shqiperi, se nuk ka tjeter arsye.

Greqia ka filluar tani te beje nje mobilizim. Por, jane britaniket qe po interesohen ne mbrojtjen e Greqise. Ata kane marre masa te medhaja e nuk do te lejojne qe Greqia te okupohet nga ushtria italiane, por sidoqofte duhet edhe ju te jeni te pergatitur brenda dhe merrni kontakte me britaniket. E, sic thoni, mos mungoni qe me greket te arrini te nje marreveshje miqesore te sinqerte dhe aleate ne luften eventuale kunder Italise qe eshte armiku i perbashket".

Me keto fjale, me shume perzemersi, Ministri yne Asaf D'jadjuli mori leje e doli. Ai shkoi direkt tek Kryeministri Turk Shyqri Saraxhollu.

Kryeministri Turk Shyqri Saraxhollu, e priti shume mire Ministrin tone D'jadjulin dhe ne bisedimet e vuri ne dijeni mbi gjithe problemet, qe i takonin ceshtjes shqiptare. Kryeministri turk, sipas doreshkrimit te adjutantit, i degjoi me nje interesim te vecante dhe i tha: "Sic ju ka spjeguar Presidenti, ne i ndjekim me nje vemendje te madhe ceshtjet shqiptare dhe ku flitet se Italia ka vendosur te mesyje Greqine. Kjo mund te jete po sot per Italine kunder Greqise. Kjo eshte teper vone, se Flota detare dhe ajrore britanike ne Mesdhe, nuk ka per te lejuar italianet qe te perparojne asnje hap.

Vetem se ju duhet me Greqine te merreni vesh, qe ne rastin e mesymjes italiane kunder Greqise te jeni aleate e te luftoni krah per krah me grekerit kunder Italise, qe eshte armik i perbashket. Ju thoni se forcat tuaja deri diku jane te gatshme ne Shqiperi qe keshtu te nderlidhi qysh tani me nje program te rregullt me grekerit. Qe ato batalionet tuaja rreth kufirit grek, qe ndodhen ne rradhet e ushtrise italiane, po ashtu bandat brenda te jene te pergatitura ne programin se si duhet te veprojne ne kohen e duhur dhe si te nderlidhen me ushtrine greke. Ose edhe nje komande e juaja, qe ne ate kohe do te ndodhet ne Greqi.

Edhe, Kryeministri Kota ne Athine akoma nuk ka bere asnje marreveshje ne bisedimet me Kryeministrin Grek Metaksain. Kjo u shkaktua nga situata e re, qe Italia i shpalli lufte Britanise se Madhe dhe Frances e qe tani grekerit rezervohen ne bisedimet".

Ministri D'jadjuli ju pergjigj: "Po, per sa i perket te shkuarit te Kryeministrit Shqiptar Kotes ne Athine, kjo ka qene me thirrjen qe ju be prej Kryeministrit Grek Metaksait per nje bisedim ne interesat e te dy shteteve. Dhe, Kryeministri Kota, me urdherin e Mbretit Zog, u ndalua ne Athine, po ne ate kohe nuk ishte ne gjendje se Italia nuk i kishte deklaruar lufte Britanise se Madhe, e kjo e pengoi Kryeministrin Kota. Dhe pa vajtur ne France e gjithnje jane ne bisedime, po pa asnje perfundim. Po mire, ku eshte arsyeja greke qe nuk perfundojne? A i kane deklaruar gje Kryeministrit Kota? Se qysh duan a vetem si shkak frikesimi. E, pra sot, greket nuk kane frike prej italianeve. Po, ketu prape jane fajet angleze se po te duan anglezet kjo realizohet menjehere".

"Nuk ka tjeter arsye,- tha Kryeministri Turk Saraxholu, -vetem se tani greket e ndjejne veten te siguruar, e te forte. Prej kesaj mendojne te perfitojne mbi interesat e tyre. Nuk jam krejt i sigurt ne kete lajm, por grekerit jane te cuditshem kur e gjejne tjetrin ne ndonje zor. Keshtu, i nxjerrin pengesa, por juve ju duhet te arrini me nje marreveshje leale mundesisht me greket. Sepse, ne, sic ju kemi gjithnje, po ashtu ua ka perseritur dhe Kryetari i Republikes Ismet Inonue, jemi te vendosur per perkrahjen e Shqiperise ne te gjitha fazat, po te na jepet rasti".

Me keto fjale u ndane. Ministri Asaf D'jadjuli u kthye ne Stamboll teper i kenaqur. Tekstualisht, keto ja ka parashtruar Keshillit Ministror shqiptar, ku u vendos te perpiloje nje raport mbi te gjitha, per t'ja parashtruar Madherise se Tij Mbretit Zog, ne Londer. Kuptohet, keto, bashke me lajmet e reja te marrura nga Shqiperia.

Leterkembimi me Churchill

Dhe letrat e tjere derguar personaliteteve

Sulmi ndaj Greqise

Nga territori i Shqiperise, ashtu si dihej prej shume kohesh, Italia ne 28 tetor te vitit 1940 ka mesyre Greqine ne shkalle te gjere. Qeveria ne mergim i dergon telegram kryeministrit grek Metaksait duke e siguruar per miqesine e saj. Nderkohe luftetaret shqiptare organizohen qe te perballojne sulmin dhe te ndihmojne greket. Jane bere 5000 veta, qe presin qe te futen ne Selanik dhe qe andej nen drejtimin e Adjutantit Hysen Selmani t'i binden urdhrave te autoriteteve greke kunder fashizmit. Por, greket hezitojne dhe bashke me ta edhe anglezet. Te dyja vendet zyrtarisht, ende nuk e njohin qeverine ne mergim te shqiptareve, ndersa jane futur ne lufte kunder Italise. Vete Mbreti i ben nje thirrje popullit shqiptar, qe jeton ne Shqiperi, kunder fashizmit dhe mundesise per t'u larguar nga propoganda e fashizmit

Nje lufte per te gjithe

Ndersa, lufta italo-greke zhvillohet ne frontin shqiptar, nje gje eshte e vertete per te gjithe: Lufta e saponisur do te vazhdoje gjate. Por, ndersa Italia demoralizohet nga dite ne dite, per shkak te disfatave, greket e kane veshtire qe te behen miq me shqiptaret, pavaresisht se arrijne fitore per cdo dite. Ne jug te Shqiperise ata bejne propoganden e tyre dhe duket se e harrojne, qe ngecja e fashisteve i dedikohet se shumti edhe luftes se shqiptareve. Ne kohe lufte njihen te gjithe, dhe ca me teper miqte e vertete. Turqit mbeten miqte e shqiptareve dhe jane gati, qe te mbajne edhe emigrantet, qe tashme u behet jeta e veshtire ne Jugosllavi. Vete shqiptaret perpiqen sipas menyres se tyre dhe shumica syresh jane gati qe te luftojne. Por, mbreti u ben te njohur faktin se ata duhet qe te presin deri ne momentin qe do te vendose politika ne Angli. Ashtu si eshte vendosur gjithmone, politika boterore, u thote kryetari i shtetit turk, shqiptareve te mergates.

Nderkohe shqiptaret e mergates kane filluar qe te pergatiten dhe ata jane gati ne cdo moment per te treguar veten. Ne Jugosllavi i kerkojne funksionarit grek, qe te luftojne ne Greqi. Por, per nje kauze, qe duket se nuk u vleresohet. Shqiptaret ne vitet '40 gjenden te tradhetuar ne sentimentin e tyre. Ne pjesen e kujtimeve, qe jemi duke botuar, jepet sabotimi i madh qe i bene shqiptaret luftes italo-greke dhe ndihmes se tyre, pa asnje interes. Kjo shmanget nga greket, por edhe nga jugosllavet, qe duket se jane te tmeruar nga fashizmi. Ndersa greket fale dhe ndihmes britanike duket se jane ngritur shume. Ata ndjehen fitues te medhenj. Por, ka ardhur koha e invazionit gjerman dhe greket e dine se nuk do te jete njesoj si me Italine. Per shqiptaret eshte 'njesoj'. Ata jane njesoj te pushtuar dhe kushdo qe do te kaloje nga vendi i tyre do te quhet armik. Per Greqine dhe Jugosllavine ka ardhur ora e vertete dhe falimentimi "Made in Albania". B.an

Si i ndihmuam greket ne Lufte

Zog I: Sabotimi i Luftes italo-greke dhe ardhja "inkognito" e Musolinit ne Shqiperi

Qeveria shqiptare ne mergim ben te njohur publikisht sabotimin qe kane bere shqiptaret per luften italo-greke. Informacioni ka ardhur permes lajmetareve shqiptare, qe bejne lidhjen e Mergates se Jugosllavise me Shqiperine. Kulmi ka qene kur Murat Basha, Akif Lleshi dhe Profesor Mustafa Gjinishi, me mijera shqiptare, kane kerkuar qe te kalojne direkt per te shkuar ne Greqi. Ministri grek, ne Beograd, i pret mire dhe i thote se do t'i lajmeroje, qe ata te shkojne por me vone ai hesht. Nderkohe i gjithe problemi duket se eshte diplomatik. Kuptohet pak me vone se greket kane frike se shqiptaret do te pretendojne, qe te ndryshojne kufirin. Nga ana tjeter greket nuk kane hezituar dhe e kane treguar veten. Ata jane sjelle keq me te gjithe shqiptaret, ne cdo krahine ku kane shkelur. Mbreti Zog, i del te keqes perpara dhe i duhet qe te beje thirrje tashti per vellazerim me ushtrine greke

Stamboll, 5 nentor 1940

Adjutanti kujton per kete dite. Me nje raport urgjent na lajmerojne Qendrat ne Jugosllavi dhe kete raport e kane derguar me anen e Ambasades Turke ne Beograd. Ata thone:

"Sot u kthyen lajmetaret, qe ishin ngarkuar te shperndanin thirrjet qe i beheshin popullit, si edhe me udhezimet e qendrave dhe oficereve, qe he per he te mos behet asnje veprim deri ne nje urdher te dyte. Ata duhet qe te jene te gatshem dhe ngushtesisht te lidhur njeri me tjetrin ne te gjitha grupet. Ata do te marrin udhezime drejtperdrejt nga kolonel Husein Selmani, i cili ndodhet ne Greqi. Lajmetaret, detyren e kane kryer ashtu si lipset. Ku kane marre me shume persona kontakt dhe lajmet qe sjellin jane te vertetuara. Diten e pare te mesymjes, qe beri ushtria italiane kunder Greqise, u bene shume sabotime kunder ushtrise italiane, prej disa batalioneve. Madje, nje pjese oficeresh e ushtaresh u bashkuan me Greket dhe nje pjese tjeter mori malet. Sot, ne Shqiperi, eshte nje anarshi komplet kunder ushtrise italiane. Jane prere shume komunikacione dhe vertetohen ne shume vende sabotazhe. Gjithkund neper malesi e kane ne dore elementi yne. Ndersa, italianet grumbullohen neper qytete. Ndryshimi i urdherave ka shkaktuar nje moskenaqesi se eshte shume zor per ta ndaluar.

Kapiten Gani Ohri, u vra ne ndeshje dhe po ashtu edhe shume prej ushtareve. Major Fuat Dibra e Major Ndrec Prenga dhe Zeko Borshi jane terhequr me gjithe forcat e tyre e presin urdhera. Po ashtu, kane kaluar ne Resnje Toger Tahir Hoxha e Toger Hysni Vule me nje kompani ushtaresh prej Bilishti. Ata deklarojne se diten e pare te mesymjes u ndeshem me divizionet italiane ne Kapshtice dhe nje pjese e madhe kaloi ne Greqi e na moren malet. Por, nga dimri, kaluan kufirin e dolen ne Jugosllavi". Ushtaraket shqiptare kishin marre urdher, sipas fjaleve te tyre qe "ne oren 12 te nates te dates 27-28 tetorit 1949 kishim urdher per te afruar objektivat te caktuara ne kufirin grek. Ne, na kishin caktuar ne vijat e para. Kur komanda e divizionit do te jepte shenjen, ne oren 4 te mengjesit, ne do te mesynim menjehere kufirin grek ne Kapshtice. Por, sa na u dha shenja, ne menjehere filluam marshimin. Komandanti i batalionit na dha urdher: Tani eshte dita e luftes kunder Italise bashke me vellezerit greke. Kur ne morem qendrimin kunder divizionit fashist, ne kete kohe, plasi lufta dhe italianet per heren e pare u terhoqen. Lufta vazhdoi ne mes tone per 4 ore mes shqiptareve e italianeve, dhe keta u terhoqen. Kur italianet mbrapa-perparuan lehtas deri ne lartesirat e Follorines ne e patem te veshtire per t'u bashkuar shpejt me grekerit dhe kaluam ne Prespe (?), ngaqe ishte shume frohte e vendi krejt i zhveshur".

Lajmetaret shqiptare kane sjelle lajm se:"Ne gjithe viset e Shqiperise, eshte hapur fjala se Madheria e Tij Mbreti Zog eshte ne Athine. Po ashtu komandanti kolonel Husein Selmani ndodhet ne rrethet e Follorines me 20.000 ushtare te mobilizuar ne kolonine shqiptare ne Turqi. Ky ka marre persiper okupimin e Korces, Librazhdin dhe Elbasanin".

Ne kete pike vazhdon adjutanti: "Edhe greket tani pa mase zhvillojne nje propagande ne gjithe viset e Shqiperise. Duke leshuar lloj lloj fletesh anonime me titullin 'Italia te hidhet ne det me cdo kusht'; 'Te clirohet toka shqiptare'; 'Luftoni armikun fashist kudo qe te mundeni'; 'Clironi vendin tuaj te shenjte'. Keto jane pa mase, ato qe greket leshojne ne gjithe vendet shqiptare, duke shtuar se keni me vete Britanine e Madhe dhe Greket".

Lajmetaret njoftojne per shqiptaret qe luftojne ne Greqi se: "Vendi ku ndodhemi eshte krejt i tronditur. Nuk mundet te fiksojme qendrimin e saj, pavaresisht se ushtria dhe populli jane kunder Italise fashiste. Por, mos harroni qe qeveria dridhet nga frika naziste, dhe vendi eshte mbushur me agjente nazi-fashiste gjithandej. E, ne qofte se, Greqia ka per t'u okupuar prej Italise, keta do te bashkohen me Gjermanine. Keshtu flitet ketu ne shume persona me rendesi. Diten, qe mesyu Italia Greqine, sipas urdherit tuaj (Mbretit) menjehere derguam nje komision ne Ambasaden Greke ketu ne Beograd te tre grupet : Major Murat Basha, Akif Lleshi, Profesor Mustafa Gjinishi duke i uruar fitoren e plote kunder armikut te perbashket. Ata kerkua qe te lihen te lire per te kaluar ne Greqi, ne baze te telegramit, qe kishin nga kolonel Husein Selmani".

Me poshte, njoftohet per te njejten dite:"Ministri grek na priti shume mire dhe na tha: Tani po i telegrafoj Athines e sa te marre pergjigjen ju lajmeroj. Vetem se me lini nje adrese, na tha. E falenderuam dhe dolem. Por, i dhame gjithsesi nje adrese. Pas 8 oresh, kur morem telegramin dhe telefonin tuaj (adjutantit) per te ndaluar cdo veprim deri ne nje urdher te dyte, kete nuk ja komunikuam Ministrit grek. Por, edhe ajo akoma asnje pergjigje nuk na ka dhene. Duket se nuk pranojne grekerit. Arsyen e dini ju. Sic na lajmerojne disa miq ketu me mjaft kompetence ne Qeverine Jugosllave se greket e ndjejne veten te forte se Britania e Madhe nuk ka per te lene ne asnje menyre, qe ushtria italiane te perparoje ne token greke. Keshtu, grekerit kane gjetur kohen te perfitojne me nje marreveshje Vori-Epirit Shqiptare. Dhe, sa u perket puneve te shqiptareve, po e ben duke derdhur shpallje me aeroplane gjithandej, e duke e shenuar se Mbreti Zog eshte ne Athine dhe se ushtria shqiptare nen komanden e kolonel Husein Selmanit po lufton krah per krah me ushtrine aleate greke, per clirimin e Shqiperise. Pra, luftoni fashizmin me cdo sakrifice e clironi vendin tuaj.

Ne, sic ju njoftuam, jemi gjithmone te gatshem dhe prape i derguam menjehere lajmetaret dhe udhezimet ne Shqiperi, po me te njejtat keshilla. Qe, mos te demtohen pa u realizuar nje marreveshje me greket. Shume oficere, qe sabotuan ushtrine fashiste, e u bashkuan me ushtrine greke, nuk i shohin me sy te mire. E, thuhet se Zeko Borshin e kane vrare po lajmi mbetet i pakontrolluar. Mbetemi ne pritje te udhezimeve. Rrofte Mbreti".

Versace Diber Valjeva

Prof.Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N.kolonel Kucuk Ullagaj

Prof.Hasan Reci Shaqir Dema Major Murat Basha

Agr.Abedin Cici Himce Kaba Kapiten Hamza Drini

Kap.Shaban Tirana Haxhi Lleshi Kapiten Shyqri Baftiari

Versace 5 Nentor 1940 Diber 5 Nentor 1940 Versace 5 Nentor 1940

Shenim

Kjo eshte nje pjese e leterkembimit te Mbretit Zog. Adjutanti eshte mjaftuar, qe te perfshije ne liber pjese te epistolarit te mbretit, qe ne fakt kane nevoje per nje trajtim te vecante. Jane dy letra, te pabotuara ndonjehere: nje e derguar nga Cekosllavakia per festen e saj kombetare, ku ftohet Mbreti Zog dhe nje tjeter, ku vete Lartmadheria shkruan per nder te ushtrise greke.

Londres le 4 novembre 1940

Cher et Grand Ami,

Je prie Votre Majeste d'agreer mes plus vifs remerciements pour les voeux qu'elle a bien voulum addresser, a l'occasion de notre fete nationale, pour le retablissement de la liberte de ma nation.

Je partage egalement la conviction que l'accord militair que nous venons de signer avec la Grande Bretagne est une confirmation de plus de la continuite de notre Etat, temporairement envahi et occupe par les agresseurs. La liberation des petites nations exigera encore beaucoup d'efforts, de patience et de sacrifice, mais l'encouragement et le puissant appui que la Grand Bretagne nous accorde est la meilleure garantie pour l'avenir.

En ces jours, lu nous assistons avec indignation a une nouvelle aggression inqualifiable pres de vos frontiers tout le mond civilise et le people tchecoslavaque parmi les premiers songent avec la sympathie en meme temps qu'a la victime au people albanais opprime. Je forme des voeux les plus ardents afin que Votre people retrouve sa liberte et son Roi.

Je saisis cette occasion pour Vous reiterer, Cher et Grand Ami, les assurances de mon inalterable amitie.

A Sa Majeste Zog I Avec laquelle je suis Votre devoue

Roi des Albanais, Londres. Dr.Edouard Benes.

Tres cher et Grand Ami, Londres le 28 Novembre 1940:

En ce moment, ou l'histoire du fleeau des agresseurs prend sur le sol de Votre Pays un tournant peut-etre historique, c'est avec un reel plaisir que j'adresse a Votre Majeste et a Votre people mes meilleures felicitations a l'occasion de la fete natioale.

Je m'imagine, sans voulour meconnaitre l'heroisme de l'armee hellene, quelle part de recentes victories incombe au vaillant people albanais. J'admire sa resistance indomptable avec un sentiment particulier car, au moment, ou il rappelled a L'univers le crime commis contre le pays de Votre Majeste et ou il a deja le droit d'entrevoir l'aurore de sa proper Liberation, le people albanais offer un exemple admirable aux autres peoples opprimes ou menaces par la force que represente le veritable amour de patrie et de la liberte.

Je forme des voueux afin que l'Albanie, si durement eprouvee, retrouve bientot sa recompense en sa liberation complete et definitive.

Je saisis cette occasion pour vous reterer, Cher et Grand Ami, les assurances de mon inalterable amiti avec laquelle.....

Stamboll 20 nentor 1940

Ne kete dite mundohet qe te lidhet Mbreti me njerezit e tij. Lartmadheria e Tij Mbreti Zog I, i dergon nje leter udhezimi kolonel Husein Selmanit.

Letra eshte kjo: "I dashuri kolonel, kam marre te gjitha raportet qe me keni derguar dhe sidomos kete te fundit me 12 Nentor 1940. Megjitheqe, i mungojne hollesirat. Por, me ka ardhur shume keq per veprimet qe po behen ne vendin tone, sepse akoma nuk ka ardhur koha e padobishme.

Ju komunikoni te gjithe grupeve ne Jugosllavi e te tjereve, se une jam duke bere te gjitha per realizimin e te drejtave te barabarta me shtetet, qe sot gjenden ne lufte kunder armikut te barabarte. U mbushen 18 muaj nga okupimi i vendit tone prej armikut te perbashket dhe te popujve demokrate.

Ne e kemi luftuar invadorin dhe po e luftojme, akoma. Por duhet qe edhe e drejta jone te perfshihet ne familjen nderkombetare te Kombeve te Bashkuara ne Lufte. Pse ne asnje menyre nuk eshte me e vogel se sa ajo e te tjereve. Per disa arsye te castit politik, ne akoma nuk jemi brenda.

Te besojme ne kuptimin e drejtesise se Britanise se Madhe dhe te intensifikojme perpjekjet tona per te siguruar pranimin e Shqiperise me nje Qeveri Legale, si nje aleate e Shteteve, qe sot ndodhen ne lufte kunder armikut te perbashket. E cila do te arrihet.

Ftoj te gjithe grupet ne Jugosllavi dhe ne Shqiperi e te gjithe shqiptaret, te rrijne te gatshem dhe nuk duhet te deshperohen se lufta ka filluar, por nuk ka mbaruar. Dhe, ju siguroj se Shqiperia do te clirohet dhe do te gezoje indipendencen me kufijt e saj kombetare, ashtu si e ka fituar 28 vjet me pare kur ishte e lire dhe e lumtur. Ne menyre qe ta gezojne shqiptaret e vetem, sic jane shqiptaret e bashkuar ne flaken e shenjte te nje vllaznimi kombetar, te kulluar e te panjolle.

Me kaq, te pritni udhezimet qe shpresoj per se shpejti do i mirrni. Dhe, ju dergoj te falat e mia te gjitheve edhe juve".

Ric Hotel London 17 Nentor 1940 ZOG I.

Menjehere, u njoftuan te gjitha grupet si ne Jugosllavi, po ashtu ne Shqiperi ne udhezimet e Sovranit tone August. Pra, qe t'i permbahen denjesisht ketij veprimi.

Natyrisht, vazhdon adjutanti- mesazhi i Mbretit u rriti moralin te gjitheve, sepse pati hyre nje deshperim. Arsyeja ishte pak moskuptimi, per faktin se nuk pranohemi ne kampin aleat per te luftuar kunder Italise Fashiste, si dhe lloj lloj diskutimesh te pavend qe qarkullonin si propagande. Apo, qe prape Shqiperia po jepej si paje e te tjera. Por, kjo sot ne shekullin 20, nuk mund te behej per shkak se shqiptaret luftonin per vendin e vet e lirine e tyre.

Stamboll 20 nentor 1940

Interesante per kete dite do te mbetet takimi i perfaqesuesve shqiptare me qeveritaret turq. "Madheria e Tij-thote adjutanti,- Mbreti Zog urdheron Ministrin tone Asaf Xhaxhulin qe menjehere te shkoje ne Ankara, ku ka nje leter per presidentin Ismet Inonue. Letra eshte ne Ambasaden Britanike ne Ankara dhe aty do t'i dorezohet Ministrit Xhaxhuli. Ky i fundit me te marre duhet t'ia paraqesi Presidentit dhe te lidhet me telefon prej Ankaraje me Mbretin ne Londer".

Keshtu Ministri Asafi menjehere u nis per Ankara. "Dhe sa ka hyre tek Ambasadori Britanik i eshte dorezuar menjehere letra. Duhet thene se e ka pritur shume mire Ambasadori, por nuk ka patur kohe qe te bisedojne. E kane lene per te nesermen, se do te paraqitej ne Pallatin e Presidentit te Republikes dhe menjehere per te kerkuar nje audience tek Shkelqesia e Tij Inonue".

Kryetari i Republikes Turke Excellenca e Tij Ismet Inonue, e ka pranuar menjehere Ministrin tone Xhaxhulin dhe ky i ka paraqitur letren e Mbretit Zog. Ai si e ka lexuar i ka thene: "Zotni Minister, jemi mire ne dijeni mbi te gjitha perpjekjet qe po zhvillon Mbreti Zog ne Londer perbri Qeverise Britanike, si edhe asaj Greke. E, pra, deri sa Mbreti te zgjidhe kete problem ne Londer, nuk keni se c'te beni. Shpresohet se kerkesat e Mbretit Zog jane plot me vend prane Qeverise Britanike, sepse duhet te pranohen se ajo eshte duke bere luften e jo tjeter kush. E gjithe puna aty varet. E ne kurre nuk mungojme ne perkrahjen tuaj.

Qeveria Turke, Ju siguron t'ju perkrahe rreth mundesive, qe kemi sot si perbri Britanise se Madhe ashtu te Qeverise Greke. Me private, se ne nuk jemi ne lufte. Asqe kemi caktuar sepse do te ndjekim situaten qe zhvillohet. Jemi aleate me Britanine e Madhe po do te shihen konditat e rasteve. Dhe, po te hyjne ne lufte, atehere nuk keni nevoje se jeni aleatja jone. Por, sot sidoqofte lipset t'i perpiqeni punes prane anglezeve.

Asafi u kthye shume i kenaqur nga pritja dhe bisedimi me Kryetarin e Republikes Turke Excellencen e tij Ismet Inonue. Gjithe sa i tha Presidentit ja ka parashtruar Mbretit menjehere prej Ankaraje, me anen e Ministrise se Jashtme Turke. Kuptohet me shifer se me telefon nuk ka mundur mire qe te kuptohej".

Mehmet Konica u tha: "Telegramet dhe letrat e Mbretit Zog na tregojne haptas qellimet greke. Por, faji eshte se po te kishte qendruar edhe pak me teper Italia e mos te ishte ndihma britanike, Qeveria Greke kishte pranuar sic pranoi diten e pare te luftes me gezim Shqiperine aleate, ne luften e perbashket. Por, tani nuk shikon nevoje dhe po perfiton nga shpalljet e hafishet, qe po derdh me miliona nder gjithe vendet e Shqiperise. Duke zhvilluar nje propagande edhe emrin se edhe Mbreti Zog ndodhet ne Athine e te tjera. Ne sot e kemi te veshtire te bejme kete pergenjeshtrim, se fuqizojme armikun para popullit. Pra, nuk kemi rruge tjeter, pervec asaj qe po ben pa mase Mbreti, ku shpresohet se do te gjeje Britania e Madhe. Pra, eshte pajtimi me grekerit, qe ata te heqin dore prej atyre pretendimeve te pavend e te parealizueshme, qe sot te luftojme fashizmin se bashku ne interesat e njejta. Lufta, tashme shkon ne favorin grek. Ushtria italiane nuk perparon. Me duket se ata po terhiqen. Jane shume te demoralizuar dhe shihet se eshte nje percarje ne mes ushtrise me fashistet. Viset e okupuara per se shpejti do t'i lirojne, duke u sistemuar ne veri te kufirit shqiptaro-grek. Ata s'kane besim ne shqiptaret dhe ne ato qe gjoja jane te tyre".

Shenim

Pjese nga leterkembimi i Mbretit me Presidentin e Republikes se Cekosllavakise

Eduard Bene. Te dy personalitetet e larta bejne kortezite e rastit dhe i shprehin njeri-tjetrit konsideratat me te larta. "Korrieri" nuk e ka pare te arsyeshme per t'i perkthyer, pasi ato duket se jane ne kuader te historise, qe jemi duke botuar. Gjithsesi, ato mund te shijohen ne origjinal, per te pare gjuhen kancelarike te Lartmadherise se Tij, Mbretit te shqiptareve.

Londeres le 2 decembre 1940

Tres Cher et Grand Ami.

J'ai ete tres profondement touché de recevoir a l'occasion de notre fete nationale les felicitations de Votre Excellence.

Ces sentiments exprimes par le Chef d'un people, qui, par sa resistance continue contre la repression souvage d'un envahisseur sans pitie, provoque l'admiration du monde, ne peuvent qu'emouvoir les albanais luttant pour leur liberte la communaute dans la douleur: forge entre les people opprimes une unite que ne peut plus etremeconue.

C'est pourquoi la Pologne, j'ai conou l'espoir qu'il s'agit du debut d'une entente entre tous les peoples epprimes. Je sais que la tache est difficile, mais que une cause comme cella de liberation et de la col aboration des peoples se trouve etre le but que s'est propose un homme de votre exprerience et de votre autorite elle ne peut que tiompher.

Nos deux peoples sont a l'avant garde de l'armee du sacrifice qui fera trompher la democratic et la liberte leur exemple sera suivit j'en suis certain, par d'autres et alors tous unis les peoples etabliront un monde meuilleur.

En remerciant Votre Excellence, pour ses touchantes pensees et souhaitant le plus grand bonheur pour son people je saisis cette occasion por vous reiterer tres Cher et Grand Ami, les assurances de ma tres haute consideration et de mon inalterable amitie.

Son Excellence Monsieur de Dr.Edouard Benes Avec la quelle je

President de la Republique Tchecoslovaque, suis votre devouc

Londres. ZOG I

Cher et Grand Ami, Londres le I-er Octobre 1941:

Je prie Votre Majeste d'accepter mes sinceres remerciements pour l'aimable envoi d'une copie de la letter qu'Elle a addressee aux Gouvernements Allies, pour la defense des interets du Royaume d'Albanie a l'occasion de la reunion de la Conference interalliee.

La letter m'a vivement interesse et je la considere comme un acte juste, adequate.

Je puis assurer Votre Majeste que nous garderons a l'avenir comme jusqui'ici un vif interet et toutes nos sympathies pour le people albanais don't nous soutiendrons la juste cause autant que nous le permettront nos modesties moyens et joindrons nos efforts a tous ceux qui luttent pour la liberations de l'Europe.

Je saisis cette occasion pour vous renouveler, Cher et Grand Ami, avec les assurances de ma tres haut consideration l'expression de ma sincere amitie.

A Sa Majeste ZOG I. Roi des Albanais, Dr.Edouard Benes.

Londres.

Stamboll 8 dhjetor 1940

Madheria e Tij, Mbreti Zog I ju dergon nje telegram me udhezime kolonel Selmanit dhe Asaf Xhaxhulit. Telegrami me kete rast eshte:

"Kolonel Husein Selmanit e Excellences Tij Asaf Xhaxhulit, ne Legaten Shqiptare Stamboll.

Kam kuptuar mire te gjitha raportet tuaja stop. Jam duke bere cmos per t'u vendosur edhe e drejta jone, ashtu sic meriton stop. Mos te behet asnje veprim derisa te aprovohet Akordi i Aleances te rregullt me te drejtat e barabarta stop. Gjithmone ne harmoni vellazerore me turqit stop. Jam teper i kenaqur nga sjelljet e te gjithe bashkatdhetareve tone ne Jugosllavi stop. Te fala.

Londer 8 Dhjetor 1940 ZOG I

Morem nje raport urgjent nga Grupet ne Jugosllavi. Ku thone se lajmetaret sot u kthyen nga misioni, qe ishin derguar ne Shqiperi. Ata kane patur kontakte me shume persona tanet, pervec qendrave dhe oficereve. Lajmetaret, sipas kujtimeve te adjutantit, na pershkruajne tekstualisht keshtu:

1-Ushtria Italiane ka mberritur kulmin e demoralizimit, saqe nuk duan te luftojne. Ata lirojne vijat e qendreses pa zor. Dhe, jane terhequr krejtesisht ne crregullim, ne vijat. "Moker-Tersove-Gore-Hani Kelcyres-Jug Tepelene - Gusmare". Thuhet se kjo vije ka per t'u mbrojtur me cdo sakrifice. Jane sjelle divizione te reja dhe ne kete vije behen punime te medha difensive. Dhe, kjo vije vetem kur te shkaterrohet prej mbrapa se greket s'kane per te mundur te perparojne me asnje pellembe pa bashkepunimin me shqiptaret. Per greket, kjo do te jete vija e pakalueshme dhe arme te reja do te na sjellin nga Italia.

2 - Musolini ka ardhur ne Shqiperi. Fare i padukshem, ai ka ndenjur nje nate ne Elbasan, dhe ka shkuar direkt ne Tepelene. Nuk eshte ndaluar aspak ne Tirane. Ai ka patur me vete Gjeneral Cavaleren dhe Gjeneral Parionin dhe ka vizituar te gjithe vijat e qendreses Moker-Llogara. Ai perpiqet per lartesimin e moralit te ushtrise dhe ka sjelle me shumice materiale lufte, nga Italia. Lajmetari thote se kur u ktheva kalova ne Martanesh dhe pastaj kisha deshire qe te shkoja ne Librazhd. Por, me thane se kane marre masa te medhaja, se Musolini erdhi ne Elbasan.Ai ka qene krejt i padiktuar dhe asnje dite nuk ka qendruar ne Tirane. Eshte kthyer menjehere ne Itali.

3- Ushtria Greke perparoi pa asnje pengese deri ne keto vijat e tashme, ku tani ndodhet ne keto vija: "Starove-Hodenisht-Vaskop-Vithkuq dhe Leskovik-Delvine-Himare". Ushtria greke moralisht u rrit se tepermi dhe tani zoteron materiale lufte krejt moderne. Pothuajse eshte me superiore se ato te Italise, por tani ata kane mbetur dhe nuk munden qe te perparojne, mbasi edhe dimri i ka demtuar fort.

4-Greket, si ne Korce po ashtu dhe ne Gjirokaster, kane vene Flamurin e tyre. Jane diktuar shume oficere britanike brenda tyre. Mes tyre jane edhe Major Hill dhe Major Kripsi. Ata jane njohur mire dhe bejne propagande se Korca dhe Gjirokastra mund t'i mbeten Greqise. Flitej se Zeko Borshi duke qene kundershtim me greket per Flamurin grek ne Gjirokaster u vra prej tyre me disa shoke te tjere. Te gjithe keta paten luftuar qysh diten e pare qe u mesye Greqia prej ushtrise italiane per greket. Madje edhe u bashkuan me ta duke e sabotuar ushtrine italiane. Por, greket ne vendet qe kane okupuar sillen shume keq.

5- Flitet me kembengulje ne popull se greket nuk do te ndihmohen. Por, nese eshte se vertetohen poshtersirat greke kunder shqiptareve, sepse ky perparim i ushtrise greke deri ketu u kushtohet sakrificave te shqiptareve ne perkrahjen qe ju dha ushtrise se tyre, asnje shqiptar nuk do t'i ndihmoje me. "E pra kete vije nuk kane per ta kaluar. Ketu do te shihen trimerite greke, qe pa ndihmen shqiptare asnje pellembe nuk kane per te ecur me. Pra, derisa te miqesohen me nje aleance te barabarte me Shqiperine, duke i respektuar te drejtat shqiptare me kufijte e saj te 1913.

6-Fjalet dhe qendrimi grek ne Korce dhe Gjirokaster, ne rat se vazhdon kjo poshtersi greke, do te detyrojne shqiptaret me ju ra grekeve duke i hedhur jashte kufirit shqiptaro-grek. Kuptohet se, natyrisht kjo eshte jashte deshires shqiptare, se keto duan nje vellazerim te sinqerte me greket, e te luftojne armikun e perbashket fashizmin. Duke hedhur ne det menjehere italianet ne nje aleance greko-shqiptaro. Por, kesaj ju dhane te gjitha urdherat, qe ne asnje menyre mos te ngjase nje veprim i tille. Se keto na lene ne pozite te keqe prane Britanise se Madhe. Do te diskutohet me britaniket ne Londer, qe te ndalohen veprimet greke kunder shqiptareve. Madheria e Tij, Mbreti me Qeverine Britanike, eshte gjithnje ne bisedime. Asnje gje kunder grekeve mos te behet.

Versace Diber Valjeva

Mustafa Gjinishi Akif Lleshi N.kolonel Kucuk Ullagaj

Shaban Tirana Shaqir Dema Major Murat Basha

Kadri Vasili Jusuf Selmani Kapiten Hamza Drini

Hasan Reci Mehmet Ali Bajrakt. Kapiten Abdulla Ymeri

Abedin Cici Zejnun Binaku Kapiten Shyqyri Baftiari

Mustafa Kacaci Himce Kaba Kapiten Myslim Tushi

Ibrahim Farka Haxhi Lleshi Kapiten Kadri Rustemi

Versac 22 Dhjetor 1940 Diber 22 Dhjetor 1940 Valjeva 22 Dhjetor 1940

Ky raport teper me rendesi ju parashtrua Madherise se Tij Mbretit Zog ne Londer, tekstualisht. "Megjitheqe,-shkruan adjutanti- i kemi urdheruar qe ne asnje menyre mos te vertetohet nje akt i jashtedeshirueshem kunder ushtrise greke. Sepse, bisedimet ne Londer behen nga Madheria e Tij Mbreti Zog I dhe Qeveria Britanike e ajo greke. Po, ashtu Kryeministri yne Koco Kota eshte ne Athine dhe ka thene qe te qendroni te qete, e te organizoheni "qe kur te merrni urdherat e veprimit, vellazerisht me ushtrine aleate greke te veproni kunder fashizmit, meqe eshte armik i perbashket".

Kunder ketyre propagandave e aneksimeve e barbarizmave greke ne tokat shqiptare, si edhe te ekzekutimeve te oficereve tane, qe luftuan krah per krah me greket kunder ushtrise italiane keto veprime jane te padurueshme. Por, eshte e mira, qe edhe Qeveria Shqiptare t'i jape nje note Qeverise greke. Duke ia vene me fakte te gjithe sa sillen ne tokat shqiptare. Ushtaret greke po e pezmatojne mbare popullin shqiptar. Dhe, sic e dini, se propaganda armike kete e merr si nje arme fituese, per t'i perhapur edhe me teper se jane dhe te merren masa. Natyrisht, duke i vene ne dijeni ashpersimin e popullit kundrejt ketyre veprimeve. Dhe, kuptohet se ne rast se nuk heq dore ushtria greke nga keto keqsjellje ne popullin shqiptar, atehere mund te ngjasin edhe sende te papelqyeshme dhe te padeshirueshme. Gjera qe ne nuk i kemi deshiruar e deshirojme me ushtrine vella grek. Pavaresisht se duam qe te lidhemi ngushte dhe te luftojme armikun e perbashket sinqerisht e aleate.

Keto te gjitha, ne hollesi, ja parashtruan Mbretit Zog I ne Londer. Po ashtu edhe nje kopje e vendimit te Qeverise Mbreterore Shqiptare ne mergim Stamboll, ju dergua menjehere Kryeministrit Shqiptar Koco Kotes ne Athine per Qeverine Greke.

Dhe, presim udhezime telegrafisht nga Madheria e Tij Mbreti Zog I ne Londer qe te nisim sa me shpejt lajmetaret per Shqiperi me udhezimet, qe t'i qetesojme nervat e mbare popullit kunder barbarizmave te ushtrise greke. Qe, mos te behet asnje send me i vogel kunder ushtrise mike e aleate greke e mos te genjehen se keto jane me teper propagandat e armikut fashist. I njejti raport, iu paraqit qeverise Turke dhe Ministri yne Asaf Xhaxhuli shkoi me te shpejte ne Ankara. Aty u pranua menjehere nga Presidenti i Republikes Excellenca e tij Ismet Inonue, ku ja parashtroi te gjitha ngjarjet e shkaktuara ne viset e okupuara prej grekeve ne tokat shqiptare. Ata, me kete rast, kane shtypur edhe disa pulla me pamjen e Korces e Gjirokastres, duke deklaruar se keto jane greke. Ata nuk e kane marre parasysh gjithashtu pezmatimin e zemerimin e popullit shqiptar kunder ushtrise greke. Natyrisht kjo ndihmohet edhe nga italianet.

Presidenti Inonue, me anen e Ambasades Turke ne Londer Tufik Rushdiut, ja ka referuar tekstualisht Mbretit ne Londer e u tha: Duhet te porositni te gjithe njerezit tuaj e popullin mbare, qe ne asnje menyre mos te behet ndonje veprim kunder ushtrise greke; se mos harroni qe ky akt eshte ne pozite shume te keqe. Duke humbur cdo te drejte prane aleateve kur vihet ne veprim Qeveria Kukull, ajo qe fashizmi e ka vene ne Shqiperi. E me cdo menyre ndaloni nje gje te keqe kunder grekeve.

Stamboll 1 janar 1941

Ja kronika e kesaj dite. Madheria e Tij Mbreti Zog I dergon nje telegram urgjent kolonel Husein Selmanit, si pergjigje e raportit, ku e keshillon keshtu ne kete kohe:

"Kam marre raportin bashke me kopjen e notes. Me erdhi shume keq mbi veprimet jo miqesore. Por, ju lipset me shpejtesi te dergoni lajmetaret brenda stop. Mos te tronditen aspak per ngjarjet e ndodhura, se keto do te rregullohen stop. Te rrijne te gatshem qe kur te marrin udhezimet te hyjne menjehere ne veprim stop. Asnje veprim kunder ushtrise greke mos te behet, se nje veprim keshtu do na pengoje gjitha marreveshjet, qe jam duke zhvilluar me Qeverine Britanike dhe me ate greke stop. Nota mos te jepet deri sa do te merrni udhezimet prej ketu stop. Gjithe forcat brenda e jashte Atdheut te rrini te gatshem e morali yne eshte i larte, te presin urdherin stop. Sot per sot te rrijne krejt te qete e asnje veprim te mos behet as kunder grekeve dhe as kunder invadorit. Po te presin kohen qe po afrohet stop.

Ric Hotel London - 1 Janar 1941 ZOG I

Kolonel Husein Selmani, menjehere urgjent ju dergoi kopjen e telegramit te Mbretit Zog si edhe udhezimet e tjera te gjithe grupet ne Jugosllavi. Qellimi ishte qe menjehere te dergojne lajmetaret bashke me keto udhezime brenda ne Shqiperi.

"Ku te marrin kontakte me te gjithe elementin tone,-thote per kete dite adjutanti- duke ua dorezuar keto udhezime, si edhe te marrin pergjigjet qe ata do ju japin.Vecanerisht, lajme te tjera te reja, si mbi frontin italo-grek gjithashtu mbi qendrat tona te pergatitura dhe komunikacionet e vendit kane ardhur. Gjithashtu vepron si propaganda armike si edhe ajo greke brenda ne popull. Natyrisht, keto u derguan me anen e sherbimit turk per ne Ambasaden Turke ne Beograd. Ne kete menyre keshilluam edhe keto te Jugosllavise qe mos te kene asnje dyshim mbi sa flitet se: Greket do te aneksojne Korcen e Gjirokastren. Sepse keto me teper jane propagandat armike qe te armiqesohemi me greket. Po, ne me greket do te arrijme nje marreveshje te sinqerte me te drejta te barabarta, se ketu eshte Britania e Madhe qe lufton, si per greket ashtu per ne shqiptaret. Dhe, Shqiperia do te clirohet nga fashizmi.

Tani, forcat ne Jugosllavi kane arritur 542 oficere dhe 1765-n oficere e ushtare. Po ashtu jane 454 civile. Gjithsej kapen me se 2757(?). Per dite shtohen njerezit, qe dalin nga Shqiperia megjithese i kemi urdheruar qe mos te dalin jashte vendit, se atje duhen ne kohen e volitshme.

Por, te gjithe Qendrat ne Jugosllavi mbahen moralisht fare mire si dhe jane shume aktive ne veprimet saqe nuk i tund asgje. Ne vuajtjet e tmerrshme, qe u pesuan, per asnje minute nuk eshte lane mbrapa sherbimi programor, qe kishin persiper, po ata e kryejne me kryelartesi", e mbyll per kete dite adjutanti.

A ishte e mundur qe po te bashkohej Greqia me Shqiperine

mund te hidhej poshte Italia

Jugosllavia ne gjirin e fashizmit

Grusht shteti ne Jugosllavi

Gjermania pushton me nje fryme Jugosllavine dhe Greqine

Prapavija e Italise, ku jane ushtaret shqiptare, ne territorin e Shqiperise kane filluar dezertimet. Por, mbreti Zog mundohet qe te disiplinoje kete levizje. "Asnje veprim nuk do te bejme kunder ushtrise greke, por as per ta ndihmuar sic e patem ndihmuar", u thote ai shqiptareve. Nderkohe, Jugosllavia nenshkron paktin Tri Palesh me 2 Shkurt 1941. Kjo tregoi se ajo hyri definitivisht ne gjinine e Nazi-fashizmit. Adjutanti Hysein Selmani ve ne dijeni zyren turke ne Stamboll qe te ndermjetesoje sa me pare prane Ankaras qe Ambasada Turke ne Beograd te ndihmoje shqiptaret. "Ne rast se jugosllavet marin masa kunder oficereve e personelit tone qe ndodhet ne Jugosllavi te nderhyje Ambasada dhe t'i terheqim ketu ne Turqi". Por, ashtu si pritej, ndodh nje grusht shteti ne Jugosllavi.

Pushtetin jugosllav e merr gjeneral Simovic, i cili formon Qeverine Jugosllave dhe Madheria e Tij Mbreti Pierr II hipen ne Fron. Betohet para Parlamentit Gjeneral Nedel Kovic, qe u emerua Ministri i Luftes Jugosllave, Qeveria me teper me gjenerale. Nderkohe, Princin Paul, Stojadinovicin, Markovicin me gjithe Qeverine e tij i kane arrestuar ne Jugosllavi. Kjo eshte per pak kohe se vendin e pushton Gjermania, qe mesyn njeherazi Jugosllavine dhe Greqine. Jugosllavia nuk ben asnje rezistence dhe vetem ne Kacanik behen dy ore luftimi te parregullt. "Jugosllavia brenda 24 oreve u dorezua krejtesisht se u sulmua edhe nga italianet ne pjesen e Fiumes", kujton adjutanti. Nga ana tjeter, Greqia me nje division ne afersi te Edrenes u dorezua pa kundershtim tek turqit. Po ashtu edhe Armata ne Selanik uli armet pa lufte. Gjithandej greket u dorezuan pa lufte kunder Gjermanise dhe kjo e fundit brenda 3 diteve okupoi Athinen.

A ishte nje Lufte civile

Po t'i lexosh keto kujtime, Lufta e Dyte Boterore ne Shqiperi, eshte nje e tille. Eshte e veshtire, qe te kuptohen dallimet e qarta te emrave te pervecem te formacioneve te verteta politiko-ushtarake, qe luftuan kunder pushtuesit fashist. Ne kujtimet e kesaj periudhe jane edhe emra te njejte, qe perfshihen ne listat e tre formacioneve, dhe kuptohet shume kaos. Ky kaos behet prezent kur shqiptaret humbasin lidhjet dhe kalojne ne Shqiperi, nga mergata e Jugosllavise. Disa prej tyre, fale edhe boshllekut te madh ne kujtime, shfaqen menjehere ne nje front tjeter. Emrat e Myslym Pezes, Haxhi Lleshit, Spiro Moisiut, te lidhur ngushte me monarkine, nje moment lidhen direkt me emrat e Nacional-Clirimtares. Ajo qe eshte interesante ne keto kujtime eshte se Haxhi Lleshi, per shume kohe mbetet ne kontakt te vazhdueshem me monarkistet, permes adjutantit. Nderkohe, ky kaos i kohes shqiptare, duket edhe nga zhdukja e perkohshme e kryeministrit Koco Kote dhe shume personazheve te tjere. Per Myslym Pezen thuhet se eshte kryetari i Nacional-Clirimtares, kur ai nuk ka qene i tille e keshtu me rradhe. Qe te mos kishte lajme te sigurta, nga Shqiperia me nje infrastrukture primitive, kjo ishte plotesisht e mundshme pas okupimit te plote te Ballkanit. Por, ky lloj kaosi, duke hequr koeficientet perkates, tregon edhe nje shperfytyrim te madh te te gjithe forcave. I vetmi konstatim, te cilin kujtimet e mbretit nuk e menjanojne, eshte se Nacional-Clirimtarja, (nje term sipas adjutantit, i shpikur nga Mustafa Gjinishi) eshte me perpara ne luften e saj me pushtuesin. Atje tregohet madje se edhe Partia e Ballit Kombetar eshte me afer Italise dhe mbeshtetet nga ajo dhe keshtu me rradhe.

Cilado, qofshin njohurite, qe sjellin informacionet e atyre diteve, duket se fillojme, qe te shikojme nje dritare tjeter. Kjo lidhet me ngjarjet e Luftes se Dyte, qe kemi pare deri tani ne ditet tona, dhe me kujtimet e botuara nga "Korrieri". B.an

Lidhja jone me Nacional-Clirimataren

Mbreti Zog tregon si u zhvillua Konferenca e Pezes dhe njerezit e saj

Te gjithe mergimtaret shqiptare te Jugosllavise kalojne ne Shqiperi. Kjo merret vesh plotesisht ne majin e vitit 1941. Per te mbajtur lidhjen e plote me te gjithe rrjetin e tyre caktohet nje punonjes shqiptar i Ambasades turke Gafurr Dibra. Nderkohe situata ne Evrope tregon ekspansionin e pandalshem te ushtrise gjermane. Ata pushtojne bazen me te madhe britanike te Mesdheut, qe ndodhet ne Krete. Eshte koha kur nacionalistet kane filluar qe te organizohen ne Shqiperi. Dhe, madje te shikohen perplasjet e para, qe te behen shume te thelluara me kalimin e kohes. Ne kujtime, qe ne kete periudhe mbeten pak te konfuzuara, tregohet largimi i papritur i Haxhi Lleshit drejt Nacional-Clirimtares, si edhe formimi i Ballit Kombetar. "Mit'hat Frasheri me shoke perpiqet qe te shpalle emrin e partise se tij, me programin e veprimit, por trembet nga italianet. Por, jo se kemi fakte te sakta. Mit'hati, vete rrin ne Tirane e jo ne male", thote adjutanti. Me sa duket, nga konfuzioni i histori-shkruesit, kemi elementet e pare te kaosit civil ne Shqiperi

Stamboll, 5 maj 1941

Per kete dite, adjutanti kujton se: Morem nje raport mbi Pellumb Lleshin prej Dibres se Madhe. Ai na lajmeroi, se: "Jemi te gjithe mire dhe gjalle. Mos u beni aspak merak se te gjithe shoket kane kaluar kufirin e kane hyre brenda ne Shqiperi. Ata jane bashkuar me te tjeret. Me vone, do t'ju shkruajme mbi te gjitha. Dhe, mos u beni aspak merak se jemi ne kontakt me te gjithe".

Diber 3 Maj 1941 Pellumb Lleshi

Kjo leter, vijon Selmani- na gezoi dhe menjehere iu paraqit Madherise se Tij Mbretit Zog nje telegram shifer ne Londer. Ne kete telegram thuhet se i gjithe personeli yne qe ishte ne Jugosllavi hyri ne Shqiperi fare mire. Ata jane bashkuar me te tjeret dhe tani u vume ne kontakt. Presim nje raport te gjere prej tyre, ku menjehere do ua parashtrojme. Ne kete menyre lajmerova edhe Shtatmadhorine Turke ne Stamboll. Kolonel Emin Akyni, u gezua shume qe kane kaluar e jane mire dhe per me teper qe ishin gjithmone ne sherbim e me moral te larte. "Vetem tani, kujton per ate moment adjutanti- jemi duke i lidhur me personin qe ruan Legaten Turke ne Tirane. Qe ka te drejte te impustoje letra sikur jane diplomatike. Per kete pune u ngarkua Gafur Dibra, qe ishte nenshtetas Turk".

Me poshte tregohet si do te funksiononte kjo skeme. "Kur u urdherua Z.Gafur Dibra, per t'u nderlidhur me ta ne Mat (se Gafuri njihej me te gjithe) fillimisht ky do te takohej me Jusuf Selmanin. Dhe, pastaj ai do te takonte edhe me te tjeret. Per kete qellim Gafurri bleu edhe nje pyll ne Mat, gjoja se po prêt dru per te transportuar ne Tirane. Keshtu, kjo pune duket se u rregullua me se miri".

Kolonel Emin Akyni, me kenaqesi, e pranoi qe Gafurri te marre persiper kete sherbim te rende dhe i tha kolonel Selmanit:"Neser do te niset nje person per t'ju derguar personelit ne Tirane, qe ruajne arshivat e Legates disa instruksione. Po ashtu edhe shpenzimet mujore. Do t'i jepni letrat si per Gafurrin dhe per te tjeret. Ky do t'ja dorezoje Gafurrit." Keshtu e falenderova, kujton adjutanti- dhe shkova e pergatita 10 letra per te gjithe ata qe ishin ne Jugosllavi e te tjeret. Me anen e kapiten Avni Derralles, ja dorezova kete personit, qe Avniu ma solli tek shtepia. Aty e porosita edhe per shume sende te tjera per Gafurrin. Pas kesaj, ai u nis per Tirane me aeroplan.

Stamboll 25 maj 1941

"Ne kete date, ne oren 9.30 te mengjesit me telefonon ne shtepi kolonel Emin Akyni, thote adjutanti. Ai me thote se: Kam nje lajm te mire per juve. Po, a po vini ketu? A te vije une atje.

Iu pergjigja se: Tani po vijme. Dhe bashke me Ministrin Asaf Xhaxhulin dhe Avni Derrallen shkuam. Atje, ai na priste dhe sa hyme ne zyre na ka dhene letrat prej Gafur Dibres".

Ne keto letra, ai me lajmeronte :

"Kane ardhur te gjithe shoket shendoshe e mire. Ata jane te bashkuar me te tjeret, por une ende nuk jam takuar me te gjithe, vetem me Jusuf Begun, Major Murat Bashen e Haxhi Lleshin e Profesor Mustafa Gjinishin ne liste. Brenda javes do te marr kontakte me te gjithe, se sic me thoje per kete qellim e bleva nje pyll ne Mat. Me Rahman Hysen jam perdite me ta. Kjo, sepse ai eshte ne lidhje me te gjithe. Mos u beni merak, se tani ata jane shume me mire se ne Jugosllavi, si me pune e te gjitha. Vetem se presin udhezime. Ju kam gjetur dy radio ushtarake, per te marre lajmet e jashtme".

Tirane 21 Maj 1941 Nderime te larta Gafuri

Menjehere, kolonel Husein Selmani kete leter e fotokopjoi dhe me nje raport te gjere, ja parashtroi Mbretit Zog ne Londer. Po ashtu, edhe nje kopje te perkthyer turqisht, ja dorezuam kolonel Emin Akynit. "Ai u kenaq se tepermi, kujton adjutanti- dhe na tha duke qeshur se: Ju edhe njerezit tane i paskeni vene ne sherbimet tuaja. Pastaj, me tha, se:"Ai personi, Gafur Dibra, qenka shume i afte dhe krejt i juaji. Madje, ka thene se edhe shpirtin e jap per Husein Selmanin".

"Po,- i thashe, kujton adjutanti,- eshte e vertete se kane qene gjithmone te mite. Ka ketu dy vellezer ne Sekerci dhe ata jane shume pasanike".

Stamboll 28 maj 1941

Gjermania sot mesyu Kreten duke leshuar parashutiste me aviacion shume te fuqishem dhe ka shkarkuar nje force te madhe parashutistesh. Ata kane okupuar nje pjese te madhe te Kretes dhe Flota Britanike Detare dhe Ajrore nuk ka patur mundesi t'i pengojne shkarkimet parashutiste. Luftimet behen ne shume vende nga ushtria greke dhe angleze. Por, gjermanet perparojne me shpejtesi. Thuhet se brenda dy diteve do te okupohet i gjithe Ishulli i Kretes prej gjermaneve.

Me daten 3 Qershor 1941, Ishulli i Kretes u okupua krejtesisht nga ushtria gjermane. Thuhet se me zor te madh ka mundur te shpetoje pa u kapur nga gjermanet, Madheria e Tij Mbreti George II i Greqise. Arsyeja ishte se gjermanet kishin shkarkuar gjithekund. Per kete arsye, Mbreti George II me gjithe Qeverine Greke shkuan ne Aleksandri te Egjyptit.

Renia e Kretes ka shkaktuar nje buje te madhe. Arsyeja ishte se nuk besohej qe Kreta te okupohej. Kjo ishte baza me kryesore e Flotes Britanike ne Mediterrane, thuhet ne kujtimet mbreterore. Dhe, per me teper, me ato male shkretira, kjo nuk ishte menduar kurre se do te okupohej. Ky pushtim thuhet se leshon edhe brigjet egjyptiane, si edhe veshtireson lundrimin per Afrike dhe Azi. Edhe Ballkani sot per sot mbaroi, shkruan ne kujtimet e tij Mbreti. Te shohim te ardhmen. Eshte e vertete qe Anglo-Sanksonet luften qind per qind e kane te fituar, por kjo mund te zgjase 2-3 vjet dhe Gjermania, si ne luften e pare, do te leshoje armet. Dhe fitorja eshte e demokracise.

Tani, si Mbreti Pierr II i Jugosllavise me Qeverine e tij Jugosllave dhe Mbreti George II i Greqise me Qeverine Greke, ndodhen ne Aleksandri te Egjyptit. Thuhet se te dy mbreterit kane mundesi qe te shkojne ne Londer. Kjo per arsye sepse ushtrite, si jugosllave dhe ajo greke, u dorezuan tek gjermanet.

E gjithe shpresa varet tek Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Kjo akoma nuk ka hyre ne lufte, por pritet dite ne dite dhe po pergatitet ne mase te gjere. Sigurisht, ne ate kohe, edhe Rusia ka per ta prishur paktin e mossulmimit me Gjermanine dhe ajo do te jete ne lufte kunder gjermaneve. Dhe, kjo humbje e kesaj lufte, do te jete shume me e rende, qe do te pesoje populli trim gjerman, se ajo e 1918.

Ne Londer dhe shume vende te Britanise se Madhe behen bombardime te renda dhe me deme. Por, populli anglez, gjakftohte aspak nuk tundet. Ai eshte i sigurte ne fitoren e fundit e po pergatitet ne masa te gjera. Se rezervat anglo-saksone jane aq te medhaja, sa per cdo vit vijne duke u zmadhuar e jo duke u pakesuar si ajo gjermane.

Stamboll 16 qershor 1941

Me kete date kolonel Husein Selmani, merr nje leter nga Gafur Dibra ku ky i fundit e lajmeron : "Kam qene ne Viqe, ku takova Jusuf Begun, Haxhi Lleshin, Profesor Mustafa Gjinishin, Major Murat Bashen, Sul Kurtin, kapiten Hamza Drinin, Ibrahim Farken e shume oficere te tjere. Dy dite kam ndenjur me ta ne Viqe. Ata me thane me ju vu ne dijeni:

"Te gjithe kemi ardhur mire. Vetem N/kolonel Kucuk Ullugaje nuk deshi te vije. Ky duket se u bashkua me gjermanet. Po bisedojme per nje organizim me te gjere, natyrisht ne lidhje me koherat e sotme per te qene te gatshem per t'u nderlidhur me britaniket. Kur do te na jepni udhezime ju, do veprojme sepse pa urdher asnje veprim nuk bejme.

Me ne, paten ardhur edhe Major Oklli Hill englez. Por, ky kaloi me Qazim Kokoshin dhe Gani Kryezine e Abas Kupin nga Shala. Ata flitet se i kane marre 8000 napolona ari po nuk dihet. Ai tani qendron me Gani Kryezine dhe nuk jemi ne kontakt me ta. Abaz Kupi ka ardhur ne Kruje, po nuk jemi gjithashtu akoma ne lidhje me ta.

Profesor Mustafa Gjinishin dhe Ibrahim Farken do t'i dergojne per t'u takuar me Myslim Pezen ne Peze te Tiranes. Pasi, te bisedojne dhe me Myslimin do te fillojne nje organizim me te gjere. Pastaj, gjithe se bashku, do t'ju paraqesin nje raport me te gjithe detajet.

Te gjithe jane te bashkuar sic kane qene ne Jugosllavi dhe pjesa me e madhe jane ketu ne Mat. Sepse ky eshte vendi me i sigurte per cdo mbledhje dhe ushqime. Prape, ma perseriten qe nuk na luante asgje, sepse si Greqia dhe Jugosllavia jane te okupuar, e per veprimet tonat nuk na pengon asgje. Ne do te organizohemi me se miri, ku tani na u bene shoke dhe Greqia e Jugosllavia, e kur Mbreti yne i dashur ta shohe kohen opportune ne jemi te gatshem me mire se kurdohere. Rrofte Mbreti sa malet e Shqiperise e jemi kryelarte.

Mbetemi gjithmone ne udhezimet e ndritshme pasi dhe posta u rregullua me anen e miqve te medhenj turq. Kjo edhe me anen e Gafur Dibres, i cili eshte personi me i besueshem dhe ka te drejtat e valixhes diplomatike turke. Te gjithe, me shpirt, ju urojme shendet te plote e ju perqafojme me shume nderime: Jusuf Selmani, Haxhi Lleshi, Mustafa Gjinishi, Sul Kurti, Major Murat Basha, Hamza Drini, Ibrahim Farka, Rahman Hysa, Abdullah Ymeri e te tjere.

***

Ju lutem merrni edhe nderimet e mia me te permalluara. Na ka marre malli saqe nuk mund te pershkruhet e ju plotesofte Perendia te gjitha deshirat. Jemi gjithmone ne dispozicionin tuaj dhe popullin e madh e te vogel e keni me vete. Me pyesin gjithandej".

Tirane 12 Qershor 1941 I Zoteris Suaj, Gafuri

Menjehere, shkruan adjutanti- tekstualisht kete leter ja parashtrova Madherise se Tij Mbretit Zog, ne Londer.

"Po ashtu, te perkthyer ne turqisht dhe Shtatmadhorise Turke ne Beyogllu dhe pikerisht kolonel Emin Akynit per sherbimet e Gafurrit. Me vone i prezantova vellane e Gafurrit, Abdyl Vehapin ne Sekerci. Ky kishte te gjitha magazinat e te gjitha hejve toptanxhi dhe e urdherova, qe kur te me sillte mua ushqimet mujore, ato t'ja dergonte edhe kolonel Emin Akynin per respekt".

Stamboll 26 korrik 1941

Gjermania, sot, mesyu Rusine me nje furi te madhe. Thuhet se ka perparuar ne shume vende brenda kufirit Rus-Ukrainas. Por, sidoqofte tani u ndryshua krejtesisht gjendja e luftes. Madje edhe Ëiston Churchill, tani, e pi cigaren me qejf dhe e sheh fitoren qind per qind. Edhe, nuk "i behet me vone", per bombardimet gjermane ne Londer, qe kane vrarere gra, femije e pleq, neper rruget e Londres.

Ushtria gjermane perparon me nje shpejtesi shume te madhe kunder Rusise dhe flitet se Armata e trete ruse ne Bas-arabia, Mareshall Boudini me gjithe armet, i eshte dorezuar gjermaneve. Ai eshte rrethuar prej motorize gjermane dhe thuhet se edhe ushtria rumune ka marre pjese ne ndihmen gjermane.

Stamboll 28 korrik 1941

Madheria e Tij, Mbreti Zog ju dergon nje telegram nga Londra kolonel Husein Selmanit dhe Ministrit Asaf Xhaxhulit ne Legaten Shqiptare Stamboll. Ky eshte telegrami:

"Kam marre raportet e juaja stop. Duhet te jeni te bashkuar me shoket ashtu si me shkruani stop. Ju kam shkruar edhe atyre stop. Koha kerkon pune e jo grindje stop. Pres sa me pare bashkepunimin, sic me shkruani stop. Kam shprese se per se shpejti t'ju dergoj udhezimet stop. Sa me te ngushta lidhjet stop. Kam per t'ju derguar udhezimet edhe per ata ne Shqiperi stop. Pres nje raport te perbashket e sic me thoni stop. Te fala".

Londer 28 Korrik 1941 ZOG I

Gati nje vit me vone

Stamboll 15 gusht 194

Me kete date, kujton adjutanti,- mora nje raport nga Shqiperia ku na lajmerojne keshtu:

"Beme nje mbledhje ne Mat, ku merrnin pjese gjithe ne mbledhje: Sul Kurti, Abas Kupi, Jusuf Selmani, Profesor Mustafa Gjinishi, Major Murat Basha, Major Jahja Caci, Dyleman Cela, Dyle Beg Allamani, Jusuf Beg Cela, Hafus Hasa, Hamza Drini, Rahman Hysa, Ibrahim Farka, Kros Ali Xheka, Bilal Kola, Halil Keta, Selman Mema e shume delegate te tjere prej te gjitha vendeve.

Ne kete mbledhje u moren ne bisedime mbi mbledhjen qe po behej ne Peze te Tiranes ne qendren e Myslim Pezes. Kjo mbledhje ka marre emrin "nacional-clirimtare" dhe me kete emer e ka pagezuar Profesor Mustafa Gjinishi.

Tani, na lajmeruan se edhe pjesa e Jugut me Mit'hat Frasherin ne krye, kane deklaruar nje parti me emrin "Balli Kombetar". Keshtu, edhe nga ne, u pa e arsyeshme qe te dergojme nje perfaqesi tonen ne kete mbledhje, ku aty kane per t'u diskutuar gjithe sa u perket problemeve te nje bashkimi kombetar kunder okupatorit fashist, si edhe nderlidhesit ne mes veprimeve.

Si delegat tonet per te marre pjese ne kete mbledhje ne Peze, ne kemi caktuar: Sul Kurtin, Abas Kupin, Jusuf Selmanin, Dyle Celen, Major Murat Bashen, Hafus Hasen, Major Jahja Cacin. Nga ana monarkiste dhe nga Balli Kombetar jane: Mit'hat Frasherin, me 5 shoket e tij. Nga komunistet jane: Omer Nishani, Liri Gega, Enver Hoxha, Mendar Shtylla, Hysni Kapua e Frederik Noci. Nga Nacionalclirimtarja: Myslim Peza, Mustafa Gjinishi, Spiro Moisiu, Baba Faja dhe Shefqet Beja. Sic na kane lajmeruar, ne bisedimet qe do te zhvillohen ne kete mbledhje, ne eshte se nuk do te mbeten dakort ne nje parti te perbashket kombetare atehere ne do te jemi ne kontakt me shume persona qe nuk jane ne male me anen e Gaqi Goges. Ndersa ne Tirane jane Sali Vuciterna, Rauf Ficon, Teki Selenicen dhe Omer Beshirin, ndersa ne Shkoder jane Xhemal Naipi, Tef Curanin, Salih Mytija dhe te tjere. Kurse ne Jug jane Javer Rushiti, Bilal Nivica, Sadik Shaska, Selim Damani, Neshet Kolonjen, Teki Xhindin e te tjere. Po ashtu ,me anen e Qemal Shtines, jemi te nderlidhur me keto te Jugut.

Me te gjithe keta, jemi ne bisedime te perditshme. Qe te studjohen ne interesin tone te pergjithshem: se a eshte me e nevojshme qe dhe ne te kemi nje emer Partie, ose jo?! Keto bisedime vazhdojne, por pritet perfundimi i Pezes. Atehere, do te vendoset prej ketij Keshilli pergjegjes. Dhe, natyrisht pervec Oficereve, qe jane pergjithesisht Monarkista te Mbretit Zog I, por edhe populli mbare pothuajse 70 perqind jane Mbreteror per Zogun I. Te bashkuar me ne.

Nga italianet, thuhet ne kete lajmerim, qe citon adjutanti- nuk behet ndonje ndjekje e madhe. Sidomos ne malesi kundershtaret e Italise rrijne lirisht pa asnje pengese. Dhe, per te jetuar jemi fare mire. Po merremi me organizimin e gjere, sepse ne kemi elementin me te vlefshmin dhe shumicen. Me e organizuara sot eshte nacional-clirimtarja, qe e ka organizuar Profesor Mustafa Gjinishi e tani edhe Haxhi Lleshi e Mustafa Kacaci e Faik Shehu jane vene ne partine Nacional-Clirimtare. Por, si Mustafa Gjinishi dhe Haxhi Lleshi, rrijne me teper tek Jusuf Selmani.

Pasi te kthehen nga mbledhja e Pezes shoket do t'ju paraqesin nje raport me te gjitha hollesirat se si u bisedua dhe qysh u perfundua. Si edhe pretendimet e Mithat Frasherit si edhe ata te Omer Nishanit, qe jane dy tendenca te ndryshme me ne. E sa i perket Myslim Pezes e Mustafa Gjinishit e Haxhi Lleshit, edhe keta jane ne ate parti, por jane ne harmoni me ne, e jo te shkeputur. Per sot ndalohemi duke pritur udhezimet tuaja. Ju perqafojme me shume respekt: Rrofte Mbreti.

Sul Kurti, Murat Basha, Mustafa Gjinishi, Haxhi Lleshi, Jusuf Selmani, Sali Llani, Dyle Allamani, Dyle Cela, Jusuf Cela, Hamza Drini, Ibrahim Farka, Qemal Shtina, Rahman Hysa, Bilal Kola, Halil Keta e te tjere.

Ju lutem merrni si gjithmone nderimet e mia me te mira gjithmone I Zoterise Suaj.

Tirane 11 Gusht 194 Gafuri

Kolonel Husein Selmani, kete raport, ja parashtroi menjehere Madherise se Tij Mbreti Zog ne Londer tekstualisht. Nga ana tjeter, ai edhe kerkon udhezime. Po, te njejten gje, ja dergoi ne turqisht Zyres Turke ne Beyogllue, per dijeni.

"Tani kemi humbur te gjithe kontaktin me Kryeministrin Koco Kota, thote ai. Ky ka mbetur ne Athine, por nuk dijme se c'behet, se ky nuk iku me Qeverine Greke per ne Krete dhe tani ne Aleksandri. Ne te vertete nuk jemi ne dijeni, se pse nuk u largua. Ose e vertete ishte nje panik i madh, i cili nuk mundi te hyje ne kontakt me Qeverine Greke. Po e kerkojme dhe nuk e gjejme. Gjithashtu, edhe Madheria e Tij Mbreti Zog na kerkon se ku ndodhet dhe adresen e tij na urdheron, qe ta gjejme. Duhet qe te hyjme ne kontakt me te, por deri tani nuk kemi asnje dijeni se ku ndodhet dhe si eshte. Natyrisht do te jete i fshehur. Po, perse nuk ka shkuar ne Ambasaden Turke ne Athine, sepse aty do te qendronte i sigurte".

Ky eshte nje opinion i ketyre kujtimeve, per keto dite: Tani pasi hyri Gjermania ne lufte me Rusine, grupet komuniste si ne Shqiperi, Greqi e Jugosllavi do te marrin nje hov te gjere. Duhet thene se kjo eshte doktrina e tyre dhe ata bashkohem kudo te cdo nocioni qofshin. Duhet thene se deri tani ne Shqiperi komunistet rrinin te fshehte e tani na dalin si Omer Nishani e Enver Hoxha me shoke. Dhe, ka posibilitet te prishin organizimet nacionaliste, shkruhet me poshte.

Madheria e Tij Mbreti Zog I ne bisedime te parreshtura si me Britanine e Madhe po ashtu me te gjithe shqiptaret ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes me Faik Konicen, Imzot Fan Nolin e te tjere kane konluduar per te mundur qe te hyjne ne kampin Aleat. Pasi tani edhe Greqia ashtu si edhe Jugosllavia u bene shoket tane. I gjithe Ballkani ndodhet i okupuar nga gjermanet.

Gjithnje priten zhvillime te reja, por me interesante eshte kjo e jona. Qe kemi mbetur te panjohur ne kampin aleat si edhe ne Lidhjen e Kombeve. E, tani kujtojme se te gjitha ato pengesa qe ndalonin kete njohje u shtuan. E para Italia Fashiste eshte ne lufte me Britanine e Madhe. Nuk ka me ate shprese Britania si me pare, qe ta terhiqte prej Gjermanise. Po ashtu, si Greqia dhe Jugosllavia, u okupuan njesoj si ne. Qe, ne kemi qene te paret viktima e kesaj lufte kjo dihet ashtu si shpresohet qe te realizohen edhe te drejtat tona. Ushtria gjermane perparon gjithandej ne token ruse, por edhe ruset po luftojne si ne Leningrad, po ashtu edhe ne vijat e Moskes. Thuhet se Mosken do ta lirojne nga popullata por vete Stalini nuk luan nga Moska. Madje, eshte vete gjithnje ne krye te ushtrise sovjete.

Flitet se: Dimri ne Rusi ka filluar qysh tani po s'eshte i forte. Ruset po organizohen me forca te reja mes Uraleve, ku aty presin dimrin e madh qe t'i bejne mesymje gjermaneve qe tani jane ne afersite e Tules, Kercit mbi Krime. Gjithandej ruset, ne terheqje, kane rrenuar cdo gje: ura, shtepia, rruge e gjithshka, per t'i dhene pengesa perparimeve gjermane, qe jane hapur aq shume.

Tani u vertetua se edhe Rumania u be aleate me Gjermanine dhe ushtria rumune lufton bashke me ate gjermane ne Krime.

Verejtje

Mbreti Zog, me ane te ketij memorandumi, i drejtohet autoriteteve greke, duke shfajsuar vendin e tij, per ngjarjet qe sollen Luften italo-greke. Dhe, kjo situate, i thote ai, eshte bere e mundur kur Shqiperia eshte pushtuar dhe toka e saj eshte perdorur per nje agresion ndaj shtetit fqinj.

Mbreti revokon situaten e Shqiperise dhe ben nje parelilezem me ngjarjet e Greqise. Ai ben nje apel per te bashkuar forcat, se Shqiperia ka nje territor te pershtatshem per te luftuar kunder fashisteve. Dhe, neqoftese Fuqite e Medha, do te shikojne mbeshtetjen qe Greqia i jep Shqiperise, kjo do te thote qe ato te jene edhe shume me te vemendshme ndaj te dy popujve, keshillon ai. (shenim i redaks.)

MEMORANDUM

A l'occasion de la prochaine reunion de la conference interalliee et inspire des huits points de la declaration de l'Atlantique j'ai l'honnour d'attirer l'attention de votre Gouvernementsur ce qui sut.

1-L'Albanie a ete la premier victime, en Europe, d'agression non provoquee de la part de l'Italie fasciste le 7 Avril 1939. Elle a ete la premiere a opposer l'agresion par la force malgre que les moyens modernes de defense lui faisaient completement defaut le people Albanais depuis continue a resister de toutes ses forces contre l'envahisseur.

Le 10 Juin 1940 jour de l'entrée en guerre de l'Italie, la Legation Royale de Albanie a Paris (reconnue commem telle par le Gouvernement Francais) a renouvele publiquement la declaration d'apres laquelle un etat de guerre existe entre l'Itallie et l'Albanie.

La 28 Octobre 1940 lenedemain de l'attaque italienne contre la Grece, agissant en ma aualite constitutionnnelle et en accord avec mon Gouvernment j'ai offert a Son Excellence Monsieur le Ministre de Grece a Londres la collaboration de mon Pays contre l'ennemi commun une offer semblable a ete faite en mon non a Son Excellence Monsieur le Ministre de Yugoslavie a Londres, le lendemain de l'attaque Germano-Italiano, contre son Pays.

2-L'Albanie, comme d'autres Pays envahis, possede en dehors, du territoire national des organs constitutionnels, legalement designes par le people albanais et rconnus internationalement; Votre Pays a notre connaissance, n'a jamais reconnue les resultants de l'agression italien contr mon Pays. L'Albanie est toujours member de la Societe des Nations. Le travestissement constitutionnel opere par l'Italie ne peut pount changer la situation juridique ni l'apdreciation morale de la situation de fait.

3-Sous ces conditions, en ma qualite de representant legal de l'Albanie j'ai l'honneur de prier Votre Excellence de bien vouloir examiner avec son Gouvernement et ses allies (auxquels une note semblable a celle ci a ete addresses ce jour meme) la situation de l'Albanie et la possibilite de lui donner l'occasion de jour son role dans la lutte contre l'ennemi commun.

Ni la morale internationale, ni ledroit des gens, ni l'opportunite politique du moment et, encore moins, des consideration d'ordre materielle, ne peuvent justifier un traitement differentiel pour l'Albanie de la part des Puissances Allies.

Mon Pays veut et peut render des services a la cause commune; l'application des principes acceptes pour tous les Pays envahis, sans faire aucune exception pour l'Albanie enlevera un puissant argument a la propagande ennemi.

4-Je suis certain que representant lui-meme un people qui souffre et lutte Votre Gouvernement comprendra les droits du peueple Albanais; luttant pour le triomphe de la justice internationale et d'une Paix juste et durable Votre Gouvernement prendra, je l'espere, les measures necessaries pour que cette justice et cette Paix ne soient pas niees a un people qui ne demande qu'un petit encouragement pour accentuer sa lutte.

Il trouvera cet encouragementent apprenant que ses representants legaux onttrouve leur place parmi ceux des autres peoples souffrant et luttant comme lui. L'opinion publique mondiale trouvera dans cette politique la preuve irrefutable que Alles luttent pour un ideal et pour des principes qui ne souffrent pas d'axception.

Avec cet espoir je vous prie d'agreer, Monieur... l'expression de ma plus consideration.

London 23 Septembre 1941 ZOG I

Roi des Albanais

Shenim (2)

Meqe Memorandume e nota, jane me qindra saqe per t'i shkruar duhet vetem per ato nje volum, per kete nuk po i botojme ne keto kujtime te gjitha, citohet adjutanti.

Verejtje

Ne nje leter te ngjashme, mbreti Zog i drejtohet Franklin Ruzveltit duke i treguar per vendin e tij. Dhe duke i kerkuar mbeshtetjen e tij ndaj popullit te varfer shqiptar. Ai i kerkon atij, qe ai te interesohet per te Drejtat e popullit shqiptar, por edhe per shume gjeram, te cilat lidhen me te ardhmen e popullit te tij. (shenim i redaks.)

Monsieur le President,

Inspire des huits points de la declaration de l'Atlantique, j'ai l'honoeur d'attirer l'attention de Votre Excellence sur ce qui suit:

1-L'Albanie a ete la premiere victime, en Europe, d'aggression non-provoquee de la part de l'Itallie fasciste le 7 Avril 1939.

Elle a ete la premire opposer l'agresion par la force malgre les moyens modernes de defense lui faisaient complement defaut; le people albanais, depuis, continue a resistere de toutes ses forces contre l'envahisseur.

Le 10 Juin 1940 jour de l'entres en guerre de l'Italie, la Legation Royale d'Albanie a Paris, reconnue comme tell par le Gouvernement Francais, a renouvele publiquement la declaration d'apres laquelle un etat de guerre existe entre l'Albanie et l'Italia.

Le 28 Octobre 1940 lendemain de l'attaque Italienne contre la Grece, agissant, en ma qualite constitutionelle et en accord avec mon Gouvernement, j'ai offert a Son Excellence Monsieur le Ministre de Grece a Londres la collaboration de mon Pays contre l'ennemi commune. Une offer semblable a ete faite en mon nom a Son Excellence Monsieur le Ministre de Yugosllavie a Londres, le lendemail de l'attaque Germano-Italienne contre son Pays.

2-L'Albanie, comme d'autres Pays envahis possede en dehors du territoire national des organs constitutionnele, legalment designes par le people albanais et reconnus internationalement; Votre Apys, a notre connaissance, n'a jamais reconnu les resultants, de l'agression italianne contre mon Pays, l'Albannie est toujours member de la Societe des Nations.

3-Sous ces conditions, en ma qualite de representant legal de l'Albanie, j'ai l'honneur de prier Votre Excellence de bien vouloir examiner la situation de l'Albanie et la possibilite de lui donner l'occasion de jouer son role dans la lutte contre l'ennemi commun des democraties.

Ni la morale internationale, ni ledroit des gens, ni l'opportunite politique du moment et, encore moins, des considerations d'ordre materielle, ne peuvent justifier un traitement differentiel pour l'Albanie de la part des Puissances Allies.

Une note semblable a celle-ci a ete addressee aux poussances reunites a la Conference Interralliee de Londres. L'interet activ que Votre Grand Pays prend dans ce conflict mondial lui donne certainement le droit et lui impose le devoir de voir a ce que la justice internationale soit egale pour toutes les nations.

Mon Pays veut et peut render des services a la cause commune; l'application des principes acceptes pour tous Pays envahis sans fair une exception pour l'Albanie enlevera un puissant argument a la propagande ennemi.

4-Je suis sur que representant un people libre l'Gouvernement des Etats Unis comprendra les droits du people albanais; luttant pour le triomphe de la justice internationale et d'une Paix juste et durable Votre Gouvernement prendra, je l'espere, les measures necessaries pour que cette justice et cette Pais me soient pas niees a un people qui ne demande qu'un petit encourageeument pour accenteur sa lutte.

Il trouvera cet enccuragement en apprenant que ses representants legaux sont mis sur le meme regime que cuex des autres peoples souffrant et luttant comme lui. L'opinion publique mondiale trouvera dans cette politique la preuve irrefutable que les demokraties luttent pour un ideal et pour des principes qui ne souffrent d'exception.

Avec cet espoir je vous prie, Monsieur le President d'agreer l'expression de ma plus haute consideration.

Son Excellence Monsieur Franklin Roosvelt, ZOG I

President des Etats Unis d'Amerique Roi des Albanais

Ëashington

London le 23 Septembre 1941

Embassy of the London 2 October 1941

United States of America

My dear Mr.Ministre

Thank you so much for your letter of September 23th enclosing a letter from His Majesty to the President. Accordingly, it affords me, I assure you, the greatest pleasure to transmit His Majesty's communication at the earliest moment.

May I not take this occasion to reiterate, in behalf both of Mrs.Biddle and myself, an expression of our appreciation of our delightful and interest in visit with Their Majestyes also to thank you so much for your kindness and thooughtfunnes of us.

With kindest regards, my dear Mr.Minister, and with every good wish, I am.

Son Excellency Yours very sincerely

Monsieur Sotir Martini Antony Biddle

Minister de la Cour d'Albanie American Embassy

Ric Hotel, London, Ë.I.

Stamboll 25 shtator 194

Ja cfare kujton per kete dite adjutanti: Sot morem nje raport nga Shqiperia, ku na deklarojne se: ne mbledhjen e Pezes, nuk u realizua nje bashkepunim ne mes te grupeve te ndryshme. Arsyeja ishte ngaqe Nacional-Clirimtarja, ishte me e organizuara, dhe kishte filluar nga veprimet e saj. Ajo kishte nje program qe nuk pajtohej me programin tone dhe ajo kerkonte me insistim kryesine. Madje, edhe nuk u arrit ndonje marreveshje si bashkim Kombetar. Arsyet e mosbashkimit jane:

Meqenese me Nacional-Clirimtaren, nuk mund te merremi vesh sepse ky ka nje program te veshur prej 3 grupesh te ndryshem, nacionaliste, socialiste, komuniste. Duket se per kete here u shperndame pa nje perfundim. "Por, e kane lene qe te mendojne dhe te gjejne nje menyre bashkimi per me vone".

Mbledhja e Pezes dhe kembengulja e nacionalclirimtares me nje program te tille; kjo na detyron qe edhe ne te marrim masa te shpejta per nje organizim me te persosur me kuadrot tona ne gjithe viset e Shqiperise. Duhet thene, vazhdon adjutanti- se disa shoke jo te deklaruar deshirojne qe te bashkepunojne me nacional-clirimtaren. Tani jemi ne bisedime me shoket, si ne Tirane, Shkoder, Elbasan, Gjirokaster, e te tjera vende.

Haxhi Lleshi me nje ndeshje te befshme qe pati me nje patrulle italiane ne Prat te Selishtes, mori nje plage ne kembe po menjehere e shpetoi Jusuf Selmani me njerezit e tij dhe e terhoqi menjehere ne Vike. Aty, u mjekua me mjeket e vendit dhe e shendoshen fare mire brenda dy javeve. Tani eshte fare mire. Keta si Haxhi Lleshi dhe Profesor Mustafa Gjinishi, rrinin ne Mat tek Jusuf Selmani. Dihet se keta benin pjese ne partine nacional-clirimtare dhe se Gjinishi, e kishte pagezuar kete parti me kete emer dhe madje ishte komisari politik i saj. Ata ishin miq te Myslim Pezes, ku ai ishte i deklaruar si kryetar i kesaj partie. Dhe ne keta, personi qe luante nje rol ishte Mustafa Gjinishi. Madje, ai ja kishte mbushur mendjen edhe Haxhi Lleshit. Keto ende nuk jane te deklaruar se jane shkeputur prej nesh gjithnje mbahen me ne.

Mit'hat Frasheri me shoke perpiqet qe te shpalle emrin e partise se tij, me programin e veprimit, por trembet nga italianet. Sic duket, por jo se kemi fakte te sakta. Mithati, vete rrin ne Tirane e jo ne male. Ata jane ne grindje me Nacional-Clirimtaren, dhe flitet se do ta luftojne me shtytjen italiane, por kjo flitet dhe jo nje fakt i vertete, por me vone do te kuptohen. Tani duke mos pasur te reja te tjera, e per here mbetemi ne udhezimet tuaja sa me pare. Dhe presim kohen e volitshme. Sa i perket nje bashkimi e nje organizimi vellazeror ne jemi duke bere cmos. Por, me ne fund, ne do te organizohemi me tanet. Jemi krejtesisht superior prej te dy grupeve te tjera dhe ju parashtrojme pershendetjet me te sinqerta. Rrofte Mbreti.

Njoftimi eshte cituar nga Gafurr Dibra

Tirane 18 Shtator 1941 Ne emrin e te gjitheve

Me nderime Gafuri. D.v.

Haxhi Lleshi i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit, nga Shelliu i Matit pas aksidentit qe i ndodhi me nje patrulle italianesh, ku thote tekstualisht:

"I dashuri Husein Beg. Jam bashke me Jusuf Begun. Une para 2 javesh pata nje perpjekje duke kaluar Bufllen me ardhe ne Selishte. U poqa me nje patrulle italianesh e shqiptaresh dhe ne pushket e para mora nje plage ne kembe mjaft te rende, saqe nuk munda te ec. Kisha 3 shoke me vete dhe ata me moren e me futen me nje pyll. Menjehere, i dergova fjale Jusuf Begut ne Vike dhe me derguan Rahman Hisen, Ramadan Biben, Halil Xhaferrin e me moren e me derguan ne Shellie, ne shtepine e Bajram Cekes. Ata me vune te me lidhi kemben Dalip Xhoken, i cili ka ndenjur me mua derisa u shendosha, dhe sot qe po shkruaj kete leter eshte perseri ketu. Jusuf Begu vjen cdo dy dite dhe eshte fare mire.

Husen Beg te gjithe jemi mire. Aqifin e Himcen i kane internuar ne Elbasan, po jane mire ketu. Deri sa te vini ju, ju presim te gjithe. Ne nuk merremi vesh njeri me tjetrin, se jemi te gjithe hiska. Do te donim te ishim sic kemi qene ne Jugosllavi, pra te gjithe te bashkuar per Atdhe e Mbret. Gjithsesi, prape jemi te bashkuar, duke perjashtuar nje pakice qe nuk jane kurkushi. Pra, une, Faiku, Myslimi e Gjinishi, jemi te bashkuar, edhe Spiro Moisiu. Vetem se presim nje ore e me pare te vini ju. Une gjithnje jam ne Mat me Jusuf Begun po me te tjeret nuk mirrem vesh. Pres leter prej jush. Mua me Jusuf Begun e me njerezit tuaj kurre nuk me ndan gje deri ne vdekje. Po, ashtu Faiku e Akif, Himcja e Myslimi, Gjinishi e Spiro Moisi.

Per kete here e lashe me kaq, kemi shume te fala prej Hisen Skures prej Ali Krosit, prej Bajram Cekes, e Dalip Xhokes, Ramadan Bibes. Jane ketu me mua. M'i ka lene Jusuf Begu,qe e kam Birazer. Sepse jeten time ai ma ka shpetuar dhe jo italianet. Po Hasmit e mi me kishin zhdukur. Kete radhe nuk kam tjeter, vetem te me dishe si Sofen.

Me kete, ju jap te falat e mia e duke lutur Zotin qe te jeni me shendet te mire e t'ju shohim sa me shpejt ketu ne mes tone".

Shellie 2 Tetor 1941 Miku juaj me bese

H.Lleshi. d.v.

Kapiten Dylejman Cela, kur u kthye nga Mbledhja e Pezes ishte pak i lodhur. Dhe, per te pushuar pak u ndalua ne nje shtepi te nje mikut tij ne Patin. Kur u permiresua, nje nate ka shkuar ne shtepine e vet. Por, aty e kane diktuar dhe italianet me nje detashment e kane rrethuar ne shtepi. Dhe, duhet thene se pas 4 ore luftimi ky doli jashte. Aty ne ndeshjet e para mbeti i vdekur dhe ky ishte anetar Mbreteror.

Tirane 4 Tetor 1941

Nderime te larta

Gafuri

Nje pjese nga korrespondenca origjinale e Zogut

Lidhja e Myslym Pezes me Prefektin Qazim Mulleti

Mashtrimi, sipas zogisteve, i Nacional-Clirimtares dhe percarja e vete zogisteve

Telegramet e Faik Konices drejtuar mbretit te tij

Kush i ndihmoi komunistet, qe te ishin me perpara ne pergatitjet e luftes dhe si munden ata, qe te ngriheshin mbi te gjitha fraksionet e tjera politike. Adjutanti pretendon se kjo u be fale ndihmes jugosllave, qe ishin pas cdo veprimi te komunisteve. Ishin keto ndihma me te cilen u arrit, qe komunistet te triumfonin mbi te gjitha grupet e tjera.

"Mbreteroret nuk kane asnje armiqesi, kujton adjutanti,- as me nacional-clirimtaren, as me Ballin, por asnjeren ane nuk ndihmojne kunder tjetrit, e bile ne kemi miqte tane ne ate te nacional-clirimtares. Por, ata nuk na kerkojne ndihme. Por, edhe me na kerku nuk ju japim, se ne kurre nuk hyjme ne vellavrasje me shqiptaret. E bile sikur mos te kishin qene organizatoret e huaj britanike, amerikane, ruse dhe jugosllave, ne mund t'u hynim ne mes per t'i pajtuar. Sot, ata nuk i lejne, edhe me dashte".

Shqiptaret dhe percarja

Sikur te jete nje substance kimike lehtesisht e tretshme, keshtu duket se i ndodh edhe levizjes zogiste, mire te organizuar, ne periudhen e Luftes nacional-clirimtare. Ne qoftese emrin e kesaj te fundit do ta perdorim si konvencion, atehere nje gje eshte e sigurte, qe levizja e saj, prej kohesh e organizuar ne Jugosllavi dhe ne Turqi, per nje moment shkermoqet. Kjo fale organizimit te grupeve te tjera dhe bashkimit te befasishem te shume elementeve Zogiste, me grupet e tjera. Kete adjutanti i mbretit, kujtimet e te cilit zene vendin me te madh nga ajo qe besohet se eshte trashegimi e Lartmadherise, fillon e thote me dhimbje. Referuar letrave qe vijne nga Shqiperia duket se te gjithe fraksionet behen indiferente per levizjen, por nderkohe nuk hezitojne qe te pranojne shume nga zogistet per te drejtuar dhe per te organizuar. Nderkohe, qe vete Zogistet e kane te veshtire qe te organizohen.

Ne kujtime, lakohet shpesh emri i Myslym Pezes, Mustafa Gjinishit, Haxhi Lleshit e Spiro Moisiut. Si, disa nga ish-njerezit e mergates shqiptare, ata do te behen disa nga emrat me te njohur te levizjes nacional-clirimtare. Por, ajo qe mbetet me e cuditshme, eshte eklipsimi i shume figurave te tjera, mes tyre edhe ketyre te fundit, per interes te rritjes te shume figurave te tjera, qe 'shporren' fashizmin nga Shqiperia. Kushdo, qofte figura e vertete e Luftes kunder fashizmit, nje gje eshte e dhimbshme, percarja qe haset kudo ne mes te zhvillimit te historise shqiptare. Kete e ndjen, ne kujtimet e botuara nga 'Korrieri' nga organizmi dikur i mire i Zogisteve, qe katandisen, qe te mos merren vesh as me njeri-tjetrin. Apo me grupet e tjera, ku ne kujtimet e Mbretit, per here te pare, pranohet se ata bashkepunojne, qofte edhe me italianet kunder Shqiperise. Per te gjitha nuk ka menyre me te mire sesa te provosh nje emerues te perbashket kombetar, qe mbetet e plazmuar tek shprehja lapidar e Faik Konices: " Armiqte e shqiptareve jane vete shqiptaret". B.an

Nje pjese e korrespondeces time

Adjutanti Selmani rrefen si u percane dhe si u bashkuan me komunistet Zogistet

Ashtu si nuk e mendonin Zogistet, shume nga luftetaret e Monarkise, u bashkuan me nacional-clirimtaren, ku rolin kryesor e kishin padyshim komunistet. Nje leter e ardhur, nga Shqiperia tregon se ata jane te percare dhe disa prej tyre si Haxhi Lleshi, Spiro Moisiu, Mustafa Gjinishi, Myslym Peza dhe te tjere jane drejtuar drejt grupimit nacional-clirimtar. Nga Shqiperia vine edhe lajme me te cuditshme per monarkistet, sipas te cilave, "Qazim Mulleti, Prefekti i Tiranes dhe Mustafa Kruja si Kryeminister, ndihmojne me anen e Shyqyri Pezes, Myslim Pezen. Qe, ai sot eshte kryetar i Nacional-clirimtares me arme, ushqime dhe me pare. Kurse, italianet me anen e Ali Kelcyres e te Qazim Kokoshit dhe te Nenkolonel Faik Cukut ndihmojne Ballin Kombetar dhe Mit'hatin. Madje, duke i vene edhe disa batalione shqiptare ne perkrahjen e tyre", sipas adjutantit

Shenim 1

Keto jane disa nga letrat, qe u jane derguar qeverive te Britanise se Madhe, Kanadase, Zelandes se Re, Belgjikes, Vendeve te Ulta, Norvegjise, Polonise, Luksemburgut, Jugosllavise, Greqise, Cekosllavakise, Australise, Bashkimit te Republikave Sovjetike etj. Mbreti u ben te njohur situaten shqiptare dhe menyren sesi do te mbrohet ne arenen nderkombetare...

Mon Cher Ambassadeur, Londres 23 Septembre 1941

Aujourd'hui je viens d'adresser une note aux Gouvernements de "Grande Bretagne, du Canada, de la Nouvelle Zelande, de la Belgique, des Pays Bas, de la Norvege, de la Pologne, du Luxenboug, de la Yougosllavie, de la Grees, de la Tchecoslavaque, de l'Australie, de l'U.R.B.S. et au General de Gaulle".

J'ai pense que peut etre il vous serait utile pour votres information personelle et celle de votre Gouvernement d'avour une copie de cette note. Je vous l'envoie, ci-inclus, d'autant plus volontiers que je connais combine la question albanaise vous interresse et combine elle interesse la Turquie.

Croyez, Mon cher Ambassadeur a mes sentiments tres amicaux.

Son Excellence Monsieur

Le Dr.Rustu Aras ZOG I.

Ambassadeur de la Republique Turque,

Londres.

****

Londres, le 1 Octobre 1941

Sire,

Je viens de recevoir Votre letter du 23 Septembre 1941, a laquelle etait jointe la Note que Votre Majeste a addressee aux Gouvernements Allies et de laquelle je la remercie.

Soyez assure que je ne manquerai pas de transmettre cette Note a mon Gouvernement.

Je Vous prie de croire, Majeste, a l'assurance de ma plus haute consideration.

Sa Majeste le Roi Zog I Dr. T.Rustu Aras

*************

4 Novembre 1941

Sir,

I wish to thank Your Majesty for your letter of the 23rd September, in which you wery good enough to draw my attention to certain considerations regarding Albania advanced by Your Majesty in connection eith the recent meeting of the Inter-Allied Council in London.

His Majesty King ZOG I Your Majesty's obedient

Servant

Wiston Churchill. D.v.

Londres 9th January 1942

Une deshiroj qe te falenderoj Madherine Tuaj per letren tuaj te 23 shtatorit, ne te cilen ju ishit shume te mire per te terhequr vemendjen time, per sa i perket vleresimeve mbi Shqiperine. Ato paraprihen nga Madheria Juaj ne lidhje me takimin e meparshem te Keshillit Nderkombetar te Aleateve, qe do te behet ne Londer.

*********

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser a Votre Majeste reception de la letter qu'Elle a bien voulum addresser en date du 23 Septembre 1941, et que, après mon retour d'un long voyage, je ne manquerai pas de soumettre a un examen aprofondi.

Je prie a cette occasion Votre Majeste de daigner agreer les expressions de ma plus haute et respectueuse consideration.

A Sa Majeste le Roi ZOG I Prime Minister

Forest - Ridge Sunninghil Republic of Polonia

Di Kunt. I

Premier Ministre de Belgique, Londres, le 14 Octobre 1941

********

Sire,

Par Sa letter du 23 Septembre dernier, Votre Majeste a bien voulu prier le Gouvernement Belge d'examiner en meme temps que les Gouvernements Allies la situation de l'Albanie et la posibilite de lui donner l'occasion de jouer son role contre l'ennemi commun.

En accusant la bonne reception de cette letter, je m'empresse d'assurer Votre Majeste que bonne note a ete prise par le Gouvernement du Roi de son contenu.

Votre Majeste comprendra cependant qu'il n'appartient pas au Gouvernement Belge de prendre une initiative en ce domaine.

J'ai l'honneur, Sire, d'etre de Votre Majeste le respectueux serviteur.

A Sa Majeste Zog I-er Pour le Premier Ministre

Roi des Albanais le Minister de la Defences

Gutti.

*********

Predseda Vlady Londres, le 10 Octobre 1941

J'ai l'honneur d'accuser a Votre Majeste reception de la letter qu'Elle a bien voulu me faire parvenir en dat du 23 septembre dernier. Je n'ai pas manqué de porter son contenu a la connaissance du Gouvernement de la Republique Tchecoslovaque.

Je saisis cette occasion pour offrir a Votre Majeste l'expression de mon respect le plus profound.

Sa Majeste ZOG Ier President du Conseil

Roi des Albanais Jean Samy

LE GENERAL DE GAULLE Londres, 3 Decembre 1941

AX, 2805

*********

Sire,

Par Sa letter du 23 Septembre, Votre Majeste a bien voulu me faire part de considerations relatives a la situation internationale de l'Albanie telle qu' elle resulte de l'evolution du conflict mondial

J'ai l'honneur d'accuser reception de cette communication qui a retenu toute ma deferente attention.

Votre Majeste pour etre assuree que la France, elle-meme durement eprouvee par la guerre et par l'occupation ennemie, compatit aux souffrances du people albanais et reste fidele aux sentiments d'amitie traditonnels entre nos deux pays.

Je saisi cette occasion, Sire, pour vous exprimer le respect avec lequel j'ai l'honneur d'etre.

A Sa Majeste le Roi ZOG do Votre Majeste

Des Albanais le tres humble et obeisant serviteur

Forest Ridge Suuninhill, G.de Gaulle. D.v.

Cabinet du Premier Ministre Ottaea, le 30 Octobre 1941

Canada.

*********

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser reception de la letter que me faisait parvenir Votre Majeste le vingt-trois septembre 1941, attirant l'attention du Gouvernement Canadien sur la situation de l'Albanie et le role qu' elle entend jouer dans la lutte contre l'ennemi commun.

Je puis vous assurer que je me ferai un plaisir de porter votre lettre a l'attention immediate de mes collegues dans l'administration a unmoment opportune.

Que Votre Majeste veuille bien agreer l'expression de ma tres haute consideration.

Sa Majeste ZOG Ier M.Smoccuju Tenif

Roi des Albanais

Fores-Rdge Sunninghill,

****

Stamboll 22 tetor 1941

Madheria e Tij, Mbreti Zog i dergon nje telegram me udhezime kolonel Husein Selmanit, ne Legaten Shqiptare te Stambollit. Ja permbajtja e letres, referuar adjutantit:

"Kam lexuar raportin e fundit me shume keqardhje stop. Duhet per interesin e Atdheut te zhduken kryekeput vellavrasjet ne mes shqiptareve stop. Partite politike te formuara te mbajne idete e tyre per te ardhmen stop. Eshte interesi i larte i Atdheut qe rron mbi te gjitha dhe kerkon bashkimin kunder armikut stop. Vetem nje bashkim vellazeror e lufton armikun per clirimin e vendit tone stop. Percarjet ne mes shqiptareve sjellin deme te medhaja".

Londer 22 Tetor 1941 ZOG I

The Royal Noreecian Government Le 2 Decembre 1941

The Prime Minister

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser reception de la lettre qu Votre Majeste a bien daigne m'envoyer le 23 Septembre de cette anne et puis vous assurer que le Gouvernement Norvegien a pris bonne note de son contenu.

J'ai l'honneur d'etres, Sire, Votre Majeste l'humble serviteur.

Sa Majeste ZOG Ier Fhan Sygarrduvoed d.v.

For New Zeland

High Commissioner 25 th September 1941

For New Zealand

My dear Sir,

I have to acknowledge the receipt of your letter of the 23rd September, with which you enclosed one addressed by the King of Albania to the Prime Minister of New Zealand.

His Majesty's lettre be forwarded to New Zealand by the earliest opportunity.

His Excellency M.Sotir Martini Yours sincerely

Ritz Hotel, Piccadilly, W.I. D.Ssoidy, d.v.

Stamboll, 1 dhjetor 194?

Ja cfare shkruhet per kete dite:

Koloneli Husein Selmani, sot ka marre nje raport prej Shqiperise. Ku lajmerohet gjendja teper kritike, qe ishte krijuar ne ate kohe. Kjo leter e shpall haptazi keshtu permbajtjen e saj. Ne te njejten menyre, ajo tregon edhe gjendjen e tri grupe te ndryshme, qe veprojne ne vend. Nga letra duket se grupet jane ne kundershtim njera me tjetren.

1-Fuqite Mbreterore, duke ndjere veten krejtesisht superiore, nuk i dhane ate rendesi organizimit sic lipsej. Ato u genjyen ne premtime. Po ashtu, ato u genjyen edhe nga disa shoke, qe te padeklaruar punonin me anen nacional-clirimtare. Sot, ato, nuk e ndjejne veten, si me pare te forta dhe te organizuara.

2-Nacional-clirimtarja eshte mjaft e organizuar dhe sot ne kuadrot e saj qe organizohen nga Kominformi Rus e Jugosllav ka ne gjirin e saj organizatore qe jane jugosllave komuniste, te tille si Milodin Popovici, Dushan Mugosha dhe J.Tempo. Te tre jugosllave, por edhe dy jane ruse. Tani, te tre grupet e ndryshme te nacional-Clirimtares, si nacionaliste, socialiste e komuniste sterviten dhe ndjekin programin e Kominformit.

3-Nacional-clirimtarja sot ne kuadrot e saj ka gati 300 jugosllave e malazeze. Po njerezit e Konformit ketu kane organizuar rreth 12 brigada. Ato edhe administrohen prej ketyre organizatoreve. Keto grupe jane te pajisura me arme dhe deri diku me veshmbathje e medikamente, qe ju dergohen kohe me kohe me aeroplane. Kjo ndodh pas nje akordi qe patem muajin e kaluar ne Bihore. Perfaqesia e nacional-clirimtares dergoi njerez nen kryesine e Mendar Shtylles ne kuartierin e Titos. Dhe, thuhet se aty jane nenshkruar akorde. Dhe, pas kesaj ju vijne ndihmat.

4- Balli Kombetar nuk eshte aspak i organizuar. Por eshte ne lufte me Nacional-clirimtaren. Keta, sic diktohen edhe nga italianet, i ndihmojne per kete vellavrasje. Eshte vertetuar se Qazim Mulleti, Prefekti i Tiranes dhe Mustafa Kruja si Kryeminister, ndihmojne me anen e Shyqyri Pezes, Myslim Pezen. Qe, ai sot eshte kryetar i Nacional-clirimtares me arme, ushqime dhe me pare. Kurse, italianet me anen e Ali Kelcyres e te Qazim Kokoshit dhe te N/kolonel Faik Cukut ndihmojne Ballin Kombetar dhe Mit'hatin. Madje, duke i vene edhe disa batalione shqiptare ne perkrahjen e tyre.

5- Tani ne keto koherat e fundit kane ardhur keshilltare britanike, amerikane, ruse. Sic vertetohet, duket se ata kane urdher me perkrah nacional-clirimtaren. Se kjo eshte e lidhur ngushte me Titon dhe kjo gjendje konfirmon e ketu duket se ne Ballkan si ne Jugosllavi, Greqi dhe Shqiperi gjendja administrohet prej Mareshallit Tito. Dhe, gjithandej keshillojne qe mos te atakohet Nacional-clirimtarja.

6- Flitet se Mareshalli Tito ka qene per kater dite ne Ostrene. Ku ka patur nje bisedim te gjere me shefat komuniste te Nacional-clirimtares. Por, Profesor Mustafa Gjinishi nuk ka qene. E tani kjo parti ka marre nje hov te forte dhe shefat e tyre qe jane miq me qendren Mbreterore si Mustafa Gjinishi, qe eshte komisar politik i partise; Myslim Peza; Kryetari Haxhi Lleshi; Antaret Faik Shehu; Spiro Moisiu, qe eshte kryetari i shtatmadhorise, keta duket se vijne e rrijme me teper tek ne. Por, tani ata nuk kane gje ne dore. E gjithe administrata eshte ne doren e organizatoreve Ruso-Jugosllave, dhe ndihmat nga ata i kane skuadrat e tyre. Keto jane shume te disiplinuara dhe gjithnje shtohen. Jane vene ne komandantat edhe disa oficere komuniste si Tahir Kadareja, Mehmet Bajraktari, Mehmet Shehi, Dalip Ndreu, Bedri Spahija, Frederik Noci, Hulusi Spahija e te tjere.

7-Shefat komuniste shqiptare jane: Omer Nishani, Enver Hoxha, Koci Xoxe, Karaman Ylli, Mendar Shtylla, Lirije Gega, Hysni Kapo, Sami Baholli, Qemal Stafa e sa te tjere, Keta jane qe kane krejtesisht besimin e Mareshall Titos dhe te organizatoreve te Kominformit. Te tjeret, si nacionaliste dhe socialiste te partise clirimtare, jane vetem per te luftuar dhe asgje tjeter. D.m.th. se nacional-clirimtaren sot e kane ne dore komunistet.

8-Gjendja jone, sot fatkeqesisht ka arritur saqe udhezimet nuk mirren me ate entuziazem si me pare. Nje pjese e shokeve, per interesa te tyre personale, u menjanuan dhe ne nuk i dime arsyet e tyre. Nje faj, qe nuk falet, eshte se nuk kuptuam dredhite qe na u bene nga shoket tane te nacional-clirimtares, duke na thene se ne jemi me ju. Se jemi betuar nje dite e te tjera, me nje fjale me na lene ne gjume, derisa moren fuqine ne dore.

9-Mbreteroret u genjyen se kur shihnin forcen e tyre aq te madhe dhe superiore me te tjerat, mbeteshin ne gjume. Duke pandehur dhe thene se: Ne kur te duam i shkaterrojme grupet e tjera edhe me grupin nacionalist te partise nacional-clirimtare. Ishin pothuaj miq e te bashkuar e kjo i len ne gjume. Saqe, sot eshte teper vone me rimarre nje organizim sic ishte ne Jugosllavi, qe e dirigjonte kolonel Husein Selmani. E, sot dhe ai te jete ketu e ka mjaft te veshtire, nje organizim sepse ka hyre mikrobi brenda.

10- Gjendja qe ka mberritur ne gjinine tone lipset ta mendoni mire e t'i bini prapa me shpejtesi. E bile eshte vone. Ne eshte se ju nuk vini, ne kemi falimentuar jo pse nuk kemi shumicen. Por, se nuk mund te merremi vesh, as njeri me tjetrin deri ketu ka hyre mikrobi. Kemi nje mosbesim me njeri-tjetrin, nje percarje, ku mungon vullneti sakrifices. Ate sot e kane dhe po e perdorin komunistet ne gjirin e nacional-clirimtares. Ata mbjellin faren edhe ne dirizhusat Mbreteror e jo nder te tjere.

11- Sa Balli Kombetar lufton me deme te medhaja. Por, nuk e kuptojme sepse ben kete lufte "a per nacionalizem", ose te shtyre per te mos qene nje organizim i perbashket. Kete akoma nuk po e kuptojme. Por, sot ne mes tyre nuk ndalohet kjo armiqesi qe ka hyre e pergjakshme.

12- Mbreteroret nuk kane asnje armiqesi, as me nacional-clirimtaren dhe as me Ballin, por asnjeren ane nuk ndihmojne kunder tjetrit. Bile, ne kemi miqte tane ne ate te nacional-clirimtares. Por, nuk na kerkojne ndihme edhe me na kerku nuk ju japim. Se ne kurre nuk hyjme ne vellavrasje me shqiptaret, e bile sikur mos te kishin qene organizatoret e huaj britanike, amerikane, ruse, jugosllave. Ne mund t'u hynim ne mes per t'i pajtuar por sot, ata nuk i lejne edhe me dashte".

Keto ishin me plot dhimbje lajmet e fundit ku ja parashtrova Mbretit Zog ne Londer dhe Qeverise Turke, kujton adjutanti.

Ketu eshte nje leter e Mbretit derguar Franklin Ruzveltit

Zoti President,

Duke ju bere te ditur deklaraten time te fundit lidhur me pozicionin e vendit tim persa i perket kesaj lufte te shpallur nga e ashtuquajtura Qeveria e Tiranes, ju parashtroj me poshte dhe arsyet qe nuk duhet marre shume parasysh nga Shkelqesia Juaj:

Nuk eshte e nevojshme qe une te kembengul ne faktin se pse e ashtuquajtura Qeveri e Tiranes nuk mund te perfaqesoje interesat e popullit tim. Do te me lejoni t'ju kujtoj se qeveria e Shteteve te Bashkuara te Amerikes nuk e ka njohur e as pranuar kete qeveri as de facto, e as de jure. Qeveria e Tirane eshte akoma frut i pushtimit italian dhe per me shume nuk gezon asnje lloj kontroll per politiken e jashtme te Shqiperise, as nepermjet Ministrit te Puneve te Jashtme dhe as nepermjet trupit diplomatik te perfaqesuar nga ai. Eshte e qarte se kjo deklarate lufte shkakton vetem dhune fizike te panevojshme nga autoritetet italiane, qe kane pushtuar ushtarakisht vendin tim. Me pak fjale, cdo deklarate qe do te dale nga kjo qeveri nuk mund te quhet si deshire dhe vullneti i lire i popullit tim. Nga ana tjeter, une personalisht dhe qeveria ime qe jemi te vetmit perfaqesues ligjore te popullit shqiptar, kemi deklaruar pa asnje pengese nga Parlamenti kombetar, qe ne momentin e pare te hyrjes se forcave italiane me date 7 prill 1939 qe ekziston nje gjendje lufte midis Shqiperise dhe Italise. Dhe, ne 10 qershor 1940, diten e hyrjes ne lufte te Italise fashiste, Lidhja e shqiptareve ne Paris ka deklaruar ne emer te qeverise time shpalljen e luftes kunder Italise ne menyre publike. Ne shenimin e fundit adresuar qeverise suaj dhe asaj te Aleances, une kam shprehur qarte se kush jane interesat dhe deshirat e popullit shqiptar. Nje lufte e Shqiperise kunder Shteteve te Bashkuara te Amerikes jo vetem qe eshte qesharake, por eshte dhe e perbindshme, duke pasur parasysh respektin qe populli shqiptar u detyrohet vendit tuaj, qe ka bere shume per te, qe nga lufta e fundit. Duke ju shprehur deshirat dhe vullnetin tim dhe te popullit tim shpresoj qe ju te kuptoni keqkuptimin dhe shpifjen qe eshte bere. Shfrytezoj kete rast per t'ju terhequr serish vemendjen si burre shteti dhe si burre zemre, mbi shenimin tim te dates 23 te shtatorit te kaluar, dhe per t'ju lutur qe te perdorni influencen tuaj per t'i dhene fund kesaj anomalie aq e padrejte per vendin tim te vogel, i cili shpreson te gjeje se shpejti vendin e tij ne Aleance.

Ju pershendes, Zoti President, dhe ju shpreh konsideraten time te thelle, si dhe nje miqesi te sinqerte.

Monsieur le President,

Faisant suite a ma derniere communication relative a la position de mon Pays dans cette guerrem et vu l'information d'apres laquelle le soi-disant Gouvernement de Tirana a pris sur lui de declarer la guerre aux Etats-Unis au nom du people albanais, je me permets de rappeler au Gouvernement de Votre Excellence ce qui suit:

1 - Il n'est pas utile d'insisteer beaucoup sur le fait que le soi-disant Gouvernement de Tirana ne peut d'aucune facon representer le people albanais. Il me sera pourtant permis d'ajouter que le Gouvernement des Etats-Unis n'a jamais reconnu ni de facto ni de jure le Gouvernement de Tirana et encore moins l'occupation italienne de mon Pays, en plus ce gouvernement ne possede aucun controle sur la politique etrangere de l'Albanie n'ayant pas meme de Ministre des affaires Etrangeres ni de representations deplomatiques a lui; il est evident qu'il agit seulement sousla violence physique des autorites italiannes qui occupent militairement le Pays. Par consequent toute declaration de son part ne peut etre considere comme representant la libre volonte de l'Albanie.

2-D'autre part mon Gouvernement et moi-meme, les seuls representants legaux et libres de l'Albanie avons declare avec l'approbation du Parllament national, des le premier moment de l'aggression italienne le 7 Avril 1939 qu'un etat de guerre existe it entre l'Albanie et l'Italie le 10 Juin 1940 jour de l'entrée en guerre de l'Italie fasciste, la Legation albanais de Paris a repete au nom du Gouvernement la declaration de guerre contre l'Italile publiquement. Dans la derniere, note adresse a votre Gouvernement et aux Gouvernement Allies j'ai exprime les vrais pensees et les desires de mon Pays.

3-Je suis sur qu'entre les declaration d'hommes agissant sans volonte proper et la declaration d'organes constitutionnels libres, le Gouvernement des Etats-Unis pour sa future politique, tiendre compte seulement de ces dernieres qui representent seules la vraie colonte du Pays. Une guerre entre les Etats-Unis et l'Albanie est non seulement ridicule mais aussi monstrueuse vu la reconnaissance que le people albanais doit au payus qui a tant fait pour lui après la derniere guerre et ou tant d'Albanais ont trouve du travail et de l'amitie.

4-La seule olace que l'Albanie peut et veut occuper dans ce conflict entre le mal et le bien est celle qui lui revient a cote des grandes et petites democraties. On ne peut la render responsible si actuellement elle n'a pas encore cette place.

5-Monsieur le President en faisant cette declaration solenelle, en ma qualite de seul representant legal et libre de l'Albanie je suis sur d'interpreter la volonte de tous mes compatriots asservis, et j'espere que Votr Excellence comprendra l'esprit dans lequel elle est fait.

Je saisis cette occasion pour attirer a nouveau l'attention de l'homme d'Etat, et de l'homme de Coeur qui vous etes, sur ma note du 23 Septembre dernier, en vous priant d'user votre influence pour faire cesser l'anomalie si injuste pour mon petit pays que espere trouver prochainement sa place entre les Allies.

Veuillez agreer, Monsieu le President, l'expression de ma tres haute consideration et de mon inalterable amitie.

Son Excellence ZOG I

Monsieur Franklin Roosevelt, Roi des Albanais

President des Etats-Unis,

Ëashington. London 19 December 1941

100 West str. New York City

Profesor Nelo Drizari i paraqiti Madherise Tij Mbretit Zog, kete leter:

His Majesty King Zog, the Ritz London, England.

Your Majesty,

This note is addressed to Your Majesty in order to clarify my position in connection with the Albanian Federation of America, Vatra. I have several relations with that society as Editor of its organ, the newspaper Dielli, because of my strong editorial attacks against the Fascist Invasion, of Albania and consequently, because of my sincere belief in the American way of life as well as the British cause in the righteous fight for freedom.

Your Majesty maybe assured of the wholehearted support of the greatest majority of Albanians in the United States and Canada, as well as in South America, for Albanian independence. I am sure that is the stand of the others in the Balkans and the Near East. And the Albanian uprising Fascist domination in Albania proved that the people can't freedom and are looking for guidance and support by the democracies.

When Your Majesty's sisters-Their Royal Highnesses the Princesses Myzejen, Ruhije, and Maxhide, visited the United States I as a member of that royal party, did all in my power to enhance their mission and make their stay pleasant.

Your Majesty's servant

February 17 1941 Nelo Drizari, d.v.

His Majesty King ZOG I.

Annual convention of Albania Federation Vatra, passed unanimous resolution favouring united frent including. Your Majesty Minister Konitza, Bishop Noli, editor Cherkezi and excluding no one wirlling to co-operation in order to secure independence and integrity of Albania stop. Appeal to all Albania to join united front text of resolution by mail.

Majesty King ZOG, Parmoor London. Chenna Hulusi Pano,

His Majesty King ZOG,

Apres conversations somme tombe daccord pour soumettre a Majeste sugjestion suivantes stop. Il est important former immediatement petit Cabinet avec members pris a parmi Albanais vivant en Angletterre de presence personness sachants langue Anglise stop. Il faudrait aussi sans retard nommeun representant a Ëashington et un a Londres stop. Il faudrait enfin envoyer ici un hommme de confiance comme votre delegue pour discuter certains poit stop. Envoi de quelque un dici impossible.

Your Majeste servant

1530 Sixteenth str.Ëashington: Faik Konica, d.v.

Leter e Faik Konices

Sipas bisedimeve, kemi rene dakord, qe ti parashtrojme Madherise Suaj keto sugjerime. Eshte e rendesishme, qe te formohet menjehere nje kabinet i vogel me anetare kryesisht shqiptare, qe banojne ne Londer dhe qe te jene prezentabel dhe te flasin mire anglisht. Gjithashtu duhet qe te caktohet nje perfaqesues qofte ne Londer te Britanise dhe ne Uashington. Dhe se fundi duhet derguar ketu nje person i besueshem, si i deleguari juaj per te diskutuar per disa ceshtje. Do te ishte mire qe t'i dergosh shpejt.?

Majeste King ZOG

Parmoor London,

Kote appointed Honary President of Vatra, stop. We accept gladly offer of last telegram stop. Urgently recomed Peter Kolonia as acting representative arrives stop. Konica baried full honours diplomatic and otherwise stop. All Albanian colonies here sent delegates stop. Your representative Doctor Elia, and floeers stop. Expensies enormous stop. Letter with details following.

Back Bay p.o. Box.263 Vasil Pani, d.v.

Boston Mass. Acting President Vatra

Excellence Sotir Martini

Parmoor Henley England,

*******

Kam marre letren. Parimisht juam dakord, por me duhet qe te konsultoj me miqte e mi, perpara se te jap nje pergjigje perfundimtare. Kur te kem mbeshtetjen e duhur...?Adresa jone personale eshte 1530 Sixtienth street Ëashington. Pershendetje. Faik Konica

Viens de recevoir lettre stop. Suirs a accord en principe mais je dois consulter mes amis avant de donner response definitive stop. Quand j'aurai fond recessaires R.Viciteria plusiceirs centers et vous a curia stop. Mon addresse personnelle est 1530 Sixtienth street Ëashington stop. A mities.

Faik Konica, d.v.

Monsieur Vasil Pani Esq.

Acting President Vatra.

Recue avec plaisir communication decision Congres Vatra front uni stop. Cette decision Patriotique prouve que organization Veterane Vatra, continue sa tradition nationale stop. En attendant details annonces vous prie communiquer Compatriotes mes felicitations.

Parmoor Henley England: ZOG I.

Monsieur Nelo Drizari

160 West 78 str. New York City.

Priere communiquez ceci toutes organization nationals Albanaises don't addresses me manquent stop. Entrée guerre Etat-Unis Amerique renforce front democratique et les espoirs de notre people pour son independence stop. Devons collaborer toutes forces avec peoples luttant pour liberte et assurer ainsi la olace qui revient a notre Aays stop. En Amerique les Albanais ont trouve toujours travail et amitier stop. Nous pensons avec reconnaissance aux efforts du President Ëilson en faveur droits Albanais stop. Samms surs que democraties Anglossaxonnes sous President Roosevelt et Premier Churchill, assureront les droits des petits peoples eet parconsequent ceux de Albanie stop. Vu ce qui precede je fais appel par votre intermediaire a tous Albanais Amerique pour s'unir au tour du drapeau national reorgnaiser leurs bataillons de l'ancienne guerre et se mettre a la disposition des autorites americaines stop. Fais ici tout mon possible et ai confiance et foi a netre people qui resiste et au droit qui triomphera.

London: ZOG I

DECLLARATIONS ALBANIAN NATIONAL

Aux Etats-Unis, nos Compatriotes ont toujours trouves travail et amitie stop. Aujourd'hui cette grand Democratie se trouve on guerre avec le fascisme qui nous a ravit notre Pays stop. Les Etats-Unis, nous ont toujours aider et notre people reste toujours reconnaissant au President Ëilson stop. Cette tradition liberale de l'Atlantique qui reunit les Democraties pour la liberation du monde et le bien des individue guarantissent la resurrection l'integrite et le bonheur de notre Patrie stop. Mebasant a votre telegramme je fais appel par votre intermediaire a tous les Albanais d'Amerique de considerer la lutte que le people des Atats-Unis, fait sous la conduite du President Roosevelt comme notre guerre de liberation stop. Comme dans l'autre guerre mettez vous vous a la disposition des autorites Americaines stop. Formez de noveau vos bataillons stop. Ici nous faisons tout notre possible stop. Priere communiquez ceci a toutes organizations Albanais don't addresses me manquent stop. Unissons nous pour liberer notre Peuple.

England: ZOG I

Shenim

"Vetem nje pjese te vogel te korespondences po shenojme se me i shenu te gjitha, vetem ato formojne nje volum. (Hysein Selmani)

Gjithashtu edhe pjeset e memorandumeve e notave, nuk do t'i shenojme. Kjo do te behet vetem nga nje pjese te vogel. Por, kush te deshiroje me i lexu, le te drejtohet ne Oborrin Mbreteror Shqiptar. Se, ne arshiven e tij, gjenden te gjitha, e cdo lloj dokumenti, si me pare, ashtu rreth Luftes se Dyte Boterore".

**********

Pjese nga korrepondenca e Mbretit

Zogu i I i drejtohet perseri Franklin Ruzveltit

Ja pse filluan grindjet mes monarkisteve

"Ne mes te Mbretnoreve kane filluar grindjet, thote adjutanti, qe citon nje leter qe ka ardhur nga Shqiperia,- sa kane humbur besimin ne mes njeri tjetrit. Vetem se perpiqen me diskredituar njeri tjetrin e jo te organizohen". Ne rast se nuk vini ju vete, i thone monarkistet, adjutantit- ketu ne jemi krejtesisht te shkaterruar, saqe me as keshilla, as udhezime nuk degjojne. Se po te vini ju vete ketu kemi bindjen se do te arrihet jo vetem organizimi i Mbretnoreve, por edhe bashkimi pergjithesisht dhe me grupet e tjera. Sidomos, me ate qe eshte nacional-clirimtare. Levizja Nacional-clirimtare, sipas Zogisteve- eshte fare mire e organizuar. Ndersa, ne fakt, eshte e ndare ne tre grupe. Nder keta jane me te fortet grupi komunist. Ai administrohet e stervitet nga organizatoret e Kominformit jugosllav e rus, pretendojne zogistet

Sa e dobet Shqiperia

Sado qe i mbushim mendjen vetes se, ne na duan dhe se Shqiperia ka qene gjithmone e terhequr nga vemendjet e huaja, nuk mund ti fshehim vetes faktin se: Fuqite e Medha mbeten indiferente ndaj Shqiperise. Duke vecuar momentet, kur ata kane pasur nevoje per Shqiperine dhe per strategjine e perdorjes se saj, atehere duhet te bindemi se Shqiperia ka qene gjithmone ne periferi te vemendjes nderkombetare. Nje gje e tille te bind, teksa shikon perpjekjet e Mbretit per njohjen e strukturave te tij dhe nga ana tjeter ndihma qe dhane Fuqite e Medha per forcat e tij ne Shqiperi. Zogistet e marrim me veshtiresi ndihmen britanike ne Lufte dhe ne fund eksponentin kryesor te tyre, Abaz Kupin gati e braktisen. Nje gje e tille te bind, kur kujton edhe momentet e para, kur Shqiperia do te pushtohej dhe dy Fuqite e Medha evropiane, Anglia dhe Franca i mbyllen krejtesisht syte. Eshte aq e vertete kjo, sa britaniket kapeshin, sipas kujtimeve te Lartmadherise, me nje deklarate te Kontit Ciano, per mossulmimin e Shqiperise.

Ne kohet qe vijuan ne historine tone, pavaresisht rrjedhes qe moren ngjarjet, nuk ke sesi te mos habitesh me rolin e vazhdueshem te Fuqive te Medha. Duket se mbreti shqiptar duhet qe t'i shkruaj gjate dhe me shume kortezi, presidentit Ruzvelt per t'i marre nje mbeshtetje. Ndersa, ky i fundit si nga qielli, (duke marre parasysh edhe peshen e madhe te luftes, qe mban SHBA) i pergjigjet me kortezine e te fortit.

Gjthsesi Mbreti vazhdon, ashtu si do te bejne edhe pasardhesit e tij me vone, per te perfituar gjithmone ne fund cinizmin e me te fortit. Nje gje e tille e kane ndjere ne kurriz, te gjithe burrat shqiptare, qe jane ulur ne poltronin e pare te Shqiperise. Dhe paradoksalisht, asnjehere nuk kane qene ne gjendje per te perkthyer maksimen e historise, qe "nuk mesohet asnjehere nga historia". B.an

Kur ju drejtua Franklin Ruzveltit

Mbreti Zog i I tregon sesi shume nga Legalistet u bashkuan me komunistet

Per te shpetuar imazhin e vendit te tij, Zogu i drejtohet Franklin Ruzveltit, presidentit te SHBA-se, vendi i te cilit fiton per dite e me shume kredibilitet, ne Luften e Dyte Boterore. Nderkohe situata ne vend eshte me teper se e rende per Legalistet. Ata jo vetem nuk organizohen, por shume prej emrave te njohur te tyre jane bashkuar me komunistet. Teksa, organizimi tjeter, Ballistet, jane te zene me shume ne lufte me komunistet e Enver Hoxhes. Ne keto kushte, Legalistet i shkruajne me trishtim adjutantit, permes postes sekrete, qe shkon tek Lartmadheria, se gjendja e tyre eshte e keqe. Ata nuk binden dhe shume syresh jane shperndare. Kete situate, me shume se te gjithe, e vuan Lartmadheria, qe nga ana tjeter mundohet qe te rregulloje imazhin e Shqiperise ne arenen nderkombetare. Ne keto kujtime jane perfshire edhe nje interviste e Lartmadherise dhe dy shkrime te periodikeve te huaj per vendin tone. Ne njeren prej tyre flitet edhe per shumen e terhequr nga Zogu i I

Ekselences se Tij Franklin Ruzveltit

Duke vazhduar me komunikimin tone te meparshem dhe ne cilesine e autoritetit te vetem legal te Shqiperise, une kam nderin qe t'i bej Ekslences Tuaj komunikimin e meposhtem.

Shqiperia formalisht dhe shume bindshem ka pranuar marreveshjen e pershkruar si Deklarata e Kombeve te Bashkuara, qe eshte nenshkruar ne Uashington ne 1 janar te vitit 1942. Une i lutem Qeverise se Shteteve te Bashkuara te Amerikes, qe ka depozituar deklaraten e meposhtme, qe te marre parasysh justifikimin e vendit tim per te gjitha qellimet.

Ne te njejten kohe, une i kerkoj Ekselences Suaj, qe te pranoj situaten e Shqiperise per iniciativen e marre nga Qeveria e Shteteve te Bashkuara dhe Aleatet per te siguruar Triumfin e te Drejtave te Njeriut dhe Drejtesine Nderkombetare.

***********

His Excellency Frangly D.Roosevelt,

President of the UNITED - States, of

America, Ëashington,

In conformity with my previous communications and in my quality as the sole legal authority of Albania I have the honour to make to your Excellency's Gouvernement the following communation stop.

Albania formally and most heartily adheres to the agreement described as the declaration of the United-Nations signed in Washington on January first 1942 stop.

I beg the Gouvernement of the United-States of America as the depository of the above declaration to take notice of the adhereance of my country for all purposes stop.

At the same time I beg your Excellency to accept the felicitations of tourtured Albania for the initiative taken by the United-States Government and the Allies to secure the triumph of human rights and international justice stop.

London le 5 January 1942 ZOG I

King of the Albanians

*********************

Copie de telegramme du President F.D.Roosevelt, en reponse a l'adhesion de l'Albanie a la declaration de Ëashington, I.I. 1942: C B /II/ 16. Ces copies aut ete nontios a Perry pos le Roi, le 25/5/1942.

The folloeing message has been received from Ëashington for transmition to ZOG I King of the Albania:

Your telegram of January 6-1942 has been received with appreciation and I reciprocate your hope for the triumph of human right and international justice.

Embassy of the Franklin D.Roosevelt.

United-States of America,

London January 21.1942

*********************************

Embassy of the

United-States of America London, January 21.1942

The following message has been received from Washington for transmission to Zog I. King of the Albanais:

Your telegram of January 6.1942, has been received with appreciaton and I reciprocate your hope for the triumph of human right and international justice.

Hith Majesty

King Zog I of the Albanians, Franklin, D.Rrosevelt,

***************************

Zotni Kryetar,

Nga gazetat, qe m'u derguan prej Amerike, mesova se kini formuar nje organizate me qellim per te mbledhun fonde per te ndihmuem popullin tone ne rastin e volitshem.

Me kenaqesi, pash se perfundimet e vjetit te pare te veprimtarise suej, kane qene aqe te mira, sa qe ju japin kuraje per te vazhduem kete veper patrijotike.

Ju pergezoj nga zemra dhe jam i bindun, qe cdo shqiptar e ka per detyre te bashkohet me ju ne kete perpjekje njerzore.

Ju uroj plote sukses dhe ju dergoj te falat e mija.

Zotnis tij Nicholas J.Prift ZOG I

Chairman of the Albanian Relief fund:

431 so.Huntington Av.Jamaica, Palin, Mass.

****************

Madhnise se Tij Zog I

Mbret i Shqiptarevet,

Madhni,

Jepnani leje te shfaqim kenaqesine qe ndjeme dhe enkurajimin qe muarme me anen e letres se Madhnis Suej duke pergezuar nevojen per themelimin e organizates mirebarese dhe Kombetare "Albanian-Relief Fund".

Shikojme cdo shprese, Madhni, se cdo bashkeatdhetar nuk do t'ja kursejne percapjes tone ndihmen e tij dhe kemi besim te patundeshme se "Albanian Relief Fund" do ta realizonje idealin e saj ne nje Shqiperi te shliruar.

431. So.Huntington Avenue Me nderime

Jamaica Palin Mass. Nicholas Prift

U.S.A. Chairman

****************

Madhnija e Tij Mbreti Zog i dergon nje telegram me udhezime kolonel Husein Selmanit ne Legaten Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel,

Excellenca e tij, Asaf Xhaxhuli, do ju veje ne korent mbi situaten, qe i takon ceshtjes nacionale. Gjithashtu edhe menyren e situates qe ju impozon.

Kujtoj se, personat qe ndodhen aktualisht jashte Shtetit tone vuejne si ekonomikisht dhe moralisht. Ata do te jene me te nevojshem, kur koha te vije dhe te jene brenda ne Shqipni. Prandaj, kujtoj qe nuk duhet me i mbajte jashte. Vetem ata, qe do te jene absolutisht te nevojshem. Dhe per kete, kam caktuar nje ndihme te vogel me sa eshte e mundur me dhane.

Tue i lane te gjitha ceshtjet personale me nje ane, konsultoni ju me Zotnin e tyne Musa Juken, Abdurahman Matin e Murat Kaloshin. Dhe, shifni pervec ketyne, qe thame me lart, gjeni 2-3 te tjere qe do t'i pelqeni e t'i shifni te nevojshem, per me i mbajt aty. Njiherit, me shkroni edhe opinionin tuej.

Shpresoj te kem prej jush lajme gjithnje. Me kaq, ju dergoj te falat e mija ma te perzemerta.

London Palmoor on Henley

Thamas 29 Kallnuer 1942 ZOG I

*****************

Me poshte, referuar kujtimeve te adjutantit, vijon nje informacion. Tani sa morem nje raport nga Shqiperia, ku na deklarojne, mbi gjendjen shume kritike te krijuar tani ne Shqiperi. Dhe me teper ne radhet e mbrenda Mbreteroreve:

1-Ne mes te Mbretnoreve kane filluar grindjet. Aqsa kane humbur besimin ne mes njeri tjetrit. Ata vetem perpiqen me diskredituar njeri tjetrin e jo te organizohen. Ne rast se nuk vini ju vete ketu, ne jemi krejtesisht te shkaterruar. Kjo kerkohet sepse njerezit tane sot nuk pranojne me, as keshilla dhe as udhezime. Se po te vini ju vete ketu, kemi bindjen se do te arrihet jo vetem organizimi i Mbretnoreve, por edhe bashkimi pergjithesisht dhe me grupet e tjera dhe sidomos me ate nacional-clirimtare.

2-Sic ju kemi lajmeruar: Nacional-clirimtarja, eshte fare mire e organizuar, por e ndare ne tre grupe. Nder keto. Jane me te fortet sot, grupi komunist, qe administrohet e stervitet nga organizatoret e Kominformit jugosllav e rus. Kurse, po te vini ju ketu, me siguri grupi nacionalist do te bashkohet me ne.

3-Balli Kombetar eshte deri diku i organizuar. Por, vellavrasja me nacional-clirimtaren e ka dobesuar se tepermi. Kjo, sepse ata, jane shume me te organizuar dhe te disiplinuar dhe zoterojne arme me te mira. Po ashtu eshte edhe ndihma nga jugosllavet dhe njekohesisht edhe aleatet me propozimet e Marshallit Tito. Edhe keshilltaret britanike e amerikane, me teper, perkrahin po ata. Megjitheqe, ata nuk shfaqin nevojen se jane krejtesisht te lidhur me udhezime e organizime me Kominformin ruso-jugosllav. Kjo ndodh sepse me ata, kane si nje aleance bashkepunimi, qysh kur u nenshkrua ne Bihore nga grupi komunist shqiptar me ate jugosllav.

4-Vellavrasja eshte perhapur aq keq ne mes ballisteve e nacional-clirimtares, saqe jane shkaktuar deme te medhaja ne popull. Kjo edhe vjen duke u shtuar gjithnje. Ketu fiton armiku, qe mbetet i qete nga luftimet, qe ndodhin ne mes njeri tjetrit, ku ka vrasje, djegie, grabitje. Sepse kjo gjendje ka filluar edhe ne katunde e familje dhe eshte shume keq.

5-Ne, deri me sot, nuk kemi asnje grindje ne mes grupeve. Pra, si me ate te Ballit Kombetar, si dhe me ate nacional-clirimtaren, shkojme mire. Vetem se asnjerit nuk ju japim ndihmen, sepse nuk kemi dashur, qe te armiqesohemi ne mes te vellezerve tane shqiptare. Ne duam te luftojme okupatorin, qe na ka zaptuar vendin e jo njeri-tjetrin.

6-Sic ju kemi pas vene ne dijeni, ketu ne luftime ne mes njeri tjetrit eshte Balli Kombetar me nacional-clirimtaren. Por, edhe ata, qe nuk jane me keto, po direkt me Qeverine armike dhe ata luftojne kunder nacional-clirimtares, perbri ballisteve. E demet jane aq te tmerrshme dhe sidomos ne Jug. Tani ka filluar edhe ne Diber, mjaft rende kunder nacional-clirimtares, d.m.th. kunder komunisteve dhe te tjereve, grupeve te nacional-clirimtares. Sepse edhe ato administrohen po te njejtet prej Kominformit ruso-jugosllav.

7-Kujtojme se, ju vume mire ne dijeni. E nuk po shkojme me gjate, se ju na njihni mire si ne dhe ata qe po ngaterrojne i njihni mire. Por, kur te jeni ju vete ketu, ata me nuk guxojne te bejne te tilla ngaterresash, qe na sollen deri ne kete shkalle. Madje, edhe sot qe jemi me turp e nuk dijme per t'u sqaruar edhe perpara mases tone.

8-Nje pjese e madhe, qe lozin rol, shikojne dhe studjojne me nje kujdes te madh gjendjen tone aq te mjerueshme, qe na sollen disa persona per ambicjet e tyre personale. Ku ne ishim te bashkuar ne kulm dhe ne harmoni dhe mendonim organizimin. Por, po te vini ju vete, kemi bindjen e plote se organizimi i disiplinuar ka per te mberritur, po si ai qe kishim ne Jugosllavi. Prape fuqia jone eshte teper superiore me ato grupet e tjera. Ketu qe na prishin jane vetem disa krere, qe nuk pajtohen njeri me tjetrin. E, ne rast se nuk vini ju ketu ne nuk mbajme me asnje pergjegjesi. Jemi vetem me oficeret. Rrofte Mbreti. Duke mbetur ne nje pergjigje te shpejte ju urojme gjithe te mbarat e ju pershendesim me nderime te vecanta, Sul Kurti, Dyle Allamani, Jusuf Selmani, Jusuf Cela, Major Murat Basha, Major Jahja Caci, Selman Mena, Jashar Lela, Beqir Devishi, Hafus Hasa, Bilal Kola, Sali Lloni, Ali Kurti, Rahman Hysa ne emrin e te gjithe shokeve.

Tirane 12 Shkurt 1942 Me nderime, Gafuri d.v.

*********

Adjutanti vazhdon: Kete raport tekstualisht ja parashtrova Madhnis Se Tij Mbretit Zog ne Londer. "Dhe, mundesisht, sic ka per ta pare edhe vete eshte e domosdoshme shkuarja ime ne Shqiperi, -beson adjutanti. Se, per ndryshe, do te jemi te shkaterruar ku ka mberritur gjendja".

Adjutanti vijon qe: Ne rast se ka mundesi qe te rregullohet me Qeverine Britanike, ku kujtoj se do te jete dhe ne deshiren e tyre me nje program, qe ata ta shohin te nevojshem. Kam bindjen se, do te mberrijme bashkimin me te gjitha grupet, ne nje komande te vetme, per te luftuar armikun dhe per te qene si nje pararoje e Armates Britanike.

E perjavshme New Times end Ethiopija News

Ketu eshte nje koment i nje gazete te huaj, qe na vjen nga adjutanti:

"Me 14.02.1942, nen titullin "Lirija e Shqipnis" e perkthimin e thirrjes se Mbretit Zog I, shkruhet: Ethiopia, e cila me gjitheqe antare e Lidhjes se Kombeve e pesoi prej sulmit fashist italian dhe u sakrifikua per nje kohe prej Lidhjes se Kombeve, ka natyrisht nje simpati te madhe per Shqiperine. E cila eshte edhe ajo flije e sulmit fashist, ne nje kohe kur Lidhja e Kombeve ka rene kaq keq.

Ne Shqiperi, si ne vendet e tjera Europiane, ekzistojne levizje te se majtes dhe te se djathtes, mbi ceshtjet e brendshme. Por, gjithe shqiptaret me zemer te mire, kane shpresen per lirimin nga sundimi Italian. Mbreti Zog I, i cili pas nje rezistence te shkurter me arme kundrejt fuqise se madhe fashiste e la vendin, beri tani se fundi deklaraten qe pason ne favor te nje eforti shqiptar te bashkuar per ceshtjen e perbashket". Ketu gazeta jep thirrjen, sipas adjutantit, dhe vazhdon:

"Kjo thirrje eshte e bere mire, sepse po marrim vesh se Peshkopi Noli u bashkua me frontin e perbashket. Disa elemente te tjere shqiptare, sipas informative qe kemi deshirojne disa garanci te tjera per te siguruar parimet demokratike.

Nuk duhet te mohohen garanci te arsyeshme, por jo pa arsye. Nga ana tjeter, nuk duhet edhe te lejohen, qe diferenca partish te dobesojne ose te sabotojne kontributin qe shqiptaret me trimeri po e bejne luften e perbashket kundrejt boshtit. E cila eshte e domosdoshme per lirine dhe per mireqenien e tyre. Dhe, per ate te te gjithe demokracive. Te gjithe duhet te kujtojne se bashkimi ben fuqine dhe se fashizmi do te jete fitues prej cdo mosmarreveshje midis shqiptaresh. Shqiperia ka qene e pranuar si nje antare e Lidhjes se Kombeve dhe prej te ciles kishte te drejte te mbrohet, nga u sulmua pabesisht prej diktatures se Musolinit. Protestuan legalisht dhe me arme. Qe nuk pati ndihmen e besuar i detyrohet faktit qe Fuqite e Medhaja, qe kryesonin Lidhjen, dhane doreheqjen prej saj kur ndodhi sulmi fashist italian kundrejt Shqiperise".

Mbreti Zog, duke cituar kujtimet e adjutantit- shton duke thene se "nuk e them per te mburrur bashkeatdhetaret e mij, por Shqiperia eshte celesi i Ballkanit. Ai eshte vendi ideal per zbarkim te forcave Aleate ne nje ekspedicion per te sulmuar anen me te prekshme te Gjermanise". Skena e fjalimit te Mbretit Zog, qe kane qene ne nje sallon te Hotelit te famshem ne Ëest End ishin:

"Kam qene deshmitar i martirizimit tone prej bombave,- tha Mbreti Zog,- si shume te tjere. Kujtoja Britanine e Madhe te forte duke menduar forcen materiale te saj dhe pasurine e saj. Por tani kujtoj qe forca e popullit britanik qendron ne karakterin dhe ne durimin e tij si nje force, qe eshte morale dhe jo materiale per nje popull te larte".

Po ne kete kontekst Mbreti Zog ka thenese tre vjet kaluan qe kur Shqiperia u sulmua padrejtesisht prej Italise fashiste. "Dhe me 10 Qershor 1940, kur Italia deklaroi lufte kundrejt Britanise se Madhe dhe Aleateve te saj, Shqiperia perseriti zyrtarisht deklaraten e saj te luftes kunder Italise fashiste. Ky fakt historik nuk mund te behet asgje prej rrethanash, te cilat deri tani ndaluan pranimin e Shqiperise, si antare te aleateve e aleances se madhe te demokracive. As qenia e Shqiperise dhe as legaliteti i perfaqesuar shqiptar ne mergim, nuk mund te mohohet prej shteteve, te cilet pretendojne se bejne nje lufte te shenjte drejt drejtesise dhe ligjit. Indipendenca e Shqiperise u njoh prej traktatit te Londres, i cili i vuri fund luftes ballkanike. Ajo u njoh prej konferences se Ambasadoreve dhe pasi kufijte e saj u caktuan prej nje komiteti nderkombetar, ajo u pranua ne shoqerine e Kombeve ne Dhjetorin e vitit te 1921. Autoritetet shqiptare, qe jane tani ne mergim, jane perfaqesuesit e vetem te Shqiperise, te cilet kane mandatin e popullit te tyre.

Pushteti i tyre u konfirmua brenda nje Shqiperie prej zgjedhjeve konstitucionale te shumta dhe jashte prej njohjes te gjithe shteteve te Monarkise Statuore. Tani Shqiperia gezon akoma nje fare grade perfaqesie diplomatike".

Asnje shtet nuk ka njohur me ligj zaptimin fashist,- ka thene Mbreti Zog- te Shqiperise. Edhe sot akoma vendi im, i cili ka qene i pari qe rezistoi kundrejt invadimit te armatosur me arme ne dore nuk eshte i poshten. Italianet nuk munden te bejne qe te mbreteroje ne vullnetin e tyre ne vendin. Pra Shqiperia gjendet po ne ate ane te barrikades, ku jane edhe britaniket, amerikanet, polonezet, greket dhe jugosllavet dhe te gjithe popujt qe luftojne per demokracine e lirine. Me greket dhe me jugosllavet, Shqiperia formon nje pjese te shumices se madhe te popujve ballkanike, qe jane te angazhuar ne kete lufte per ceshtjen e perbashket.

Gjithe shqiptaret, brenda ose jashte kufijve, tane kane mendjen mbi kete pike. Nuk kemi asnje konflikt me greket. Gjate 25 vjeteve te indipendences se saj, Shqiperia i provoi botes, qe ka te drejte te jetoje e lire. Me 1920 vendi ka qene praktikisht pa shkolla, pa rruge dhe ishte e mbushur me malarie. Me 1939 kishte 700 shkolla dhe 75.000 nxenesa, prej te cilave nje e treta ishin vajza.

Shqiperia mund te behet e lire dhe e lumtur me pasurite e saj minerale dhe me punen e popullit te saj. Ka nevoje vetem prej kapitalit. Mbreti Zog ka konfirmuar se jemi vetem nje popull i vogel, gati nje million e gjysem. Vetem, se nuk duam te ekzagjerojme rendesine tone ne kuadrin Europian. Por, megjithekete, ne nje kohe krize kur kontributi edhe i nje individi ka vleften e saj, ndihma e nje kombi luftetaresh nuk mund te mos quhet asgje. Besoj, tha Mbreti Zog- se drejtesia do te fitoje ne kete lufte dhe pa ndrojtje do te them se frutet e fitores dhe te drejtesise do te jene per te gjithe ne".

Keshtu foli Mbreti Zog I, ne nje bisedim qe pati me Zotni Feorges Slocombe dhe Z.Norman Hillson. Te cilet i bene shume sugjerime, ku Mbreti i kishte dhene Britanise Madhe dhe Amerikes pa rreshtur nota per njohjen e Shqiperise ne kampin e aleateve te luftes, dhe te Qeverise Shqiptare, qe ishte ne Stamboll dhe sa u perket shqiptareve ne mergim.

*********************

Gazeta "Daily Sketch London" 17.03.1942

"Mbreti Zog dha nje kete interviste reporterit Norman Hillson, kujton adutanti. 'Do te desha qe cdo njeri te kujtoje - tha me kembengulje - se vendi im, Mbreterija e Vogel e Shqiperise ka qene ajo, qe e para i beri nje qendrim nje fuqie te armatosur me mjetet e reja te sulmit boteror. Kur u sulmua prej Italise, pa lajmerim te premten e zeze 1939, megjitheqe kishim me ate nje pakt mossulmimi, ne kundershtuam me lufte. Nuk kishim asnje shprese, s'kishim tanke, aeroplane, ose artileri, ndonje gje qe te shenohet. U mundem, por te paktem u munduam te rezistojme. Deklaruam lufte. Shqiperia eshte ne lufte dhe do te mbetet ne lufte". Bisedova me Mbretin, citohet gazetari,- dhe sugjestionin qe kishte pas lene Shqiperia duke marre me vete nje shume te madhe parash.

Mbreti u pergjegj: "Une dhe Qeveria ikem me afro 30.000 sterlina vetem. Kjo shume u perdor per Qeverine provizore ne Stamboll dhe per mbajtjen e disa Legatave prej te cileve mbeten vetem dy ne Ankara dhe ne Kairo. Kjo shume e vogel mbaroi prej kohe.

Asnje diplomat shqiptar s'merr rroge tani. Eshte i kenaqur te dije se eshte duke punuar per Shqiperi. Jam nje mergimtar, por deshiroj te shpjegoj poziten time dhe poziten e gjithe shqiptareve. Jemi fortesisht me anen e Aleateve dhe besojme ne fitoren perfundimtare aleate. Shqiperia e kishte kuptuar se s'mund te ekzistonte nje miqesi e vertete me Italine Fashiste, pas sulmimit kundrejt Abisinise. Zemrat e tyre ishin gjate luftes se zorshme dhe te barabarte me heronjt abisiniane. Ne Prillin 1939, Shqiperia u sulmua po prej atij shpendi te eger dhe pas pak, paten eksperience prej fatkeqesise se luftes kunder armikut. Bashkatdhetaret e mi po luftojne ne male, katunde dhe ne qytetet e Shqiperise".

Nga Pakistani dhe Damask Syrie

Me 1 Shtator 1928, Asambleja Konstituente e plote ne Tirane, rivendosi Monarkine Shqiptare duke zgjedhur A.Zogun si ZOG I Mbret i shqiptareve. Shume shtete derguan Misione Diplomatike dhe Legatat shqiptare u vendosen ne kryeqytetet e Evropes dhe te Amerikes, e te tjera vende ne Orient. E sidomos ne Britanine e Madhe. Te gjitha keto jane prova, se sipas ligjeve nderkombetare, Shqiperia ishte nje shtet indipendent, i njohur nga Lidhja e Kombeve. Me 7 Prill 1939, kur Italia fashiste sulmoi Shqiperine isha ne Rome, prej me pare se nje jave. Kur dy dite para sulmit, Ambasadori Britanik i tha Ministrit te Jashtem Italian Ciano se ceshtja shqiptare mund te cekte "Status-quo" ne Mesdhe sic e kishte caktuar marreveshja e dy Fuqive me 16 Prill 1938, mori sigurime se Italia do te respektonte krejtesisht indipendencen shqiptare. Dy dite pas ketij sigurimi solemn, erdhi sulmi fashist Italian kunder Shqiperise. Kur Konti Ciano i thoshte se duhet te behet nje deklarate mbi sulmin Italian kunder Shqiperise ai tha se "Aveniri i vendit varej prej vullnetit te popullit shqiptar". A nuk ishte kjo nje tallje per Europen.

Parlamenti Shqiptar, i mbledhur ne Kryeqytetin ne Tirane, vendosi te rezistoje dhe i besoi Mbretit Zog mbrojtjen e interesave te Shqiperise sipas Statutit te 1928. Ai edhe e veshi me fuqine e perfaqesimit te shtetit dhe jashte Atdheut bashke me Qeverine e tij per te mbrojtur interesat e Atdheut. Shume protestime jane bere prej botes Mohamedane kundrejt krimit Italian dhe megjithate Lidhja e Kombeve mbylli syte.

Duke mundur te kujtohen perseri me plot fryme prej Lartesise se Tij Aga Khanit. I cili fliste ne emrin e gjithe Mohamedaneve dhe i dyti prej demostratave popullore ne Damas Syrie. Atje, ku Flamuret Islamike te ulur u benin fjalime "Ka vetem nje perendi" dhe se Musolini eshte armiku i Zotit".

London 14.03.1942 Aga Khani

Stamboll 8 prill 1942

Per kete date, kujtohet se: Ministri Turk Nexhmedin Sadek, boton ne Gazeten "Akshame" kete artikull ne titullin: "Nje mevitje e vogel e humbun mbrenda ne shumicen e shqetesimit". KU zyrtari turk shkruan se:

"Tamam tri vjet ma pare, nji za perhapte ne gjith boten lajmin e nje fatkeqesije. Ky za ka qene ay i radio se Tiranes, i cili lajmeronte boten se Italia po sulmonte Shqipnine. Fatkeqesisht u duk per gjith boten si i vogel dhe pa randesi. U harrue, kur zani qe kerkonte ndihme pushoi dhe asnjeri nuk dha ndihme.

Ka tri vjet si sot, qe Italia zaptoi Shqiperine dhe disa e kuptuan randesine e fatkeqesise. Instalimi Italian ne Ballkan shenonte mbarimin e sigurimit dhe te qetesise ne kete district. Me te vertete ato qe kerkonte Italia nuk qene malet te rrepta te Shqipnise, por Ballkanin.

Sot njeriu kupton me mire arsyet e zaptimit, te Shqiperise. Zaptimi synonte "Vdekjen e Greqise, dhe te Jugosllavise", sepse ato dy shtete nuk kuptuan mire fatkeqesine qe ra mbi fqinjen e tyre. Ne rast se Jugosllavia dhe Greqia te kishin pasur njerez, qe mund te kuptonin gjendjen qe u vinte ne koke, nese kishin mjaft ushtar, ose me mire te mos kishin pranuar politiken me qellim te merzisin njera tjetren e nen mbulesen e aleances, nese nuk ishin te angazhuar ne politiken e mbeshtetjes mbi miqesine tradhetare te Italise, mundet qe Italia te mos kishte menduar kur te veje kemben mbi Shqiperi.

U lehtesua ne kete veprim duke qene e sigurte se as Greqia, as Jugosllavia nuk do te tundeshin. Me te vertete, qe te dy u prapesuan, para mundesise qe t'i japin ndihmen me te vogel Shqiperise. Dhe, duke mbyllur syte para rrezikut, u angazhuan ne rrugen e marreveshjes me Italine. Kjo politike e Fqinjeve te mire pati pak jete, ky sulm i pare lindi fatkeqesisht te tanishmen.

Ne nje artikull qe botuam nje dite pas zaptimit te Shqiperise kemi shkruar mbi qellimin e Italise, e cila eshte: Qe ta perdori Shqiperine si nje rruge per te hyre mu thelle ne Ballkan, ose a thua se eshte e mundur te kete qellim te ndihmoje ballkaniket per te ndaluar nje sulm drejt lindjes.

As zaptimi i Cekosllovakise prej gjermaneve dhe as zaptimi i Shqiperise prej italianeve, nuk jane veprime me qellim ne vetvete. Jane pergatitje te para, per zbatimin e nje plani me te madh, ne ate kohe. Ata me pas kuptuan se nje send te tille nuk ishte nje send i madh. Nderkohe, qe demokracite rrinin pa veprim dhe pse kishin frike nga lufta dhe donin paqe dhe nuk i varnin veshin per viktimat.

Anglia dhe Franca pergatiteshin, fatkeqesisht. Por per fatkeqesine e tyre te tanishme duke bere gabime dhe duke bere koncesione ne Ballkan. E megjithate Gjermania intervenoi. Koincidence e cuditshme sot ishte mevitja e zaptimit te Shqiperise prej Italise, dhe dje qe mevitja e sulmit gjerman kundrejt Jugosllavise dhe Greqise. Ajo s'ka natyrisht asnje vlefte per t'u kujtuar per keto kujtime te hidhura, por duhet per t'i mbajtur me nxjerrjen e nje mesimi per neser".

Stamboll 8 Prill 1942 Nexhmedin Sadek

Leterkembimi i Mbretit te Shqiptareve me Faik Konicen

Problemi i njohjes se Shqiperise

Fuqite e Medha: Shqiperia nuk u mbrojt si ne vitin 1920

Per kete moment, adjutanti shkruan se: "Z.Cordell Hull, beri nje deklarate ne emrin e Shteteve te Bashkuara javen qe kaloi dhe Z.Molotof po ben kete gje sot. Shqiptaret, megjithese vendi i tyre ishte sheshi i luftes gjate konfliktit Italo-Grek nuk ka treguar rezistence aq te madhe. Per kete i referohen kohes kur u larguan italianet prej vendit te tyre me 1920. Por, kjo feblese (dobesi) i detyrohet italianeve, te cilet kane perdorur aleancen mbrojtese te 1927, si nje mjet per te fituar fuqi te plote ne Shqiperi mbi ekonomine e ushtrine e vogel te vendit".

Mbreti Zog rrefen vdekjen e papritur te Konices dhe njohjen nga Departamenti i Shtetit

Pas nje deklarate te Departamentit te shtetit amerikan, Faik Konica ka rimare perseri pozicionin e tij, si perfaqesues i Shqiperise, ne vitin 1942. Por, kjo nuk zgjat shume, sepse ai do te nderroje jete papritmas. Mbreti shqiptar e shpreh haptazi merzitine, ndersa vendin e tij, pa asnje dyshim, i takon Imzot Nolit. Ne numrin e sotem te 'Korrierit' eshte edhe nje nga letrat e fundit te Konices, derguar Sotir Martinit, perfaqesuesit te Zogut. Po ashtu edhe nje leter e Nolit derguar Zogut, ish kundershtarit te tij te madh. Si arritje, ne kete kohe, Mbreti shenon njohjen e luftes prej Fuqive te Medha dhe interpretimin e tyre te kesaj lufte. Kjo eshte arsyeja pse mbreti nuk heziton qe ti shkruaje per ta falenderuar Sekretarin e Shtetit amerikan dhe bashke me te edhe presidentin Ruzvelt. Fundi i numrit te sotem do te mbyllet me pergatitjen "inkognito" te adjutantit dhe me nje mesazh te Mbretit, ku ai riperserit kerkesen e tij per shqiptaret: Zgjedhje te ndershme pas lufte dhe populli do kete te drejten qe te vendose vete per formen e regjimit

Konferenca ne Persie Iran 10.10.194?

Kjo eshte nje pjese e informacionit, qe na sjell Adjutanti per kete dite: Konferenca e Aleateve ne Teheran ka qene shume entuziaste dhe shpjegohet si prove qe Aleatet u moren vesh krejt, sidomos ne lemin e operacioneve ushtarake te ardhshme. Persia mori sigurime per tanesin e indipendences dhe ndihmen, si do te gjeje me aleatet pas luftes. Ndersa ne Egjypt, konferenca midis Rooseveltit, Churchillit dhe Ismet Inonu u duk se pati mjaft sukses. Por, u shenua se Turqia erdhi pa eksperience ushtarake. Ne kete konference moren pjese edhe ruset, megjithese ata kane aleance me Turqine.

Churchilli u takua me shume personalitete aleate ne Egjypt dhe u mundua te zgjidhi problemet franceze dhe jugosllave. Pas kesaj konference te Egjyptit u shperndane duke mos dhene asnje lajm ne vendimet e marra hollesisht.

Washington 20 nendor 1942

Botohet ky lajm, sipas adjutantit: Departamenti i Shtetit Amerikan thirri dhe tani ne fund Imzot Nolin dhe Faik Konicen, Kryetar i Panfederates Shqiptare ne Amerike 'Vatra'. Arsyeja ishte per te shprehur mendimet e tyre mbi menyren sesi mund te organizohej Qeveria Shqiptare ne mergim. E midis pikave qe shenuan ishin:

1-Vetem nje levizje shqiptare, qe te permbledhi gjithe personalitetet shqiptare, do te kete mundesine per te thirrur gjithe popullin, qe te beje dicka per Kombet e Bashkuara.

2-Mbreti Zog eshte personaliteti me me rendesi si ne Shqiperi e ne shqiptaret. Dhe perjashtimi i tij do te zhveshi levizjen prej forces se saj.

3-Qe asnje antar i ketij fronti te perbashket nuk do te detyrohet te heqe dore derisa te sigurohet indipendenca edhe integriteti shqiptar ne konferencen e Paqes. Pas se ciles, cdo njeri do te rifitoje lirine e veprimit te tij.

*************

Zoti Minister, Boston 5 Nentor 1942

Mora letren tuaj te dates 27 shtator 1942 dhe kam nderin t'ju informoj qe pranoj te jem perfaqesuesi i Mbretit ne Uashington. Duhet qe Madheria e Tij t'i dergoje nje leter Ambasadorit te Shteteve te Bashkuara te Amerikes ne Londer, duke i lutur qe transmetoje permbajtjen e letres ne Uashington. Ne kete leter duhet t'i thote per perjashtimin e dhimbshem qe i eshte bere Shqiperise, duke mos iu njohur Qeveria e saj ne mergim, dhe ne te njejten kohe hyrjen ne lufte te Italise. Te beje te ditur dergimin e nje ministri zyrtar ne Uashington, por, nga ana tjeter, sic do te behet dhe me evidente, qe Shqiperia mund te luaje ne te ardhmen e afert nje rol te dobishem ne ceshtjen e aleancave. Mbreti mendon qe te emeroje ne Uashington si perfaqesuesin e tij personal Faik Konicen, i cili ka qene qe nga 1926 deri ne 1939 i derguari i Shqiperise ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes.

Dicka e ngjashme do te mjaftonte, per mendimin tim dhe per vendosjen e pozicionit tim si perfaqesues jozyrtar.

Ju pershendes, Zoti Minister dhe ju siguroj per konsideraten time me te larte kundrejt personit tuaj.

Shkelqesise se tij Sotir Martini Faik Konitza

Perfaqesuesi i M.S. Mbretit ZOG I re

A Son Excellence Monsieur Sotir Martini Faik Konitza

Representant de S.M. le Roi ZOG Ier

*********

Gazeta 'Manchester Guardian' me 4 dhjetor 1942

Ky eshte nje shkrim i Edith Durhamit, udhetares se shquar dhe te ashtequajtures "Princesha e Maleve".

Nen nje titull, (qe adjutanti nuk e permend), ajo boton edhe kete artikull: Shqiperia me 28 Nentor 1912 u proklamua ne Vlore per Pavaresine e Shqiperise. Me vone, ajo edhe u njoh prej Fuqive te Medhaja. Edhe me vone, Shqiperia u pranua si anetar prej Lidhjes se Kombeve dhe gjendja e saj si shtet indipendent eshte e konfirmuar.

Megjithekete, kur vendi i vogel u sulmua prej nje force te madhe e te mekanizuar, asnjeri prej bashk-anetareve te Lidhjes se Kombeve nuk intervenoi qe ta shpetoje nje vend te vogel. Flota Madheshtore mbeti rehat dhe flota italiane transportoi trupa pa asnje nderhyrje. Ne realitet ia ofruan Shqiperise si nje viktime njerezore per te perkedhelur Musolinin duke mos kujtuar se eshte e pamundur te kenaqe nje aventurier te pangopur dhe duke i dhene me shume ushqim. Cili ka qene perfundimi i veprimit ose me mire i mosveprimit tone. Adriatiku u be nje det i mbyllur per Boshtin. Dhe italianet zoterojne hyrjen e tyre. Derisa, te shkaterrojme kete gjendje, Boshti mundet dhe sigurisht e ben te ndertoje nendetese cfaredolloj ne sigurine e portit te Triestes (qe ka qene me pare baza e Flotes Austriake e Poles dhe e Fiumes). Nderkaq, shqiptaret jane lene ne nje pasiguri plot dhimbje mbi fatin e vendit te tyre.

Tani eshte koha per t'i shpetuar prej thonjve te pangopur dhe per te siguruar indipendencen e tyre. E cila do te rivendoset dhe integriteti tyre do te garantohet. Kjo vetem eshte mjaft per nje kryengritje kundrejt sulmuesit Italian. Lufta e cetave, vrasja e italianeve dhe sabotazhet vazhdojne pa pushuar, por frika eshte se pas ikjes italianeve vendi i tyre mund te ndahet midis fuqive ballkanike. Dhe, kjo shkakton nje pasiguri midis shqiptareve brenda ose jashte Shqiperise mbi rrugen qe duhet vazhduar. Hiqeni kete shqetesim! Lejoni shqiptaret te ndihmojne ne pastrimin e gojes te Adriatikut prej armikut. Garantoni indipendencen dhe integritetin e Shqiperise dhe nuk do te keni miq me te beses dhe te zotet se sa shqiptaret. Sigurohuni se Harta e Atlantikut nuk eshte nje karte pa kuptim. Lejoni te ndihmojne ne hapjen e rruges, qe te con tek Pola dhe tek Trieshta".

E jueja me bese M.E.Durham;

London. N.W.3.12.1942.

****************************

Telegrams I Decembre 1942

His Excellency Franklin D.Roosevelt

President of the United States of America Washington:

I am informed that Secretary of State Mr.Cordell Hull has recalled the Italian aggression of good Friday 1939 and has declared that he considers it the duty of every Albanian to take up arms against the common enemy stop.

As head of the Albanian State the first in Europe to offer armed opposition to fascist aggression I assure your Excellency that in accordance with our previous declarations we await the opportunate moment to rise as one for the independence and integrity Albania stop.

Your Excellency can be certain that the present activity of our guerillas would be intensified and soon become a general revolt if we could appeal to the Albanian people to take up arms for their country stop. We only ask to be given the possibility to fight on the side of the United Nations in a struggle that is also our struggle. Stop.

ZOG I. The First

Shenim

Kjo leter i eshte derguar Ruzveltit duke i kujtuar se Shqiperia eshte e para qe ka bere perballjen me agresionin fashist dhe "ne presim momentin e duhur per tu ngritur per pavaresine e integritetin e Shqiperise".

**********************

His Excellency Mr.Cordell Hull,

Secretary of State, Washington

I have Learned with appreciation your reference to the Fascist aggression of good Friday 1939 and your declaration as regard Albania stop. As head of the Albanian State the first in Europe to offer armed opposition to fascist aggression I assure your Excellency, that in accordance with our previous declarations we await the opportune moment to rise as one for the independence and integrity of Albania stop.

Your Excellency can be certain that the present activity of our guerrillas would be intensified and soon become a general revolt if we could appeal to the Albanian people to take up arms for their country stop. Ee only ask to be given the possibility to fight the side of the United Nations in a struggle that is also our struggle.

Telegrams I Decembre 1942 ZOG I the First

Shenim

...

Ekselenca Juaj, i drejtohet Zogu, eshte plotesisht e mundshme qe aktiviteti aktual i grupeve guerrile mund te intensifikohet dhe shpejt qe te behet nje revolte e pergjithshme. Por, nese ne do te apelojme ne drejtim te popullit shqiptar, qe te marrin armet per vendin e tyre.Ne vetem ju kerkojme qe te na jepet mundesia per te luftuar ne anen e Kombeve te Bashkuara ne kete lufte, qe eshte edhe lufta jone.

***********

Embassy of the United States January 4 - 1943:

Of America, Londres.

Madheria Juaj, Une jam ngarkuar nga Presidenti dhe Sekretari i Shtetit per te bindur Madherine Tuaj, qe eshte marre telegrami, ne te cilin Ju keni adresuar per ata ne 1 dhjetor te vitit 1942, ku shprehni vleresimet per verejtjet e Mr. Hull, te 3 nentorit te vitit 1942, per sa i perket Shqiperise. Ata gjithashtu me kane kerkuar mua qe t'ju shpreh vleresimin e tyre per keto mesazhe teper te sjellshme........., i drejtohet ambsadori amerikan nw Londwr.

Your Majesty, I have been requested by the President and the Secretary of State to convey to Your Majesty an acknowledgement of the telegrams which Your Majesty was kind enough to address to them on December - I - 1942 expressing appreciation of Mr.Hull's remarks of November 3-1942 concerning Albania. They have also asked me to express their apprecistion of these courteous messages.

At the same time the Secretary has requsted me to invite attention to his subsequent statement of December 10-1942, concerning Albania, the text of which I have pleasure in enclosing.

With the expression of my highest regard, I remain,

Enclosure:

Statement by the Secretary of State.

His Majesty King ZOG I. Antony D.Biddle

Rits Hotel. W.I. American Embassady

*********

Afrika franceze, 22 nendor 1942

Gjendja politike u sqarua pak,-thote adjutanti per kete dite. Darlani mban ne emer te Mareshall Petainit, administraten politike te Afrikes, duke lene komanden e ushtrise nen gjenerealin Cirault. Darlani pretendon se vepron sipas urdherave te vjetra te Petainit, qe i dha. Pra, kur ishte i lire te vepronte sipas qejfit. Petainit, nga ana tjeter, denoi rreptesisht Darlanin dhe kerkon vazhdimin e rezistences kundrejt Anglo-Sanksoneve me bashkepunim me Boshtin. Franca e lire deklaroi se s'ka ndonje pune me Darlanin, te cilin e quante tradhetar. Marreveshja Amerikane me Darlanin provokoi shume kritika ne Angli dhe ne Amerike dhe Roosevelti beri nje deklarate, ku thote se kjo marreveshje eshte e perkoheshme dhe vetem me qellime ushtarake. Lajmerohet se arriten ne Algjeri disa prej politikaneve franceze, qe ne fillim bashkepunonin me Petainin dhe Lavalin. Me kete rast, nuk dihet akoma qendrimi i kolonise se Dakarit.

Franca e lire vazhdon te kundershtoje rreptesisht Darlanin dhe politiken Amerikane. Gjenerali Catroux, foli shume ashpersisht per kete veper dhe e quajti Darlanin rrezik per Aleatet. Admirali Darlan e proklamoi veten si kryetar shteti dhe gjeneralin amerikan e njohu deri diku. Kurse, Qeveria e Britanise se Madhe deklaroi se nuk e merr parasysh kete deklarate.

Tunizi: Ushtaret Anglo-Amerikane kane gjetur nje rezistence shume te forte rreth Tunizis dhe Bizertes. Ata jane mjaft te penguar dhe duket se u mungon aviacioni.

Kurse me 27 nentor 1942, nje francez, nena e te cilit eshte italiane, vrau admiralin Darlan dhe u ekzekutua. Emri i tij mbahet sekret. Ne vendin e Darlanit u zgjodh Gjeneral Cirault dhe shpresohet se keshtu do te behet me i kollajshem edhe bashkimi i te gjithe francezeve. Amerikanet e kane fuqivrasjen e Darlanit. Gjermanet akuzojne anglezet. E gjithe fuqia e Frances se lire eshte vene perbri gjeneralit de Gaulle. Gjenerali Catroux shkoi ne Londer duke sjelle me vete programin e rregullimit te ceshtjes franceze.

Londer, 20 dhjetor 1942

Vdekja e papritur e diplomatit te shquar Faik Konitzes

"Lajmi, teper i idhet me 20 Dhjetor 1942, qe u dha mbi vdekjen e patriotit e diplomatit Faik Konices, Mbretin Zog I e tronditi thellesisht". Kjo eshte fjalia e pare qe thuhet nga adjutanti.

Me poshte po ai vijon duke shprehur mendimin e tij se:

"Kjo ndodhi tamam, ne kete moment kritik te Shqiperise. Faik Konica ka qene nje nga kampionet e indipendences shqiptare. Shkrimtar, qe ka botuar qysh ne rinine e tij dhe botimet e tij vazhduan ne lenda atdhetarizmi.

Faik Konica me 1926 u emerua Minister Fuqiplote ne Amerike dhe qendroi ne detyre deri me 1939 te vitit fatal, kur Shqiperia u sulmua prej Italise fashiste te 'Premten e Zeze'. Veprimi i fundit, pas okupimit te Shqiperise prej Italise, ishte qe Departamenti i Shtetit i njohu Faik Konices, qe s'mund te gezonte privilegjet diplomatike me. Pasi s'kishte me Shqiperi dhe Legata shqiptare ne Eashington u mbyll. Ajo ka qene periudha e politikes se perkedheljes. Por deri me 1939 per t'i bere qejfin Musolinit. Por keta nuk e njihnin Musolinin, se ai ishte i pangopur e tani se fundit e pane qe u bashkua ne lufte me Gjermanine dhe tani Shtetet e Bashkuara u detyruan te hyjne ne lufte kunder Italise e Gjermanise. Kurse, shqiptaret te harruar prej te gjitheve, nuk e lane luften kunder Italise dhe gjithnje vazhdojne ne malet e Shqiperise. Me ne fund, Eashingtoni dhe Londra e kuptuan se shqiptaret vazhdonin ne mundesite e tyre ne luften kunder Boshtit dhe mund te ishin nje perkrahje per Kombet e Bashkuara. Keshtu erdhi deklarata historike e Sekretarit te Shtetit Cordell Hull, me 10 te ketij muaji. Me anen e se ciles, Shqiperia u sigurua se do ta rifitoje indipendencen e saj sipas Hartes se Atlantikut. Mbreti Zog, duke u bazuar ne fjalet e Z.Hull, riemeroi Faik Konicen si perfaqesues te tij ne Eashington dhe kerkoi njohjen e tij si Kryetar te Qeverise Shqiptare ne mergim. Faik Konica u paraqit menjehere ne Departamentin e Shtetit, ne emrin e Mbretit Zog mbi kete njohje dhe ky ka qene veprimi i fundit i Konices".

Zotni Kordell Hull, ne deklaraten e tij historike mbi Shqiperine, me 10 Dhjetor tha: "Ne vazhdim te politikes se saj te mirevendosur Qeveria e Shteteve te Bashkuara nuk njohu okupimin tokesor te bere me force dhe nuk njohu kurre aneksimin e Shqiperise prej korones italiane. Ne rast qe kjo deklarate ka ndonje kuptim, ky kuptim eshte se Shtetet e Bashkuara do te njohin Mbretin Zog e jo Mbretin e Italise, si Mbret i Shqiperise.

Xhesti i bukur ka dhe nje tjeter prove se: Pergjigja e Departamentit te Shtetit, do te jete favorabile. Qeveria Amerikane vendosi te dergoje kufomen e Faik Konitzes ne Shqiperi, kur do te vije koha ne mbarimin e luftes. Nje kortezh i tille u behet zakonisht vetem diplomateve te huaj, qe vdesin ne sherbim aktiv".

Me poshte adjutanti vazhdon: Kjo do te thote se Faik Konica njihet si perfaqesues i Qeverise Shqiptare dhe se vdiq ne sherbim aktiv. Nga ana tjeter e cmojme shume kete xhest fisnik te Qeverise Amerikane dhe dime se Faik Konica e vlente. Vlen te gjeje prehje te vazhdueshme ne vendin, qe sherbeu gjithe jeten me besnikeri e lealitet. Tani, vendin e te Ndjerit Faik Konices do ta rimarre Magr.Noli, personi me i pershtatshem, i cili ka bashkepunuar me Konicen dhe eshte i njohur ne politiken shqiptare dhe ate Boterore. Shpresohet qe ne Departamentin e Shtetit ky te zere vendin e Konices me nje Dekret te Mbretit Zog.

Maroke, 31 kallndor 1943

Kjo eshte nje kronike per situaten, e cila na vjen permes adjutantit: Per 10 dite rresht Franklin Roosevelti, Winston Churchill dhe Shtatmadhoria Anglo-Amerikane u mblodhen ne Casablanca ne konference. "Atje kane qene edhe Gjeneral de Gaule dhe Cirauld. Thuhet se ishin edhe disa vende neutrale si Spanja dhe nje perfaqesues Fillandez". Konfernca mbaroi dhe Presidenti Roosevelt, mberriti ne Amerike.

Per Churchill-in s'dihet gje ende. Ushtaraket vazhdojne konferencen e tyre. Ne konference duket se u vendosen planet e vitit 1943 dhe u studjua vecanerisht lufta e nendeteseve. U lajmerua se fuqia Aleate nuk do te pranoje asnje marreveshje me Boshtin pervec nje dorezim pa asnje kondite. Ceshtja franceze beri pak perparime dhe u vendos ose mbeten qe te dy grupet te kene nje lidhje midis tyre. Komandanti i pergjithshem i Forcave Aleate ne Afrike eshte amerikan dhe eshte Gjenerali Eisenhaeer. Kryetari i Shtatmadhorise se pergjithshme eshte britanik dhe eshte gjenerali Mountgomery dhe Komandanti i Forcave franceze eshte francezi Gjeneral Cirauldis.

Ndryshimet ne Komanden e ushtrise te Afrikes shpjegohen si prove. Qe pergatiteet jo vetem sulmi kundrejt Tunizise, por edhe kundrejt Ballkanit dhe Ishujve italiane.

Gjenerali Catroux u emerua prej Gjeneralit de Gaulle, si oficer lidhes me Gjeneralin Cirauld. Kjo ben qe gjendja te permiresohet.

Thuhet se u be nje marreveshje midis Gjenerali Cirauld dhe Gjeneralit de Gaulle, ne bazen e se ciles i pari merr punet ushtarake, kurse i dyti merr punet politike te Perandorise Franceze. Gjenerali Catroux mbetet si nderlidhes i te dy sherbimeve.

Jugosllavi, 24 kallndor 1943

Tani na vjen nje situate ne Jugosllavi, e cila eshte e lidhur sipas adjutantit me situaten shqiptare: Duket se gjendja midis cetave te Gjeneralit Mihailovic Draja dhe te cetave partizane eshte shume e ashpersuar. Ku cetat sllovene kane akuzuar Mihailovicin si ne lidhje me fashistet e Gjeneral Nedicit. Duket se ndryshimi i fundit i Qeverise se arratisur Jugosllave kishte per qellim te merren dhe dy kroate. Kjo per te afruar pak kroatet qe jane te zemeruar. Gjendja politike nuk u zgjidh akoma ne mes francezeve te lire. Jane bere disa arrestime te reja, ku u diktua nje komplot per vrasjen e gjeneralit Cirauld dhe te Ministrit Amerikan Murphy. Gjenerali de Gaulle i beri nje propozim Gjeneral Cirauld, per te gjitha forcat franceze. Pritet qe ky propozim do te sqaroje krejtesisht gjendjen me nje menyre ose me nje tjeter.

Stamboll 22 mars 1943

Madheria e Tij Mbreti Zog I dergon nje telegram udhezimesh kolonel Husein Selmanit, ne Legaten Shqiptare Istanbul. Telegrami eshte:

"Kam marre raportin tuaj te fundit stop. Jam duke bere te gjitha demarshet per shkuarjen tuaj ne Shqiperi stop. Mos humbni kontaktin me njerezit ne Shqiperi stop. Beni ceshte e mundur per bashkim stop".

London 22 Mars 1943 ZOG I

********************

Madheria e Tij Mbreti Zog beri kete mesazh qe ja drejton popullit shqiptar brenda dhe perjashta Ky eshte teksti origjinal i mesazhit:

SHQIPTARE

"Po mbushet vjeti i katert i okupimit te vendit tone, prej anmikut te perbashket dhe te popujve demokratik. Neve e kemi luftue invadorin dhe po e luftojme ende. Por duhet qe, edhe e drejta jone te perfshihet ne Familjen Nderkombetare te Kombeve te Bashkueme, pse n'as nje menyre nuk asht ma e vogel, se sa ajo e te tjerevet.

Per arsye te castit politik na ende mbetemi jashte. Te besojme ne kuptimin e drejtesis te Britanis se Madhe e te Shteteve te Bashkueme dhe te Rusise Sovjetike, e n'ato te Kombevet te Bashkueme dhe t'intensifikojme perpjekjet tona per me sigurue me pranimin e Shqipnis me nji Qeveri Legale, si nji aliate e Demokracive. Kjo asht menyra ma e mira me sigurue indipendencen e vendit tone me kufit kombetare.

Ekzistenca e bashkimit tone te shpejt, rreth te drejtes Legale te Shqiptarevet, asht nji arme e madhe per luftimin tone. Cdo shqiptar ka vendin e vet ne ket bashkim pa dallim qellimi politik ose shoqenuer. Per ket arsye, i ftoj te gjith ata shok bashk-atdhetar pa perjashtim me riforcue ket bashkim per me sigurue integritetin dhe indipendencen e Atdheut tone.

Sic e kam shpall publikisht ne Paris 1940 dhe ne mesazhin tone 1942 drejtues shqiptarvet te jashtun se, sapo te jete vendi i yne tanesisht i lire, do te zgjidhet lirisht dhe demokratisht nji Assemble Kombetare prej popullit shqiptar. E cila do te ftohet me nje here me vendue Regjimin politik e shoqenuere te Shqipnise se re.

Me ket shpirt, un jam gati me bashkpunue me te gjithe ata Shqiptar qe jane te gatshem me luftue per indipendencen dhe kufit e Atdheut tone. Dhe, kerkoj prej jush mos me u shmange sakrificave, mbasi vllaznit tone nuk po kursehen me derdhe gjakun e tyne ner malet tona".

Parmoor Henley Londer - 7 Prill - 1943 ZOG I.

*********

Telegram Kenmore 6780

Albanian Orthodox Church in America

Boston Massachusetts, 27 Maj 1943:

Your Majesty

Une jam shume i nderuar per te pasur letren tuaj dhe per te thene sepse koha nuk eshte shume larg, kur ne mund te takojme njeri-tjetrin per clirimin e vendit. Le te shpresojme se do te jete shpejt sepse ne kemi shume gjera per te biseduar dhe eshte shume e veshtire per te ndryshuar pikepamjet vetem nepermjet postes.

Nderkohe, Une kam shume nevoje per t'ju siguruar se do te kemi shume bashkepunime per Frontin e Bashkuar shqiptar nen drejtimin tuaj. Dhem, ne opinionin tim, kjo eshte rruga me e mire per te ndihmuar Shqiperine dhe po ashtu edhe Kombet e Bashkuara. Une jam duke shkruar me detaje nepermjet mikut tim Z. Sotir Martini.

(With earnest prayers for you and yours, I remains-Letra eshte shkruar ne anglisht )

To His Majesty King ZOG of Albania, Your in the Lord

Parmmor Henley on Thames, England. Bishop F.S.

Noli, d.v.

(Lettre recue le 10 Juin 1943 par airmail)

Gazeta "Times" 9 korrik 1943

Ja cfare thote adjutanti per kete dite: "Gazeta 'Aksham' boton nje artikull te drejtorit Zotni Nexhmedin Sadek. Ai shume here shpreh pikpamjet e Ankarase, ne te cilen ai diskuton konditat, qe Aleatet mund t'i vene Italise. Excellenca e tij Sadek thote se: "Turqia nuk ka deshire as te drejte te perzihet me konditat e paqes, qe fituesit do t'ju imponojne te mujtunve si ne lufterat e tjera. Por duke qene se vete ajo interesohet per paqen dhe vecanerisht ne rrethin qe ka te beje me sigurimin e saj. Turqia do te ndihmoje qe te ndreqen hajdutlleqet nderkombetare, qe u bene ne kurrizin e Shqiperise dhe do te jete ne favor te debimit te Italise prej Ballkanit".

Angli, 11 korrik 1943

Gjeneral Sikorski vdiq ne nje incident aviacioni dhe nuk u kthye nga Afrika. Zevendesimi i tij shkaktoi disa zorime. Ne fushen ushtarake u zevendesua prej nje gjenerali. Ne formimin e Qeverise u ngarkua nje antar i partise katundare, i cili ka qene Nen Kryeminister. Duket se ne mes te ketij te fundit e te kryetarit te Republikes ngjau nje moskuptim ose te themi nje mosmarreveshje.

Te gjitha ceshtjet e brendshme ne Ingliter, si presione e tjera u lane menjane prej evenimentit ushtarak te javes qe kaloj nga vdekja e gjeneralit Sikorskit.

Stamboll 12 qershor 1943

Kolonel Husein Selmanit, ne kete dite ne shtepi i mberrin shefi i zyres se informacionit Britanik Z.Kameron. I cili i dorezoi nje leter te Mbretit Zog, nga Londra, ku i ka shprehur. Ja cfare na vjen nga pena e adjutantit:"I dashtuni kolonel i eme. Mora raportin tuej me 5 Maj 1943. Jam shume i kenaqur qe po shoh se keni mbetun gjithmone po ai oficer luftetar, qe u kam njohur ka mot. E pelqej propozimin tuej, qe te shkoni ne Shqiperi. Bile me duket se udhetimi juaj eshte i ngutshem e i domosdoshem.

Veprimi juej ne Atdhe ka per te qene organizimi e shtimi i antarevet e drejtim i gurillavet mbas planit te pergjithshem dhe direktivave te Komandes Britanike, me te cilen do te jeni ne kontakt. Keni per te pasun rast edhe me bindun miqt tane britanike, qe pretendimet e disa ish nenpunsave te pakenaqun, se gjoja nuk paskemi perkrahjen e popullit tone jane pa themel.

Veprimi juej per tash, do te kete nje karakter cetash, pa marre hovin e gjonksin e nje kryengritje turmash, se ndryshe po te plaste parakohes nje levizje e ktille do te dilte e damshme, si per ne, vete, po ashtu edhe per miqte tone britanike. Mbasi te gjitha mundesite tona duhet t'i ruejme per castin ma' te volitshmin per mos me i shkuem kot pa kohe. Po, ne kete menyre, i kane udhzimet e mija edhe njerzit tone ne Shqipni. Kur te vije dita e veprimit te madh keni per te marre prej meje urdhrin e nevoishem. E ndoshta kam me qene edhe vete ne mest tuej.

Nderkaqe, une kam besimin ma te plotin ne juve, personalisht e ne besnikine tuej. Ju dergoj pershendetjet e mija te perzemerta.

Parmoor Henley - 8 Qershor - 1943 ZOG I.

**********

Recommandations speciales pour kolo. Selmanin. (Rekomandime speciale nga Zogu)

1-Nisja e juej duhet te mbahet e mshefet. Gjithashtu dhe largimi jueje prej Istanbuli deri sa te mberrini ne Shqipni. Gjithe miqte e te afrit tuej duhet mos me dit kurgja. Pervec jush vetum e gjithashtu dhe zyra e Sherbimeve kompetente britanike asht ne dijeni. Kjo asht e nevoishme per sigurimin e juej se per mbi juve dipendon suksesi i operacionit, edhe sigurimi i miqve qe jane me juve.

2-Perkthyesi, qe do te merrni eventualisht me vedi, duhet mos te kete asnji lidhje me rrethin e agjentave te anmikut.

3-Tue marre parasyshe, kapacitetin e zgjutesine e madhe te Gjeneral Parianit, e sidomos nder elementat e sherbimit te informacionit te tij, duhet me qene shume i rezervuem komplet kundra njerzvet ne sherbimin e tij.

4- Ne Shqipnie duhet te merrni kontakte, me tane oficeret e krishniket, e gjithashtu me gjith komitetet dhe me ata qe deklarojne te jene kunder nesh. Vetun duhet me kujdesi me u rujtun prej miqeve te anmikut. Tash duhet me i harrue te gjith anmiqesite personale, po me bashkponue vllaznisht. Per arsy se ky asht nje qellim e nji mision serijoze e importante.

5- Ma vone kam per me ju vue ne lidhje me Krenet e Kosoves".

Parmoor Henley - 8 Qershor - 1943 ZOG I.

Adjutanti pranon qe te organizoje, permes nje ndihme te Egjiptit,

mbreteroret ne Shqiperi

Abaz Kupi dhe Nacional-clirimtarja krejtesisht te percare

Mbledhja e Mukjes dhe deshtimi saj

Doreheqja e Musolinit dhe zevendesimi me Badolion

Ndersa adjutanti pergatitet qe te shkoje merr vesh nga nje kolonel anglez, qe ate nuk e pelqejne. Nderkohe Balli Kombetar ka mosmarreveshje me Nacional-clirimtaren dhe Zogistet kane humbur shume terren. Adjutanti vendos qe te shkoje me 4 oficere, qe jane " Major Murat Kaloshi, Kapiten Avni Deralla, kapiten Haxhi Xhilaga dhe kapiten Rexhep Radomira"

Vellavrasja ne Luften e Madhe

Ashtu si pritej ne Luften e Dyte Boterore, ashtu edhe ka ndodhur menjehere. Shumica e shqiptareve, te shperndare ne tre grupime, nuk ngurrojne qe t'i ngrene barrikade njeri-tjetrit. Ardhja e Qeverise se Regjences do te veshtiresoje edhe me tej punen, teksa Xhaver Deva me 2000 kosovare ushtrojne presion ndaj shqiptareve. Eshte viti 1944 dhe Shqiperia perballet me nje nga situatat me te veshtira te saj. Komunistet luftojne egersisht ballistet. Keta te fundit, mundohen me te gjithe forcat dhe aksesin qe kane, qe te gjuajne komunistet. Legalistet mbeten disi periferike pas mungeses e forcave dhe me teper mbeshtetjes se huaj. Cuditerisht britaniket nuk i mbeshtetin si duhet legalistet. Packa, se Mbreti ne Londer perpiqet, te pakten sipas informacionit, qe te beje pune maksimale, per njohjen e njerezve te tij. Paradoksalisht, nuk duhet harruar se britaniket ne Shqiperi, jane shume me komode tek Abaz Kupi, legjenda e Legalitetit. Kjo eshte aq e vertete, sa vete te derguarit e aleateve behen medyshes, kur e lene ne meshire te fatit ne fund te vitti 1944, Abaz Kupin. Eshte koha kur komunistet kane fituar gjithshka.

Kupi nuk trishtohet dhe me shume se harrimi, ate e vret mendimi, qe i duhet ne nje mase te madhe, ai dhe njerezit e tij duhen qe te ruhen nga vellavrasja. Ne te gjithe vendin, ka shume raste te tilla, por qe kalimi i kohes i fshehu duke i mbrojtur me idene e spastrimit nga armiqte.

Ne kujtimet e sotme te mbretit Zog, te dhena permes perjetimeve, dhe informacionit qe ka grumbulluar adjutanti i tij, nje gje eshte e vertete. Shqiptaret duken se mbi Shqiperine, perballe fashizmit, u duhet qe te zgjidhin hesapet me njeri-tjetrin. Eshte shfaqur gati si pa u ndjere lufta e llojit, qe pak vite me vone do te kthehej ne "Luften e Klasave". Lufta, qe do te rrallonte frikshem kokat e shqiptareve. B.an

Pushtimin e Shqiperise nga nazistet

Mbreti Zog tregon formimin e Legalitetit dhe krijimin e Qeverise se Regjences

Ikja e Italise e ka lene Shqiperine ne udhekryq. Italianet plackiten dhe u duhet qe te ruhen nga zemerimi i madh i gjermaneve. Ballistet luftojne egersisht me Komunistet, ndersa Legalistet duken se nuk orientohen ne kete vellavrasje. Gjermania pushton Shqiperine dhe komunistet duken se jane grupimi me i fuqishem ne vend. Ata furnizohen me arme dhe duket se jane te vendosur per te luftuar pervec gjermaneve dhe grupimet e tjera. Ne Tirane krijohet Qeveria e Regjences, ku Mehdi Frasheri eshte Kryetar i Regjences dhe Pater Anton Harapi, Fuat Dibra dhe Lef Nosi jane thjesht anetare. Qeveria e kesaj kohe drejtohet nga Rexhep Mitrovica. Ne perberje jane edhe anetare me te kaluar, qe kane pasur lidhje me Mbretin. Shfaqet Xhaver Deva, qe me 2000 kosovaret e tij, ben masaker ndaj shqiptareve. Nderkaq, ne vend te tjera te Shqiperise luftohet ne te gjitha anet dhe vrasja e pabese e Mustafa Gjinishit tregon luften e madhe, qe behet brenda komunisteve. Legalistet jane te zhgenjyer dhe me miqte e tyre britaniket

Shtypi gjerman 8.VIII.1943

Adjutanti ben nje paraqitje te situates, qe vezhgohet ne Evrope ne kete date.

"Gjermania tregon nje qetesi mbi gjendjen e Italise. Dhe, nderhyrjen e quan si pune te brendshme. Ajo beson se Italia di ta vazhdoje luften. I jep shume rendesi bombardimit, qe po bejne Aleatet. Sipas 'Radio Moskes' thuhet se shqiptaret sulmojne ne rrethin e Korces si edhe ne rrethet e Tiranes italianet. Dhe, pervec kesaj edhe kane prere shume rruge.

Stamboll, 29 gusht 1943

Kolonel Husein Selmani, per kete date referon se: ka marre nje raport urgjent nga Shqiperia, ku e lajmerojne:

"Renia e Musolinit ka prodhuar nje kenaqesi ne gjithe Shqiperine. Vetem se ekziston nje frike se mos po behet shesh lufte vendi yne, meqe te gjitha vendet strategjike i kane marre gjermanet ne dore. Ketu perfshihen bregdetet dhe vendet e tjera. Ata jane shume te egersuar kundrejt ushtrise italiane ne Shqiperi. Italianet, nga ana e tyre, ne Shqiperi e kane humbur te gjithe shpresen dhe e dine se lufta eshte e humbur qind per qind. Por, kane shume frike prej gjermaneve te cilet jane shume te forte dhe kryelarte. Ne shume vende kane filluar t'i carmatosin, por nje pjese e italianeve kane filluar te bashkepunojne me nacional-clirimtaren. Porsa u dha lajmi i renies dhe burgosjes te Benito Musolinit, Gjeneral Pariani dhe Ekrem Libohova, iken ne Itali. Dhe, pritet qe Ekrem Libohova te kthehet, por gjeneral Pariani nuk vjen me ne Shqiperi. Qeverine kurrkush nuk e pranon me ta formoje. Tani ne Shqiperi ndodh nje anarshi komplet. Dhe, sidomos ne keto koherat e fundit, vellavrasja ka hyre ne mase te gjere ne mes ballistave me nacional-clirimtaren. Po ashtu jane edhe disa reparte te Qeverise kunder komunisteve. Kjo pergjakje tani eshte marre si nder dhe burra, gra e femi jane vrare. Po ashtu ka dhe djegie shtepish, e te tjera, saqe nuk e kupton i pari te dytin. E pacin me qafe vendin misioneret e huaj.

Nacional-Clirimtarja ka marre hov te madh. Ajo ka te gjitha perkrahjet jo vetem prej Titos, por prej gjithe aleateve. Ajo po furnizohet me te gjitha mjetet e nevojshme dhe keto konsiderohen si fuqi prane Aleateve. Zyrtarisht dhe tani kane marre fuqi te madhe dhe tani ata kane shume ermene, qe ishin rob lufte. Dhe, nje pjese e madhe italianesh, jane bashkuar me ta me gjithe materiale te luftes. Tani, ata kane perhapur se Nacional-Clirimtarja ka bere nje traktat me Titon ne Bihore si aleate. Po kete e verteton si radio e Londres dhe ajo e Mesdheut, qe ata qe luftojne Nacional-clirimtaren konsiderohen armiq te Aleateve e te tjera.

Mbretnoret nuk kane asnje perkrahje prej Aleateve. Megjitheqe kemi 3 misionere britanike dhe mjaft burra te mire, ata nuk na sjellin asnje dobi dhe as shprese. Megjithese ne u bindemi dhe i sigurojme, qe mos te pesojne asgje te keqe. Ata flasin se jane miq te Mbretit Zog, por ne deri sa te vini ju ketu nuk dime se cfare te bejme. Zaten, ketu ne mes nesh eshte humbur dhe besimi.

Ne po presim vendimet e shokeve, nder vendet e ndryshme dhe sidomos ata te Tiranes, Rauf Ficos, Vuciternes, Teki Selenices e Omer Beshirit. Me keta eshte ne lidhje te ngushte Gaqi Goga, qe ai eshte pothuaj personi me aktiv i yni, per me pagezu Mbretnoret me nje emer partie. Gaqi eshte edhe me disa te tjere ne Shkoder e ne Jug, me anen e Qemal Shtines".

Stamboll 7 tetor 1943

Kapitullimi i Italise, Shqiperia u okupua prej gjermaneve

Ja si eshte pritur kjo dite tek monarkistet shqiptare. "Tani rikrijimi i situates ne Shqiperi nga okupimi i gjermaneve ka per t'u keqesuar edhe me teper, se do t'ju bijme gjermaneve, ashtu si edhe italianeve. Keta kane me sjelle deme te medhaja.

Gjithe ushtria italiane ne Ballkan u carmatos prej gjermaneve, pervec nje pjese qe u arratisen dhe u bashkuam me nacional-clirimtaren. I gjithe materiali italian eshte plackitur dhe me teper nga kjo kane perfituar nacional-clirimtarja.

Tirane 28 tetor 1943

Gjermanet formuan nje Regjence ne Shqiperi

Formimi i Regjences dhe i Qeverise, nen okupimin gjerman ne Shqiperi, eshte bere prej personave, qe po i shenojme ketu poshte. Akoma programin e tyre nuk e dime, por natyrisht ata kane ndjekur interesat e gjermaneve.

Regjenca eshte

1-Mehdi Frasheri Kryetar i Regjences

2-Pater Arapi Antare i Regjences

3-Fuat Dibra Antare i Regjences

4-Lef Nosi Antare i Regjences

Qeveria eshte e perbere prej ketyre personave

1-Rexhep Mitrovica Kryeminister i Qeverise

2-Xhafer Deva Minister i Brendshem

3- Musa Gjulbagu Minister i Botores

4-Koco Muka Minister i Arsimit

5-Vehbi Frasheri Minister i Jashtem

6-Rrok Gera Minister i Finances

7-Kol Tromara Minister i Bujqesise

8-Ago Agaj Minister i Tregetise

9-Kolonel Preng Pervizi Komandant i Mbrojtjes

Adjutanti kujton nje leter qe i vjen nga Shqiperia: Mehdi Frasheri, porsa mori detyren si kryetar Regjent u drejtoi nje fjalim te tij ku fton te gjithe grupet dhe popullin mbare per nje bashkim dhe nje marreveshje vellazerore ne mes tyre. Por, askush nuk ju pergjigj kesaj thirrje, pervec atyre te Ballit Kombetar, se ata kishin 2 vete antare ne Qeverine e tij. Keshtu perpjekjet e Mehdi Frasherit nuk u realizuan. Vellavrasja ka arritur kulmin dhe ka pasur masakra te papershkruara. Balli Kombetar ishte i perkrahur nga kjo Qeveri me mjete, si edhe kishte formuar 3 batalione shetitese, qe ndjekin komunistet. Po ashtu Xhafer Deva kishte sjelle 2000 kosovare, e luftojne ne cdo vend kunder Nacional-clirimtares. Kjo vellavrasje hyri edhe ne Diber, por gjithkund Nacional-clirimtarja eshte me superiore, me organizatoret jugosllave.

Ja si vazhdon letra me poshte:"Ketu kishim Mustafa Gjinishin, i cili na tha se prape ne partine Nacional-clirimtare paska ardhur nje mision britanik. Aty eshte nje gjeneral Davis Ingliz, me sa te tjere, por nen urdherat e agjenteve te Kominformit Ruso-Jugosllav. Ata ju sjellin me shumice armatime, vesh-mbathje, barna e te tjera, ushqime dhe keto tre miqte qe jane tek ne, jane mjaft burra te mire, por duket se edhe keta bejne po ate detyre. Mundet qe jashte deshires tyre".

"Mungesa juaj ketu,-i shkruhet adjutantit- na ka shkaterruar krejt saqe nuk dime se cfare te bejme. Dikush na thote nje fjale, e dikush nje tjeter, e gjithe porosia e te huajve, eshte me mos pengu nacional-clirimtaren, d.m.th. se e gjithe sakrifica jone shkon per ata, porosite qe ju na keni dhene po mundohemi t'i zbatojme, por ketu ndryshon gjendja dite per dite.

Ne keto koherat e fundit kishim disa lajme qe ju do te vinit sa me pare me anen e miqve. Por, tani degjojme te nacional-clirimtares se jeni te ndaluar, se gjoja edhe ky misioni yne qe kemi nuk eshte ne favor qe ju te vini ketu, e kjo na ka demoralizuar shume. Pas ketij lajmi nuk I kemi besuar fjalet qe na thonin se jemi per nate ne kontakt me N.M. Tij Mbretin Zog. Se ndalimi juaj nuk pajtohet me keta lajka te ketyre. Nje dite u propozuam miqve, se deshirojme te na sjellin kolonel Husein Selmanin ketu. Keta na paten genjyer se per se shpejti ka me ardhe.

Ne po ju presim me padurim. Vetem duhet ta dini se mos-ardhja juaj shpejt, do te beje qe ne te jemi te shkaterruar. Se ketu cdo dite happen propaganda te ndryshme, dhe ju sigurojme se me gjitheqe nuk jemi te organizuar, nga se nuk kuptohemi njeri me tjetrin, sejcili ben sipas qejfit te vet. Gjithashtu, nuk kemi pasur asnje perkrahje prej askujt jo materiale por as morale. Me ju ne krye shume shpejt do te jemi superior me te tjeret, ne cdo pikepamje.

Nacional-clirimtarja, tani ne keto koherat e fundit, pas lajmit qe Aleatet kane shkarkuar ne disa ishuj te Italise dhe qendra e tyre me Gjeneral Devisin ka hyre ne kontakt me Komanden e Mesdheut, gjithashtu kane derguar nje delegacion tek Marshal Tito. Me kete delegacion kane shkuar edhe J.Tempua per instruksione te fundit. Sic duket nuk kane besim ne Profesor Mustafa Gjinishin, si komisar politik i Nacional-clirimtares. Ky kundershtohet nga Grupi komunist e natyrisht tani keta jane me te forte se organizatoret ruso-jugosllave. Ata kane besimin e komunisteve sa u perket Myslim Pezes, Haxhi Lleshit, Profesor Gjinishit, Faik Shehit dhe Spiro Moisiut e Baba Fajes. Keta i genjejne por Mustafa Gjinishi nuk genjehet. Ai eshte me i zoti dhe me oratori ne te gjithe te tjeret. Dhe kete ka posibilitet ta zhdukin.

Ju presim e mire se te na vini me plot bindje e qafime: Sa ju thame mos i harroni. Rrofte Mbreti!

Sul Kurti, Jusuf Selmani, Dyle Allani, Jusuf Cela, Selman Mena, Major Murat Basha, Hafus Hasa, Fadil Allamani, Bajram Sata, Beqir Dervishi, Ahmet Perhati, Jashar Lela, Hasan Kalija, Bilal Kola, Xhemal Vata. Ali Kaleci, Halil Keta, Hysen Sula, Mehdi Kaca, Rahman Hysa e te tjere.

Presim me duar hapur nate e dite t'ju shohim.

Vike 3 Shtator 1943 Nderimet e mija Gafurri

Mat 15 nandor 1943

Tani mori zjarr se tepermi vellavrasja midis Ballit Kombetar dhe Nacional-clirimtares, shkruan adjutanti. Keto u pane qysh me 2 Gusht 1943, ne mbledhjen e Mukes, ku ky vendim ishte marre unanimisht prej Ballit Kombetar dhe Nacional-clirimtares. Por beslidhja e Mukajt nuk u respektua. Nga kjo u vendos qe te organizohemi edhe ne ne vete. Ja cfare sqaron adjutanti:

"Mbreteroret nuk kishin dale akoma ne shesh si organizatat politike ne vehte. Punonin gjithnje per nje bashkim kombetar per te luftuar armikun e perbashket. Bile shpeshhere punet tona i mirrnin te tjeret. Pasi si Balli Kombetar ashtu dhe Nacional-clirimtarja kishin mberritur ne pergjakjet me te tmerrshme edhe antaret e Levizjes te Mbretnoreve, vendosen me dale si Parti me vete:

Dhe, keshtu me 21 Nendor 1943 u be Kongresi i Mbretnoreve ne Herraj te Tiranes. Ku mirrnin pjese mese 300 persona dhe delegate te ardhur prej te gjithe aneve. Keshtu, me deshiren e te gjitheve, u mor vendimi qe rastet na e impononin ne kete moment kritik qe po kalonim: Asaj ju dha emri.

ORGANIZATA KOMBETARE LEVIZJA E LEGALITETIT

Keshtu Kongresi zgjodhi drejtuesit. Ajo organizoi komitetet krahinore. Ajo ju dha nje hov propagandes me shpallje te rasteve. Ne kete kohe eshte per te shenuar palodhshmeria e Gaqi Goges, qe me cdo sakrifice beri me mijera fletshpallje duke i ngjitur gjithkund. Kryesia e Levizjes ju besua Major Abas Kupit.

Dalja ne shesh e Levizjes, me nje program te caktuar ne baze te "Statutit Mbretnor Shqiptar te 1928", shkruan adjutanti,-duket se kjo, nga ana e drejtuesve te organizatave te tjera, nuk ndjejne nje kenaqesi. "Sepse nuk jemi me me to, dhe sipas mendimit te tyre duhet te mbeteshim perkrahesit e tyre pa nje organizate".

Qendrimi i Levizjes sone, sic ka qene gjithmone dhe vazhdon te jete konform me interesat kombetare eshte se jemi perpjekur per nderin "kombetar". I cili kerkonte qe si me lirine dhe indipendencen kombetare, te kthehet ne Shqiperi edhe regjimi i vendosur prej popullit shqiptar. Pozita jone politike lejon qe te mbrojme me mire interesat vitale te Atdheut, sipas gjendjes sone juridike, e paraqitur perpara gjithe Botes si Perfaqesuese Legale te Shtetit Shqiptar.

Kemi kerkuar rikthimin e Shqiperise, ne gjendjen e para 7 Prillit 1939. Sepse para asaj date Shqiperia jone ishte me gjithe aparatin e nje shteti Sovran. Ajo ishte e njohur 'de jure' e 'de facto', prej gjithe botes. Agresioni brutal i 7 Prillit 1939 nuk e nderron ate gjendje nga pikpamja e se Drejtes Nderkombetare. Por, bile e fuqizon. Sepse baza juridike e nje problemi te tille eshte doktrina "statuquo ante". Duke kerkuar rikthimin, nuk bejme gje tjeter vecse kerkojme ate qe na paten njohur te gjithe bota dhe Lidhja e Kombeve. Por ata nuk donin te dinin, po ndiqnin nje program qe nuk u perputhet ketyre interesave. Kjo na detyroi qe te dalim ne zyrtarisht ne kete organizate politike. Shpresojme te kalojme sa me mire, e ju presim me krah hapur".

Istanbul 15 shkurt 1944

Kolonel Husein Selmani, merr nje raport urgjent nga Shqiperia ne kete dite. Ku i lajmerohet se eshte bere nje ndeshje shume e pergjakshme ne Martanesh ne mes te nje fuqie qeveritare, e bashkuar me Ballistet e Nacional-clirimtares. U kap i plagosur rende gjeneral Davis Inglis.

"Ky me shoket e tij dhe disa oficere italiane kishin qene me Baba Fajen ne kuartierin e Nacional-clirimtares. Ky eshte personi qe do te shkonte me kolonel Husein Selmanin ne Shqiperi, ku e ndaluan kete te fundit te hynte ne Shqiperi. Nje patriot shqiptar nga Cermenika e Elbasanit, Haziz Bicaku, e mori dhe e dergoi ne shtepine e tij per ta mjekuar, por gjeneral Davisi frikesohej nga mjekimet e vendit dhe ju lut qe ta dorezonte tek gjermanet. Dhe, ky pas insistimit te tij, e dorezoi dhe u shtrua ne Spitalin e Shtetit ne Tirane. Pas ketij lajmi te idhet, qe i ndodhi mikut tone britanik, Gjeneralit Davis ne Martanesh menjehere u lajmeruan Mbretnoret". Qe me cdo sakrifice mikun britanik Gjeneralin Davis ta nxirrnin prej gjermaneve e ta bashkonin me miqte e tjere britanike. Madje, dhe te ruheshin pa pesuar asnje te keqe si ky dhe te tjeret dhe mos te pesonin asnje gje te keqe. Keto jane deshirat e urdherat e Mbretit Zog se britaniket jane miqte dhe perkrahesit e Shqiperise, thote adjutanti.

Mbretnoret menjehere kane rregulluar nxjerrjen prej Spitalit te mikut britanik Gjeneral Davisit. "Ata i kane derguar kapiten Mozehar Pustinen, me nje fuqi qe ta nxirrnin nga spitali dhe ta bashkonin me miqte e tjere britanike pa u diktuar aspak prej gjermaneve. Por, gjenerali Devis ka refuzuar ne menyre te prere per t'u larguar nga spitali dhe ai vete ishte i sigurte ne njerezit tane qe u perpoqen mjaft qe ta marrin. Pra, ishte e pamundur se nuk deshironte ne asnje menyre. Keshtu na lajmeruan qe prap ne jemi gati per ta nxjerre prej gjermaneve, po ai nuk degjon per t'u larguar. Arsyen nuk e dime".

Natyrisht, thote adjutanti i mbretit- menjehere thirra Shefin e Zyres Informacionit Britanik ne Istanbul, Kameronin dhe i lexova tekstualisht raportin dhe nje kopje ne anglisht. Ja dhashe te perkthyer prej z.Peter Andonit, qe t'ja paraqese Komandes Mesdheut. I shtova se une gjithnje jam gati per t'u vene ne krye te detyres dhe shfaqa keqardhjen per kete fatkeqesi, qe i ngjau mikut tone. Natyrisht Kameronit i erdhi keq. Por, njekohesisht me tha se: Ja prap ju e bete detyren sikur te kishit qene ju atje nuk do te ngjante kjo fatkeqesi, e me siguroi qe menjehere raportin do ta paraqis. Vecanerisht, po nje raport si ate te Shqiperise dhe kete te Komandes Mesdheut ja parashtrova Mbretit Zog ne Londer. Po, me anen e Kameronit dhe i dhashe Avni Derrallen me vete e shkuan. Po te njejten ja dergova Shtatmadhorise Turke ne Istanbul. Kete e bera me anen e kapiten Avni Doralles ne gjuhen turke.

Gjendja ne Shqiperi eshte shume kritike. Tani shihet me haptazi se do ta marri nacional-clirimtarja ne dore, sepse gjithe ndihmat atyre u jepen.

Ne Martanesh, kryetari i kuartierit nacional-clirimtar ishte Baba Faja dhe Gjeneral Davis Ingles misioner britanik. Prane Nacional-clirimtares ishin edhe tre kolonele italiane qe ishin bashkuar me nacional-clirimtaren dhe Faik Shatku si keshilltar. Ne ndeshjen, qe u be prej Haziz Bicakut me nje fuqi vullnetare nga Cermenika, mbeten shume te vrare dhe ne mes tyre Gjeneral Davisi i plagosur rende. Ai u zu rob dhe 3 kolonelat italiane e Faik Shatku. Baba Faja shpetoi, fale veshtiresise nga bora e madhe. Ai u shpetua po prap prej mbretnoreve nga Beqir Dervishi. Haziz Bicaku, u interesua vetem per mikun britanik, qe e coi ne shtepine e tij, e sa per te tjeret asqe ju vu veshi fare, vazhdon adjutanti.

Ne kujtime pastaj thuhet se Kolonel Husein Selmani ishte gjithnje ne kontakt me Britaniket, por shpresat ishin tev pakta. "Duket se ne Ballkan imponon influenca sovjetike e jo ajo anglo-amerikane. Tani komunizmi ka fut hundet dhe rrenjet gjithkund ne Shqiperi, e sidomos ne rinine. Ata shohin ndihmat e gjithanshme prej aleateve, kurse forcat nacionaliste nuk po tregojne asnje vullnet te afte kunder tyre. Ata jane krejtesisht te pa organizuar dhe ne kundershtim njeri me tjetrin. Kurse Nacional-Clirimtarja organizohet ne mase te gjere. Nacional-clirimtarja ka nje traktat me Titon dhe njihen si aleate. Pra kjo eshte nje vdekje per Shqiperine pse aleatet e futen nen fletet sovjetike. Kjo eshte nje hata dhe nje gabim i pariparueshem per anglo-amerikanet. "Dhe mos e mirrni se Britania e Madhe nuk ka interesa ne Shqiperi. Do ta shihni, kur Shqiperia dhe Adriatiku te mbetet nje zone ruse, atehere do ta kuptoni rendesine e Shqiperise se kjo eshte edhe vdekja e Greqise. Por une kujtoj se keni prape kohe qe te na ndihmoni qe te marrim masa, se kemi shprese ta marrim ne dore shpejt dominimin e Shqiperise. Popullin e kemi me vete, por propaganda juaj ne favorin e se majtes po na pengon, si edhe ndihmat e pademe qe po u jepni". Mendohuni pak per te nesermen, citon adjutanti-se kjo ka me qene nje dem i madh i juaji edhe ne Mesdhe. Jeni ju, qe sot qe organizatoret te kominformit ruso-jugosllave, administrojne dhe helmatosen rinine me idera te pajtuara me traditat shqiptare dhe gjithnje po i ndihmoni. Nje gabim, qe per interesat e tyre, me ndaluat mua me mos hyre ne Shqiperi, qe ishte nje fitim edhe per ju, sepse kjo situate do te ndryshonte patjeter. Por prape eshte nje shprese e nuk eshte vone, po te deshirohet qe te mirret prape kjo veprimtari se elementi i Kominformit nuk do te kishte vend ne Shqiperi. Pervec miqve anglo-amerikane, ne jemi gati per t'u nisur, por nese eshte se ju e shihni te nevojshme. Me kete menyre patjeter do te leshoni edhe Greqine po ne te njejten katastrofe qe na leshuat ne. Pra, shpejt keni per ta kuptuar.

Me keto fjale, teper i presionuar me tha se: "Keni te drejte e une jam plotesisht dakord me ju. Sot kam me i paraqit si Komandes Mesdheut po ashtu Shefit te Pergjithshem ne Londer kete raport, si edhe raportin qe po me jepni per Mbretin Zog ne Londer. Kam shprese se dirigjentet britanike do ta shohin te arsyeshme e kam bindje per nje vendim te prere. Persa i perket nje operacioni kesij dore ne Shqiperi, edhe une kam per te shtuar mendimin tim mbi gjithe raportet qe ju vijne. Ju njoh fare mire, simpatine tuaj ne Shqiperi dhe aktivitetin tuaj te forte". Me kete mori Avni Dorallen e shkuan.

Istanbul 30 prill 1944

Ketu, thote adjutanti,- po shenojme disa letra qe na vijne urgjent nga disa shoke ne Shqiperi. Ata tregojne gjendjen kritike qe po zhvillohet. Letrat jane keto:

"I dashuri Husein Bej. Gjendja eshte shume e keqe, pothuaj populli ndodhet ne kembe per Madherine e Tij Mbretin. Shpresojme per seshpejti, qe do te kemi udhezime prej tij. Juve eshte nevoja e domosdoshme, qe te ndodheni ketu, se per ndryshe jemi te shkaterruar. Kujtoj per mjetet, qe keni per te ardhur. Shume pershendetje.

I juaji Abas Kupi.

***********

Shume i dashuri Husein Beg.

Madherine e Tij, Mbretin, e adhurojne krejt shqiptaret. Por, jemi shume te okupuar me pastrimin e grurit, mbasi na eshte perzire nje fare e keqe, qe nuk i pershtatet aspak vendit tone. Por, kemi bindjen se do ta pastrojme. Koha eshte shume e keqe ne mes tone. Juve lipset medoemos te jeni ketu, etj.

Rrofte Mbreti sa malet. Ju pershendesim me shume mall duke ju pritur ketu.

Vijojne emrat e

Fiqri Dine, Miftar Kaloshi, Dervish Lusha, Selim Kaloshi, Ali Maliqi

*******

Shume i dashuri Husein Bej. Kemi mberritur deri diku, qellimet ne mes tone. Vetem se kemi nevoje te jeni ju ketu sa me pare, se mosndodhja juaj ne mes tone asgje nuk ka per t'u bere. Gjithe shoket, ju lipin te jeni ketu edhe koha me nuk prêt.

Profesor Mustafa Gjinishi, u vra ne Diber te Madhe, ku e kishin derguar Nacional-clirimtarja, per te propaganduar. Ai porsa kishte mbaruar misionin e tij dhe kur po nisej, sa ka dale prej qytetit, hipur me nje kale, nje pushke e vetme e leshoi veten perdhe. Flitet se eshte vrare prej Tempos dhe prej shokeve te tij.

Sic ju pershkruam, sot eshte dita per te sakrifikuar per Mbretin e Atdheun. Duhet ta dini se ne eshte se nuk do te gjeni menyre per te ardhur, vendi do te okupohet me siguri nga nacional-clirimtarja, d.m.th. prej komunisteve me ndihmen e Titos. Se kjo ka qene edhe ideja qe e hoqen dhe profesor Gjinishin. Tani emrat e tille si Myslim Peza, Haxhi Lleshi e Baba Faja, Spiro Moisi dhe Faik Shehu, kane mbetur ne duart e tyre, si te thone agjentet jugosllave. Te gjithe popullit nuk i dhimbset jeta per Mbretin. Rrofte Mbreti, Rrofte Atdheu. Po ju presim me duar hapur ju perqafojme me shume mall.

Vijojne emrat e

Sul Kurti, Jusuf Selmani, Dyle Allamani, Jusuf Cela, Murat Basha, Hamza Drini, Ali Kurti, Ndrec Lufi, Bajram Mena, Halil Keta, Ahmet Perhati, Jashar Lela, Hasan Kalija, Mahmut Pervizi, Beqir Dervishi, Hafus Hasa, Fadil Allamani, Bajram Sata, Rahman Hysa e shume te tjere.

*****************

Ja si e paraqet situaten adjutanti: Si keto letra edhe shume te tjera erdhen prej Bilal Nivices, Neshat Kolonjes, Sadik Shaskes, Qemal Shtines, Riza Kushtes, Sul Zdraves, Beg Balles, e te tjereve, Uke Camit, Demir Demes. Na vijne ne dukje se sic ju kemi lajmeruar qe tani hyri edhe ne Diber, vellavrasja me deme te medhaja.

Kolonel Selmani, prape pas ketyre letrave, iu desh qe te therriste Shefin e Zyres te informacionit Britanik ne Istanbul Kameronin. Duke patur prezent edhe kapiten Avni Derallen dhe Prof.Peter Andonin. Ky i shpjegoi hollesisht gjendjen e krijuar ne Shqiperi duke i perkthyer te gjitha raportet ne anglisht. Dhe, ju lut qe t'i paraqese Komandes Mesdheut se sic me sugjeroi akoma nuk eshte vone per ta marre ne ne dore gjithe superioritetin e vendit. Mos e lini te bjere pa dashje ne dore te sllaveve, i thame se i gjithe populli brohorit per anglo-amerikanet, duke thirrur se ata jane mbrojtesit e shpetimtaret tane.

Po, ne kete menyre,-kujton adjutanti- perpilova nje raport ku tekstualisht ishin letrat e Shqiperise, raportin e bisedimet qe pata me Shefin e Zyres Britanike, raportin e paraqitur Komandes Mesdhetare ne Kairo. Dhe, pasi u zhvillua nje bisedim i gjere, une i ndalova ata per dreke. Po ashtu, edhe Alfred Andoni, e Mahmut Cugu, kishin shkuar ne Kairo te thirrur po prej komandes si perkthyesa, por ende nuk na kishin shkruar asgje.

Te njejtin raport, ja paraqita edhe Shtatmadhorise Turke ne Istanbul, ne turqisht. Se natyrisht me anen e tyre, mirrnin posten per jave rregullisht prej Shqiperise me anen e Gafur Dibres. Ky i fundit ishte i ngarkuar per te ruajtur arshivat e Ambasades Turke ne Tirane.

Pasi mbaruam dreken dhe bisedimet, Kameroni bashke me kapiten Avni Dorallen shkuan. Po ne ne ate dite, ata do te dergonin letrat menjehere me poste te vecante si ne Kairo dhe ne Londer per Mbretin Zog. Pas kesaj, Avni Derralla do te shkonte ne "Dyzem Biro" Turke (Njesia e Sherbimit) per t'i dorezuar po kopjen e te njejtit raport.

Gjithe manovrat qe fliten se gjoja aleatet do te shkarkojne ne Ballkan jane te pabesueshme. Megjithekete derguam ne Ankara, Ministrin Fuqiplote tonin prane Republikes Turke, Asaf Xhaxhulin per te marre nje takim me Kryeministrin Shyqri Saraxhollu. Per te hyre edhe ne kete detaj, se natyrisht Turqit mund te jene ne dijeni eventualisht per nje shkarkim te Aleateve ne Ballkan. Kjo pasi Ishujt Italiane po okupoheshin pergjithesisht e ketu do te kuptojme se Turqit si ne konferencen e Teheranit po ashtu ne ate te Jalltes, jane mire ne dijeni.

Ministri Asaf Xhaxhuli vertete shkoi ne Ankara dhe menjehere mori takim me Kryeministrin Turk Shyqri Saraxhollu. Ai i tha se gjendja ne Shqiperi eshte shume e keqe dhe komunizmi ka fut rrenjet ne te gjithe anet e Shqiperise e sidomos ne rinine. Grupi komunist ka nje traktat me Titon si aleate dhe furnizohet me materiale e cdo nevoje. Fatkeqesisht nacionalistet nuk po tregojne asnje aftesi kunder komunizmit dhe jane krejtesisht te pa organizuar e ne grindje njeri me tjetrin.

Nje shkarkim i tille prej aleateve anglo-amerikane ne Ballkan nuk mund te behet, se nuk i lejon Rusia, sipas marreveshjeve qe kane. Edhe ne turqit ate deshirojme po eshte e zorshme dhe bile e pamundur sa i perket Shqiperise, ne rast se nuk bashkohen nacionalistet dhe te sakrifikohen per interesin e tyre. Neser komunistet do t'i therin si qingja. Dhe mos te shikojne keshillat e misionereve britanike, se ata jane te detyruar edhe jashte deshires, per t'i ndaluar te veprojne kunder komunisteve por keto te bashkohen vete per interesin e Shqiperise dhe te vetin personal. Keto ishin fjalet e Ankarase.

Legalistet shikojne percarjen, qe vjen nga perplasje e Komunisteve me Ballin

Mbreteroret kerkojne mbeshtetje me turqit

Njerezit e Regjences perfundojne ne Orosh

Fillimi i percarjes tek komunistet

Kongresi i Beratit

Ikja e Ballisteve dhe Legalisteve

Ashtu si llogaritej, komunistet nuk kane rreshtur se luftuari me ballistet. Askush nuk e fal situaten dhe duket se pre e kesaj jane edhe disa personazhe te njohur te kohes. Nderkohe, Legalistet kerkojne mbeshtetjen tradicionale, e cila nuk u mungon ne Turqi. Por, luftes po i vjen fundi dhe ushtria gjermane ka filluar qe te mendoje terheqjen. Ne keto momente, ndersa komunistet jane forcuar mbi te gjithe, fillohet qe te mendohet per te ardhmen. Dobesimi i fuqise se gjermaneve e ben Regjencen te shkoje. "Tani ne keto kohet e fundit, nje pjese e madhe prej kuislingeve te ashtuquajtur Qeveri e Fashizmit, jane grumbulluar ne Orosh, tek Kapidan Gjon Markagjoni, si Mustafa Kruja, Maliq Bushati, Kol Mirakaj etj. Ata kane kerkuar te pranohen ne keshillin Mbretnor, por akoma nuk i kane pranuar, as kujtoj qe nuk do te pranohen. E mundohen te formojne edhe ata nje parti me vete".

Pas vrasjes te Profesor Mustafa Gjinishit, sqarojne legalistet: "Myslim Pezen, Haxhi Lleshin, Baba Fajen dhe Faik Shehun e Spiro Moisin, i zhveshen nga fuqite e tyre. Dhe, keto zoteronin fuqite me te medhaja te nacional-clirimtares, duke vene forcat e tyre nen Dalip Ndrene, Mehmet Bajraktarin, Mehmetm Shehin, Gjin Markun e Tahir Kaderen, Husen Stafen, Hulusi Spahine e te tjere, gjithe me tendenca komunista e keto".

Fillimi i Mergates

Dhe ndodhi ashtu si parashikohej te ndodhte. Komunistet shume here me te forte sesa Ballistet dhe Legalistet nuk priten asnje moment te vetem dhe nuk u treguan aspak kortez me bashkeluftetaret e tyre. Ata, me forcen qe u jepte autoriteti i luftes dhe me perkrahjen e Aleateve, i kishin bere llogaritjet mire. Aq mire, sa edhe shume prej njerezve prane tyre, qe kane ndihmuar si pakkush ne lufte nuk pyeteshin shume. Keshtu, duke besuar kujtimet e adjutantit shikon se: Haxhi Lleshi, Myslym Peza, Mustafa Gjinishi(i vrare ne kete kohe ne keto kujtime), Spiro Moisiu nuk pyeten me. Gjithshka e kane ne dore komunistet. Por edhe vete mbreti duket i pafuqishem ne Angli. Ai nuk ka se cfare t'u tregoje me njerezve te tij, pervec se faktit qe ata duhet te presin. Gjithshka eshte e vendosur tjeterkund. Dhe, njerezit presin, ndersa komunistet u vihen ne ndjekje bashke me Gjermanet edhe ballisteve. Nacionalistet, te mbledhur kryesisht ne veri, tashme nuk presin me. Te gjithe kane vendosur qe te luftojne por edhe te veprojne vete. Nderkaq, shume prej tyre syresh u ngjiten varkave dhe e lene Shqiperine ne fatin e saj. Kete kaos e shikojne edhe anglo-amerikanet. Luftetaret, qe ata i kane mbeshtetur, jo vetem qe nuk i pyesin, por i japin te drejte te vetes edhe t'i konspirojne. Gjithkund, ndiqen ndersa ka ardhur koha e prerjes se kokave. Koco Kota kapet ne Greqi, Murat Basha ne Shqiperi dhe shume te tjere si ata, qe gjejne prehjen e vdekjes me pas ne burgjet komuniste.

Ka ardhur koha e formimit te Mergates. Te gjithe jokomunistet bashkohen ne Itali, madje edhe ata qe ishin ne Austri. Ndersa, nje pakice terhiqet ne vendet fqinje, per te rifilluar jeten e mbrame pas Luftes. Jane ditet e fundit te vitit 1944 dhe shume burra protagoniste te Historise se Shqiperise, tani u duhet thjesht te presin gaveten e racionit te mergimtarit. B.an

Cfare ndodhi ne Permet dhe Berat

Mbreti Zog tregon sesi perfunduan ne tragjizem Legalistet ne Lufte

Me shume se cdo gje tjeter, Legalistet ne fundin e Luftes se Dyte ndjejne percarjen e madhe. Ata jane te tradhetuar keqazi nga bashkevendasit e tyre. Nderkohe komunistet jane me te forte dhe me te disiplinuar, sepse mbeshteten nga Aleatet dhe ata i kundervihen Ballisteve, pohon Hysein Selmani. Mukja nuk funksionon perfundimisht, ndersa ne Turqi, perfaqesuesit e Mehdi Frasherit nga Regjenca i kerkojne bashkepunim qeverise turke. E cila pranon se do te ndihmoje gjithmone shqiptaret. Ne Turqi, me kete rast jane perseri mbreteroret, qe i ndihmojne bashkeatdhetaret e tyre te Regjences. Ka te ngjare qe ata kane te fiksuar mire nje gje ne koke, qe Lartmadheria ka vendosur qe ne mbarim te Luftes, populli do te votoje lirisht per Rregjimin e tij. Per here te pare ne kujtimet e botuara nga "Korrieri" tregohet Kongresi i Permetit dhe Kongresi komunist i Beratit. Nderkohe, Shqiperise po i vjen momenti i terheqjes se trupave gjermane. Ne Tirane luftohet me dy kompani te vetme gjermane, thote adjutanti, ndersa Legalistet perfundimisht shkojne ne tragjizem dhe te pambeshtetur. Para tyre ballistet jane larguar dhe po ashtu perpiqen edhe Abaz Kupi me legalistet te lene Shqiperine

Stamboll, 14 prill 1944

Kronika e kesaj dite thote se: Dr.Rakip Frasheri erdhi nga Shqiperia direkt ne shtepine e Husein Selmanit ne Istanbul. "Ku deklaroi, kujton adjutanti se: Baba Mehdi Frasheri me dergoi tek ju, dhe Vehbiun e ka derguar ne Suisse. Qe te mund te hyje ne kontakt me Madherine e Tij Mbretin Zog se Shqiperia ne rast se nuk i bini prapa ka mbaruar krejtesisht. Ate do ta marre komunizmi ne dore dhe kjo eshte qind per qind e vertete.

Mbreteroret jane shume te forte, por nuk bashkohen as nuk bashkepunojne me Ballistet. Dhe, as nuk i kundershtojne komunistet. Balli Kombetar vritet shume rende me komunistet dite per dite. Ndersa, komunistet me material dhe disipline jane shume me te forte dhe kane perkrahjen jugosllave te Kominformit. Gjithsesi, sikur te bashkohen Mbretnoret me Ballin, ju sigurojme se brenda pak diteve te gjithe komunistet shkaterrohen dhe nuk ju mbetet me lule ne Shqiperi. E, ne rast se, Mbretnoret do te qendrojne indiferente atehere Shqiperia eshte e okupuar prej komunisteve".

Pastaj Kolonel Husein Selmani, ne prezencen e Murat Kaloshit e te Hasan Kaloshit, ju pergjigj Ragip Frasherit se:

"Ne kemi dhene te gjitha udhezimet tona, por natyrisht se u shkaktuan disa mosmarreveshje, sipas programit qe ata kishin ne Jugosllavi. Pothuaj se u percane ne mes tyre dhe nje pjese mjaft e fuqishme u bashkua me nacional-clirimtaren. Shkak ishte Profesor Mustafa Gjinishi. Dhe, ai tani u vra. Flitet se eshte vrare prej shokeve te tij komuniste, sepse nuk ishte dakord me ta. Po, kjo nuk dihet me siguri, qe u vra porsa mbaroi konferencen ne Diber te Madhe".

Sidoqofte, i tha adjutanti bashkebiseduesit te tij: "Tani Mehdi Beu e ka ne dore per t'i ndihmuar ballistet. Se ne Qeverine e formuar ne gjermanet, keni vene edhe njerez te Ballit dhe Mit'hatin dhe Ali Kelcyren e Faik Cukun, si shefa te Ballit i keni aty. Pse nuk i ndihmoni me forcat qeveritare si edhe me materiale? Sepse, sic kemi lajme keni formuar 3-4 batalione shetitese. Keto gjithnje ne bashkepunim me Ballin Kombetar kujtojne se eshte nje ndihme mjaft e madhe per sa u perket nacional-clirimtareve. Eshte e vertete se ata ishin te zotet, sepse kane marre edhe Italine me gjithe materialin e luftes. Dhe sot luftojne krah per krah me nacional-clirimtaren. Ata paten kurajen qe te okupojne pjeset me te medhaja te materialit Italian. Ndersa Balli Kombetar nuk ishin aq te forte qe te perfitonin nga ky material. Tani te vijme persa u perket mbreteroreve, i shpjegoi adjutanti- sic duket eshte Balli Kombetar fajtor dhe jo mbreteroret. Qe nuk bashkohen per nje lufte te perbashket ne interesat e pergjithshme te Shqiperise dhe sepse mbretnoret kur nuk e harrojne "beslidhjen e Mukajt", ku u tradhetuan e u dogj krejtesisht Burreli dhe 34 katunde ne Mat. Kurse Balli Kombetar nuk mbajti besen e betimin e bere, por i la te digjen e te derdhin gjak vetes se i kishte Kominformi. Mbreteroret jane perpjekur pas nje bashkimi vellazeror ne luften kunder okupatorit. Ndersa, sa u perket reformave keto t'u linin mbasi te kemi fatin me pa Shqiperine te lire nga okupatoret. Dje, fashizmi, sot nazizmi. Ky eshte programi i Mbretnoreve, qe eshte i hartuar qysh me qershorin 1939, qe me cdo sakrifice kane nderuar Kombin dhe kane lartesuar moralin e popullit brenda. Sic mund t'i dini me kete rast dhe sakrificat qe u zhvilluan ne luften italo-greke. Qe prej asaj kohe Shqiperia do te ishte e bashkuar, por faji i kushtohet Qeverise Greke".

Pas ketyre fjaleve shkuam tek Asaf Xhaxhuli ne Legaten Mbreterore, -kujton adjutanti- per t'i bere nje vizite. Po ashtu edhe Dr.Ragip Frasheri kishte nje leter per kryetarin e Republikes Turke Ismet Inonuen prej Mehdi Frasherit. Ai deshironte qe te shkoje pas 2 diteve ne Ankara, por kerkonte qe nderkohe Ministri yne Asaf Xhaxhuli t'i merrte nje takim me Ministrin e Jashtem Turk ne Ankara Hasan Saken.

Ministri Asaf Xhaxhuli mori ne telefon Ministrin e P.Jashtme Turk ne Ankara, por doli shefi i Zyres dhe u pergjigj se zyrtari nuk ndodhej aty. Asafi i kerkoi, "ju lutem sa te vije Ministri, t'i thoni qe te rezervoje nje audience per Dr.Ragip Frasherin, qe vjen nga Shqiperia, i cili ka nje leter per Kryetarin e Republikes Excellencen e tij Ismet Inonue, prej Sh.K. tij Mehdi Frasherit ne Shqiperi". Zyrtari i tha se brenda dy oreve ju lajmeroj dhe keshtu Ministri Xhaxhuli na ndaloi per dreke, vazhdon adjutanti.

Me poshte adjutanti kujton se:" Po bisedonim mbi gjendjen ne Shqiperi, si edhe mbi veprimet, qe kane mundesi te zhvillohen ne interes te Atdheut, ne lidhje me interesat britanike. Perndryshe ne nuk ju ndihmojme kunder komunisteve, na kujtonin ata. Se sot sic e shihni eshte e vertete se grupi Nacional-Clirimtar ndihmohet jo vetem nga Tito por edhe nga Aleatet. Keto jane zonat e influencave, qe jane te ndara ne mes Aleateve. Por ne kemi bindjen e plote se kjo qe po zhvillohet ne Shqiperi, po pergatitet edhe ne Greqi. E ketu anglezet nuk kane per te duruar, sepse lipset edhe nje fuqi e dyte e forte ne Shqiperi, qe mos t'i mbetet vetem nacional-clirimtares, krejtesisht ne dore. Por, kur te vije koha, do te behet nje zgjedhje ne popull".

Ne keto bisedime erdhi Ankara ne telefon, vijon adjutanti- dhe kerkuan Ministrin Xhaxhulin. Ata i lajmeruan se Dr.Ragip Frasheri, "pasneser pranohet prej Ministrit ne ora 10 para dite". Keshtu, Ministri Xhaxhuli i dha edhe nje leter rekomandimi per Kryeministrin Shyqri Saroxhollu. Pas kesaj une bashke me Ragipin dolem, e shkuam ne Kadikoj, ne stacionin e trenit. Ai kishte deshire me pa vendet dhe nuk shkoi me aeroplan. Prandaj u nis menjehere per ne Ankara. Pak me vone adjutanti shkruan se:

"Ragip Frasheri, u kthye nga Ankaraja shume i kenaqur. E ka pritur shume mire Ministri Jashtem Turk Hasan Saka dhe kane biseduar gjate e gjere mbi gjendjen e Shqiperise. Pasi kane mbaruar bisedimet i kane dhene letren e Mehdi Frasherit per Kryetarin e Republikes Turke Ismet Inonue. Ata i kane thene se: 'Sot pasdite kane me i dorezuar letren si edhe do t'i parashtroje gjithe sa me thate mbi Shqiperine. Po, ju mos u merzisni se do ju kerkoj me ju thene pergjigjen e Presidentit'. Keshtu kane dale te kenaqur.

Te nesermen, vijon adjutanti, po ne oren 10 para dite e kane thirrur dhe i kane thene tekstualisht fjalet e Kryetarit te Republikes Turke Ismet Inonue keshtu: E lexova me shume verejtje letren e nje patrioti Sh.Mehdi Frasherit, per te cilin kam nje admiracion. Bashke me te falat e mija i paraqiti Sh.K. tij Mehdi Frasherit, sot per sot keto:

"Kam kuptuar mire gjendjen ne te cilen ndodhet Shqiperia. Ne, qysh te na vije perdore per interesat shqiptare nuk do te kursehemi. Do t'i mbrojme. Por, sic e dini edhe ju vete Turqia nuk eshte ne lufte. Kjo nuk do te thote se: Ne nuk do te interesohemi dhe kurre nuk kemi per te lene pas dore ceshtjen shqiptare e te popullit shqiptar. Por, thuaj:

Sot detyra me kryesore per te miren e Shqiperise eshte qe me cdo sakrifice e me cdo kusht te bashkohen me nacionalistet shqiptare per ta marre sundimin e vendit ne dore. Dhe, mos me ua lene komunizmit. Ajo do te jete nje vdekje e Shqiperise, kur te hyje nen zgjedhen e Kominformit Sllav. Dhe mos shikoni se qysh ju thone anglo-amerikanet, se ata nuk munden t'ju keshillojne ndryshe. Keto jane vendimet e Tehranit dhe e atyre u duket nje gje e vogel, por Shqiperia leshohet ne rrezik. Duhet te dini se, ne Konferencen e Teheranit, Ballkani u la nen influencen e Rusise Sovjetike dhe kuartieri i pergjithshem per Ballkan eshte nen kryesine e Marshall Titos. Me kete vendim, keto kane leshuar edhe Greqine, po ne te njejtin rrezik si Shqiperine. Me ne fund, Grekun mund t'a shpetoje Britania e Madhe sepse ajo ka interesat e saja detare. Ju te bashkoheni dhe t'i jepni grushtin e vdekjes komunizmit ne Shqiperi e mos shikoni sepse ju zemerohen aleatet, e ju keshillojne. Nuk duhet te pengoni nacional-clirimtaren, se per ata sot Shqiperia e vertete nuk luan ndonje rol, sa luan influenca e Titos. Por, ju shihni interesat e Shqiperise, e natyrisht se bashku me interesat e Aleateve luftoni te bashkuar kunder okupatorit. Por, mos lejoni nje fuqi komuniste qe t'ju dominoje".

Keto ishin fjalet e Dr.Ragip Frasherit, qe na solli nga Ankaraja. Dhe, tani po bisedojme mbi menyren se si ka mundesi qe te kemi nje bashkim Mbreteror me Ballin Kombetar. Duke formuar nje besim ne mes tyre, me nje qender dirigjuese te perbashket, e me nje program bashkepunimi, si sot po ashtu ne te ardhmen.

Dr.Ragip Frasheri, na u pergjigj se:"Gjermanet nuk na perzihen ne administraten e brendshme. Ne leshojme pasaporta vete, po te deshironi per te derguar ndonje person ne Shqiperi, qe te keshillojne Mbretnoret. Se une me Abas Kupin e Jusuf Selmanin dhe me Sul Kurtin, jam takuar shpesh here. Por ata pa udhezimet e ketushme nuk bejne asgje, se edhe ata vete tani e shohin se edhe ata qe kishin miq si Myslim Pezen, Haxhi Lleshin, Spiro Moisin e Faik Shefin, pas vrasjes te Profesor Gjinishit, nuk kane me ate miqesi e besim ne ta. Persa i perket nje akordi me Ballin Kombetar, kete e marrim persiper ne, qe eksponentet e Ballit, sinqerisht te bashkepunojne me Mbretnoret, pa asnje ndryshim tendence, derisa te vije koha qe populli te jete i lire e te shfaqe lirisht vullnetin e tij, persa i perket reformes te Shqiperise ne te ardhmen. Sot, duhet me nje kuartier te perbashket te bashkojne forcat e te luftojne Kominformin, qe nuk pajtohet me ideologjine e vendit tone. Dhe, kjo duhet sa me shpejt se koha po kalon",- tha Dr.Ragip Frasheri duke sjelle porosine e Mehdi Frasherit.

Kolonel Husein Selmani, ne prezencen e Ministrit Asaf Xhaxhulit dhe te Murat Kaloshit e te Haxhi Xhilages, ju pergjigj keshtu:

"S'ka dyshim mbi ndjenjat patriotike te Mehdi Beut. I gjithe mendimi i tij eshte me plot vend dhe eshte e vertete se po ne ate menyre, sot ekziston vendi yne. Por, mos harroni se e gjitha kjo katastrofe erdhi per heren e pare nga agjentet e Kominformit Ruso-Jugosllav. Ata gjeten fole ne nje organizate me te organizuar te Nacional-clirimtares, ku aty ne gjinine hyri dhe nje grup komunistash. Ishin mjaft te stervitur e te vendosur deri ne fund pa komplimente dhe ata ju shtruan cdo sakrifice. Aq sa munden te fusin ne kuartierin e tyre organizatoret e Kominformit Sllav. Me vone, ata kane lidhur edhe nje traktat ne Bihore me Kominformin jugosllav si aleate. Kjo duke perfituar si ne propagande po ashtu edhe ne materiale si armatim, veshmbathje, ushqime e deri ne medikamente. Ata ju shtruan nje disipline te forte dhe organizuan konferenca e trakte te parreshtuna e tjere. Kurse kundrejt ketyre, me vone na del Balli Kombetar me nje program ne vete. Po ashtu ky nuk pajtoi aspak me ate qe ushqenin e luftonin Mbretnoret kunder okupatorit. Keto e tronditen edhe me teper bashkimin kombetar. Mbretnoret, sic ju permendem, qysh ne Qershorin 1939 ishin me nje program lufte kunder armikut fashist qe na ka okupuar vendin te bashkuar. Dhe, sa i perket nje te ardhme, populli shqiptar sic ka deklaruar vete Mbreti Zog me mesazhin e Tij, kjo do t'i lihet popullit ta zgjedhe me vullnetin e vet. Ne fakt, kjo nuk u perfill nga ballistet. E dyta, pabesia qe u be ne Beselidhjen e Mukajt, kjo qe ka zemeruar dhe ka formuar nje mosbesim ne masen mbretnore. Jo per t'u justifikuar, por mbi keto lipset te jipen prova. Kjo, sepse sot ballistet jane te pergjakur me nacional-clirimtaren, kurse mbretnoret jane akoma asnjanes e po presin. Tani, ne keto kohet e fundit, nje pjese e madhe prej kuislingeve, te ashtuquajtur "Qeveri e Fashizmit", jane grumbulluar ne Orosh, tek Kapidan Gjon Markagjoni. Ata jane Mustafa Kruja, Maliq Bushati, Kol Mirakaj etj. Ata kane kerkuar te pranohen ne keshillin Mbretnor, por akoma nuk i kane pranuar. Kujtoj qe nuk do te pranohen, prandaj mundohen te formojne edhe ata nje parti me vete. Ju mbasi e pasket ne dore te leshoni pasaporta, kujtoj qe do te jete shume e favorshme, qe Murat Kaloshi, Haxhi Xhilaga, Rexhep Radomira, te hyjne ne Shqiperi se eshte nje force e madhe. Por, keto natyrisht se vijne dhe jane me nje program te njejte qe sot ka Keshilli Mbretnor ne Shqiperi. Kjo sipas vendimit te Kongresit te Herraj, ku keni qene edhe ju vete aty", perfundoi adjutanti.

Me keto bisedime ne mbetem dakord me Dr.Ragip Frasherin, vijon adjutanti. Dhe, ai po sa te arrije ne Tirane do te bisedoje me Sh.T.Mehdi Frasherin. Me kete rast ka per te derguar urgjent keto tre pasaporta te Murat Kaloshit, Haxhi Xhillages e Rexhep Radomires ne baze te ciles u bisedua. Natyrisht, keta kane per te pasur me vete edhe nje udhezim program prej Madherise se Tij Mbretit Zog, si per vete po ashtu per te gjithe Mbretnoret. Kameronit i dhashe raportin per te derguar ne Londer me posten e posacme, per Mbretin Zog. Duhet thene se gjithmone si telegramet shifer ashtu dhe raportet i dergonim me anen e misionit Britanik. Ketu Ragipi u nis per Tirane dhe e percollem deri ne Sekerxhi ne tren. Ai shkoi i kenaqur dhe qendroi mese dy jave ne Stamboll e Ankara.

Istanbul 10 korrik 1944

Per kete dite adjutanti, kolonel Husein Selmanit, ne kroniken e tij kujton se: Madheria e Tij Mbreti Zog I me dergoi nje leter udhezimesh ne Legaten Shqiptare Istanbul. Letra eshte kjo:

I dashuri kolonel. Jam i kenaqur prej raportit tuaj qe me dergoni me 1 Maj 1944. Duhet me shpesh te me dergoni raporte mbi gjendjen ne Atdheun tone. Tani per tani nuk e shoh te arsyeshme t'ju dergoj letra per njerezit tane. Veprimet tona duhet te kordinohen me ato te Qeverise Britanike. Prandaj pa qene te marrur vesh me Qeverine Britanike nuk mund te japim udhezime te tjera, perpos atyre qe ju kemi dhene me pare. Mbasi nuk duam te jemi nje pengese per planet e komandes Supreme Aleate. Qeverise Britanike ja kemi bere me kohe gjithe propozimet e duhura. Por, deri sot s'kemi marre ndonje pergjigje pozitive. Natyrisht aspiratat e Fqinjeve tane e bejne Qeverine e ketushme te mos i japin edhe ceshtjes Shqiptare zgjidhjen e plote qe meriton. Por, duhet te kemi besim ne drejtesine e Britanise se Madhe per kombet e vegjel. Te cilet ne kohen e volitshme do ta tregojne edhe kundrejt nesh.

Por tani duhet te vazhdohen lidhjet me te gjithe fuqite tona, te cilat duhet te jene te gatshme per veprim ne castin e duhur. Duhet te behet bashkimi i pergjithshem pa perjashtuar askend. Dhe, pa perjashtuar as ata qe kane bere atentate kunder meje. Perjashtohen vetem ata, te cilet per interesin e tyre personal bashkohen me armikun.

Kjo eshte porosia ime, porosi e cila frymezohet prej interesit kombetar. Po te sigurohet bashkimi si ai i Prizrenit dhe i Lushnjes, shpresoj se te gjitha punet do te rregullohen. Me kaq ju dergoj te falat e mia te perzemerta.

London Palmoor - 7 - Korrik - 1944 ZOG I

"Sic urdheron, vazhdon adjutanti- dhe Madheria e Tij Mbreti, qe eshte teper e nevojshme nje bashkim i mbare shqiptareve per interesin e Atdheut. Po, nuk arrihet dhe sidomos tani qe jane shpikur grindje te pa pajtueshme ne mes te grupeve te ndryshem. Po ashtu ekziston edhe propaganda e dirigjenteve te huaj".

Komanda Britanike ne Mesdhe, shkruhet ne kroniken qe botojme,- na mban gjithnje me fjale po pa asnje rezultat. Kjo, sic shihet, ka deshire qe ne te hyjme ne Shqiperi, por trembet nga protesta qe u behen prej komunisteve. Ata nuk e pranojne shkuarjen e kolonel Husein Selmanit ne Shqiperi, se eshte e vertete per komunistet, qe ajo eshte nje pengese e madhe. Faktet na tregojne haptas se Ballkani mbetet si zone e Rusise Sovjetike. Fati i keq i yni eshte qe edhe ne u kompozuam po ne ate zone dhe patem nje shprese ne premtimet e Ragip Frasherit por fatkeqesisht nuk u be asgje.

Istanbul 20 shtator 1944

Kolonel Husein Selmani merr nje raport urgjent nga qendrat mbreterore ne Shqiperi, ku i deklarojne:

"Sot Shqiperia eshte komplet ne anarshi. Vellavrasja midis Ballit Kombetar e nacional-clirimtares eshte ne kulm. Ka vrasje, djegie, masakrime aq te medhaja, sa nuk te merr mendja. Kete anarshi edhe historia nuk e pershkruan me notat e duhura kete fatkeqesi.

Mbretnoret jane ne lufte kunder okupatorit gjerman. Kudo zhvillohen ndeshje ne Mat, Kruje, Diber, Lume e vende te tjera. Eshte e vetmja fuqi sot, qe po lufton okupatorin gjerman, ndersa grupet e tjera luftojne njeri tjetrin. Fatkeqesisht, sakrificat e pergjakshme te Mbretnoreve kunder armikut te perbashket nuk njihet prej aleateve. Megjithese e dine mire dhe jane ne dijeni misioneret britanike qe ndodhen perbri tyre.

Eshte krejt e sigurte, se pushtetin po e merr ne dore nacional-clirimtarja d.m.th. komunistet te Kominformit ruso-jugosllave. Pasi keta tani kane nje fuqi te organizuar prej ermeneve dhe italianeve, me material modern. Ata, gjithashtu, ndihmohen nga aleatet me gje dhe tani mori formen haptazi dhe u zbuluar.

Agjentet e Kominformit jugosllav dhe rus kane mbledhur kreret e Nacional-Clirimtares ne Permet dhe tani pas vrasjes te Profesor Mustafa Gjinishit, Myslim Pezen, Haxhi Lleshin, Baba Fajen dhe Faik Shehun e Spiro Moisin i zhveshen nga fuqite e tyre. Keta zoteronin fuqite me te medhaja te nacional-clirimtares, duke vene forcat e tyre nen Dalip Ndrene, Mehmet Bajraktarin, Mehmet Shehin, Gjin Markun e Tahir Kaderen, Husen Stafen, Hulusi Spahine e te tjere. Te gjithe ishin me tendenca komunista.

Ndersa: 1-Ymer Nishanin, 2-Enver Hoxhen, 3-Sejfulla Maleshoven, 4-Koci Xoxen, 5-Myslim Pezen, 6-Haxhi Lleshin, 7-Baba Fajen, 8-Bedri Spahine, 9-Mendar Shtyllen, 10-Ramadan Citakun, 11-Karaman Yllin, 12-Hysni Kapon, keta bashke me agjentet ruso-jugosllave u mblodhen ne Permet, dhe aty kane deklaruar formimin e Qeverise Shqiptare Komuniste. Jemi krejt te lajmeruar se kete Qeveri e njohen edhe aleatet.

Ne kete kongres thuhet se kane marre pjese edhe misioneret britanike, ku posa mori fund kongresi dhe u shpall Qeveria Komuniste Shqiptare eshte derguar nje delegacion ne Komanden e Aleateve ne Palermo, nen kryesine e Bedri Spahiut. Dhe, keshtu aleatet anglo-amerikane e njohen, kurse ruset e kishin pergatitur vete. Tani keta funksionojne dhe derdhin shpallje si qeveri. Tani, po pergatiten me thirre nje kongres ne Berat se Balli Kombetar eshte terhequr krejtesisht nga jugu ne veri. Tani, me pjesa e jugut, administrohet nga komunistet dhe tani edhe ne ndodhemi ne parkun e shkaterrimit kryekeput. Cdo kush ka humbur vullnetin, sa dirigjuesit tane nuk duken me asgjekundi. I gjithe faji eshte qe nuk erdhet ju vete ketu. Keshtu, me qene sot kete Qeveri e formonim ne e jo komunistet, me ndihmen e shokeve tane. Tani nuk ka shprese me, vetem ne eshte ndonje mrekulli".

Stamboll 15 tetor 1944

Ne kongresin, qe mblodhi nacional-clirimtarja ne Berat, u votua edhe per Qeverine e formuar ne Permet. Ishin keto misa, sic po i shenojme poshte, thote kolonel Selmani:

Kongresi komunist ne Berat

1-Ymer Nishani Kryetar Presidiumit

2-Enver Hoxha Kryeminister e Komandant

3-Koci Xoxe Minister i Brendshem

4-Karaman Ylli Minister i Jashtem

5-Mendar Shtylla Minister i Financave

6-Sejfulla Maleshova Minister i Botores

7-Myslim Peza Nenkryeminister Dispozicion

8-Haxhi Lleshi Minister i Ekonomise

9-Baba Faja Dispozicion i Presidiumit

10-Bedri Spahija Minister i Arsimit

11-Ramadan Citaku Minister i Drejtesise

Tani, keta te njohur prej te gjithe aleateve, pas kongresit te Beratit i leshuan thirrje mbare popullit ne emer si Qeveri dhe me qender ne Berat.

"Lufta behet ne rrethet e Tiranes, si edhe brenda ne Tirane, kujton adjutanti- komunistet me gjermanet. Komunistet jane te ndihmuar prej aviacionit Aleat, ne rrethimin e Tiranes. Komandantet komuniste jane: Dali Ndreu, Gjin Marku, Tahir Kadareja, Mehmet Shehu, Beqir Balluku, Beqir Minxhozi, Kadri Hoxha, Federik Ndoci. Por, brenda ne Tirane jane vetem dy kompani gjermane. Ata kane tre tanke te vegjel dhe artilerie, dhe kur gjermaneve po u vinte nje fuqi ndihmuese prej Elbasani, duke kaluar Krraben pa rene ne Erzen, u bombarduan shume rende prej nje aviacioni Aleat. Saqe ata u shkaterruan fare. Nga kjo fuqi, komuniste shqiptare bashke me ate jugosllave, ermene dhe italiane, perfituan dhe paten mundesi te futen brenda ne qytet. Ndersa, te dy kompanite gjermane nuk u dorezuan por moren drejtimin per Shkoder. Balli Kombetar, eshte terhequr nga Shkodra. Nuk diktohet asnje rezistence. Flitet se Mithat Frasheri, me shtabin e partise se vet, kane zene nje barke ne Shengjin dhe jane nisur per Itali. Pjesa tjeter balliste eshte se disa jane grumbulluar ne Shkoder, disa ne male. Nuk kane ndonje program dhe akoma ne Shkoder e Prizren jane disa forca gjermane, por gjithnje duke u terhequr".

Duke iu kthyer situates se legalisteve, adjutanti pershkruan se:

"Mbretnoret nuk kane nje organizim te prere. Ata nuk kuptohen njeri me tjetrin. Nje pjese e madhe deshirojne te grumbullohen ne Mat e Lure. Ketu per nje kohe nuk kane mundesi qe komunistet t'i shkaterrojne se edhe komunistet nuk ju pelqen qe te pergjaken e te armiqesohen me Mbretnoret, se ju kushton rende. Por, ne nuk jemi dakord njeri me tjetrin dhe keshilli yne nuk duhet gjithe keto koherat e fundit. Vetem se ne Mat jane grumbulluar me teper se 500 oficere dhe shume nga patriotet nuk dine se cfare te bejne. Miqte tane, tani ne gjinine komuniste, mundohen qe ne te qendrojme indiferente po kush ju beson. Sikur te kishte qene gjalle Profesor Mustafa Gjinishi, do t' besonim, per nje Qeveri te koalicionit. Por edhe te ishte aty gjalle nuk do t'i zhvishte Myslimin, as Haxhine, por keto do te kishin fuqine me te madhe ne dore. Keta do te luanin nje rol te madh dhe me perkrahjen tone, por tani keto nuk kane me fuqi. E, nuk ju besojme, jo per gje tjeter, por thjesht nuk i pyesin. E gjithe fuqia eshte ne dore te Enver Hoxhes dhe Koci Xoxes. Askush tjeter duket se nuk ka gje ne dore. Tani na lajmerojne se edhe Major Abas Kupi me 4 vete ka marre nje barke ne Shellinze, dhe eshte nisur per Itali. Po, nuk dihet gje e vertete akoma. Tani gjendja sic ua shpjeguam ndodhemi me nje atmosfere te kritikshme saqe nuk dime se cfare te bejme. Eshte teper vone e per ndonje udhezim prej jush. Ne po te kemi nje shprese ndryshimi te kesaj situate, ne per 5-6 muaj mbahemi ne Mat e Lure.

Kapiten Gjon Markagjoni eshte ne Shkoder i bashkuar me nje pjese te madhe mbretenoresh. Ai ka deklaruar, qe te bejne qendrese ne Shkoder dhe ne nje bisedim qe qenka mbajtur ne Shkoder u ndoq ne Lure, Mat, Mirdite. Sot ne Shkoder forcat shqiptare kapin afer (6000) vete dhe jane te perzier prej te gjithe grupeve. Ketu u be nje fuqi e bashkuar,- na thote kapiteni- per te luftuar vellazerisht.

Ne ju pergjigjem se:" Jemi dakord me cdo sakrifice morale dhe materiale. Qendroni se ne keta vetem nuk i leshojme ne asnje menyre".

Tirane 26 nendor 1944

Tirana eshte krejtesisht ne dore te nacional-clirimtares, shkruan i desheruar adjutanti. Por, duhet thene se vendet e veriut dhe disa pjese te Shqiperise se Mesme akoma jane ne duart e Mbretnoreve dhe zoterojne forca te mira. Por, ata po u genjyen kurrsesi nuk donin te pergjaknin njeri tjetrin. Gjithashtu, nje pjese e nacional-clirimtares, qe pretendonin se jane nacionaliste si Myslim Peza, Haxhi Lleshi, Faik Shehi, Spiro Moisi, Shefqet Benja duket se mbeten miq te ngushte me Mbretnoret. Keta zhvillonin nje propagande, per nje Qeveri te koalicionit me Mbretnoret. Kuptohet bashke deri sa te behen zgjedhjet ne popull. Keshtu, pothuaj se mbeten ne besim.

Keta u genjyen prej ketyre miqve, qe kishin bashkepunuar qysh me 1939. Ata ishin se bashku dhe te bashkuar me nje program te perbashket. Gjithashtu, edhe ne koherat e fundit ne Shqiperi keto me sigurimin me te madh e gjithin ne Mat. Dhe, kur nuk besonin t'i genjejne dhe bile si tradheti. Ne besimin e tyre, ata ndaluan nje vellavrasje mes mbretnoreve e nacional-clirimtares. Te paret qe rane viktime ne besimin e tyre ishin Jusuf Selmani, Sul Kurti, Major Murat Basha, Major Jahja, bashke me 400 oficere. Po ashtu edhe shume nga Paresia e vendit shkuan si viktima.

Sa per Fiqiri Dinen dhe Hysni Demen me nje pjese te madhe qe nuk u dorezuan, puna ishte se ata ishin duke pritur se cdo te perfundonte nga rezultati i te pareve. Por, keta te paret shkuan viktime, se sic u pa ata nuk kishin qellim per te formuar nje qeveri te koalicionit, por nje qeveri komuniste nen Kominformin Ruso-jugosllav. Keshtu pothuaj e gjithe forca mbreterore u shpartalluan pa nje program dhe pa asnje dobi ne male. Ata mbeten te vecuar, dhe pesuan vuajtje te medhaja ne male, ne dimer. Populli ishte shume i torturuar dhe frikesohej, por per legalistet ishte bere e pamundur qendrimi ne male. Po ashtu Muharrem Bajraktari dhe ka pas deme te medhaja, perfundon ne kete serial rrefimin e tij, njeriu i Mbretit Zog i I.

Hyrja e komunisteve ne Tirane

Fuqite Aleate dergojne perfaqesuesit e tyre

Ekzekutimi i legalisteve

Fillimi i Mergates shqiptare

Memorandumi i Mbretit derguar Fuqive te Medha

Eshte dita e 29 nentorit te vitit 1944. Gjermanet jane terhequr nga Shqiperia duke shenuar clirimin e vendit. Nderkohe, gjendja e luftetareve nacionaliste shqiptare eshte e mjerueshme. Kane dale edhe ne Greqi, nje shumice e madhe prej 600 e disa vete dhe shume vazhdojne duke kaluar ne Itali e Jugosllavi. Nje sasi e madhe ka dale edhe ne Austri, prej atyre qe ishin grumbulluar ne Shkoder, kujton adjutanti. Ata kaluan ne Austri dhe prej andej ne Itali. Eshte koha kur Fuqite e Medha behen skeptike ndaj komunisteve dhe "filluan te prishen me qeverine komuniste te Tiranes se tani e kuptuan se ata dirigjohen nga Kominformi dhe jane kunder kapitalizmit". Ata nuk i lejojne qe shetisin ku ata deshirojne, pohon Koloneli. "Dhe, kane pothuaj si nen kontroll gjithkund. As popullin nuk e lene qe te marre kontakt me ta. Nje, prej popullit qe te marre kontakt me anglo-amerikanet menjehere e zhdukin". Zogu kerkon informacion per gjendjen e keqe te njerezve te tij, qe jane shperndare ne malet e Shqiperise. Nderkohe nga ana diplomatike, e ka te veshtire qe te riparoje. Tani i duhet vetem qe te prese. Me kete rast, ai i dergon nje memorandum Fuqive te Medha: Shteteve te Bashkuara te Amerikes; Britanise se Madhe; Rusise Sovjetike dhe pervec ketyre dhe te gjithe Shteteve, qe merrnin pjese perbri Aleateve ne lufte. Madje, ju dergua edhe kolonive per te protestuar

Ata qe luftuan komunizmin

Viti 1946. Eshte koha qe nacionalistet e larguar sapo jane mbyllur ne kampe refugjatesh, ndersa aleatet mundohen qe t'i strehojne. Shume prej tyre kane kaluar ne Greqi dhe nje pjese po kaq e madhe ne Itali. Nga letrat, qe shkemben Mit'hat Frasheri, nje nga 200 njeresit "most wanted" nga komunizmi me adjutantin, duket se ata jane shume te ligeshtuar. Dhe, pa asnje medyshje te percare. Ne nje kamp te vetem jane te gjithe shqiptaret e perzene nga ardhja ne fuqi e komunisteve dhe te percare ne tre drejtime politike. Eshte koha e letargjise dhe Lartmadherise i duhet qe te mendoje mire per kete kontigjent. Eshte i bindur, se ata nuk mund te shkojne mire me njeri-tjetrin, sepse kane nderruar shume flamure. Ne kete rast, ata bisedojne me Mit'hat Frasherin duke e pare si figure serioze per te gjetur nje pike bashkimi. Por, jane larg. Nderkohe emisaret e Departamentit te Shtetit fillojne qe te shikojne mundesine e disiplinimit te kesaj mergate. Fillojne kontaktet me Mbretin Zog, ndersa ky i fundit nderhyn edhe per te shpetuar Mit'hat Frasherin dhe Ali Kelcyren.

Dhe, nga presioni qe behet dhe nga forcimi i komunisteve, tashme nuk jane te frikesuar vetem njerezit e Mergates, por edhe vete Aleatet. Duket se keta jane ne medyshje per te ardhmen e mergates. Kane vetem nje mundesi, qe duket se mund t'i binden te gjithe, qe te luftojne tashme realisht komunizmin me armet e tyre. Dhe, ish-Aleatet e komunisteve do te tregojne se nuk do te rreshtin, qe energjine e ketyre njerezve ta drejtojne kunder Tiranes. Por, jemi akoma ne vitin 1946 dhe akoma njerezit e ikur nga frika komuniste u duhet qe te rregullojne frymemarrjen. Eshte kjo koha, kur edhe vete Mbreti Zog mendon qe te gjeje nje strehe me te paqte. Prehet, pas lufte, tek Mbreti Faruk. B.an

Terheqja e aleateve nga Shqiperia

Mbreti Zog tregon largimin ne Egjipt dhe lidhjen me Mit'hat Frasherin

Aleatet nuk mund te durojne me gjendjen stresuese ne Shqiperi dhe sanksionet e pamotivuara qe u behen. Ata largohen duke e zhytur edhe me shume Shqiperine ne kaosin e saj. I gjithe vendi eshte ne anarki dhe shume nga kundershtaret perfundojne ne ekzekutime, burgje dhe internime. Fituesit e nacional-clirimtares nuk terhiqen aspak, por nga ana tjeter merren me shume kujdes ndaj kundershtareve te tyre, kuqo qofshin. Ndermjet tyre jane emrat e Mit'hat Frasherit dhe Ali Kelcyres. Frasheri eshte i mbyllur ne nje kamp bashke me Zogistet dhe nuk komunikon. Eshte kjo arsyeja, qe ai ka nje leterkembim te pasur me adjutantin, qe "Korrieri" po e boton per here te pare dhe qe ka per qellim qe te tregoje situaten e rende te Mergates shqiptare. Nderkohe, qe situata eshte renduar duket se edhe Familja Mbreterore ka filluar te mendoje per vendbanimin e saj te ri. Ky vend eshte Egjipti dhe eshte nje nga dy vendet bashke me Turqine, qe e njeh edhe diplomatikisht Mbretin Zog

Istanbul 8 nandor 1945

Perfaqesuesit e Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe te Britanise se Madhe u terhoqen nga Shqiperia. Ky eshte nje gabim politik dhe patriotik, qe bene dirigjentet e Qeverise komuniste shqiptare kunder Anglo-Saksoneve. Ata, ne vend qe te kerkonin perkrahjen e ndihmat e tyre per rimekembjen e popullit te varfer nga evolucioni i tmerrshem rreth 4 vjeteve; i perzune ne shenje armiqesore. Nje veprim i tille,-shkruan ne kujtimet e tij Lartmadheria- vertetesisht nuk qartesohet. Arsyeja e ketij veprimi mbetet ne erresire dhe eshte e padalluar.

Shqiperia akoma ndodhet ne nje anarki te tmerrshme. Sepse perdite vertetohen ekzekutime, burgime, internime. Pothuaj eshte nje situate e dhimbshme, qe nuk pajtohet me njerezimin. Dhe, ne nuk kuptojme se pse behen keto masakra ne popull, pavaresisht se nuk ka asnje rezistence qe t'i trondise fituesit nacional-clirimtare. Perkundrazi, kjo e ndihmon fort megalomanine greke ne kerkesat e "Vorio-Epirit". Nga ana tjeter, te gjithe nacionalistet i bashkon fakti me ata qe mbrojne interesat e indipendences dhe te integritetit shqiptar. Sot dua te them se asnje hap nuk behet kunder regjimit te Tiranes. Tanime, edhe qendrimi i nje pjese nacionaliste qe kane mbetur akoma neper malet e Shqiperise nuk ka asnje dobi pervec se shtohen vuajtjet e tyre. Demtimet, qe mund te shkaktojne ne popull, jane te medha, sepse duket se nuk eshte koha e nje aksioni kunder komunizmit. Ne pershkrimet e mevonshme futet edhe mendimi i adjutantit.

Kuptohet se pa patur sigurimet, sic na urdheron Madhnija e Tij Mbreti Zog,- se greket nuk kane hequr dore nga kerkesat e Shqiperise se Jugut, kuptohet se asnjehere nuk do ja mberrijne atij enderrimi te pavend. Vetem se po shkaktojne nje armiqesi ne mes te dy popujve miq.

Emigrata shqiptare, si ne Itali po ashtu ne Greqi, thote adjutanti-ka mbetur ne frikesime te medhaja. Frika eshte se mos t'i dorezojne pasi kerkesat e Titos, behen pa mase si per Jugosllavet ashtu per Shqiptaret qe t'i dorezojne se jane kriminele lufte. Ka shume mundesi, qe t'i dorezojne. Kur na lajmerojne se Mithat Frasherin dhe Ali Kelcyren i kane arrestuar ne Itali, eshte frika se mos t'i dorezojne tek komunistet. Eshte kjo arsyeja, thote adjutanti,- qe Mbreti Zog ka urdheruar Ministrin fuqiplote ne Turqi Asaf Xhaxhulin qe te beje demarshet prane autoriteteve anglo-amerikane, per t'i lene te lire. Edhe te jape cdo garanci per ta. Mbreti Zog menjehere nderhyri vete prane Qeverise Britanike, qe mos te pesojne ndonje rrezik keto nga kerkesat komuniste. Te lihen ne kampe te lire, ose t'i terheqe ne Angli ose te marshoje ne Egjipt prane Madhnise se Tij Mbretit Farruk, qe te shkojne ne Egjypt. Po, ashtu u bene hapa edhe prane Qeverise Italiane.

Tani, prej atyre qe paten mbetur ne male, pjesa me e madhe u terhoqen dhe kaluan ne Greqi si Fiqri Dinja, Hysni Dema, Muharrem Bajraktari, Abas Ermenji e te tjere. Pothuaj se afer 300 vete dolen bashke me keta ne Greqi, sepse ishte i pamundur sigurimi i ushqimeve ne Shqiperi, pa u diktuar prej agjenteve komuniste. Ne ndeshje jane bere edhe shume vrasje dhe deme ne popull prej komunisteve.

Tani eshte nje pjese teper e vogel, por pa asnje veprimtari. Ata hyjne e dalin, por jo ndonje dobi vetem se kane qellim me marr ndonje informate mbi pozitat e sovjeteve ne vendet strategjike.

Istanbul 20 mars 1946

Ketu, kolonel Husein Selmani i dergon nje leter si pergjigje Mit'hat Frasherit, qe ja dergonte me anen e Prf.Peter Andonit:

"I ndershmi Mit'hat Bej. Me teper se simpatia qe kam patur ndaj jush dhe akoma vazhdoj ta kem, sot interesi i larte i Atdheut me shtyu qe t'ju drejtoj kete leter per te marre vesh mendimet e vlefshme te Zotnis suaj.

Pasi, gjendja e krijuar tani ne Shqiperi ka pas qene e parapame qysh prej kohesh. Ju kam pas derguar shpeshhere letra. Dhe, sidomos ne Shtatorin 1944 me anen e Misionereve Britanike, si dhe me anen e Gafur Dibres per te cilat nuk kam pasur rastin te marr vesh nese u kane qene dorezuar. Kurse te tjeret i paten marre. Ne rast se ato letra i keni marre, atehere e keni kuptuar fare mire situaten ne te cilen ndodheshim, si edhe mendimet tona.

E dime fare mire se: situata e pergjithshme fatkeqe per ne e solli Atdheun tone ne gjendjen e sotme. Por, le te shpresojme e te mendojme, se lufta politike akoma nuk ka marre fund, por ndodhemi perpara shume ngjarjesh e ndryshimesh. Ku na jepen shpresa te medhaja po te duam, e te dime te veprojme vellazerisht dhe te jemi te bashkuar te forte per te vetmin interes te Atdheut.

Por, sic e dini, se nje gje e tille sigurisht kerkon nje pergatitje dhe organizim te mire e te sinqerte ne vullnetin e perbashket. Duke i lene menjane te kaluarat dhe po t'i thuremi interesave qe na imponojne tradicionet tona per shpetimin e Atdheut nga anarkia shkaterruese, mend po zhduket raca jone. Duke marre parasysh ngjarjet e zhvilluara ne Shqiperi, prej partive te ndryshme gjate 4 vjeteve te kaluar, duhet te na mbetet mesim perfundimi tyre.

Duke u bazuar ne patriotizem e ndershmerine, si edhe ne vullnetin e mire te Zotnis suaj dhe te cdo shqiptari qe ka nje besim ndaj jush, se ju qendroni larg percarjeve dhe afer bashkimit per interesin e Shqiperise, pra sot eshte koha qe te hapni kraharorin pepara te gjithe shqiptareve. Duke mos marre parasysh tendenca politike, duke mos marre parasysh te kaluarat, por vetem bashkim vellazeror per shpetimin e vendit tone nga tmerri i sotem.

Edhe ne po keshtu mendojme, qe tani eshte koha qe te heqim dore nga cdo diference e mendim politik te kaluar. Te bashkohemi e te jemi nje shtylle e forte plot vullnet e harmoni, qe te mundemi te shpetojme nje ore e mbare vendin me indipendencen e integritetin e plote, si edhe per te fituar respektin e botes demokrate oksidentale, e cila eshte mbrojtesi i shteteve mbare.

Persa ju kam patur parashtruar dhe qe po parashtroj jam i autorizuar, prandaj do te isha i kenaqur qe te marre nje pergjigje pozitive nga ana e Zoterise suaj. Po ashtu, sic ju ka hije per kete here, ju lutem merrni pershendetjet me te perzemerta.

Zotnis Tij Mit'hat Frasheri Miku Juaj

Husein Selmani

**********

Istanbul, 2 prill 1946

Per kete dite eshte pergjigjja e njohur e Mit'hat Beut drejtuar adjutantit. Qe ky i fundit e ka sjelle ashtu si eshte:

I dashuri Zotni kolonel, dje mora letren e zoteris suaj te dates 20 Mars 1946 dhe e lexova me interes te madh. Nje jave me pare, Zoti Hamza Drini erdhi e me rrefeu letren tuaj dhe kemi biseduar afro dy ore me te. Hollesirat e ketij bisedimi, ia kam thene Zotit Peter ne nje leter, te cilen e kam porositur t'ja u lexonte.

Eshte e vertete se ne Shqiperi kemi qene tri parti: 1-Partia Nacionaliste d.m.th. Balli Kombetar; 2-Partia Komuniste, d.m.th. drejtpersedrejti nen urdherin e Rusise dhe 3-Partia Zogiste, ne udheheqjen e Z.Abas Kupit. Sot ka edhe nje parti te katerte, qe i thote vehtes se saj indipendente, por qe ne realitet te gjithe jane prej atyre, qe kane pergatitur dhe brohoritur ardhjen e Italise ne Shqiperi.

Qe me 1942 e gjer me sot kam qene gjithnje ne kontakt dhe ne bisedime me zotni Bazi dhe i kam propozuar ne cdo takim, qe kishim me te, qe te kishte edhe ai nje komitet te partise se tij. Me cilin komitet, te mund te bisedonte edhe partia jone.

Keto proponime jane bere ndoshta 20 here si ne Shqiperi, si edhe heren e fundit ne kampin "Santa Fara" afer Bari. Por, qe ne fillim te motit 1943 dhe mjerisht gjer me sot nuk kemi arritur ne asnje rezultat praktik. Megjithese, zoti Bazi, me te cilin mund te them se kam nje miqesi te vertete, ne cdo here, me ka bere premtime.

Sot, Zogistat, dhe ne jemi me nje kamp, por ata kane zene nje kat dhe kujdesen qe me asnje menyre te mos kene marredhenie miqesore me ne. As ne Hymnin e Flamurit as dhe kenget patriotike nuk kane dashur te marrin pjese. Une, personalisht, e kam prape fort mire me Myftine Sali e Fendine, edhe sa here qe kam pare kam bere fjale qe t'u keshilloj miqve te tij te mos na rrijne te ftohte. Por, mjerisht e shoh se edhe Sali Efendine nuk e dominon dot rrymen, qe kane marre disa nga partizanet e tij.

Dua edhe t'ju kthjelloj kete se partia zogiste ne realitet nuk eshte nje parti ne te rame. Ka njerez si Jak Koci, Zef Seregji, Xhemil Dino e te tjere, qe sot thone se jane edhe ata zogista. Sikunder, qe sa ishin ne Shqiperi komunistet, qe e shihnin punen keq ose qe kur kishin interes thonin se jemi zogista.

Me keto fjale, dua t'ju rrefej se vullneti per afrim as edhe durimi nuk me kane munguar dhe nuk do te me mungojne. Vetem, me vjen shume keq, qe ne kete kohe rreziku te mos gjeje dot nje vullnet vllazerimi ne nje grumbull njerezish qe edhe ata bashke me ne, duhet te ndjejne pergjegjesine e tyre perkundrejt Atdheut dhe detyren qe u takon per t'u bashkuar kunder rrezikut te madh ne te cilin gjendemi.

Pritni ju lutem te falurat e mija te perzemerta

Regjio Emilio 30 Mars 1946 Me nderime

Mithat Frasheri, d.v.

Te ndershmit kolonel

Husein Selmanit, Kunt Palace, Ayas Pasa.

Istanbul Turquie:

*********

Istanbul 15 prill 1946

Kolonel Husein Selmani i pergjigjet letres, qe i dergon Mit'hat Frasheri. Letra e shkruar eshte kjo:

"I ndershmi Mit'hat Bej. Kam letren e Zotnis suaj. Njekohesisht kam lexuar edhe ate qe i keni derguar Peter Andonit. Edhe shume letra jane duke marre nga te tjeret ne kampe, ku nuk mungojne te shfaqin edhe ato deshiren dhe vullnetin e mire per bashkim e vellazerim.

Kur e verteta eshte keshtu dhe interesi lart kombetar ia imponon po ashtu dhe te cilit qe t'i bindet medoemos ketij parimi te shenjte, atehere c'eshte shkaku i vertete i mosafrimit edhe ftohtesise? A mos vazhdon te ekzistoje mentaliteti ekstremist i dominimeve ne parti.

Duke patur besimin e plote ne virtutet, qe karakterizojne Zotnin tuej, s'dua te dyshoj se ne gjendjen e sotme te tmerruar te Shqiperise, nuk do te lejoni te ekzistojne kesisoj mentalitete demprures, kur cdo patriot prêt me padurim bashkim e vellazerim te perbashket. Le t'i ruajne cdo grup tendencat politike ne vete, kur te vije koha.

Sot, na duket se ndodhemi perpara kohes, qe t'i leme menjane te kaluarat dhe propagandat e partive. Por, ju vete, si Mit'hat Frasheri t'i keshilloni te gjithe?! Ashtu sic ju ka hije, e sic ju ushqen vullneti patriotik ne karakterin tuaj. Pra, thirrni bashkim per hirin e Shqiperise! Te bashkohemi te gjithe rreth institutit legal, sic e do interesi kombetar e cirkostancat politike boterore dhe ne konformitet me deshiren e vertete te popullit brenda dhe jashte Shqiperise.

Midis shpjegimeve qe jeni duke me dhene, mbi partite e krijuara ne Shqiperi, nje gje me habiti fort: Shenimi rreth partise Zogiste. E cila ne realitet nuk qenka nje parti dhe se Seregjet, Dinot e Jak Kocet qenkan Zogista. Lejomeni t'ju them se keto mendime nuk jane te denjeshme, e sidomos ne keto momente kritike e te rrezikshme, qe ndodhemi. Keto, pervec percarjeve e demit s'kane asnje dobi tjeter.

Ju lutemi te me besoni, se mendimet e parashtruara me larte na i imponon gjendja tragjike e sotme dhe askurgje tjeter.

Pritni i ndershmi Mit'hat Bej, pershendetjet e mija te perzemerta.

Zotnis se tij Mit'hat Frasherit Mik i juej

Kryetar i Ballit Kombetar Husein Selmani

Kamp Refugiees Regio Emilio, Italia:

Istanbul 16 - Prill - 1946

********

Istanbul 6 maj 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit, ku i urdheronte Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Mbreterore Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel. Raportet qe me keni derguar te gjitha i kam marre dhe u gezova qe jeni mire. Ne mberritem shendoshe qe te gjithe, por edhe nuk jemi instaluar si duhet, prandaj nuk po ju jap te tjera udhezime se ma tutje kam per t'ju shkruar qe te vini deri ketu. Kemi shume sende per te biseduar, si per njerezit qe ndodhen brenda, ashtu per keto qe jane neper kampe. Kur te vini ketu bisedojme.

Ju uroj shendet dhe ju dergoj te falat e mija te perzemerta.

Kairo - 2 Maj - 1946 ZOG I

********

Gjendja e sotme ne Shqiperi, vazhdon adjutanti- eshte nje tmerr, me tortura e masakra mbare ne popull. Dhe, nuk i mbetet me vend, nje qendrimi ne male te askujt. Jane bere ndeshje mjaft te medhaja, por gjithandej atyo jane ne favor te nacional-clirimtares. Ne popull, nacionalistat nuk mund te gjejne strehim me, e po terhiqen gjithnje ne Greqi e Jugosllavi.

Ketu mbetet vetem nje shprese, ne eshte se Anglo-amerikanet do te zemerohen nga komunizmi, qe po zhvillon masakra te medhaja ne Greqi dhe e shkaterroje fare vendin. Arsyeja eshte se ushtria britanike nuk ka mundur me i shkep prej Gramosit dhe komunistet i kane cerdhet e tyre gjithandej nder fshatrat e Greqise.

Dhe, shihet haptazi se ajo furnizohet nga Bashkimi Sovjetik me anen e Bullgarise e te Jugosllavise dhe te Shqiperise. Kjo behet me cdo lloj materiali lufte dhe ushqime te tjera. Atyre nuk ju mungon asgje dhe gjeneral Markos, kuartierin e tij e ka ne Gramoz.

Sot per sot cdo veprim ne Shqiperi eshte pothuaj nje krim, qe nuk sjell asnje dobi, vetem se shkaterrimin e popullit mbare. Kjo energji te ruhet kur koha do ta lejoje. Vetem se, lipset nje organizim mbi emigracionin, qe gjendet ne veshtiresi te medhaja ne cdo pikpamje, ushqim, banim, veshmbathje, mjekime dhe te tjera.

Dhe nje pjese e madhe, qe kane edhe familjet me vete, ata jane edhe me ne mizerie. Madhnia e Tij Mbreti Zog po perpiqet me anen e Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe me Britanine e Madhe, qe te vihen deridiku ne rregull. Po ashtu edhe Mbreti Faruk, po ben cmos per rregullimin e tyre dhe pergatit nje prememorie qe t'i terheqe gjithe emigracionin ne Shtetet Arabe, po qe se ka mundesi per te siguruar jetesen dhe organizimin e tyre. Por, lipset nje buxhet i madh.

Egypt Kairo 12 maj 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog I u drejtoi kete mesazh gjithe bashkatdhetareve shqiptare brenda e jashte, kujton adjutanti:

MESAZHI MBRETNOR

Vllazen e motra shqiptare:

Tash 34 vjet u bane, qe Atdheu i yne i dashtun ka fitue Pamvaresine e vet. Por u mbushen 7 vjet, qe kjo Pamvaresi ka mbetun nje fjale e thate qe pikllon zemrat e gjith shqiptarevet te vertete.

Prove e gjalle jane patriotet, qe po vuajne ne mergim e neper kombe, perjashta e perbrenda Atdheut. Por, edhe neper burgjet jane me mijera te pafajshem, jo per tjeter, pos dashtunis per lirine e vendit e te popullit tyne.

Vetem se, nuk duhet te deshperohemi kurre. Se zjarr i kesaj dashtunie dhe besim i ngulet s'ka me u shue kurre nder zemrat tona. Kjo behet per nji ringjallje sa ma shpejt te Shqipnis sone te pamvarun te cungullueme e te lumtun, qe ta gezojne shqiptaret te gjithe e vetem shqiptaret ne liri e te bashkuem ne flaken e shenjte te nje vllaznije kombetare te bukur, qe te jete e kulluete dhe e panjolle. Ashtu sic po e ndieni e po e tregoni sot, ju vete, aty ne mes te gjithe atyne mjerimesh.

Rroft Shqipnija

Kairo 12 Maj 1946 ZOG I.

**********

Mbreti Zog ben te gjitha perpjekjet prane Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe per sigurimin e emigracionit shqiptar, qe ndodhet ne kampe, si ne Itali, Austri dhe Greqi. Ata jane ne nje situate teper te veshtire dhe pothuaj si rob lufte qendrojne ne kampe, vijon adjutanti.

Mesazhi i Mbretit Zog, qe ju drejtoi bashkatdhetareve, ju rriti moralin dhe aty shohin gjithe hapat e parreshtura te Mbretit Zog, qe po marshon pa mase perbri Aleateve anglo-amerikane per te siguruar me se miri emigraten nacionaliste ne kampet, duke i furnizuar me te gjitha nevojat. Kjo edhe nje here, ju shtoi me teper dashurine ndaj Prijsit shpetimtar te tyre Mbretit Zog.

Ata me sa ka njohuri adjutanti deklarojne keshtu: Le te inspirohemi te gjithe ne fjalet e Mbretit tone! Jemi plotesisht te bindur urdherave e do te jemi gjithnje te gatshem me cdo sakrifice, per te plotesuar burrerisht udhezimet e Prijsit tone te madh Zogut I Mbret i Shqiptareve.

Te gjithe shqiptaret do te bashkohemi ne nje ideal ne nje deshire kolaborimi patriotik, per te qene gjithmone te gatshem nen urdherat e Mbretit tone te dashur, pretendon adjutanti i tij.

Nderkohe ne Greqi eshte nje situate aq e nderlikuar saqe nuk mund te spjegohet. Populli grek ka mjaft kombe te ndryshme, si maqedone e te tjere dhe me teper jane shqiptaret qe ju rrijne besnik qeverise greke e me teper ata jane ne Marine.

Komunizmi ne Greqi me E.A.M.I. eshte mjaft i forte. Megjitheqe, ushtria britanike eshte duke luftuar mjaft me mjetet me moderne tanksa dhe aviacion. Ne fund, nuk kane mundur t'i shkepin nga Gramosi. Ata jane te instaluar edhe ne vende te tjera, sa nuk diktohen se popullata e ndryshme greke jane me teper komuniste e nuk munden me i diktu. Shpeshhere, ata diktohen edhe brenda ne Athine dhe bejne sabotazhe te cdo lloji. Dhe, sikur mos te kishte qene ushtria britanike, Greqia krejtesisht kishte rene ne dore te komunizmit dhe si ne Shqiperi ishte formuar dhe aty Qeveria e Kominformit.

Ne keto dite, Kryeministri britanik Winston Churchill, shkoi ne Athine Greqi, dhe aty pati nje bisedim te gjere me Qeverine Helene; mbi zgjedhjet qe do te zhvillonin e njekohesisht ju tha qe lipset brenda nje kohe te shkurter te zhduket kjo anarki komuniste dhe te stabilizoni qetesine ne gjithe viset greke. E, po qe nevoja, ju dergojme edhe me teper forca ajrore e ushtare.

Kryeministri i Britanise se Madhe, Winston Churchill, ne mbarimin e bisedimeve, doli ne ballkonin e Ambasades Britanike ne Athine dhe ju drejtoi popullit grek me plot levdata nje diskurse. Por, fatkeqesisht pa mbaruar diskursin e qelluan me mitraloza, por nuk mori asnje plage e menjehere hyri brenda. Fjalimi mbeti i pambaruar, natyrisht keta ishin komunistet, qe qelluan kunder Churchillit, ku donin ta vrasin por Zoti e shpetoi e kjo qe nje protestacion i rende kunder Kryeministrit mik e aleat te Greqise, shkruan adjutanti.

Kryeministri Britanik Mr.Winston Churchill qendroi tre dite ne Greqi. Ku vizitoi shume vende te shkaterruara e te gjegjuna prej komunisteve. Saqe nje pjese e madhe e popullates ishte terhequr ne Athine ngaqe nuk u kishte shpetuar asgje me banue. Kuptohet se Churchilli shkoi e vizitoi vetem ato vende, ku nuk kishte rreziqe komuniste, dhe kuptohet se nuk mund te shkonte ne Gramoz, rrethet e Kosturit dhe pyjet e Selenikut. Ato akoma ishin ne dominacionin komunist, saqe nuk kalohej.

Qendrimi i Kryeministrit Churchill, rreth tri diteve ne Greqi, nuk pati asnje rezultat. Ai vetem se e egersoi me teper hovin e komunisteve. Por, natyrisht aty e pa Churchilli se duhet nje fuqi e madhe me i dhene fund, nje here e mire komunizmit grek. Por, eshte nje gje se kufiri grek "Prej Edreneje deri ne Butrint Adriatik", ishte ne dore te komunisteve, qe ata atje u strehonin, atje u furnizonin. Kurdo hynin brenda e benin masakra dhe u terhiqshin si ne Shqiperi, Jugosllavi, Bullgari. Dhe, Malin Gramos nuk e leshonin ne asnje menyre. Aty ishte Shtabi i pergjithshem i E.A.M.I. i fortifikuar me arme krejt moderne.

Nga kjo dukej se kishte nje mundesi, shkruan adjutanti- qe nje dite si britaniket, ashtu amerikanet te zemeroheshin. Se po nuk u hoq komunizmi nga Shqiperia, asnjehere Greqia nuk do te jete e qete prej komunizmit. Kuptohet se furnizohen prej Shqiperise.

Istanbul 12 shtator 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit me te cilen e therret urgjent te paraqitet ne Kairo te Egjyptit. Duke i dhene me kete rast edhe disa udhezime te tjera:

Urdheri eshte kym vijon adjutanti:

Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Mbretnore Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel i jem: Kam te gjitha raportet tuaja, po gjithashtu edhe prej te tjere shqiptaresh qe ndodhen neper kombe gjithkund.

Per disa bisedime me rendesi, si edhe mbi keto e mbi bashkimin duhet sa me pare te paraqiteni ketu. Vizen e keni gati e mos humbi aspak kohen, po nisuni per ketu, sa me pare.

Kur te niseni, do te ishte shume e nevojshme ne mundesi te ndaloni pak ore ne Athine. Ku do te merrni takim me Ambasadorin Turk Excellencen e tij Rrechan Esrefin. Aty do te keni mundesi me pa edhe deridiku situaten greke. Ambasadorit turk i kam shkruar dhe ai pret vetem qe t'i lajmeroni arritjen tuaj. Pastaj do te bisedoni mbi te gjitha.

Nisjen ma lajmeroni telegrafisht. Ju dergoj te falat e mija te perzemerta.

Kairo 12 Shtator 1946 ZOG I

*******

Me poshte vijon perseri adjutanti: Sa mora urdherin, bashke me ministrin Asaf Xhaxhulin, pergatitem nje relacion mbi te gjitha sa ekzistonte ne Turqi, si edhe mbi raportet e marrura nga Shqiperia. Po ashtu dhe nga emigracioni i terhequr ne Greqi, Itali dhe Austri me te gjitha detajet.

Vec kesaj, u instruktua edhe kapiten Avni Derralla, meqe ai zinte persa i perkiste me turqit si edhe me britaniket vendin tim deri ne kthim nga Egjipti. Nuk dihej qendrimi im i gjate apo i shkurter, e natyrisht ne lidhje te ngushte me Ministrin Asaf Xhaxhulin. Mbi te gjitha, nuk dihej gjithashtu edhe kontakti me mua ne Egjypt, ne marreveshje njeri me tjetrin.

"Natyrisht se, thirra shefin e misionit te informacionit britanik ne Istanbul Kameronin dhe i komunikova se per pak kohe po shkoj ne Egjypt, i thirrur prej Madhnis se Tij Mbreti Zog, shkruan adjutanti. Ketu jane Ministri Xhaxhuli dhe kapiten Avni Deralla, por shpresoj se nuk do te vonoj gjate e do te kthehem.

Gjithashtu, thirra edhe kolonel Emin Akynin, qe ishte Shef i Zyres se informacionit Turk ne Istanbul. Dhe, pata po te njejtat bisedime. I komunikova edhe aty dhe atij i erdhi keq. Sepse, e kisha shume mik dhe ai shpresonte se Mbreti nuk do te me lejonte te kthehesha prape ne Istanbul".

Istanbul 1 tetor 1946

Per kete date, adjutanti i mbretit ka bere kortezine e fundit: Pasi mbarova te gjitha sa u lipnin, une lajmerova te gjithe miqte. Ju bera nje vizite lamtumire Valiut te Istanbulit dhe Polic Midirit dhe komandantit te Istanbulit Gjeneral Halis Pashes, si edhe Ali Cetin Kajes e te tjere, Resnjeli Osman Beje, Hamit Beje e shume te tjereve.

Me daten 1 Tetor, i shoqeruar prej Ministrit dhe Zonjes Asaf Xhaxhuli, prej Resnjeli Osman Beut, Hamit Beut, Bexhet Staroves, Ferit Ypit, Rustem Tamorit e me teper se 40 oficereve, e nje shumice e madhe e kolonise, dhe dy perfaqesuesve te Valiut, e Polic Midirit, nje kolonel i Komandantit te Istanbulit, kolonel Emin Akyni, kolonel Hazis Beu, Vladimir Peric kolonel Atashe-ushtarak jugosllav, Shefi Zyres se Informacionit Britanik Kameroni, profesor Peter Andoni, e shume te tjere, pothuaj me shume se 300 vete, qe me shoqeruan deri ne Vaporrin Turk Gjunes-Su, u nisa. Deri sa u nis vapori, ata qendruan ne trotuarin e Skeles. Ishte taman ne oren 10 te mengjesit, kur u nisa prej Istanbulit per Egjypt te dates 1 Tetor 1946.

Piree, Greqi 3 tetor 1946

Me daten 3 Tetor 1946, ne oren 9 te mengjesit, arrita ne Pire, shkruan adjutanti.

"Aty menjehere lajmerova Ambasaden Turke dhe menjehere Ambasadori Excellenca e tij Eshron Eshrefi, bashke me Atasheun ushtarak Turk, erdhi ne vapor. Komandanti i vaporit ishte Andon Bey. Ketij i thame se ne eshte se mundet ta ndaloje ndonje kohe te vogel me teper vaporrin, ai na u pergjigj se mundej. Keshtu per nje ore ai e ndaloi vaporin.Aty filluam bisedimet, ne sallonin privat te komandantit Vaporrit. Ambasadori, me spjegoi ne hollesi situaten greke. Ajo ishte shume e keqe. Ai me shtoi se ju kishte sugjeruar britanikeve se: Pa zhduk komunizmin prej Shqiperise, asnjehere qetesia greke nuk do te jete e qete dhe kjo ka mundesite qe te pranohet. Por eshte nje gje e keqe, sepse greket nuk heqin dore nga e ashtuquajtura "Vorio-Epir". Ky eshte nje gabim i madh i britanikeve. Qe nuk ju thone, qe te heqin dore nga kjo qe ata pretendojne. Se sikur te heqin dore greket dhe te sigurohet integriteti shqiptar, sot do te ishte pothuaj e pranueshme. Vetem keshtu do te mirren masa si ne Greqi, ashtu dhe ne Shqiperi, per zhdukjen e komunizmit.Pas shume bisedimeve, Ambasadori Ershon Eshrefi, me dha nje raport te gjere me ja parashtruar Madhnis se Tij Mbretit Zog. Pas dy ore bisedimesh u ndame dhe vaporri u nis per Aleksandri".

**********

*Pamundesia e formimit te nje qeverie ne Mergim

*Komunistet paraqesin nje liste me 200 te kerkuar

*Si i shpetoi mbreti Mit'hat Frasherin dhe Ali Kelcyren

*Te derguarit e Departamentit fillojne bisedimet me Mbretin Zog

*Mit'hat Frasheri pranon ftesen e Zogut qe te shkoje ne Egjipt

Ja cfare kujton adjutanti:" Por sa u perket emigranteve shqiptare, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash me Mit'hat Frasaherin e Ali Krisyren ne krye, dhe kerkonte qe keta t'i dorezonin per t'i denuar si armiq te popullit, ose kriminela lufte". Mbreti Zog I, sipas tij,- keta te dy i ka marre nen kujdes dhe i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Ai madje merr edhe te gjitha masat per t'i sjelle ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Me vone, si keta ai beri edhe per te tjere qe mund te ishin ne dyshim.

Nderkohe eshte e pamundur qe te formohet nje Qeveri Shqiptare ne Mergim, kur erdhen te derguarit e Departamentit Shtetit Amerikan ne Aleksandri dhe filluan bisedimet me Madherine e Tij Mbretin Zog.

Mergata, Pse nuk mbeten te bashkuar

Ne kujtimet e botuara nga 'Korrieri' kemi ardhur ne kohen, kur Mergata shqiptare, sapo eshte e vendosur ne Itali dhe Greqi dhe pret te dije se cdo te behet me fatin e saj. Arsyeja, qe ata mbeten ne kushte shume te keqia ben qe mbreti t'i lutet Egjiptit, Sirise dhe Jordanise, qe te ndihmojne per fatin e tyre. Te tre vendet arabe premtojne dhe kjo e ben adjutantin, qe t'u tregoje vete emigranteve se cfare eshte bere. Ne fillimet e saj, Mergata duket e qete dhe pavaresisht kontradiktave, ata jane te tulatur nga kercenimi komunist. Duket se te gjithe i binden Mbretit Zog dhe ai me largpamesi zgjedh per drejtimin e tyre, ose me sakte te kater grupimeve te tyre politike, Mit'hat Frasherin. Ky i fundit bindet dhe te gjithe duken te paqtuar me faktin, se te pakten nuk do t'i dorezohen komunisteve.

Por, ditet do te kalojne dhe Mergata do te jete ne kushte te tjera. Depertimi i elementeve te sigurimit, por mbi te gjitha e kaluara jo e mire e shume prej tyre, beri qe ata te kishin vazhdimisht probleme me njeri-tjetrin. Duke treguar se ne rrezik, shqiptaret nuk ishin aq shume solidare. Nderkaq, Mbreti reziston ne Egjipt dhe e mban nje shprese e madhe se Mergata do te jete nje faktor i madh, per permbysjen e komunizmit. Fatkeqesisht, llogarite nuk dalin mire. Komunistet forcohen disa here me shume se ta dhe madje me kalimin e kohes do t'i sjellin probleme pas probleme, Mergates. Qe, nga ana e saj, do te vuaje largimin e gjate nga Atdheu, mungesen e familjes, por mbi te gjitha nxirrjen e madhe te perspektives.

E, ne kete kaos, ata vete me paqartesine e tyre dhe me percarjen e madhe nuk do te qendrojne asnjehere te bashkuar. Ky ishte nje realitet i Mergates shqiptare, pas Luftes se Dyte Boterore. B.an

Bashkimi ne Egjipt i Mergates shqiptare

Si Mbreti Zog shpetoi Mit'hat Frasherin dhe afrimi i Aleateve

Gati 4000 emigrante shqiptare, qe ishin larguar prej ardhjes se qeverise komuniste, ishin vendosur ne Itali dhe Greqi. Me mbarimin e Luftes, ashtu si vendet e tjera te Lindjes, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash te kerkuar me Mit'hat Frasherin e Ali Kelcyren ne krye. Ata kerkoheshin te dorezoheshin per t'i denuar si armiq te popullit o kriminela lufte. "Mbreti Zog, keta te dy", kujton adjutanti- i ka marre nen vezhgim dhe i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Mbreti u shty edhe me tej, kur mori masat per t'i sjelle deri ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Per kete, ai lidhet me Egjiptin, Sirine dhe Jordanine. Dy muaj pas dorezimit te dy notave te Mbretit, Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Britania e Madhe ju pergjigjen duke i thene Lartmadherise se he per he, nuk kishte ndonje mundesi formimi i nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Ata i kerkojne formimin e nje Komiteti. Ne kete mes fillojne te hyjne ne loje personazhet e mergates, qe Mbreti donte t'i bashkonte. Mbreti insiston, qe komiteti te kete kryesimin e Mit'hat Frasherit, gje te cilen ky i fundit e pranon. Ne kujtime del emri i Ing.Xhafer Deves, qe kerkon te punoje nen vartesine e Zogut dhe te mbeturit e Divizionit famekeq "Skenderbeu", qe luten per ndihme nga Greqia

Aleksandri, 5 tetor 1946

Me daten 5 Tetor 1946, ne mengjes, kolonel Husein Selmani arriti ne Aleksandri. Aty ai u prit prej Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit prej Chamberlainit Qemal Mesarese. Atje ishin edhe shume oficereve shqiptare ne Oborrin Mbretnor. Prej aty, direkt shkoi ne Pallat dhe u paraqit tek Mbreti Zog dhe Mbreteresha Geraldine e Princi Trashegimtar Leka.

"I permalluar,-kujton adjutanti- qe nuk ishim pare prej rreth disa vjeteve te luftes, aty menjehere pas pershendetjeve erdhi koha e drekes dhe u shtrua dreka". E pasi hengren dreke, Mbreti e urdheroi kolonelin, qe pas dite do te bisedonin mbi disa ceshtje urgjente. Pas kesaj, Koloneli mori leje e doli e shkoi ne Hotel.

Aleksandri 5 tetor 1946

Sipas urdherit te Madhnis se Tij Mbretit kolonel Husein Selmanit, ne oren 5 pasdite u paraqit para Madhnis se Tij Mbretit, shkruhet ne kujtime. Ku, menjehere filloi t'i parashtroje gjendjen mbi sa vijon. Ja cfare kujton adjutanti:

1-"Mbi atitudin (qendrimin) e Qeverise Turke, ne interesin tone, brenda gjendjes ne te cilen ndodhemi sot. Perkrahja deri ku mundet me na u dhene politikisht rreth perpjekjeve tona me nje raport te gjere, qe nuk po e shenojme ketu.

2-Gjendja ekzistuese ne Shqiperi dhe ndryshimet ne metode. Keto jane bere krejtesisht nga metodat e Kominformit. Ne vend jane me teper se 200 organizatore sovjetike e jugosllave ne administraten shqiptare. Ata jane shperndare ne ushtri, polici, ne reforma, ne shkolla, e gjithkund, d.m.th. se vendi administrohet krejtesisht prej sllaveve. Ketu eshte nje raport me te gjitha dokumentat, prej hyrjes se tyre me 29 Nentor 1944 e deri sot. Ketu eshte edhe nje liste e te gjithe personelit te ekzekutuar e te tjera. Ne, nuk po i shenojme ketu, sepse ato zene nje volum.

3-Situata eshte aq e tallavitun ne Greqi, saqe shumezohet me teper se ajo e 43-44 ne Shqiperi. Ka shume deme, masakra, vrasje, djegie, e te tjera mizerina. Nga kjo gjendje ne shikojme se vazhdon vetem me teper duke egersuar. Vetem nje nderhyrje miqesore britanike perbri Rusise Sovjetike mund te ndryshoje dicka, sepse perndryshe Greqia do te okupohet prej E.A.M.I. Pas kesaj ushtria britanike nuk mundet ta pastroje me kete situate sepse sot clirojne nje vend, po neser okupohet nje tjeter. Pra, ata nuk do te kene mundesi, qe te bejne dicka.

4-Rreth nje bisedimi, qe kemi patur me britaniket e me turqit, persa i perket pastrimit komunist prej tokes Greke. Ju kemi dhene me kuptu se: Komunizmi nga toka greke nuk mund te shkulet, sepse keto furnizohen me te gjitha materialet e nevojshme nga Rusia Sovjetike me anen e Bullgarise, te Jugosllavise e te Shqiperise. D.m.th. se kufiri grek prej "Edreneje e deri ne Butrint", eshte ne doren komuniste. Me teper eshte kufiri shqiptar, qe i furnizon me te gjitha.

5-Menyra me e lehte per te shpetuar Greqine nga komunizmi dhe qe te stabilizoje qetesine e vendit eshte: Nje miqesi e sinqerte me Shqiperine duke hequr dore nga kerkesat e saj kunder tokes shqiptare. Duke i garantuar indipendencen e integritetin te para Luftes Dyte Boterore, qe keshtu se bashku si aleate, te luftojme komunizmin shqiptar e grek. Pa u zhduk komunizmi prej Shqiperise, kurre nuk do te kete qetesi prej komunizmit Greqia, se foleja e tyre eshte ne Shqiperi.

6-Kjo garanci miqesie lipset prej ndermjetesise britanike dhe turke dhe jo prej grekeve. Ne kete pike ishte nje relacion i madh me shume detaje, sa nuk po e shenojme ketu.

7-Nje promemorie permbi emigracionin ne Greqi, Itali dhe Austri e nje pjese ne Jugosllavi. Sepse, ata qe jane ne Jugosllavi jane demtuar shume prej jugosllaveve. Edhe ata qe ndodhen te gjalle nuk e ndjejne veten aspak te sigurte dhe po ikin perdite e kalojne ne Greqi se ketu te pakten jane Aleatet.

8-Nje promemorie permbi nje organizim nacional te emigracioneve. Kjo, sepse nje pjese akoma mbajne tendenca te ndryshme. Me Mit'hat Frasherin, kam patur nje korespondence te gjate dhe shpresohet te mberrihet ndonje rezultat i favorshem. Deri me sot eshte nje shumice afer 4000 vetash, por per dite ata po kalojne kufirin.

Hysein Terpeza nga Ferizovici i Gjilanit, ka dale tani ne Greqi, me nje fuqi prej 700 vetesh krejt ushtare te rinj dhe te stervitur. Keta kane qene anetare te divizionit "Skenderbej". Jane te gjithe ushtare pa familje dhe une me keta jam ne kontakt te ngushte, e nuk i kam lene qe te perzihen me te tjeret. I kam keshilluar t'i mbajne krejtesisht vecas e po patem mundesi t'i sjellim ketu ne Egjypt. Kuptohet, po qe se Madheria e Tij Mbreti Faruk na lejon. Bile, keta jane edhe si nje garde e forte per Mbretin Faruk, se jane trima e besnike.

Ne mes te emigracionit shqiptar lipset nje bashkim duke i lene tendencat menjane per t'ju perveshur nje bashkepunimi, natyrisht ne lidhje me deshirat e Anglo-Amerikaneve. Sot na favorizon edhe kjo situata greke, qe eshte ne shkaterrim e siper prej komunisteve. Shpresohet se greket do te heqin dore nga pretendimet e kota te tyre, qe na sollen gjithe keto deme deri tani.

Pas gjithe ketyre, i parashtrova mbi sa bisedova ne Pere me Ambasadorin Turk Excellencen e Tij Ershan Eshrefin. Dhe i dorezova raportin qe me dha".

Madheria e Tij, Mbreti Zog u pergjigj me pas: "Te gjitha i kuptova mire. Rreth mundesive, qe keni do te perpiqemi per nje bashkim ne interes te Atdheut, por duhet edhe pak kohe. Zotni Ministrit Asaf Xhaxhulit i faleminderit shume, per sakrificat e tija patriotike. Por, tani per tani, nuk mundemi te marrim nje vendim. Pasi kam edhe une ata qe do ju spjegojne mbi pengesat qe na behen. Por, sot i shkruani Asafit se ju nuk do te ktheheni me ne Istanbul. I gjithe veprimi do te behet ketu, se une kam nevoje qe ti te jesh ketu. Tani detyra juaj eshte ketu, prandaj gjithe detyren tuaj qe kishit ne Turqi, ta marre Asafi Ministri persiper me Avnine (Derrallen). Natyrisht, kur koha ta kerkoje mund te therrasim edhe Asafin ketu".

Keshtu sipas urdherit te Mbretit Zog, menjehere i shkrova gjate e gjere si Ministrit Asaf Xhaxhulit, po ashtu kapiten Avni Deralles, nga nje leter. U shpjegova, qe nuk do te kthehem per nje kohe te gjate ne Turqi dhe e gjithe detyra ime atje, ju ngarkohet juve, vijon adjutanti.

Ne keto momente eshte nje problem i madh persa i perket emigracionit. Ata jane me nje gjendje shume te veshtire, si edhe kane frikesime te medhaja nga propaganda komuniste. Aleatet duhet t'i dorezojne ne shtetet qe ata gjoja kane bere krime e te tjera. Por, Madhnija e Tij Mbreti Zog ka marre te gjitha keto masa sigurimi nga ana e Anglo-Amerikaneve, qe keta nuk do t'u dorezohen.

London mars 1946

Sikursi dihet, perfundimi i Luftes se Dyte Boterore e ndau boten ne dy blloqe, shkruhet ne kujtime. Ky vendim ishte marre kohe me pare ne konferencat e Teheranit e te Jaltes. Fatkeqesisht, ne keto konferenca, mbeti Shqiperia ne zonen e influences te Rusise Sovjetike dhe ne kete menyre te gjitha perpjekjet e nacionalisteve dhe gjaku i derdhur nuk u moren parasysh prej Fuqive te Medhaja. Ne muajin e Nentorit 1944 fuqite nacionaliste shqiptare, te detyruar nga rrethanat e krijuara, u detyruan te terhiqen. Nje pjese e madhe moren rruget e mergimit dhe nje pjese tjeter e vogel mbeti neper malet e Shqiperise duke rezistuar, me shpresen se kjo gjendje mund te ndryshoje.

Fuqite komuniste shqiptare, te perkrahur moralisht dhe materialisht nga Bashkimi Sovjetik dhe nga Marshali Tito po gjithashtu ne Jug nga forcat komuniste greke (E.A.M.I.) e shtruan vendin dhe formuan Qeverine komuniste. Duke vendosur keshtu diktaturen e proletariatit. Po, ne kete kohe, Aleatet e Medhenj, Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Britania e Madhe, Rusija Sovjetike dhe Franca, e njohen menjehere Qeverine Komuniste te Tiranes.

Madhnia e Tij Mbreti Zog I, qe gjendej ne Angli, duke pare rrethanat e veshtira qe ju kercenonin Shqiperise, e vecanerisht sa i perkiste ceshtjes se Vorio-Epirit beri hapat e duhura prane Aleateve Anglo-Amerikane ne interesin e Atdheut.

Ne kete kohe, akoma qendronin dy Legata Mbreterore Shqiptare te hapura dhe te njohura zyrtarisht ne Turqi dhe ne Egjypt. Madhnia e Tij Mbreti Faruk se bashku me Qeverine e tij Egjyptiane e ftoi Mbretin Zog I qe te shkonte ne Egjypt, duke i premtuar se Legata Mbreterore Shqiptare ne Egjypt nuk do te mbyllej dhe se Madhnia e Tij Mbreti Zog I do te kishte te gjitha te drejtat e nje sovrani e ta konsideronte Egjyptin si nje Atdhe te dyte te Tij, vijohet ne kujtime.

Mbreti Zog i I, duke marre parasysh rrethanat e veshtira te emigrates Shqiptare, qe ishte shperndare ne Evrope dhe kishin mbetur rrugeve pa buke e ne kondita shume te veshtira jetesore vendosi te shkonte ne Egjypt. Kete e beri per t'ju ardhur ne ndihme emigrates shqiptare dhe per t'i sherbyer me te gjithe fuqite e tij materiale dhe morale interesave te Atdheut te kercenuar nga Fqinjet. Kjo u be me pelqimin e Aleateve te Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe te Britanise se Madhe.

Keshtu ne muajin Mars 1946, Madhnia e Tij Mbreti gjithe Familjen e Suiten e Tij u nis nga Londra per ne Egjypt. Ku u prit nga Madhnia e Tij Mbreti Faruk dhe Qeveria e Tij. Cdo gje u be zyrtarisht dhe me te gjitha nderimet, qe i perkasin nje sovrani duke u instaluar ne Kairo.

Duke u kthyer ne situaten e Mergates, Mbreti Zog I shkruante se: Nuk ishte asnje dite i qete, sepse per dite i vinin telegrame e letra nga emigrata shqiptare qe me te vertete ndodhej nen mizorina. Ajo ishte e persekutuar nga cdo pikpamje. Ai u shqetesua se tepermi ne rregullimin e qetesimin e tyre, derisa per here te pare, fale bujarise se Mbretit Faruk i erdhi nje ndihme e vogel.

Madhnia e Tij Mbreti Zog nderhyri personalisht prane Amerikes dhe Anglise dhe Kryqit te Kuq Nderkombetar, qe t'ju vinin ne ndihme me anen e organizatave bamirese. Kjo behej per t'i shpetuar nga mizerja e madhe, qe i kishte mbuluar si ne ushqim, banim, semundje, veshmbathje e cdo nevoje njerezore.

Qeveria Egjyptiane, me Mbretin Faruk ne krye, me nje bujari shpirterore mori masa te shpejta duke mbledhur ndihma te konsiderueshme. Me anen e nje komisioni, nen Kryesine e Naltesise se tij Princit Amir Ibrahimit, u erdhi ne ndihme emigranteve shqiptare qe u gjindeshin ne Itali. Po gjithashtu edhe nje komision tjeter nen Kryesine e Theoderos Pashes, u shkoi ne ndihme emigrates ne Greqi. Kjo behej pervec ndihmave, qe kohe pas kohe ju dergonte Mbreti Zog. Kjo bujari vellazerore, aq e shpejte e Kombit vella egjypian me Mbretin fisnik Faruk ne krye, u dha nje fryme shpetimi. Kjo u be ne nje kohe kur emigrantet ndodheshin mos me keq. Kuptohet se kombi shqiptar kete gjest bujar kur nuk e harron.

Pas te gjitha ketyre perpjekjeve e nderhyrjeve qe beri Mbreti Zog, Aleatet derguan organizatat per rregullimin e emigracionit. Menjehere u hapen kampet "refugjate" si ne Greqi dhe ne Itali, per te gjithe emigracionin e Ballkanit, qe ishin terhequr prej komunizmit. Mergata disi u qetesua, sepse bashke me mbeshtetjen i kane sjelle edhe veshmbathje, mjekime, ushqime dhe po ashtu edhe banese.

Ne kete kohe, Shtetet Komuniste me Bashkimin Sovjetik ne krye bene demarshe dhe protesta prane Aleateve. Ato paraqiten listat qe permbanin nje sasi te madhe refugjatesh te akuzuar si kriminele e armiq te popullit. Komunistet kerkuan, qe keta t'u dorezonin emrat cdo shteti perkates, per t'u denuar nga gjykatat popullore te qeverive komuniste.

Per, sa u perket emigranteve shqiptare, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash me Mit'hat Frasherin e Ali Kelcyren ne krye. Ajo kerkonte qe keta t'i dorezonin per t'i denuar si armiq te popullit o kriminela lufte. Por, Mbreti Zog I keta te dy qe ishin marre nen vezhgim i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Ai arriti qe te marre masat per t'i sjelle ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Si keta ishin edhe shume te tjere, qe mund te ishin ne dyshim.

Me poshte ne kujtime shkruhet se: Madhnija e Tij Mbreti Zog ishte gjithnje i tronditur nga kjo gjendje e veshtire kundrejt kesaj pjese emigrantesh. Ata i kerkonin ndihme dhe per kete ai nuk ishte i qete. Gjithnje mendonte se mos te behej nje padrejtesi e madhe njerezore. Me kete rast, ai prape u drejtoi nota si aleateve anglo-amerikane ashtu edhe qeverise Italiane. Po, ne te njejten kohe, ai marshoi edhe prane Shteteve Arabe, e vecanerisht prane Mbretit Faruk te Egjyptit; Mbretit Abdullah te Jordanise; Presidentit te Sirise Shykri Kuattly dhe Libanit. Qellimi ishte qe ata te perkrahnin emigraten shqiptare duke e pranuar instalimin e tyre nder vendet arabe. Pra, duke i shpetuar nga kjo mizerie e frikesim. Kerkesave te Mbretit Zog, Shtetet Arabe menjehere ju pergjigjen duke i pranuar me kenaqesi. Ata e bene me shpenzimet e tyre istalimin ne tokat e veta dhe me te drejta, por si arabet te emigranteve. Me teper nga te gjithe Mbreti Faruk arriti qe te vinte ne dispozicion te gjithe vaporet per transferimin e tyre nga Greqia dhe nga Italia. Kuptohet se kjo behej ne vendet e caktuara dhe me shpenzimet e veta.

Ishte kjo koha, kur mbreti vendosi qe te vendoste vete ne ndihme te tyre: Mbreti Zog I porsa mori pelqimin e Shteteve Arabe, mbi pranimin e refugjateve shqiptare ne tokat e tyre, me te drejtat si arabet dhe me premtimin se do te ndihmoheshin me te gjitha kushtet menjehere dergoi Adjutantin e vet kolonel Husein Selmanin ne Itali. Me anen e tij, u dergoi mesazhin e vet te tri grupeve politike, pa asnje ndryshim tendence. Ne ate kohe, grupet qe e perfaqesonin emigracionin shqiptar ishin O.K.L.L.; Balli Kombetar; dhe Blloku Indipendent e disa te pa partie. Mesazhi i tij i garantonte, qe te qendrojne te qete se asnje e keqe kunder tyre nuk do te ngjante. Ai i sqaronte per pranimin me gjithe konditat nder Shtetet Arabe per t'u instaluar, deri sa koha "te na lejoje me hyre brenda ne Atdheun tone".

Aleksandri, 8 maj 1947

Kolonel Husein Selmani, me urdherin e Mbretit Zog I, i drejtoi keto letra bashkatdhetareve. Keto po shenohen ashtu si i ka rregjistruar adjutanti:

"I ndershmi Mithat Bej. Eshte e pamohueshme qe per te perballuar kercenimet dhe rreziqet e ardhura prej jashte edhe te gjendjes kautike, qe ekziston brenda Shqiperise gjithe shqiptaret e lire te frymezuar prej ndjenjave thjesht nacionale e duke mos qene te influencuar prej konviksionit politik ose ideologjik, kane zhvilluar deri sot, ne cdo rast te volitshem nje aktivitet. Kjo eshte bere duke kerkuar njohjen dhe mbrojtjen e te drejtave te pacenueshme, persa i perket Indipendences dhe integritetit tokesor kombetar.

Ky aktivitet, megjitheqe ka qene i lavderueshem dhe dobiprures, duhet te forcohet edhe me shume. Po ashtu do te kishte perfundime me efikase, po te ishte se perpjekjet e lartpermendura qe kane si qellim mirevajtjen dhe sigurimin e te ardhmes do te ishin te koncentruar dhe te dirigjuar prej nje komiteti te formuar prej personash nga te gjithe partite nacionaliste.

Pikerisht, per t'ja arritur ketij qellimi, aq te deshirueshem per mbrojtjen e ceshtjes kombetare dhe per zhdukjen e mosmarreveshjeve demtuese per sukesin definitive te perpjekjeve te zhvilluar kemi bere thirrje. Dhe, sic ju ka lajmeruar me pare, Abdul Sula gjithe patrioteve te grupeve te ndryshme, flitet per mbledhjen e nje komisioni konsultativ ketu, per te kembyer lirisht mendimet per realizimin e nje fronti te perbashket. E nuk eshte nevoja te kujtojme se ne cdo rast rreziku, kur e ka lypur bashkimi kombetar mbledhjet historike te se kaluares kane dhene perfundime te fruteshme ne dobine e interesave te larta te Atdheut.

Zhvillimi dhe tendencat e situates nderkombetare dhe rrethanat e sotme, bejne edhe me teper te nevojshme qe nje mbledhje e tille te realizohet sa me shpejt. Kjo duke patur si baze bashkepunimin me pelqimin e te gjitheve, qe cdo parti te jete e lire te ndjeke parimet qe ka caktuar derisa te realizohet stabilizimi dhe rrenjosja e plote e sovranitetit kombetar ne Atdheun tone. Atehere, fjala e fundit do te jete populli per te shfaqur lirisht vullnetin e tij, kuptohet persa i perket formes se Qeverise qe deshiron.

Duke pasur bindjen e plote se ju, ashtu dhe gjithe patriotet e lajmeruar nuk do te mungoni te jepni kontributin tuaj ne kete rast te nevojshem te ceshtjes kombetare e per se shpejti me te gjitha udhezimet ka per t'u derguar kolonel Husein Selmani, Mbreti ju ben te fala".

Ju lutem Mithat Bej, mirrni pershendetjet e mija me te perzemerta.

Miku I Juej Husein Selmani.

*************

Kjo eshte nje leter tjeter e rregjistruar nga adjutanti:

"I dashuri Hiqmet Bej. Deri tani u perpoqem mjaft, qe te dergonim nje person atje. Por, tani po vjen kolonel Husein Selmani. Kjo vonese eshte shkaktuar nga mungesa e autoriteteve italiane ketu, per dhenie vize. Prandaj po vijme ne propozimin e pare tuajin qe te zgjidhet nga nje person prej cdo grupi d.m.th. tre ose kater persona. Po hollesirat do t'i mirrni nga une (kolonel Selmani). Keta persona do te vijne ketu dhe natyrisht shpenzimet kane me qene tonat.

Rregullimin e kesaj, po ua le ta beni si do ta shihni me te arsyeshme. Derisa te vije une, (kolonel Selmani) jam i mendimit se ky takim do te jete ne interesin e pergjithshem edhe ne dobine e avenirit te Shqiperise e integritetin. Dhe, per indipendencen, qe pa ndryshime ideologjike eshte natyrisht ideali me i larte i cdo shqiptari.

Njekohesisht, per hir te Atdheut, te mos behet asnje veprim sado i vogel qe mund te leshoje ne rrezik mbrojtjen dhe sigurimin e interesave te larta kombetare. Pikerisht, kjo ka qene arsyeja qe ka shkaktuar mosveprimin tone deri tani. Po, ne kete menyre, kemi lajmeruar shqiptaret brenda e jashte Shqiperise. Edhe nje gje tjeter, me sa ka qene e mundur e natyrisht sic ju beme te ditur se: shpenzimet do te paguhen nga ana jone. Mbreti ju ben te fala te gjitheve dhe juve vecanerisht. Pritni i dashuri Hiqmet Bej te falat e mija me te perzemerta".

I yti Husein Selmani.

*******

Mbreti Zog I pasi mori premtimet e ceshtjes sistemimit te emigranteve shqiptare me anen e dy Legatave Mbretnore Shqiptare, te Turqise dhe te Egjyptit, ju dergoi nota Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe. Ai e beri kete duke kerkuar njohjen zyrtare te nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Dhe kete gje beri me te vetmin qellim per te mbrojtur integritetin tokesor te Atdheut. Ne ate kohe ishte i kercenuar aso kohe shume keq prej Fqinjeve e vecanerisht Greqise.

Dy muaj pas dorezimit te notave te lartpermendura, Shtetet e Bashkuara te Amerikes si edhe Britania e Madhe ju pergjigjen Mbretit Zog duke i thene se he per he, s'kishte mundesi formimi i nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Nderkohe i sugjeruan qe te formohet nje komitet politik dhe per kete qellim erdhen te derguarit e Departamentit Shtetit Amerikan ne Aleksandri dhe filluan bisedimet me Madherine e Tij Mbretin Zog mbi formimin e ketij komiteti. Ata qendruan dy jave dhe u vendosen.

Ata ishin Zotni Beria, Shef Seksioni i Departamentit te Shtetit, dhe kolonel Fils, Atashe ushtarak Amerikan. Gjithashtu ishte edhe nje ndihmes. Ishte vendi ku u vendos dhe u nenshkrua dhe jo thjesht nje deshire. Ishte e askujt dhe e paanshme. Por, tani pritej autorizimi i Ëashingtonit.

Rome 24 gusht 1947

Ja cfare shkruhet ne kujtime per kete dite: I derguari i Mbretit Zog kolonel Husein Selmani ishte ne Rome me 24 Gusht 1947. Ai beri nje mbledhje ku morren pjese disa nga personalitetet e urdheruar: 1-Mehdi Frasheri, 2-Hiqmet Delvina, 3-Kapidan Gjon Marka Gjoni, 4-Dr.Kemal Jusufati, 5-Ismail Verlaci, 6-Demiter Berati, 7-Ernest Kuliqi, 8-Ferid Dervishi, 9-Sotir Avrami, 10-Ekrem Libohova.

Kolonel Husein Selmani ne baze te urdherave te marra prej Madhnis se Tij Mbretit ju komunikoje keto:

1-Persa i perket dorezimit te emigranteve shqiptare, qe u kerkonin nga Qeveria Komuniste, Beograd e Tirane, kjo ka marre fund. Pasi, aleatet kishin vendosur me i hedh poshte kerkesat e komunisteve te Tiranes. Keshtu kjo frike u sigurua e nuk ekziston me nje frike e tille.

2-Gjithashtu Shtetet Arabe me Mbretin Faruk ne krye, kane pranuar me gjithe zemer instalimin e emigrates shqiptare ne vendet e tyre me te gjitha te drejtat sikurse arabet. Emigrata do te vendoset ne tri qendra kryesore : Egjypt, Syri dhe Jordani.

3-Ne vend te nje qeverie ne mergim do te formohet nje komitet politik i perbere prej te gjitha grupeve nacionaliste me qender ne Kairo. Kryetar i ketij komiteti, sipas deshires te Mbretit, do te jete Mithat Frasheri, duke pasur rreth tij si antar njerez te Ballit Kombetar te O.K.L.Legalitetit dhe te Bllokut Indipendent dhe te njerezve paparti eventualisht.

Mbledhja perfundoi me nje entuziazem te papershkruar, shkruan adjutanti. Ai pranoi te gjitha konditat dhe pa asnje kusht ata pranuan qe te vihen ne dispozicion si te deshirohet prej Mbretit. Ne kete menyre u vendos keshtu dhe per heren e pare me keto bisedime u shperndame.

Pas kesaj mbledhje tek kolonel Husein Selmani erdhen dhe vizituan Xhemil Dino, Ajet Libohova, Nexhmedin Viriani, Zef Seregji, Ekrem Vlona, Kol Bib Mirakaj.

"Natyrisht, thote adjutanti,- dhe ketyre ju komunikua mesazhi e mbeten te kenaqur. Gjithashtu iu be te njohur edhe vendimi i marre dhe i vendosur nga mbledhja. Me daten 30 Gusht 1947 me erdhi inxhinier Xhafer Deva, dhe me shfaqi se ky vinte ne emer te Dr.Xhelal Mitrovices, Prof.Rexhep Krasniqit, te Tahir Zaimit e te tjere kosovareve. Ai me deklaroi se me gjithe zemer e besnikeri vihemi ne dispozicion te Madhnis Tij Mbretit Zog. Pastaj, me dha nje leter per me ja parashtruar Mbretit ne emrin e tij. Ku shtoi duke shprehur se une dhe Dr.Xhelal Mitrovica shpresojme te kemi fatin e lumtur me i parashtruar personalisht Madhnis Tij Mbretit homazhet bashke me besnikerine tone e mbare Kosoves. Ju lutem pranoni mirenjohjeet tona te thella Xhafer Deva, perfundonte letra. Me 1 shtator 1947 me erdhen Dr.Xhelal Mitrovica, Ali Draga, Sulejman Kryeziu, te cilet ishin ne dijeni se ka qene po ne emer te tyre Inxh.Xhafer Deva. Po te njejtat bisedime u zhvilluan edhe me keta".

Pasi u mbaruan bisedimet dhe vizitat ne Rome, si me shqiptaret ashtu dhe me autoritetet italiane, lajmerova Kampin "Barleta" se do ta vizitoja me daten 4 shtator 1947, shkruan adjutanti. Aty ne Barleta ishte dhe Mit'hat Frasheri e nje pjese e madhe e shqiptareve, Hasan Dosti, Andoni, Zef Pali, Mehmet Alltuni, Isa Lika, Kadri Cakrani, e shume personalitete te tjere. Me Aleksandri isha per cdo dite ne lidhje me telefon mbi gjithe sa zhvillohej. Deri ketu te gjitha punet venin krejtesisht ne baze te programit e kishin shpresa se edhe me autoritetet italiane do te perfitojme mbi sa i perkiste emigracionit.

Barleta 4 shtator 1947

Per kete dite ne kujtime shkruhet se: I derguari i Mbretit Zog, kolonel Husein Selmani vizitoi kampin Barleta. Atje, ai u prit me shume perzemersi prej Z.Mit'hat Frasheri, Hasan Dostit, Dervish Rexhepit, Kadri Cakranit, Vasil Andonit, Zef Palit, Halil Macit, Irfon Ohrit, Mehmet Alltunit, Isa Likes, Vehip Runes e shume te tjereve. Pasi u pershendeten me te gjithe kolonel Husein Selmani me Mithat Frasherin se bashku vizituan gjithe kampin. Ishin te tre grupet se bashku.

Si mbaroi vizita e kampit, kolonel Husein Selmani, per here te pare, bisedoi me Mit'hat Frasherin, ne prezencen e Vasil Andonit e te Baba Rexhepit. Mit'hat Frasheri e priti mesazhin e Mbretit me nje kenaqesi jashtezakonisht mire dhe pa asnje ndryshim pranoi ardhjen ne Egjypt per t'u vene ne krye te detyres kombetare.

" Mithatit, kujton adjutanti,-i spjegova edhe mbi sa u bisedua ne Rome, d.m.th. se ishim krejtesisht dakord. Pasi mbarova gjithe bisedimet me Mit'hat Frasherin bashke me ta kam shkuar tek pergjegjesi i Bllokut Indipendent dhe tek te O.K.L. Legalitetit. Me Mit'hatin bashke e aty takimi mori nje forme krejtesisht si nje bashkim Kombetar. Kuptohet persa u perket interesave te Atdheut, sepse cdo grup ne te ruante tendencat e veta per me vone.

Pasi morem fund te gjitha bisedimet e mbetem krejtesisht dakord e te kenaqur u shtrua nje dreke. Atje mirrnin pjese me se 300 persona. Ishin te gjithe grupet se bashku me Mit'hat Frasherin, me pergjegjesin e Ballit Kombetar Irfon Ohri e Kol Mirakaj, me pergjegjesit e Bllokut Indipendente, Vehip Runa, Mehmet Alltuni, Isa Lika me pergjegjesit e O.K.L. Legalitetit. Dreka kaloi me nje kenaqesi plot gaz e vllaznim. U shkembyen fjalime. I pari mori fjalen Vehip Runa pastaj Mit'hat Frasheri dhe me ne fund kolonel Husein Selmani. Te gjitha fjalimet ishin patriotike".

Kolonel Husein Selmani pasdreke shkoi ne Hotel. Aty prape priti gjithe ata qe deshironin per t'u pare e biseduar me te. Ishte gjithnje Mit'hat Frasheri me vete. Deri sa eshte nisur per Regio Emilio, hengri edhe ai darke me ta. Pastaj ata kane biseduar mbi shume ngjarje qe i perkasin ceshtjes Shqiperise, si edhe rreth perpjekjeve ne rrethin e luftes, mbi pretendimet e pengimet qe na kishin sjelle greket". Sic e shihni edhe sot, qe edhe ajo vete eshte ne tym e flake prej komunizmit", perfundon adjutanti.

Organizmi i mergates shqiptare ne Kampet e "Barletes" dhe "Rexhio Emilias" ne Itali

Krijimi i Komitetit te Mergates me Mit'hat Frasherin

Keshilli per rregullimin e emigracionit

Mbreti Zog tregon se pse nuk u lejua qe te luftoje perkrah Greqise

Ka ardhur vjeshta e vitit 1947. "Kisha mbledhur te gjithe Keshillin, qe kishte studjuar e vendosur per rregullimin e emigracionit shqiptar. Atje ishin Mehdi Frasheri, Hiqmet Delvina, Dhimiter Berati, Kapidan Gjon Markagjoni, Ismail Verlaci, Ernest Koliqi, Ekrem Vlona, Tahir Kolgjini, Dr.Kemal Jusufati, Ferid Dervishi, Sotir Avrami, Ali Kelcyra, Koco Muka, Ragip Frasheri", kujton adjutanti, qe ndodhet vete ne Itali. Ndersa eshte folur per te ardhmen e Mergates, nje problem i madh eshte per te gjithe, se cdo te behet me familjet e tyre. Mbreti, ne kujtime premton se: "eshte i preokupuar per te ardhmen e djelmerise te emigranteve shqiptare dhe per sistemimin me te mire per to, duke siguruar cdo perkrahje ne menyre qe ata te perparojne dhe te kulturohen". Ne kujtime tregohet sepse Mbreti nuk u lejua te luftoje ne Greqi. Kur fqinji jugor u sulmua me 28 Dhjetor 1940, Zog I Mbreti i Shqiptareve i eshte drejtuar Mbretit dhe Qeverise Greke. Ai ishte gati te shkonte ne Greqi per te formuar legjionet shqiptare per te luftuar krah per krah me greket. Por, u ndalua sepse greket kishin pretendime mbi token shqiptare.

Frika nga komunizmi

Te paret kane qene njerezit e Mergates, qe e kane pasur ne kurriz, friken ndaj komunizmit. Shume prej tyre, me shume probleme te mbartura me vehte, nje gje e dine shume mire: se komunistet nuk do t'i falnin lehte. Eshte kjo arsyeja, qe shumica e tyre, qe i kane kundershtuar gjate komunistet kane frike ne fundvitet '40. Me teper se cdo gje, friken e shton fakti se komunistet i kane ndjekur deri aty, madje kane filluar qe edhe t'u perzihen ne pune. Kjo i ben emigrantet politike shqiptare, qe te kerkojne qe te zhvendosen menjehere nga Italia. Alternativa, qe u jep adjutanti i mbretit, drejt Egjiptit dhe Sirise duket se eshte me e mira. Ja pse emrat, qe afrohen per te drejtuar komitetet e refugjateve, jane te gjithe spektrit kundershtar komunist. Por, bashkimi i tyre, ndodh vetem perpara nje rreziku te madh te ekzistences, sepse kur ishte puna, qe te luftonin kunder komunisteve shume syresh nuk kane mundur. Gjithsesi, mbreti e di shume me mire se te gjithe situaten. Ai i ka mire te skeduar njerezit, qe nuk iu pergjigjen ne 7 prill, por edhe ne situata te tjera kritike. Por, i duhet t'i kaloje te gjitha. Me shume se percarja, atyre u duhet bashkim. Kjo eshte arsyeja, qe mergata drejtohet nga Mit'hat Frasheri, nje njeri teper i besuar. Por, ne kete ngutje, nje gje nuk mund te fshihet

omunistet forcohen nga dite ne dite. Dhe ca me keq, ata gjejne gjithmone e me shume mbeshtetje nga ana e faktorit nderkombetar. Pervec Anglise dhe Amerikes, qe tashti vendosen ne nje front te ri, vendet e tjera duket se duan ta mbajne mire me komunistet e Tiranes.

Dhe, njerezit e Mergates, qe i kane njohur "live" komunistet, duket se jane te paret qe lajmerojne me ankthin e tyre, se beteja me komunistet nuk do te ishte e lehte. Si per ironi te fatit, ajo do te vazhdonte, derisa sa shume prej njerezve te Mergates nuk do te ishin me gjalle. B.an

Organizmi i mergates shqiptare ne Rexhio Emilia

Mbreti Zog

ashkimi i Mergates dhe afrimi i Eqerem bej Vlores, Koliqit etj

Pas vizites ne kampin e Barletes, adjutanti i mbretit udheton drejt kampit te Rexhio Emilias. Jane qindra shqiptare, qe presin te ardhmen te frikesuar prej komunisteve.

Adjutanti u rrefen si ka mundur qe t'i bashkoje dhe ne te ardhmen t'i therrasin te gjithe ne Siri, Egjipt dhe Jordani. E gjithe mergata qetesohet dhe prane mbretit afrohen edhe Ernest Koliqi, Gjon Marka Gjoni, Eqerem bej Vlora, Ali Kelcyra etj. Edhe qeveria italiane tregon interes, ndersa zv/ministri i jashtem italian takon adjutantin duke e siguruar per refugjatet. Duket sikur gjerat shkojne shume mire, por papritmas kolonel Hysein Selmani therritet ne Egjipt. Keshilli per rregullimin e emigracionit ka emrat e Mehdi Frasherit, Hiqmet Delvines, Dhimiter Beratit, Kapidan Gjon Markagjonit, Ismail Verlacit, Ernest Koliqit, Eqerem bej Vlores, Tahir Kolgjinit, Dr.Kemal Jusufatit, Ferid Dervishit, Sotir Avramit, Ali Kelcyres, Koco Mukes, Ragip Frasherit

Regjio Emilio 7 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani, pasi perfundoi takimet me te gjitha ne Kampin Barleta, i shoqeruar deri ne stacion prej Mit'hat Frasherit e gjithe pergjegjesit e grupeve te ndryshme, u nis. "Ishin afer 300 persona, qe me shoqeronin ne mbremjen e dates 6 Shtator 1947, kujton adjutanti-kur u nisem per te vizituar Kampet e Regjio Emilios. Ata ishin te lajmeruar e ne mengjesin e dates 7 Shtator 1947, arritem ne kamp. Ne Regjio Emilio, priteshim prej te gjithe pergjegjesve te grupeve, Salih Myftia, me pergjegjesit e Legalitetit dhe Faik Cukut me pergjegjesit e Ballit Kombetar e tjere. Ishim pothuaj se me teper se 100 persona. Brenda tyre ishin edhe disa boshnjake, si Hasan Ago Senica e te tjere".

Pasi u pershendetem, kujton kolonel Selmani,- u drejtuam te flisnim me pergjegjesit e grupeve. Ai vizitoi te gjithe kampet, ku u ndje nje kenaqesi e madhe. Pasi u vizituan kampet, ai shkoi me pare ne qendren e O.K.L.Legalitetit tek Salih Myftari, ne prezencen e Hysen Prishtines, Neshat Kolonjes, Moz-har Pustines, Selam Damanit, Omer Beshirit dhe ju komunikoi mesazhin e Mbretit. Atje u prit me nje brohori e kenaqesi te madhe, mandej ju vura ne dijeni permbi sa u bisedua ne Rome, vijon adjutanti. Si u vendos unanimisht u pranua.

Pas kesaj,thote ai- une shkova ne qendren e Ballit Kombetar tek N.kolonel Faik Cuku dhe aty ne prezencen e tre pergjegjesve te Ballit, edhe ketu, po me te njejten fryme u prit mesazhi. Dhe, bisedimet ishin teper te sinqerta dhe Faik Cuku, ishte ne dijeni mbi bisedimet me Mit'hatin. Ketyre ju sqarova ne hollesi per bisedimet e Romes dhe ata mbeten dakord.

Pasi mbarova me pergjegjesit e partive, thirra Dervish Bicakun, Sadik Shasken, Qemal Begun. Ai bisedoi gjate e gjere me ta, "e ketyre vecanerisht ju dhashe te falat e Mbretit". Ai i kishte miq te ngushte, por ishin te kaluar pak nga mosha. Ata mbeteshin gjithmone per nje bashkim ne mes te emigracionit shqiptar.

Pasi u mbaruan te gjitha si vizitat po ashtu dhe bisedimet u shtrua nje dreke prej te tre grupeve. Ajo kaloi ne nje harmoni te perzemert e krejt vellazerore. Pothuaj, se u harruan cdo lloj grindje e meparshme. Adjutanti kujton se ndjeu nje kenaqesi te vecante rreth bukes dhe asnje fjalim nuk u zhvillua. "Vetem se kishte qeshje e dashuri ne mes njeri tjetrit, e mbi te gjitha ishte dashuria per Mbretin Zog.

Pas dreke, kolonel Selmani, shkoi ne Hotel, ku aty priti kolonine shqiptare te Milanos dhe kaloi ne Milano dhe priti disa njerez prej Paresise Boshnjake. Aty kishte me vete nje Major Italian Profesor Omer Beshirin, dhe Moz-har Pustinen. Si mbaroi te gjitha vizitat te kolonise shqiptare ne Milano, "natyrisht aty ishin Zonja dhe Zotni edhe boshnjaket e te tjere".

Kolonel Husein Selmani, ne Milano, ngarkoi Omer Beshirin dhe Xhemal Ferren e Qemal Shtinen. Ai rregulloi nje kokteil per te gjithe kolonelet, aty ne sallonet e Hotelit. Kjo u be sepse ai nuk kishte kohe per me ju kthye vizitat. Kokteili kaloi mjaft mire. U shkembyen mjaft fjalime, po kolonel Selmani ngarkoi Profesor Beshirin t'ju pergjigjet. "Kjo ishte nje kenaqesi e paharrueshme ne mes te kolonis shqiptare ne Milano", vijon adjutanti.

Kolonel Husein Selmani, pasi mbaroi cdo send ne Milano, u kthye ne Regjio Emilio. Aty shkoi e u beri nga nje vizite dy oficerave britanike e amerikane, qe ishin pergjegjes te kampeve. Ata e priten shume mire dhe e siguruan se cdo gje qe t'ju vije perdore nuk ka per te munguar per plotesimin e mungesave, qe mund te ndihen. Pas kesaj, kolonel Selmani i falenderoi dhe doli.

I derguari i Mbretit Zog I, qe ishte kolonel Husein Selmani ne Regjio Emilio, para se te nisej per Rome, i rrethuar me teper se 1000 vete burra, gra, femije, kur po ndaheshin prej tyre nuk ju durua dhe "nga mallengjimi i teper, ju drejtova keto fjale po ne emrin e Mbretit:

Motra e vellezer te dashur. Madhnia e Tij, Mbreti Zog pas ketyre tragjedive, qe po kalon populli yne i dashur, jo vetem shpirterisht por edhe me cdo mjet qe ka sot ne dore ka nderhyre dhe ka bere c'eshte e mundur per t'jua plotesuar nevojat. Dhe me ju ardhe ne ndihme ne te gjitha pikpamjet, per sistemimin e emigrates, sikurse tregon edhe mesazhi i Mbretit. Vecanerisht, Mbreti eshte i preokupuar per te ardhmen e djelmerise te emigranteve shqiptare dhe per sistemimin me te mire per ta. Ai do te perpiqet duke siguruar cdo perkrahje, ne menyre qe te perparojne dhe te kulturohen. Ai ka shprese te plote se: keto vuajtje qe po kalojme sot do te marrin fund dhe do t'ja arrijme qellimit te perbashket si vellezer, qe jemi te nje gjaku dhe te nje toke.

Per kete shpresojme se atje ku do te emigroje rinia shqiptare do te kete te gjitha perkrahjet morale dhe materiale, per te ecur perpara ne rrugen e kulturimit. Ne menyre, qe kur te vije dita t'i sherbej me se miri interesave te larta te Shqiperise".

Mbas ketij bisedimi menjehere kolonel Selmani hyri ne tren dhe u nis per ne Rome. Ai i salutoi te gjithe, dhe "emigrantet nuk u shperndane deri sa treni nuk dukej me", shkruan ai.

Rome 11 shtator 1947

Per kete dite adjutanti kujton se: Kur po sa arrita ne Rome aty me vjen nje telegram prej Salih Myftise dhe Faik Cukut. Me te cilen me thone se, sonte kane arrestuar Hasan Age Senicen dhe Kurtish Romen dhe Adem Dushin. Keta ishin pergjegjesit e emigrates boshnjake dhe nuk dihet se ku i kane derguar. Mundesisht perpiqu per shpetimin e tyre, i thoshin adjutantit ne leter.

"Kjo na tronditi shume rende dhe kolonel Selmani menjehere mori Ferid Dervishin dhe Stefon Stilven e shkoi ne Ambasaden Amerikane ne Rome", shkruan Hysein Selmani. Aty menjehere u thirr sherbimi policor i kampeve dhe i pyeten. Pas shume telefonatash brenda nje ore i gjeten duke kaluar ne Trieste dhe i ndaluan. Ata na siguruan se brenda kesaj nate njerezit do te dorezohen ne kampin Regjio-Emilio. "E mos behi merak se i shpetuat", i thane burimet amerikane adjutantit.

Falenderova Ambasadorin dhe shkova ne Hotel. Aty mora Salihe Myftine dhe Faik Cukun ne telefon e ju thashe se i gjetem, shkruhet ne kujtime- dhe brenda nates do te vijne ne kamp e keta shpetuan.

Rome 16 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani mblodhi me 16 Shtator 1947, ne oren 10 para dite, ne sallonet e Hotelit D'Gasper, "paresin me perfunduar permbi sa ishte biseduar me 24 Gusht 1947. Para se u vizituan kampet dhe ne mbledhje ishin":

1-Mehdi Frasheri 8-Kapidan Gjonmarkaj 15-Ali Kelcyra

2-Hiqmet Delvina 9-Ismail Verlaci 16-Koco Muka

3-Dhimiter Berati 10-Ernest Koliqi 17-Ismail Sefa

4-Qemal Jusufati 11-Tahir Kolgjini 18-Hiqmet Meco

5-Ferid Dervishi 12-Ekrem Vlona 19-Ekrem Telhai

6-Ragip Frasheri 13-Nexhmedin Qoraliu 20-Nexhet Peshkopia

7-Sotir Avrami 14-Ago Agaj 21-Moz-har Pustina

Kolonel Husein Selmani, si i pershendeti, ju shpjegoi ne hollesi mbi vizitat qe pati ne Kampet Barleta, dhe ne ate Regjio-Emilio. U tregoi gjithe sa u biseduan si dhe kenaqesia pergjithesisht, qe u ndigjue prej te gjitheve. E vecanerisht ishte ajo e Mit'hat Frasherit.

Pas kesaj, kolonel Selmani shkurtimisht ju vuri ne dukje rreth gjendjes se kaluar me pak fjale: "Perpjekjet rreth Luftes Dyte Boterore nje dite do te shihen te gjitha, C'eshte bere prej Institutit te Larta Shteteror dhe te atyre patrioteve shqiptare qe kane pasur mundesine t'i sherbejne kombit, per ta shpetuar nga keto menzyra".

"Edhe sot,-tha ai- lipset cilidoqofte ta kuptoje clirimin e Atdheut. Nuk pretendohet as qe varet krejtesisht nga mundimet dhe sherbimet, qe mund t'i behen nga ana e shqiptareve. Por, edhe nga ana tjeter, qe perpjekjet per te gjetur miq te sinqerte ne perkrahjen e rasteve, duhet te gjithe te bejme cmos dhe te sakrifikojme cdo gje. Kjo duke qene te bashkuar me nje program dhe me direktiva te caktuara. Vetem nje sjellje e tille, shkruan adjutanti- mund t'i lavderoj shqiptaret para historise dhe t'i shfajesoi nga ana e kombit. Per t'i arritur ketij qellimi, shqiptaret te bashkuar, duhet te jene ne bashkepunim dhe ne marreveshje te ngushte e vellazerore. Dhe vecanerisht edhe me Shtetet Fqinje, Greket dhe Jugosllavet ne arrati.

Duke qartesuar nje problem persa u perket nje marreveshje me Fqinjet tane ketu duhet t'i hedhim nje veshtrim c'eshte bere nga ana jone per te arritur nje marreveshje dhe bashkepunim per nje front te perbashket me greket. "Sic mund ta dini, shkruhet ne kujtime- se kur u sulmua Greqia me 28 Dhjetor 1940, Zog I Mbreti Shqiptareve i eshte drejtuar Mbretit dhe Qeverise Greke, se ai ishte gati te shkonte ne Greqi per te formuar legjonet shqiptare per te luftuar krah per krah me greket, ky ofrim nga ana e Mbretit te Shqiptareve mbeti pa pergjigje nga ana e Greqise, ne 1943-44, prape Mbreti i Shqiptareve ka kerkuar te shkoje ne Shqiperi me anen e Aleateve dhe aty te luftoje okupatorin, eshte penguar nga ana e fqinjeve.

Gjate luftes Italo-Greke shqiptaret kane sabotuar ushtrine italiane, ushtaret shqiptare te marre me force jane arratisur me shumice ne Greqi. Te tjere te carmatosur u vune ne fushe perqendrimi nga ana e italianeve. Kete sabotim kaq te forte Qeveria fashiste Italiane e ka quajtur nje nga faktet kryesore te humbjes se luftes se saj me Greqine, se pengesa u duken gjithkundi.

Mund te thuhet me keqardhje se cdo veper dhe deshire e shfaqur nga ana e shqiptareve per te vene bazat e nje miqesie te sinqerte, deri sot nuk ka gjetur ndonje pritje te meritueshme nga ana e grekeve. Megjithekete, ne kemi qene gjithmone e kurdohere te gatshem, me pas nje bashkepunim ne interesa te Shqiperise dhe Greqise, te bazuara ne nje miqesi te sinqerte. Dhe, eshte e nevojshme per te dy palet, qe lidhen me interesat politike dhe ekonomike te perbashket dhe qe kane nje afrim me shume se cdo komb tjeter ne gadishullin Ballkanik.

Ne prape jemi gati t'ju zgjasim doren per nje lidhje miqesie, te sinqerte e te forte, por me nje kondite se cdo pretendim i kote i tyre te zhduket. Te kthehen sipas viteve 1922-39, qe ne mes te dy kombeve ishin harruar cdo e kaluar dhe filloi nje miqesi e dashuri aq e perzemert ne mes te dy popujve miq. E shqiptaret per te filluar hedhjen e themelit te nje miqesie nje pike veme ne dukje: qe greket ne qofte se kane dhe ushqejne deshiren per nje miqesi, duhet te shfaqin se ato respektojne indipendencen, integritetin tokesor dhe lirine e Kombit Shqiptar.

Ne cdo marreveshje, qe mund te hyjne e qe mundet te bejne shqiptaret ne emigrim, per te pasur efektin e nje traktati dhe te nje akti nderkombetar duhet te kene parasysh qe te jene ne legalitet te kompetencave dhe te fuqive te veshura per nje marreveshje. Marreveshjet kane fuqine e tyre kur jane bilaterale dhe s'kane asnje vlere kur keto behen nga perfaqesuesit e nje anes qe nuk ka prerogativat per konkludimin e nje marreveshje.

Shqiptaret kesaj pike duhet t'i vene re shume se kjo kondite esenciale per efektin e nje marreveshje duhet ta kene kurdohere parasysh dhe duhet te dihet se nje marreveshje pa qene me konditat legale jo vetem qe nuk ka asnje vlere, por mund te kete rreziqe te pariparueshme.

Shqiptareve ne mergim nuk u mungojne mjetet per t'u veshur perfaqesuesit e tyre per te drejtat e cdo marreveshje per te miren e Kombit. Sepse sic eshte e ditur Zog I Mbreti i Shqiptareve s'ka abdikuem. Ai eshte veshur nga Parlamenti i fundit, i kthyer ne Asamble, qe te ushtroje edhe jashte Shqiperise ne interes te kombit shqiptar te gjitha prerogativat qe i ka dhene statuti kombetar. Gje e cila eshte e njohur dhe ne disa shtete ka dhe perfaqesuesit e tij diplomatike. S'ka as me te voglin dyshim se Mbreti i Shqiptareve per te miren e Atdheut ka qene e do te jete gati te perdori prerogativat edhe fuqite qe i ka mveshur shtatuti, per te shpetuar Atdheun e per te liruar kombin. Se bashku me ju miqte e Shqiperise".

Mbas kesaj, Mehdi Frasheri tha: "Sic shohim se asnje kundershtim nuk ka atehere do te ishte mire qe te emerohen elementi i pershtatshem per komitetin qe do te merren per rregullimin e emigracionit dhe pjestimin e tyre ne vendet e pranuara nga miqte arabe. Ne kete menyre u caktuan ata qe do te merrnin pjese. Aty qe mungonte ishte Mithat Frasheri dhe Sali Myftia, po ata kishin pranuar".

Rome 17 shtator 1947

Ja si shkruan adjutanti per kete dite. Mori fjalen Hiqmet Delvina, i cili vuri ne dukje se "Komiteti i emigracionit zen edhe he per he vendin e nje komiteti politik, per t'i dhene gjithe kontributin dhe sakrificat e tyre interesave te larta te Atdheut. Natyrisht, nen udhezimin e N.M.Tij Mbretit Zog, personat qe do te zgjidhen nga partite duhet te jete kopetent per detyren qe u besohet pervec Mit'hat Frasherit. Ai eshte shenuar drejtpersedrejti nga deshira e Mbretit Zog si kryetar i ketij komiteti".

Mbas bisedimit te Hiqmet Delvines filluan te japin emrat e caktuara nga grupet e ndryshme, qe partite kishin zgjedhur me votat e tyre:

Komiteti i Emigracionit

1-Mit'hat Frasheri Kryetar i Komitetit

2-Salih Myftija Antar i Komitetit

3-Ernest Koliqi Antar i Komitetit

4-Ali Kelcyra Antar i Komitetit

5-Koco Muka Antar i Komitetit

6-Dr.Qemal Jusufati Antar i Komitetit

7-Dr.Ragip Frasheri Antar i Komitetit

8-Prof.Vasil Andoni Sekretar i Komitetit

Ky ishte komiteti, i zgjedhur prej grupeve te ndryshme. Me perjashtim te Mit'hat Frasherit, qe ai ishte caktuar prej deshires se Mbretit Zog. Keta qendren e kishin ne Aleksandri te Egjyptit. Dhe, natyrisht do te vizitonin edhe shtetet e tjera si Jordanine e Syrine per instalimin e emigrates. Ky Komitet ne te vertete do te funksiononte nder ata shtete, qe ende njihnin Shqiperine Mbretnore Shqiptare dhe jo komunizmin. Atje ishte dhe vendi, ku te ishte nje Qeveri ne emigrim. Ne ato shtete, qe nuk e njihnin si nje qeveri e njihnin si nje komitet politik, por me mbrojte te drejtat e cdo ngjarje te Shqiperise.

Financimi, he per he, rendon krejtesisht mbi Mbretin Zog nga te hollat e tij. Prandaj, do t'u benin demarshe per nje hua. Dhe, per sa u perket kolonive shqiptare kjo tani nuk realizohet tani per tani, se keto nuk jane ne ate entuziazem si ne vitin 1939-40, ka ndryshuar koha, vijon adjutanti.

Ekzistojne shpresat, se me anen e Shteteve Arabe, mund te gjendet nje hua prej afer 2 milion sterlinga. Kjo shume kalon nje kohe dhe atje zhvillohen mjaft punime dhe ka propaganda edhe ne shtetet aziatike ne dobi te ketij komiteti.

Ky ishte vendimi, qe u mor ne Rome, sipas mesazhit te Madhnis Tij Mbretit Zog I dhe ku kane qene po te gjithe te kenaqur nga kjo veprimtari ne interesat e Shqiperise.

Rome 17 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani, me kete date ne oren 10 paradite, i shoqeruar prej Dr.Qemal Jusufatit dhe Ferid Dervishit shkuan ne Ministrine e Jashteme Italiane. Atje pati nje takim me Kontit Xopin, meqe Sforca nuk ndodhej ne Rome. Me kontin bisedoi mbi emigraten shqiptare, pasi qarkullonin disa gjera e lipte si nje garanci prej qeverise Italiane qe mos t'ju behet ndonje padrejtesi. Ideja ishte seemigrantet brenda nje kohe te shkurter do te terhiqeshin pergjithesisht ne Shtetet Arabe.

N/Ministri i Jashtem Italian Konte Xoppi, me nje kenaqesi u pergjigj, kujton adjutanti: "Mos te keni asnje dyshim se mos u ngjasi ndonje e keqe, sic flitet se mos t'i dorezojne tek komunistet , se ne qysh sot do te vejme sherbimet tona qe ne rast se diktohet nje gje e tille, ne sic e dini nuk mundemi me u kundershtuar anglo-amerikaneve. Vetem se ju siguroj, pa pesuar asnje gje te lige, do i hipim me nje vapor tonin dhe direkt do ua dergojme ne Aleksandri dhe per kete te jeni te qete".

Vecanerisht u ngrit ne kembe dhe me shtrengoi doren e me tha: "Jemi me turp para N.M.Tij Mbretit Zog se kete leje qe nuk na hiqet fashizmi ja vuri kete njolle popullit Italian kundrejt popullit mik e bujar shqiptar. Me perulesi i parashtroj homazhet e mija me te larta". Tek mbaruam keto fjale dolem na percolli deri poshte.

Si dolem nga Palacio Kixhi, shkova tek Gjeneral de Antonio, komandanti i P.Xhandarmerise Italiane. Ate e falenderova se tepermi se ky me kishte lene nje major ne dispozicion gjithkund ne vizitat qe ju kam bere kampeve per 10 dite rresht. Ky na priti shume mire, si edhe na tha se keni kaluar shume mire me bashkatdhetaret tuaj. "Ne kemi ndjere nje kenaqesi e rritje morali",- me tha kujton koloneli,-dhe a keni me qendruar ndonje dite ketu".

"Jo, -i thashe- neser nisem".

"Perse kaq shpejt,- me tha dhe m'u lut si mik personal qe sonte do te hame nje darke bashke".

Megjitheqe, insistova duke thene se kisha afer 15 persona shqiptar per darke 'e ju lip te falura ai me insistoje saqe u detyrova te ndaloj vajtjen per nje dite dhe i thashe mire'. Keshtu u ndame.

Kur pas dy oresh bashke me Gjeneral Galin me vjen ne Hotel per te me kthyer viziten. Por, kur erdhi aty gjeti me teper se 30 persona nga paresia e emigracionit. Nejse, e mora e hyra me nje sallon te vecante. Atje e paraqita me Mehdi Frasherin, Kapidan Gjon Markagjonin dhe Dhimiter Beratin, e te tjere. Ata pasi pine kafe dhe patem nje bisedim qeshje te vjetera e dolem e shkuam.

Tamam, ne oren 8 te mbremjes, vjen Gjenerali Galicio Gali me gjithe automobilin dhe na mori. Aty isha une, Dr.Qemali, Ferid Dervishi dhe Omer Fortuzi. Shkuam ku na kishte rezervuar nje restorant mbi Vatikan, nuk ja mbaj mend emrin. Aty kemi qendruar deri ne oren 1 pas mesnate dhe mbetem shume te kenaqur. Ata na derguan vete deri ne Hotel, ju kerkova se neser po nisesha.

"Por, kur do te me jepet rasti me ardhe prape do te kalojme nje nate te kendshme si kjo nate. Ose, me ju ra rasti ndonje here ne Aleksandri, tek ne keni shtepine tuaj". Keshtu,- thote adjutanti, u morem vesh. Me fjale te mire, duke me siguruar se per cdo gje, na keni ne dispozicion e te tjera, u ndame.

Rome 18 shtator 1947

Me daten 18 shtator 1947, kisha mbledhur te gjithe Keshillin, qe kishte studjuar e vendosur per rregullimin e emigracionit. Ishin 1-Mehdi Frasheri, 2-Hiqmet Delvina, 3-Dhimiter Berati, 4-Kapidan Gjon Markagjoni, 5-Ismail Verlaci, 6-Ernest Koliqi, 7-Ekrem Vlona, 8-Tahir Kolgjini, 9-Dr.Kemal Jusufati, 10-Ferid Dervishi, 11-Sotir Avrami, 12-Ali Kelcyra, 13-Koco Muka, 14-Ragip Frasheri e te tjere. Kur ishim ne bisedim e siper dhe kete mbremje si keto edhe sa te tjere do i kisha per darke.

Tamam ne kete kohe marr nje telegram urgjent nga Aleksandria, ku me lajmerojne se per disa interesa teper urgjente menjehere duhet qe te kthehesha ne Aleksandri. Dhe, ne rast se nuk keni mbaruar pune mund te shkonim prape. "Por, sot te niseni per ketu, ZOG I", e lajmeronte Lartmadheria.

"Ky telegram, vijon adjutanti,- na shqetesoi jo se kishte ndonje send, qe i perkiste emigracionit, por natyrisht jane gjera te tjera. Me qeshje vazhduam bisedimin, dhe ju thashe se tani dreken do ta hame se bashku. Dergova menjehere Omer Fortuzin per me marre bileten, qe pasi te mbaronim dreken do te nisesha menjehere. Pastaj, ju pergjigja telegramit se: Sipas urdherit sot pasdite nisem per Aleksandri. Ku shpresoj qe pasneser te jem ne Aleksandri dhe telegramin ja dhashe Fortuzit qe t'ja jape menjehere. Shtova se, te gjitha punet ketu kane marre fund me se miri.

Me daten 18 Shtator 1947, ne oren 4 pasdite, u nisa bashke me Ferid Dervishin dhe Omer Fortuzin me automobil per Napoli. Aty menjehere hyra ne vapor 'Argjentina', qe do te nisej menjehere se aeroplanet nuk mund te uleshin ne Aleksandri. Keshtu, si u ndava me Ferdi Dervishin dhe Omer Fortuzin, vaporri u nis ne drejtim te Aleksandrise. Une akoma isha duke pershendetur Feridin e Fortuzin ne taracen e vaporit kur u ula per te shkuar ne kabinen time. Papritmas, aty me vjen komandanti i vaporit dhe me thote:

"Ju lutem, ketu paskan hyre fshehtas dy shqiptare. Ata jane ne vapor te fshehur pa bilete dhe pa vize. Asnje dokument nuk kane. Keta kane deklaruar se na njeh kolonel Husein Beg Selmani dhe shkojme ne Aleksandri me ate. Ne keta i kemi marre ne verejtje per t'ja dorezuar xhandarmerise se Mesine. I kemi lajmeruar qe ata do te vijne me nje motoskaf per t'i marre".

Une u habita se kush do te jene keto persona. Menjehere ju thashe: "Te m'i sjellin mua t'i shikoj, se kush jane keta dy shqiptare. A mos te jene komuniste o kush".

Kur m'i sollen, ata ishin Xhelal Beg Bushati nga Shkodra dhe Malosh Kosova. Une menjehere i mora per gryke dhe i ula. Kapiteni i vaporit u habit. Pastaj e ula edhe komandantin e vaporrit dhe u thashe se: "Po ju keshtu, ku veni?" Ata me thane se:"Ne nuk kishin me vend, as jetese ne Itali. Prandaj vendosem qe te vijme ne Egjypt, duke perfituar prej zoteris suaj".

"Po mire. A keni ndonje dokument,- i pyeta?"

"Asgje nuk kemi, as document dhe as bilete,- me thane". "Nejse,- ju thashe- sa per bilete nuk eshte nevoja, se ju paguaj une vaporin. Keshtu ju luta komandantit te vaporrit qe mos te mirrej asnje mase kunder ketyre. Keta jane miq te ngushte te mij dhe se jane familje shume te mira ne Shqiperi, jam une garant per ta dhe ju pagova biletat". I mbajta me vete deri ne Aleksandri dhe komandanti shume burre i mire qe ishte...

Aleksandri 23 shtator 1947

Me daten 23 shtator 1947, ne mengjes, arrita ne Portin e Aleksandrise. Aty isha i pritur prej Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit, Chamberlein Kemal Mesarese, Gaqi Goges, kapiteneve Zenel Shehit e Halil Sufes, si edhe prej kapiten Shevki Egiptiani, qe ishte ne sherbim te Pallatit Mbretnor Shqiptar.

Aty pasi u pershendeta me ta zbritem nga vaporri. Isha i percjelle edhe nga komandanti i vaporit. Ne kete kohe mora me vete dhe Xhelal Beg Bushatin dhe Malush Kosoven dhe hipen ne automobila e shkuam direkt ne Pallat tek Mbreti Zog. Aty, si u paraqita tek Mbreti dhe tek Mbreteresha e Princeshat, pas nje bisedimi te shkurter, i spjegova ceshtjen e Xhelal Beg Bushatit e Malush Kosoves. Mbreti Zog me nje kujdes me tha: "Po djali Suce Begut"

"Si urdhnon,- i thashe. Oh, sa mire, keni be kolonel,- me tha Mbreti. Tani m'i sillni ketu tek une t'i pyes".

Menjehere i mora dhe i paraqita tek Mbreti, shkruan adjutanti. Mbreti Zog, si i dha doren dhe i uli porositi kafe dhe i pyeti mbi te gjitha. Ai urdheroi kolonel Selmanin, qe t'i rregulloje mire me nje hotel pension dhe ju tha se sa here te deshironi te vinin ketu ishin si ne shtepine e tyre. Nga ana tjeter, vecanerisht urdheroi kolonelin me i rregullu pasaportat e cdo dokument tjeter. Dhe kur u ngriten me dale moren leje e i puthen doren Mbretit. Por, Mbreti i ndaloi dhe i tha kolonelit: qe te therrase Mbretneshen dhe Princin Leka e te falen me ta. Se eshte djali i Sulce Begut.

Menjehere, erdhen Mbretnesha dhe Princi Trashegimtar Leka. Aty, ata u habiten kur pane se Princi ishte i rritur shume e u shperthyen lotet. I puthen doren Mbretneshes, por nga mallengjimi nuk mujten me fol, dhe keshtu moren leje e dolen. Mbreti i dha kolonel Selmanit nga 10 lira egjiptiane t'jua jipte qe t'i kishin per shpenzime. I shperndava nga 10 lira Xhelal Begut dhe 10 Malush Kosoves. Me pas, ai i dergoi ne Hotel "Bourivazhe" per te fjetur dhe per te ngrene si mysafir i Mbretit Zog. Ata u kenaqen se tepermi sa qe nuk dinin se si te shpreheshin.

Mbasi kolonel Selmani ju rregulloi pasaportat e gjitha dokumentat, keta deshironin te shkonin ne Siri se Shevket Sulejmanin e kishin te tijin e ju kishte premtuar shume sende. "Ku me thane, qe deshironin te shkonin sa me pare, bile kolonel Selmani, Malosh Kosoven deshi ta ndaloje si guzhinier ne Pallat. Sepse, ai ishte shume i zoti, per gjellberes. Se ky ka patur restorantet me te mira ne Durres. Por, nuk mundi te rrinte se i kishte dhene fjalen me shku ne Syri, Damasco".

Pas 10 diteve, ne Aleksandri, kolonel Selmani sipas urdherit te Mbretit, ju dha biletat e vaporrit me anen e shoqerise "Farros" per Beirut. U dha edhe pak te holla, qe t'i kishin me vete dhe vete i dergoi e i futi ne vapor e keshtu u nisen per Siri.

"Kane kaluar shume mire atje, do te shkruaje me vone adjutanti. Kane treguar gjithe ate bujari e mirepritje e ndihma qe Madheria e Tij Mbreti Zog I ju beri. Dhe ju tha qe te qendronin ne Aleksandri, si miq te Mbretit, bashke me oficeret e tjere. Ata falenderonin kolonel Husein Selmanin per fisnikerine e burrerine te pashoqe te tij e te tjera. Keshtu, ata derguan apostafat Shevket Sulejmanin ne Aleksandri per te shfaqe bindjen e besnikerine kundrejt prijesit te madh Mbretit Zog I.

Mbreti Zog grumbullon mbreterit arabe

Si i priten Siria dhe Egjipti emigrantet shqiptare

Ardhja ne Egjipt e Komisionit te Emigranteve shqiptare

Pse nuk shkoi Mit'hat Frasheri ne Egjipt

"Mbreti Zog, nje nate, i thirri si miq per darke ne shtepine e tij ne Aleksandri, Mbretin Faruk; Mbretin Abdullaj; Kryetarin e Syrise Shyqri Kuwatly; Miftine e Jeruzalemit Hysein Efendine; Xhemil Madam Bene, Emile Chamunin dhe ju dha te kuptonin mbi ngjarjet, qe po zhvillohen ne Palestine ne mes Arabeve e Izraeliteve", tregon adjutanti. Zogu mundohet t'u terheqe vemendjen atyre, per nje nga problemet me te medha, qe do t'i shoqeroje me pas pergjate gjysmes se dyte te shekullit te kaluar nga marredhenia arabo-izraelite. "Ju,- duhet te studjoni mire, se ne c'menyre mundeni te gjeni nje pajtim te favorshem duke keshilluar vellezerit tuaj arabe, qe te rrine urte, e mos t'i japin asnje shkak egersie, se ju me force nuk mundet te beni asgje", i keshillon Zogu i I. Me shume se cdo gje mbreti vuan per te ardhmen e mergates shqiptare, qe duket se nuk do ta kete te lehte ne vendet arabe. Mbreti mendon per zhvendosjen e mergates ne drejtim te SHBA, Frances, Anglise dhe vendeve te tjera

Lufta arabo-izraelite dhe shqiptaret

Ende shteti i Izraelit nuk ka marre shtat dhe ai qe pa lindur duket se kercenon edhe vendndodhjen e re te Mergates shqiptare ne kete rajon. Ne kujtimet, qe po botojme, Mbreti shqiptar, qe mundohet te jete zeri i vetem pergjegjes per fatin e tyre, u sugjeron krereve arabe, qe te jene te kujdesshem me fenomenin hebre. Me shume se vizion i te ardhmes, tek mbreti shtrihet fati i njerezve te tij. Ai e di mire, nga e kaluara e tij, se po te duan aleatet e tij anglo-amerikane, behet gjithshka. Problemi i thene troc perpara perfaqesuesve te vendeve arabe ngjall vetem cudi, sepse ata e kane vendosur qe do te luftojne hebrejte, pa asnje lloj paragjykimi. Ketu duket edhe vizioni i qarte i Mbretit. Ai u ben te qarte, bashkebiseduesve te tij, se forca e shtetit te ri hebre eshte e lidhur me vullnetin, qe qendron pas fenomenit te ardhjes se tyre ne token arabe. Kesaj shtuar me pasurine, ben qe ata te jene nje rrezik i vertete. Mbreti e kupton kete, jo thjesht vetem nga zhvillimet e proceseve boterore, por edhe nga imperativi qe lidhet me fatet e Mergates shqiptare. Me shume se fatet e tyre, apo refugjateve te tjere ne Bote, duket se tashme kudo ka me kujdes per levizjen sioniste.

Dhe, insistimi i mbretit shqiptar ne mergim bie ne vesh te shurdher. Vendet arabe e kane zgjedhur rrugen e tyre. Kjo rruge, me pas, do te dergonte ne konfrontime te pafundme, qe deri tani eshte konvertuar me humbjen e mijerave jete njerezore. Mbase eshte i gjalle njesoj edhe ne ditet tona, kur konflikti izraelo-palestinez eshte ne nje kend tuneli, qe nuk i duket fundi.

Gjithsesi, shqiptaret me aq sa u afrohen jane shume mirenjohes ndaj Egjiptit dhe Sirise. U duket se nje Atdhe i ri, ky vendqendrim, qe i ka larguar nga andrallat e pak viteve me pare. Por, eshte ende viti 1947 dhe Mergata shqiptare jeton ende me shume shprese per te ardhmen. B.an

Ardhja e krereve te Mergates ne Egjipt

Mbreti Zog tregon si e zhvendosi Mergaten ne SHBA, Angli prej Luftes arabo-izraelite

Ndersa cdo gje eshte maturuar per ardhjen e Mergates shqiptare, ndodh nje fatkeqesi. Kolera, qe bie ne vitin 1947, i ndalon udhetimet nga Evropa ne Afrike. Ky eshte problemi, qe Mit'hat Frasheri dhe shume emigrante nuk shkojne dot ne Egjipt. Nderkohe, ne vendndodhjen e Mbretit arrin Komiteti i emigranteve shqiptare, qe do te merret me fatin e tyre te mevonshem. Pervec Mit'hat Frasherit, qe mbetet pa ardhur vine Sali Myftiu, Ali Kelcyra, Ernest Koliqi, Koco Muka, Qemal Jusufati, Ragip Frasheri. Por, papritmas planet e Mbretit shkojne ne nje drejtim tjeter. Ardhja e koloneve cifute dhe forcimi i shtetit te ri te tyre, beri qe Mbreti te parashohe pasiguri per fatin e njerezve te tij. Kjo e ben, qe te therrese ne Oborrin e tij, kreret e Emigracionit Nderkombetar, per tu parashtruar nje strategji te re: Zhvendosja e Emigranteve shqiptare ne drejtim te SHBA, Angli, France dhe vendeve te tjera. Nderkohe, mbreti shqiptar mbas nje takimi me Mbretin Faruk, Mbretin Abdullaj, Kryetarin e Republikes Sriane Kueatly dhe Myftiun e Jeruzalemit Hysein Efendiut, Xhemil Madam Beut u tregon se duhet te gjenin nje rrugezgjidhje, per problemin e ri te veshtire me fqinjet hebre, qe sapo dilte ne horizont

Aleksandri 27 shtator 1947

Ne kete dite adjutanti kujton se: Pasi i parashtrova te gjitha, sa u zhvilluan permbi rregullimin e emigrates ne Itali dhe vendimet e marra pergjithesisht dhe ku kemi rene dakord e vecanerisht ate te Mithat Frasherit, Mbretit me urdheroi qe sa me shpejt lipset te vihen komiteti ne krye te detyres. "Per te rregulluar transportimin e tyre ne vendet, qe ata kane per te caktuar". Mbreti Zog mbeti teper i kenaqur mbi veprimet e kryera ne Itali.

Vecanerisht, kujton adjutanti- Mbreti i urdheroi kolonel Husein Selmanit, qe t'ju dergoje Komitetit vizat ne Ambasaden Egjyptiane ne Rome. Po ashtu dhe biletat me anen e shoqerise "Farose". Ideja e mbretit ishte qe "sa me shpejt te vijne sepse koha nuk prêt vonese. Po ashtu urdheroi per te zene nje shtepi ose hotel per ta me te gjitha nevojat, ushqim dhe te tjera".

Fillimisht , keta ishin gjithsej 7 persona, kujton adjutanti. Kolonel Husein Selmani shkoi ne Kairo ne Ministrine e Puneve te Jashtme Egjyptiane dhe telegrafisht ju dergoi vizat ne Ambasaden Egjyptiane ne Rome: Emrat e tyre ishin 1-Mit'hat Frasheri, 2-Sali Myftia, 3-Ali Kelcyra, 4-Ernest Koliqi; 5- Koco Muka, 6-Qemal Jusufati, 7-Ragip Frasheri. Bashken me ta ju nis dhe nje telegram Hiqmet Delvines, mbi vizat e derguara ne Ambasaden Egjyptiane, qe te lajmeroheshin sa me pare, qe te nisen per Aleksandri dhe "telegrafisht te na lajmerojne arritjet", vijon Selmani.

Po ne kete menyre, u derguan dhe biletat ne Shoqerine "Farrose" ne Rome. Dhe, po ne kete menyre u lajmerua Hiqmet Delvina, qe t'i veje ne dijeni. Dukej se tani nuk kane asnje pengim.Ideja ishte qe ata vetem te nisen sa me pare, se ketu jane marre masat per banimin e administrimin e tyre.

"Ne Syri, shkruhet ne kujtime per kete dite,-deri tani kane mberritur oficere e persona te emigrates afer 300 vete. Keta jane te instaluar menjehere nga autoritetet e vendit, por presin qe sa me pare te shkoje Komiteti i Emigracionit si ne Syri, ashtu ne Jordani. Kjo behet per rregullimin e 6000 emigranteve, pervec atyre ne Egjypt. Mbreti Zog per ne Egjypt ka caktuar Husen Terpezen me 700 kosovare dhe nja 100 oficera te karriereve te ndryshme si artiler kembesorie, xhenjo, nderlidhje, e nje aviator. Jane edhe 200 studente per ne Akademine Militare".

Nderkohe, vijohet ne kujtime-situata politike ne Vendet Arabe nuk eshte aspak e favorshme: Fatkeqesisht, per dite po vjen duke u egersuar pjesa e Palestines, ne mes Arabeve palestiniane dhe Izraelit. Kjo, sic duket se nje dite do te marre nje forme me serioze, por Mbreti Zog duke pare kete situate, ju propozoi miqesisht Shteteve Arabe persa i perkiste emigracionit shqiptar. Perseri, ju beri nje propozim kryetareve te Shteteve Arabe si Mbretit Faruk, Kryetarit te Republikes Siriane Shyqri Kueatly dhe Mbretit Abdullaj. Kjo lidhej mbi atmosferen e keqe qe u krijuan ne Palestine dhe qe Mbreti parashtroi se "a t'i sjellim emigrantet shqiptare sipas konditave qe na keni dhene, ose t'i ndalojme".

Keta menjehere u pergjigjen propozimeve qe ju beri Mbreti Zog, kujton adjutanti- duke siguruar se u kemi dhene te gjitha instruksionet autoriteteve kompetente per marrjen e masave te instalimit te emigracionit shqiptar me gjithe te drejtat qe ju kemi parashtruar. "Dhe, sa i perket gjendjes, ajo thuhet se nuk lot asnje ndryshim mbi emigracionin, po te vijne", vijohet ketu.

Hiqmet Delvina, telegrafisht lajmeroi , ne kete kohe, se si vizat ashtu biletat m'u dorezuan mua per te 7 vetet. "I lajmerova qe te nisen e te vijne ketu ne Rome, qe t'ju dorezojne biletat si dhe vizat e te nisen sa me pare per Aleksandri. Nisjen do ua lajmerojme telegrafisht", shkruan adjutanti.

"Tani ka filluar nje grindje ne mes Zhifevet dhe te Arabeve Palestineze, saqe zhifet sillen keq edhe kunder britanikeve. Ligja Arabe ka protestuar pa mase prane UNE-s, por nuk ka patur asnje rezultat. Qetesia shkurt duket se ka per te shkaktuar ndonje konflikt Arab-Izrael se shkendite e kesaj po duken haptazi", shkruan adjutanti.

Mbreti Zog, nga kjo gjendje e krijuar, nuk i pelqen aspak momenti, per sa i perket instalimit te emigracionit ne Shtetet Arabe. Frika eshte se mos te pesojne ndonje krize.

Nga ky shkak, Mbreti urdheroi qe deri sa te vijne Komisioni i emigracionit, pervec ketyre qe kane ardhur mos te transportohen me, derisa komisioni te shohe vete vendndodhjet e masat e marrura. Po qe se qendrimi i tyre eshte shume me mire ne kampet, aty ku ndodhen heperhe dhe nuk sheh aspak te mire, qe ata te zhvendosen. Mbreti nuk ka ate entuziazem, sic e kishte me pare, ne keto momente per sigurimin e emigracionit, thote adjutanti.

Mbreti Zog ftoi kryetarin e pergjithshem te emigracionit ne Gjeneve, qe mundesisht te urdheronte per tri dite deri ne Aleksandri, vijon adjutanti. Ashtu beri edhe per Peter Son, shefi i emigracionit per Europen. Kur erdhen, ai i mbajti mysafir te vet per tri dite ne Aleksandri. Ju spjegoi planin, duke i bere te kuptonin mbi sa deshironte per emigraten shqiptare. "Vecse cirkostancat (rrethanat) e krijuara e perdite vijne duke u egersuar ne mes arabeve dhe izraeliteve, me lene me dyshu se nje dite, ata mos te mbeten emigrantet rrugeve. Per kete arsye, kam nderruar ndryshe mendimet, dhe duke marre mendimet tuaja vetem e vetem per interesin e emigrates, sepse ata jane sakrifikuar aq rende e mos te pesojne edhe nje fatkeqesi tjeter", u tha ai atyre.

"Mendoj, u tha mbreti,- qe me perkrahjen tuaj t'i transferojme ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes, ne Britanine e Madhe, ne France, ne Kanada dhe ne Australi. Natyrisht me shpenzimet e IROS, per udhetimin dhe sigurimin e punes ne vendet qe do te caktohen per t'u transferuar. Dhe, sa i perket kesaj edhe une mund t'u jap nga nje note ketyre shteteve per pranimin e tyre dhe duke i garantuar edhe se jane elementi i paster dhe i mire".

Propozimet e Mbretit Zog u gjeten me plot vend dhe ata i thane tekstualisht keshtu: "Madhni, keni studjuar fare mire gjendjen arabe dhe izraelite. Vertete se sot nuk eshte aspak e sigurte emigrata ne keto vende, se mund te vije nje dite qe nuk do te jene ne gjendje te ushqejne emigraten e tyre e jo tjeter. Keni menduar se nje shpirt dhimbes ju ushqente tradita dhe dashuria qe keni e ushqeni per Kombin tuaj. Menyra me e mire per shpetimin e tyre, si edhe per edukimin e familjes e femijeve tyre eshte kjo qe keni menduar. Edhe ne, per plotesimin e ketyre deshirave dhe per te mirat e te varferve qe kane vuajtur e po vuajne, kemi per te bere jo sa na eshte dhene detyra, por edhe me teper dhe kemi shprese se kjo do te gjeje te gjitha sa deshirohet. Por, sot nuk mundemi per t'ju siguruar, vetem se brenda dy javeve do te keni pergjigjen e favorshme", i thane ata Mbretit.

Me keto fjale, Mbreti Zog I percolli miqte amerikane si Komisarin e P.te Gjeneves dhe Peter Sonin, drejtor i P.Emigracionit ne Europe. Ata shkuan si miq dhe u duken teper te kenaqur.

Aleksandri 22 tetor 1947

Sot, me daten 22 Tetor 1947, Komiteti i formuar per rregullimin e emigracionit arriti ne Aleksandri, deklaron adjutanti ne kujtime. Ku ishte i pritur nga kolonel Husein Selmani, Ministri i Oborrit Mbretnor Sotir Martini, Chaberlein Kemal Mesarea e shume oficere. Menjehere, ai eshte shoqeruar ne nje hotel te vogel, qe e kishim angazhuar te gjithe vetem per komitetet. Pasi pushuan pak, ne oren 11 te dites, u paraqiten tek Madheria e Tij Mbreti Zog. "Si u pershendeten, ai i uli dhe ju foli mbi te gjitha sa lipset te studjohet".

Fatkeqesisht, Mit'hati, kujton adjutanti- nuk kishte ardhur po per nje jave deri sa te vinte vete kishte ngarkuar Koco Muken zevendes. Mbreti i ndaloi per dreke e pas dreke ne oren 4 pasdite te shoqeruar nga kolonel Husein Selmani shkuan dhe nenshkruan ne Pallat Rasettin, si edhe shkuan tek Princi Trashegimtar Princi Muhamet Ali. Me vone shkuan tek Guvernatori i Aleksandrise. Pasi keto vizita u kryen, ata u kthyen ne Hotel se aty do t'u kthenin vizitat mikpritesit.

Me daten 28 Tetor 1947 mora nje telegram prej Mit'hat Frasherit ne te cilin me lajmeronte se jam gati per t'u nisur me aeroplan. Por, do te deshiroj te marr edhe Vasil Andonin me vete. "Ju lutem per vizen dhe biletin e tij ne eshte se pranohet", na tha ai.

Kolonel Selmani, shkruhet ne kujtime menjehere i dergoi vizen dhe bileten telegrafisht per Vasil Andonin duke i shtuar se deri sa te vini ju ketu, asnje pune nuk do te behej. "Po te vini sa me pare, e ju presim dhe keni bere mire qe po merrni Vasilin", e keshilloi adjutanti.

Kur fati i keq i tij ishte se tamam ne kete kohe ra kolera aq e forte, saqe u ndaluan kryekeput udhetimet me Evropen, si me Vapor ashtu dhe me aeroplane. Mit'hat Frasheri mbeti me gjithe Vasil Andonin ne Rome. Per kete na telegrafoi Hiqmet Delvina se Mit'hatit nuk i jepet viza per Egjypt, as Liban, as Siri, per arsye te koleres dhe kerkonte sesi te bente. "I lajmeruam, shkruan adjutanti- qe te prese ne Rome derisa te happen rruget, ku shpresohet se shpejt do te hapen rruget. I kujtuam se jane marre masa te forta, per zhdukjen e semundjes".

Keshtu, Mit'hati mbeti ne Rome e Komitetit ju bene te gjitha mjekimet dhe inxheksionet e nevojshme. Ata u nisen per ne Siri. Me daten 27 Nentor 1947 arriten ne Damasko, ku u priten me nje bujari e perzemersi prej Kryetarit te Republikes Siriane Shykri Kueakly dhe prej te gjitha autoriteteve syriane. Dhe Kryetari i Republikes ju deklaroi sic kishte premtuar se emigracioni shqiptar do te instalohet me se miri ku kishte dhene te gjithe urdherat enteve perkatese dhe ju shtoi qe te vihen menjehere ne kontakt me ta e mos te merziten. Dhe, per cdo gje te vini ketu tek une, sa here qe t'ju shfaqet nevoja, u tha ai.

Pasi dolen prej Kryetarit te Republikes, ata shkuan e vizituan emigracionin. Mbeti nje pjese e vogel qe paten shkuar, se te tjeret ishin ndaluar heperhe. "Ata ishin nga 40 oficere dhe 10 doktore e agronome dhe profesore. Beheshin rreth 300 gjithsejt, ku ata po mirrnin masa edhe per te tjeret qe eventualisht mund te vinin. Por, Madheria e Tij Mbreti Zog duke pare se situata po shkonte shume kritike, ne mes Arabeve dhe Izraelit pati dhene urdher ndalimin heperhe. Zaten, ra edhe kolera, qe keshtu Mbreti...."

Madheria e tij Mbreti Zog ishte gjithnje ne kontakt me Mrs.Peter Son, kryetar i emigracionit dhe e therriste shpeshhere per te biseduar ne Aleksandri, persa i perkiste emigracionit. Por, tani Mbreti,-shkruan adjutanti- kishte nderruar mendim, se po te plaste nje konflikt arabo-izraelit do te mbetej shume veshtire emigracioni. Izraelitet akoma nuk e kuptonin as Mbreti Faruk, e as Shyqri Kueatly, as Mbreti Abdullaj, as Xhemil Madami, se izraelitet ishin te garantuar prej anglo-amerikaneve. Ata u mbronin per cdo kercenim prej tyre dhe kjo ishte nje fatkeqesi per arabet.

Megjitheqe, vijohet ne kujtime se Mbreti Zog gjithnje ua spjegonte Mbretit Faruk, Mbretit Abdullaj, Kryetarit te Republikes Syriane Kueatly dhe Miftiut Jeruzalemit Hysein Efendiut, Xhemil Madam Beut qe mos t'i japin shkak nje konflikti me arme me izraelitet. "Por, te perpiqen me anen e anglo-amerikaneve, per te gjetur nje solucion pajtues, e te vihen disa kondita ne mes te dy kombeve arabe: Izraelit ne Shtetin Palestine. Por arabeve u ishte rritur mendja, dhe nuk shikonin se Izraeli ishte perkrahur prej gjithe Europes. Se, kur i kane instaluar, ju kane dhene te gjitha garancite e mbrojtjes, por keto nuk degjonin".

Atmosfera, vijohet ne kujtime- ne shtetet arabe gjithnje vjen duke u keqesuar, tani diktohen edhe agjente te Rusise Sovjetike. "Ata kane sjelle ne Ambasaden Ruse me teper se 600 vete, pervec siluleve (agjenteve) qe i kane shperndare nder te gjithe anet. Bejne nje propagande pothuaj haptazi, se ketu gjejne mjaft perkrahje per te zhvilluar programin e tyre. Eshte nje popull i varfer, dhe ne grindje njeri me tjetrin. Pothuaj, se partia e Vakfit eshte si shtylla egjyptiane, por ata nuk i shohin interesat e shtetit kundrejt interesave personale".

Komiteti ne Syrie, ishte teper i kenaqur nga pritja dhe fjalet e mira te Kryetarit te Republikes Excellenca e tij Shykri Kueatly. "Por, ata nuk ishin te kenaqur nga autoritetet, sepse ecin shume ngadale, dhe zene shkaqe jo buxheti: jo banimi e te tjera. Akoma edhe kjo pakice emigrantesh nuk kane gjetur stabilizimin e duhur. Po ashtu inxhinieret, profesoret, agronomet e gjithe ato specialiste shqiptare, nuk u eshte dhene pune. Sot me neser, ku nuk shohin se do te realizohet asgje. Tani i ka kapur edhe frika e atyre arabeve qartes se do te ikin nga Palestina.

Akoma rruget nuk jane hapur, qe te levizin vaporet ose avionet per ceshtjen e koleres. Mit'hat Frasheri me Vasil Andonin ishin ne Rome. Mit'hati vete u nis per ne Greqi, Athine. Ndersa, Vasilin e la ne Rome ne pritjen e hapjes se rrugeve. Ku na njohu, se nuk qendroi ne Greqi. Vetem pas dy dite u nis per Stamboll Turqi. Prej atje do te ndodhet per disa dite tek motra e aty prej Stambollit do na shkruaje.

Kryetari i Komitetit ne Syri Salih Myftia na shkruan se: Kolonel Fiqri Dinja ne Greqi kerkon me ardhe ne Syrie me 600 vete. "Nuk dime si te bejme, a tua dergojme 'atestacionet' d.m.th. lejen e ketushme se keta i pranojne. Apo sipas urdherit te pare t'i ndalojme heperhe".

Ne ju pergjigjem si Komitetit ne Syri. Po ashtu i shkruam kolonel Fiqri Dines, qe deri me nje urdher te dyte mos te levizin nga kampet. Se kemi biseduar mbi te gjitha me Mr.Peterson, shef i emigracionit, qe ka per te ndihmuar me mire emigraten. I shpjeguam, thote koloneli- heperhe nuk jane rregulluar instalimet dhe nevojat e duhura persa u nevojiten emigracionit.

Aleksandri 5 dhjetor 1947

Madheria e Tij Mbreti Zog ishte shume i shqetesuar pa mase prej situates te nderlikuar qe zhvillohej ne Shqiperi. Ai ju dergoi Notat perkatese Shteteve te Medhaja si Shteteve te Bashkuara te Amerikes, po ashtu Britanise se Madhe e Frances. Keto kishin te benin mbi vuajtjet e tmerret e popullit shqiptar. Ishte nje mekat i madh per kete popull te varfer qe anglo-amerikanet nuk ngulen kembe sic bene per Greqine. E qe me shpetimin e Shqiperise kishin stabilizuar edhe qetesine greke nga komunistet qe e shkaterruan. Ata dhe po e shkaterrojne perdite dhe perfundimi nuk dihet.

Cdo dite, shtepia e Mbretit Zog ne Aleksandri ishte e hapur per miqte amerikane, britanike, franceze, turq, arabe, spanjolle dhe greke, e te tjere. Ku nuk kishte dite o nate pa mysafire te huaj dhe shqiptare pa mase. Po ashtu ishte edhe kolonia egjyptiane qe ishin te lidhur ngushte me dashurine e Mbretit.

Sot, me daten 7 Dhjetor 1947, erdhi prape nje delegacion grek prej deputetesh nen kryesine e Andonopolos, per te biseduar me Mbretin Zog, kujton adjutanti. Mbreti i priti shume mire e si gjithmone me buzeqeshje dhe fjala e pare qe ju tha ishte: "Nuk dij sepse ne shqiptaret ju duam ju grekeve, e ju nuk na doni ne shqiptaret. Kjo eshte nje mekate e habitshme sepse jemi dy kombe me te afer me miq, me te vjeter. E, qe na puqen edhe interesat e njejta per ta mbrojtur njeri tjetrin. Po akoma juve nuk tregoheni te sinqerte me shqiptaret".

Delegacioni grek i parashtroi Madhnis se Tij Mbretit Zog, homazhet me miqesore te Mareshallit Papogos Kryeministrit Grek. Ata i dhane te kuptonte se sic shpjeguat Madhnia Juaj po ashtu edhe ne greket e vertete, po ajo dashuri e vellazerim mbreteron kundrejt miqeve trima shqiptare. Por, rrethanat si edhe nje pjese qe po te thuash, qe e kane vesh xhaketen nga e mbrapa, jane ata qe kane shkaktuar kete armiqesi ne mes te dy kombeve miq e vellezer. Qe gjithmone do te ruajne interesat e tyre te barabarta e me plot sinqeritet kunder cdo armiku, qe mund t'i vije Shqiperise, ose t'i vije Greqise. E mos te mendohen me te kaluarat, qe cirkostancat europiane na lane duarlidhur.

Mbreti Zog ju tha se: "do te jeni miqte e mij personale derisa te ktheheni ne Athine". Per dite te vinin me bisedua e sidomos darkat do t'i hame se bashku ketu. Kemi edhe Zerven e Spiro Milon. Por, po te doni bisedoni dhe i merrni edhe ata. Kjo varet nga deshira juaj si ta gjykoni dhe i urdheroi kolonel Husein Selmanit qe t'i shoqeronin ne Hotel "Houri-vazhe", dhe i tha qe t'i thoshte Drejtorit qe keta jane miqte e Mbretit Zog e te mbahen me se miri.

Por jo se ka ndonje shprese, veren adjutanti- edhe prej ketij delegacioni grek edhe keto po si gjithe te tjeret se e gjithe puna varet tek Britania e Madhe dhe Amerika. Kjo nuk varet prej tyre, kur ata e shohin nevojen qe te heqin dore nga kerkesat e pavend. Dhe, sidomos eshte nje budallallek qe nuk pershkruhet qe e konsiderojne se jane ne lufte me Shqiperine. Kjo nuk i barabitet asnje ndergjegje, se kur u sulmua Shqiperia prej Italise Fashiste me 7 Prill 1939, grekerit jo qe nuk i dhane asnje ndihme jo materiale po edhe morale. Vecanerisht edhe i telegrafuan Musolinit duke e uruar, qe u bene shefiare (aleate) me Italine Fashiste e te tjera.

Mbreti Zog ju tha delegacionit grek:" Une kam deshirua dhe deshiroj qe me greket te mberrijme ne nje marreveshje miqesore e krejt reciproke ne sinqeritet. Per te mbrojtur interesat e perbashketa, nuk kuptoj, tha Mbreti Shqiptar, se qysh me 1920 e deri me 1939, kishim nje miqesi e vellazerim krejt te sinqerte. Cdo gje o pretendim ishte harruar, por lufta e fundit i perseriti ne menyre banale. Kur filluan kerkesat italiane, keto sic ja kemi patur komunikuar Qeverise Helene ishin ne demin e Ballkanit, d.m.th. kunder Greqise e Jugosllavise. Ata nuk u zgjuan me 7 Prill 1939, kur Italia Fashiste sulmoi Shqiperine. Dhe, protestacionet e kerkesat te ndihmave nuk na u pergjigjet, por bete te kundertat duke njohur okupimin e Shqiperise.

"Kur u sulmua Greqia, vijon adjutanti, kujtimet e mbretit- me 28 Tetor 1940, Shqiperia Qeverise Helene ju drejtua si Mbretit Georg II po ashtu Kryeministrit Mataksait, per nje aleance ushtarake per te luftuar armikun e perbashket. Ne Turqi u be mobilizimi me here dhe ishin gati 6000 vete per t'u nisur per Greqi. Ne Jugosllavi kishim 400 oficere e nja 1000 civila edhe ketu u urdheruan qe te kalojne kufirin jugosllav e te hyjne ne Greqi per te luftuar krah per krah me vellezerit greke. Po ashtu, dhe ne Shqiperi sic u vertetuan se 600 oficere me 2400 ushtare ishin gati per te sabotuar ushtrine italiane, ashtu si edhe u sabotuan. Pervec kesaj u urdherua mbare populli shqiptar per t'u ngritur kunder fashizmit e per t'u bashkuar me ushtrine vella greke. Gjithe keto dita e pare ishte ne rregull, te nesermen u ndryshuan. Tani miqte e mij ju mireseerdhet. Keni ardhur ketu dhe jeni miqte e mi. E persa dite qe do te qendroni ketu ne Aleksandri, por cdo bisedim, derisa Qeveria Greke te heqe dore nga keto pretendime absurde, duke u vertetuar edhe nga Britania e Madhe dhe Amerika, cdo bisedim eshte i kote. Kete, me anen e Gjeneral Zerves e te Spiro Milos,ja kam spjeguar marshallit mik Papogos Keto i din mire kryeministri i sotem grek".

Me poshte ai vazhdon:"Sic jemi duke pare dhe duke verejtur, po kjo ishte me pare ne Shqiperine. Duhet thene se sikur mos te kishte qene kembengulja greke kunder njohjes te Qeverise Shqiptare ne mergim kurre nuk do te ngjante kjo katastrofe ne Greqi. Nuk do te kishte komunist ne Shqiperi sikur mos te ishte influenca sovjetike dhe jugosllave ne Shqiperi. Por do te ishte influenca e anglo-amerikaneve dhe Shqiperia, kur do te ishte e qete. Atehere ja u merr mendja se komunizmi ne Greqi nuk do te gjente ate liri e ate perkrahje, po perkundrazi do kishte pengime si ne Greqi ashtu dhe ne Shqiperi". Keto ishin fjalet e Mbretit Zog qe ju tha delegacionit grek.

Pasi gjendja ne mes Izraelit e Arabeve palestinieze cdo dite vjen duke u keqesuar Shtetet Arabe, Egjypti, Syria, Jordania dhe Libane kane mbetur dakort per t'i mbrojtur vellezerit e tyre edhe ne qofte se me lufte. Por, kjo eshte nje gabim i madh qe behet tha Mbreti Zog.

Ishte kjo arsyeja qe Mbreti Zog, nje nate, i thirri si miq per darke ne shtepine e tij ne Aleksandri, Mbretin Faruk, Mbretin Abdullaj, Kryetarin e Syrise Shyqri Kueatly, Miftine e Jeruzalemit Hysein Efendine, Xhemil Madam Bene, Emile Chamunin dhe ju dha te kuptonin mbi ngjarjet qe po zhvillohen ne Palestine ne mes Arabeve e Izraeliteve. "Dhe vertete, -ju tha Mbreti mes te tjerave-gjendja eshte e rende. Ju duhet te studjoni mire se ne c'menyre mundeni te gjeni nje pajtim te favorshem. Po, kjo ne urtesi dhe gjithnje duke keshilluar vellezerit tuaj arabe qe te rrine urte. Mos t'i japin asnje shkak egersie, se ju me force nuk mundet te beni asgje dhe ska asnje fitim vetem se humbje. Mos harroni se Anglo-Amerikanet, qysh se i kane instaluar Zhuifet ne Palestine, ata qe i shpetuan nga shpata e Hitlerit sot nuk do te lejojne qe t'i masakroni ju. Ata i kane siguruar qofte politikisht, qofte financiarisht dhe nuk mund t'i preke askush. E duhet te dini edhe nje gje me teper se kete: Qe sot ne Boten amerikane dhe angleze, izraelitet luajne nje rol me rendesi. Se nje pjese e financave eshte ne doren e tyre. Per kete, une si nje mik i juaji e shoh shume te demshme per ju, nje akt te tille kunder tyre. Nuk do te beni gje dhe do te dilni me humbje te madhe, e eshte turp, kete ua them seriozisht ne rast se vendoset nje akt i tille".

Me poshte mbreti vijon: "Une kur kam patur rast po kete fjale ua kam thene edhe amerikaneve e anglezeve, qe te bejne c'eshte e mundur te gjejne nje muzivene pajtimi. Se keni per te qitur dore arabet, si politikisht dhe ekonomikisht. Pra, te merreni vesh me arabet qe ne Palestine po qe e mundur te ndahet ne mes te dy popujve, arabe e izraelite dhe te dy shtetet e vegjel te jene te garantuar nga anglo-amerikanet per cdo nevoje si ekonomikisht dhe politikisht. Kjo eshte e vetmja menyre qe mundet te realizoje kete gjendje te kritikeshme".

Kurse shefat arabe, vijon adjutanti- duket se e degjonin veten aq te forte saqe do t'ia hidhnin jashte Izraelin, po kjo ishte nje absurditet . Mbreti Zog ju tha pastaj: "Mire edhe une me zemer jam me ju. Por, kjo eshte nje rruge qe nuk del, ne asnje menyre. Sikurse edhe Rusia Sovjetike te jete me ju, nuk mund te nxirrni jashte Zhuifet, se prapa tyre sic ju shpjegova jane Shtetet e Bashkuara te Amerikes, Britania e Madhe dhe Franca. Ky mendim juaji eshte krejt i gabuar, se vetem do te merrni me qafe ato nje million arabe se Izraeli do t'i hedhe jashte dhe asgje tjeter. Nuk do te beni e do te humbisni te gjitha te drejtat, se nuk do ju lene te beni nje veprim te tille kunder tyre, se po ate dite qe ju te filloni nje veprim ato do ju dergojne UNE-n, per t'ju ndaluar. Dhe, ne rast se ju nuk do te pranoni udhezimet e UNE-s, ju bijne vete e ju shkaterrojne. Po gjeni menyre me urtesi me amerikanet edhe me anglezet, e rregullojini me te bute e urtesi. Vetem prej kesaj mund te fitoni".

Megjithe, keto bisedime qe vazhduan pothuaj prej me teper se 5 ore nuk u arrit asnje marreveshje. Duket se ju shkonte mendja se Mbreti flet vetem per deshirat e amerikaneve e anglezeve, e kjo ishte krejt e kundert. Mbreti po i keshillonte, si nje mik i vertete arab, "qe mos te futen ne nje hendek, qe nuk kane per te dale kurre, po te gjejne menyre me diplomaci e ne urtesi per te rregulluar ne dy shtetet Palestinen. Eshte i vetmi solucion qe ishte. Dhe, kete pune duhej ta kishin bere me kohe qysh kur filluan te sjellin Zhuifet ne kohe lufte. Atehere do te kishte qene me lehte, qe ta kishin ndare edhe keto t'i instalonin ne pjesen e tyre".

Mbreti Zog, po te njejtat ua thoshte edhe amerikaneve si dhe britanikeve. Me kembengulje atyre ju thoshte se jeni duke i nxjerre dore pergjithesisht arabet, por gjeni nje menyre rregullimi per kete gjendje qe po vjen perdite duke u keqesuar. Dhe, ju thoshte: "Mos te bini ne ate kohe qe te mirren masa me arme. Se, atehere do te jete shume e veshtire, se Arabet jane teper te zemeruar dhe kane te drejte mbi gjithe keto pa drejtesira qe ju behen e te tjera".

Ja si ndodhi Incidenti i kryqezorit britanik ne Shqiperi

Mbreti Zog ne arenen nderkombetare propozon ndarjen ne dy shtete te Izraelit me Palestinen

Takimi me te jatin e Julian Emeri, shefi i kabinetit te Churchill

Semundja e rende dhe e papritur e princeshes Ruhije

Me daten 22 Tetor 1947 Kryqezori Britanik "Saumarez dhe Destrojer Volage" lundroi permes kanalit te Korfuzit dhe u ndesh ne mina detare, qe e shkaterruan gati krejt. Dyzet e kater marinare britanike mbeten te vdekur ne kete ngjarje te shemtuar e tragjike, qe u quajt "Incidenti i Korfuzit". Nje jave me vone Enver Hoxha i dergoi Organizates se Kombeve te Bashkuara nje note ku shpallte se luftanijet Britanike kishin shkelur ujerat tokesore te Shqiperise, me qellim qe te shkaktonin trazira ne Shqiperi. Incidenti qe po flitet eshte incidenti me i rende ne historine mes te dy vendeve.

"Na vjen miku britanik Excellenca e tij Emri, ish Minister Britanik, qe ishte mik i Mbretit Zog e i Mbretereshes Geraldine. Ai rreth Luftes se Dyte Boterore Emri ishte Minister dhe nje mik i ngushte i Mbretit Zog. Ai fliste gjuhen shqipe. Natyrisht,-kujton adjutanti- Mbreti dhe Mbreteresha u bene pritjet me miqesore, e ishin mysafir te Mbretit Zog". Emri ishte Baba i Julien Emrit. Nderkohe, edhe per interesat e Mergates, Mbreti shikon dhe sugjeron madje dhe Emeri, qe Vendet arabe te bejne kujdes me kolonet hebrej. Papritmas princesha Ruhije eshte rende. "Madhnia Tij Mbreti Zog eshte shume i merzitur prej semundjes se Princeshes Ruhije. Ajo eshte e detyruar te shkonte ne Kajro per nje konsulte me te gjere ne Spitalin Francez. Por, princesha eshte teper rende e shpresat e nje sherimi jane krejtesisht te erreta", kujton adjutanti

Nje armiqesi e tejkaluar

Eshte e veshtire, qe te sjellesh ndermend sentimentet e Mbretit shqiptar, kur ka takuar per here te pare, pas lufte, Familjen Mbreterore italiane. Sepse, keta te fundit mbanin ne koken e tyre edhe kuroren e Skenderbeut, qe eshte dhuruar nga Parlamenti shqiptar. Institucion, qe u instalua, pas largimit te monarkeve shqiptare nga vendi. Eshte vete monarku italian, qe ka bere demarshet e para te pajtimit, ndersa Mbreti Zog ka bere kortezine e rastit. Nuk kishte si te ndodhte ndryshe me zhvillimet nderkombetare te asaj kohe. Te dy mbreterit ne eksil duket se kane pak mundesi, qe te kthehen ne Atdhe. Te vetmet gjera, qe i lidhin ne kete te tashme, jane te perbashketa: Eksili dhe e Ardhmja. Per Mbretin italian duket se mundesite e rikthimit jane me te pakta dhe se mosha nuk ia lejonte nje gje te tille. Ndersa, Ahmet Zogu eshte gjithsesi jo shume i ri, por me me shume shpresa per tu kthyer ne vend. Ka nje kapital njerezor me te madh, qe e mbeshtesin dhe qe ai harxon tani energjite e tij me te medha, ne menyre qe ata te sistemohen. E kesaj kohe eshte edhe fillimi i mendimit te organizimit te tyre. Te gjithe ata duken te njesuar, pervec ne nje fare mase ben perjashtim grupi, qe ka bashkepunuar me pushtuesin gjerman. Te gjithe e pranojne mbeshtetjen e Zogut dhe drejtimin e tij. Ky i fundit kerkon me insistim, qe ka ardhur koha ne te cilen Mergata duhet te kete nje destine tjeter. Eshte me mire, qe ata te jene ne Vendet Perendimore, te cilat e kane pikasur realisht se kush eshte rregjimi i vertete komunist ne Shqiperi.

Kjo energji e ben altruist Mbretin shqiptar, qe nga ana e tij, di te fale edhe Mbretin italian ne mergim. Me vdekjen e Viktore Emanuelit te III, pjesmarrja e Zogut te I-re ne funeral tregon se koha i sheron te gjitha. Madje, edhe merine ndermjet dy monarkeve ne Eksil. B.an

Vdekja e Viktore Emanuelit te III

Mbreti Zog: Si ndihmova ish kundershtaret Mustafa Kruja, Mehdi Frasherin dhe Hiqmet Delvina

Mbreti italian ne eksil, Viktore Emanueli III, qe ne kohen e tij 'mbante' edhe kuroren e Shqiperise vdes ne Egjipt. Ne kohet e fundit, ai ishte pajtuar me Mbretin shqiptar. Dhe madje i biri i tij Umberto bashke me te shoqen ka shkuar ne audience tek Zogu i I, me rastin e semundjes se princeshes Ruhije. E papritur ka qene per Familjen e Savojes, kur ne ceremonine mortore merr pjese edhe Lartmadheria me Mbretereshen Geraldine. "Gjithkujt e sidomos italianeve ju beri nje pershtypje aq te madhe prezenca madheshtore e Mbretit Zog, ne varrimin e nje mikut te pare dhe armikut te fundit", kujton adjutanti. Po pershtypja e Mbretit Zog duket se eshte tradicionale. Sipas zakoneve shqiptare, ai e fal ate qe pranoi te mbante, kur ishte gjalle edhe kuroren mbreterore shqiptare. Ne kete kohe ne Egjipt mberrijne njerez te tjere te mergates shqiptare. Mustafa Kruja, qe ishte kryeminister ne kohen e fashizmit, pas plot 25 vjetesh, vjen dhe e takon mbretin. Bashke me te edhe Hiqmet Delvina dhe Mehdi Frasheri. Mbreti merr te gjitha masat per qendrimin e tyre, madje edhe duke i ndihmuar direkt. Por, situata eshte e rende ne rajon. Mbreti shqiptar e shikon se e ardhmja e njerezve te tij nuk mund te jete me ne vendet arabe, ashtu si ka shpresuar. Gjendja e keqe e 500 emigranteve shqiptare ne Siri e ben Zogun qe te insistoje per shpejtimin e afrimit te Mergates ne vendet Perendimore. Ne kete kohe, ashtu si pritej, per familjen mbreterore ndodh nje fatkeqesi. Ruhija, nje nga princeshat, pas plot gjashte vjet semundje te pasherueshme, jep shpirt ne nje nga spitalet me moderne te Kairos

Aleksandri 28 dhjetor 1947

Madhnia Tij Viktor Emanueli III, Mbreti i Italise vdiq ne Aleksandri me daten 28 Dhjetor 1947. Ceremonia e varrimit ju be me daten 29 Dhjetor 1947 ne oren 3 pasdite. Ne ceremoni ishte lajmeruar edhe Lartmadheria Tij Mbreti Zog. Ai mori pjese ne ceremonine e varrimit dh ishte i shoqeruar prej Madhnise Saj Mbretereshes Geraldine, kolonel Husein Selmanit, Princ Omer Farukut, Ministrit Kemal Mesarea dhe Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit.

Pasi mori fund ceremonia, Madhnia e Tij Mbreti Umberto, Princi Ramonof, Mbretnesha Giovanna dhe Gjenerali Gracioni dhe nje elite e madhe e shoqeruan Mbretin Zog deri jashte tek automobili. Aty, vecanerisht Mbretit Umberto dhe Mbretnesha Giovanna, ju shtrengoi doren duke i ngushelluar per kete humbje te rende.

Gjithkujt, por sidomos italianeve ju beri nje pershtypje aq te madhe prezenca madheshtore e Mbretit Zog ne varrimin e mikut te pare dhe armikut te fundit. Po pershtypja e Mbretit Zog ishte tradicionale, ashtu sic ju ka hije zakoneve shqiptare. Gjithkushi e admiroi dhe pothuajse te gjithe e shoqeruan deri tek automobili, kujton adjutanti.

"Madhnia e Tij, Mbreti porsa mberriti ne shtepi e gjeti te motren Princesen Ruhije shume semure. Kjo kishte 6 vjet, qe vuante nga kjo semundje e pasherueshme. Saqe edhe Madhnia e Tij Mbreti Faruk me gjithe te motren erdhen. Bashke me ta ishin me teper se 12 doktore e profesore. I thirren duke i dhene gjak deri ne mengjes. Deri diku dhimbjet u qetesua provizorisht. Mbreti Faruk nuk do te harrohet kurre, sepse per te gjithe naten ka qendruar bashke me Mbretin Zog", vijon adjutanti.

Meqe, Princesha eshte shume rende, kujton per kete dite kolonel Hysein Selmani- konsultacioni i Profesoreve keshilluan Mbretin, qe tashme kishte pak shprese. Ata keshilluan qe ta dergojne ne spitalin francez ne Kairo. Mbasi, aty kishin ardhur disa vegla te reja, elektrike per kete semundje. Kishte mundesi qe t'i behej ndonje permiresim. Po nga ana tjeter, Mbretit doktoret ja thane haptas: "Se shpresa eshte 2-3 perqind. Kjo ishte vetem per te hequr merakun".

"Madhnia e Tij Mbreti Zog me gjithe Mbretereshen Geraldine e Princeshat, si edhe suiten, vendosen dhe me date 2 Kallnor 1948 u nisen per ne Kairo. Te gjithe ishin bashke me Princeshen e semunde Ruhije. Menjehere, te nesermen, shkuam me te gjithe profesoret ne Spitalin Francez. Aty ishin edhe specialistet franceze me makinat me moderne. Filluan te gjithe konsultacionet. U bene analiza e te tjera. Por gjendja vazhdonte te ishte mjaft rende".

Doktoret nuk mbeten aspak te kenaqur, megjithese i bene disa kura,-vijon adjutanti. Qellimi ishte vetem per ta qetesuar dhe jo tjeter. Aty, doktoret e keshilluan Mbretin qe ta shtrojne ne spital, sepse kishte te gjitha mjetet e nevojshme por shpresa e shpetimit pothuaj ishte e prere. Keshtu, Madhnite e Tyre, Mbreti dhe Mbretnesha shkuan ne nje shtepi, qe e kishin marre me qera. Aty mbeti e motra, Princesha Sanije.

"Ne cdo dite, gjendja vjen vetem duke u dobesuar edhe me teper. Mbreti Zog eshte shume i merzitur, sepse ishte njera nga motrat me te urta dhe kishte 6 vjet qe vuante nga kjo semundje", kujton adutanti.

Kairo 5 kallnur 1948

Mbreti ishte i lodhur, shkruan per kete dite adjutanti. "Shkoi per te pushuar pak, kur menjehere erdhi Madhnia e Tij Mbeti Faruk bashke me Doktor Reshatin. Pasi pyeti per shendetin e Princeshes, Mbreti shqiptar i tha se: Gjendja eshte mjaft e rende. Motren e shtrova ne spitalin francez, se keshtu me keshilluan profesoret. Atje paska disa vegela moderne, por kete e din me mire doktor Reshati". Pas ketij bisedimi, menjehere filluan bisedimet permbi ngjarjet e Palestines. Mbreti Faruk ishte teper i merzitur. Dukej se nuk e linin te qete. Gjithnje e nxisnin se do te ishte me mire te merrte masa lufte, se keshtu nuk shkonte. Myftiu i Jeruzalemit kishte ikur me 2000 vete e erdhi ne Kairo. Dhe, e gjithe kjo gjendje varej prej Mbretit Faruk. Arsyeja se ky ishte shteti me i madh dhe me i pasur. Mbi te gjitha, rendesia e situates ketu peshonte me shume.

Mbreti Zog gjithnje e kundershtonte per nje akt te tille. Lartmadheria e keshillonte per urtesi e per te biseduar me amerikanet dhe britaniket e francezet. "Per te gjetur nje muzivene te pershtatshem per te dy popujt. Dhe, e vetmja menyre ishte per te ndare ne dy shtete, Palestinen. Natyrisht, edhe juve (egjiptianeve) do t'ju kushtonte nje front i madh. Por, me teper anglo-amerikanet do te bejne pagesen me te madhe, se shkulja e familjeve kerkon nje shpenzim per instalim".

Mbreti Zog vazhdoi duke i thene: "Une ju dua si nje vella qe ju kam. Po ju them ate qe une parashoh. Ne rast se beni nje gabim per te marre masa ushtarake, kjo do te jete nje humbje. Do te mbetet e pa permiresuar per ju, si edhe ata nje million arabet do ju vijne ne vendet tuaja. Keshtu, Zhuifet menjehere do ta okupojne krejtesisht Palestinen. Sic, ua kam thene shpeshhere, se izraelitet kane Britanine e Madhe dhe Ameriken e Francen mbrapa. Ato, qysh se i kane instaluar aty, i kane siguruar me te gjitha si politikisht dhe financiarisht. Per me teper nuk lene qe t'i sulmoni aspak juve. Kete duhet ta merrni ne urtesi dhe me biseda me britaniket, por dhe me amerikanet e francezet. Formoni nje komision nga elemente mjaft inteligjente: si Xhemil Madam Begu dhe zgjidh nje nga Egjypti si Nehas Pashen; po ashtu nga Jordanija nje person te njohur; gjithashtu merr Chamunin ose Charren ne Liban. Pra beni nje komision qe jane edhe miq e te njohur mire prej tyre. Keta patjeter do te gjejne nje menyre rregullimi".

Po ashtu, ai e keshilloi mikpritesin e tij egjiptian se:"Vecanerisht, ne asnje menyre nuk duhet qe arabet palestinezet te lene vendin e te ikin ne vendet e ndryshme si ne Egjypt, Siri, Liban e Jordani. Nuk eshte mire, se vendi perfaqesohet prej njerezve e jo toka pa njerez. T'i keshilloni te rrijne urte e mos t'i japin asnje shkak grindjeje dhe te durojne. Prej ketyre, mos te shkaktohet asnje nderhyrje se Zhuifet mund t'ju japin shkak por arabet duhet qe te shohin punen e tyre".

Me keto fjale, ata hengren darke e kane qendruar deri ne oren 2 pas mesnate. Mbreti Faruk shkoi dhe monarku shqiptar e percolli deri tek automobili. Ai ishte vete i treti. Shkuan bashke me Doktor Reshatin, Qerim Sabitin. Pak caste me vone, kujton adjutanti, Mbreti pyeti pak Princeshem Sanije ne Spital per Ruhijen. Princesha iu pergjigj se "flen pak por nuk eshte mire". Pastaj mbreti shkoi e fjeti. Ai i tha kolonel Husein Selmanit: "Per cdo gje me lajmeroni, e ti flej ketu ne sallon".

Kairo 8 kallndor 1948

Sot me daten 8 janar 1948 Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina me gjithe familje zbriten ne Aleksandri. "Menjehere na lajmeruan, shkruhet ne kujtime- dhe kolonel Husein Selmani ju tha qe te zene vend ne Aleksandri". Ai vete mori persiper qe do telefononte porsa te dilte Mbreti ne sallon. Ata e pyeten per shendetin e Princeshes dhe koloneli ju tha shkurt se nuk ishte mire.

Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina, qe benin pjese ne Keshillin Mbretnor lajmeruan menjehere Ministrin e P. Jashtme dhe te Mbrendshme Egjyptiane, qe do te qendrojne ne Aleksandri. "Ne kete menyre menjehere urdheruan autoritetet e Aleksandrise", vijon adjutanti.

Kur Mbreti Zog doli ne sallon, kolonel Husein Selmani i parashtroi se Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina erdhen ne Aleksandri me gjithe familje.

"Ju thashe qe te qendroni atje, i tha ai mbretit- e njekohesisht lajmeroni Ministrin e Jashtem dhe Ministrin e Brendshem Egjyptian. Kjo, ne menyre, qe te jene te lire per te qendruar ne Aleksandri".

"Shume mire,- tha Mbreti- qe paskan ardhur". Pastaj vijoi duke keshilluar adjutantin: "Sa te kthehem ne Aleksandri do t'i therras e kam per te biseduar mbi shume probleme me ta. Mos te merziten, jepu te falat".

Kairo 9 janar 1948

Me daten 9 Kallnur 1948 erdhen nga Italia ne Kairo Mustafa Kruja, Omer Beshiri, Ago Agaji, shkruhet ne kujtime. Ata menjehere i telefonuan kolonel Husein Selmanit, mbi arritjen dhe se ndodheshin ne Hotel "Hilio-Polise". Kolonel Selmani, prape lajmeroi Ministrin e Jashtem dhe ate te Brendshmin Egjyptian edhe per keta. Duhej bere kjo, ne menyre qe ata te lejoheshin per te qendruar ne Kairo. Pastaj menjehere hyri tek Madheria e Tij Mbreti Zog. I parashtroi ardhjen e tyre dhe masat e marra. Madhnia e Tij Mbreti e urdheroi:" Neser ne oren 10, para drekes te vinin ne audience: Mustafa Kruja, profesor Omer Beshiri dhe Inxh.Aga Agaj".

Menjehere te nesermen ne oren 10 erdhen ne audience.

"Madhnia e Tij Mbreti Zog I i priti shume mire te ardhurit, sidomos Mustafa Krujen. Kete personalisht kishte nje kohe prej 25 vjeteve qe nuk e kishte pare. Po ashtu edhe tjetrin Profesor Beshirin dhe po ashtu edhe Inxh.Ago Agajn. Nuk i ndaloi shume paskesaj, se kishte per te shkuar ne spital, per te pare te motren. Qe vazhdonte te ishte teper rende. Ju tha qe te vijne te nesermen per dreke dhe me urdheroi per te thirrur Mbretneshen dhe Princin Trashegimtar Leken. Kur i pane, atyre u jane mbushur syte me lot e nga mallengjimi dhe as qe munden me fole", shkruan adjutanti.

Ne Egjypt filluan greva. Me teper ka probleme ne Universitare per cdo dite. Kjo ishte pergatitur nga agjentet e huaj e sidomos te Rusise Sovjetike qe qarkullonin haptazi gjithkund. Ata kishin fut hunden ne te gjithe dikasteret, ne polici, ne dogana, e pothuajse shume edhe nder oficeret. "Situata vjen duke u keqesuar, sa me teper e nuk eshte aspak e lehte qe te sigurohet qetesia. Cdo kabinet qe vjen nuk ka mundesi te stabilizoje qetesine e vendit. Si Kairo, por me teper Aleksandria dhe Ismailija jane te mbushur me te huaj, saqe nuk njihen se qysh tendenca zhvillojne. Por, me teper jane agjente sovjetike", shkruhet ne kujtime.

Kairo 15 kallnor 1948

Komiteti i emigracionit ne Siri dergoi nje raport urgjent mbi gjendjen kritike te emigrates shqiptare ne vend. Ja si shkruhej aty: "Tani ne Siri kane ardhur me teper se 2000 refugjate palestineze. As atyre nuk dine se qysh t'ju bejne, dhe 500 vetet tane jane ne nje situate mjaft te veshtire. Kryetari Republikes Excellenca e tij Kueatly, perpiqet por nuk kane buxhet per asgje. Merrni masat e shpejta".

Madhnia e Tij Mbreti Zog urdheroi kolonel Husein Selmanin, per te thirrur menjehere Excellencen e tij Peterson. Qe mundesisht te paraqitej tek Mbreti ne Kairo, se Petersoni, per fat ndodhej ne Athine. Ai brenda dites erdhi me aeroplan dhe u paraqit tek Mbreti Zog. Natyrisht Mbreti i kerkoi te falur dhe e falenderoi qe menjehere u paraqit.

Pasi u pershendeten, shkruhet ne kujtime Mbreti Zog thirri kolonel Husein Selmanin dhe e urdheroi te kendonin raportin e komitetit qe vinte nga Sirija. Aty Peterson u prek shume dhe u kthye nga Mbreti Zog e tha: "Madhni, leri sa u perket shqiptareve. Keta menjehere i rregullojme. Por, pse u be ky gabim i madh prej arabeve. A nuk kane menduar pak se ku jane e ku vene me nje rruge qe ka per t'i germosur shume keq?! Ashtu, sic thuhet, me teper se 100.000 Palestiniane arabe jane larguar nga vendi i tyre. Por kjo shkon ne favor te Zhifeve. A nuk kane menduar pak,- tha Petersoni. Madhni me te vertete me lejoni t'ju them se jeni shume largpames. Keni bere shume mire qe ndaluat emigraten, qe mos te transferoheshin ne vendet arabe. Sot do te ishte nje katastrofe e madhe".

Petersoni tha pas kesaj:" Neser do te shkoj vete ne Siri. Do te iki vetem per rregullimin e emigrates shqiptare, derisa t'i transformojme ne vendet, qe do te caktohen. Pas kesaj, nje pjese mund t'i dergojme shpejt ne Australi. Kemi marre pergjigje mbi pranimin e nje pjese dhe tha se mos keni asnje merak per shqiptaret. Ata i rregullon tani organizata", tha ai.

Para se te nisej Petersoni, Mbreti Zog I i kerkoi: "Nuk ka asnje mundesi qe t'u ndihmohet edhe ketyre refugjateve palestineze. Ata kane mbetur rrugeve me gjithe familjet".

"Jo,- i tha Petersoni,- kjo eshte nje tjeter pune. Nuk hyjne ne fondet e emigracionit. Keto jane pune inatesh dhe ata duhet t'i administrojne ata, qe i kane keshilluar per te ndjekur kete rruge. Ne asnje menyre organizata jone nuk mundet. Kete mund ta beje vetem Lidhja e Kombeve, kur mund te gjendet ndonje ujdi ne mes arabeve dhe Izraelit. Vetem keshtu mund te merren masa". Me keto fjale e shoqeroi kolonel Husein Selmani deri ne Aeroport te Kairos. Zyrtari i larte i emigracionit u nis per Damask te Sirise. I telefonova Salih Muftise, qe me gjithe Komitetin ta presin ne aeroport te Damaskut Syrie, kujton adjutanti.

Por sa kishte qene nis Petersoni erdhi Mbreti Faruk. Ishte shume i merzitur dhe hyri ne sallonin privat te Mbretit. Atje biseduan shume, por vetem ata te dy Mbreterit. Vetem degjuam fjalet kur i tha Mbreti Zog Mbretit Faruk, qe i ishte lutur Drejtorit te Emigracionit, qe po te kete mundesi te ndihmohen edhe emigrantet palestiniane. Ata kane mbetur me gra e femije rrugeve dhe jane mos me keq. "M'u pergjigj qe jo,- i tha Mbretit Faruk, -organizata jone nuk mund te perzihet ne ate, pervec UN-as e kjo me tha eshte shume e veshtire". Dhe, ishte shume i prekur, sipas adjutantit, sepse u mor nje mase e tille, me u mendu mire.

Vdekja e princeses Ruhije me 31 janar 1948

ne spitalin francez ne Kairo

Me daten 31 Janar 1948, ne oren 6.40 pas dite Princesa Ruhije dha shpirt ne Spitalin Francez ne Kairo. Ishte dita e xhuma. Kur vdiq prezent ishte Mbreti Zog, Mbreti Faruk, Mbreteresha Geraldine, Princ Omer Faruku dhe Princeshat. Bashke me keta ishin edhe shume miq te tjere. Dhe, kuptohet se e gjithe suita e pallatit shqiptar aty. Si u bene te gjitha formalitetet fetare, trupi u vendos ne arkivol. Pastaj me ceremoni te madhe u dergua ne shtepine ku banonte Mbreti Zog. Dhe, per te gjithe ate nate, me qindra vete dhe po ashtu gjithe trupi diplomatik dhe elita egjyptiane burra e gra, ishin grumbulluar ne sallonet derisa u be mengjezi. Ne ate kohe, te gjithe u shperndane per nje ore per t'u veshur me xhaketa tai.

"Menjehere erdhen nga Aleksandria Madhnia e Tij Mbreti Umberto dhe Mbretnesha Giovanna, Princi Ramonof, dhe e gjithe kolonia shqiptare ne Aleksandri, shkruhet ne kujtime. Ne oren 11.00 filloi ceremonia afer Gropit Sulejmane Pashe. Para Xhamise ishte vendosur cadra e zakonshme. Nje skuadran kavalerie e shoqeronte karrocen dhe bashe me ta edhe nje batalion ushtare. Ndersa kapanoni mbante prezencen e Mbretit Zog, Mbretit Faruk, Mbretit Umberto, Princit Trashegimtar Mehmet Aliut dhe gjithe princat egjyptiane, Qeveria, Trupi Diplomatik. Pothuaj ishin me shume se 5000 vete ne Funeralin, ku u varros ne Teqen Mangalli".

Pasi u mbarua ceremonia e varrimit, te gjithe deshen t'i jepnin doren Mbretit Zog. Por, ai ju tha se me zakonet shqiptare dora jepet tek shtepia. "Dhe, sonte do te jepet nje pershpirtje ne Xhami dhe do te hame nje darke ne Hotel Shpette", u tha ai te pranishmeve. Keshtu e shoqeruan Mbretin te gjithe deri tek shtepia. Aty nje pjese qendruan ne sallone, nje pjese ne Bahce dhe me vone te gjithe shkuan ne Xhami. Si ata qe ishin Mohamedane e te tjereve u tha ne ora 9.00 te mbremjes te shkonin ne Hotel Shepet. Aty ishin rezervuar sallone per 260 vete me te gjitha gjerat.

"Nuk mund te lihet pa u shenuar bujaria teper burrnore e miqesore e Madhnis Tij Mbretit Faruk, qe vepra e Tij, ne kete rast mbetet gjithmone e gjalle ne zemrat e gjithe shqiptareve. Ai, shkruan adjutanti i mbretit- beri me teper se duhej bere, si ne cadren, por dhe ne ceremonine ushtarake e te tjera".

Mbreti Zog per 10 dite me rradhe priti vizita ne Kairo. Atij i vinin nga te gjitha anet, telegrame, letra me mijera. Prej ketyre, ato qe ishin te nevojshme, menjehere u falenderuan. Dhe, sa per te tjeret, pergjigja u be me vone kur u kthyem ne Aleksandri, sepse atje kishim te gjitha arshivat.

Ajo qe ishte interesante ne kete kohe kishte te bente me faktin qe: Pergjigjet e notave qe ju ishin derguar Shteteve persa i perkiste emigracionit Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances, Australise, Kanadase te gjitha na ishin pergjigjur. Ne edhe i patem njoftuar komisariatit P.ne Gjeneve, qe ishin pranuar. Madhnia e Tij Mbreti Zog, me gjithe Mbretereshen e Princeshat, si dhe Suiten me daten 12 shkurt 1948 u kthyen ne Aleksandri. Aty edhe nje here u dha nje pritje per kolonine shqiptare, e greke per ngushellime. "Me vone Mbreti u qetesua, shkruan adjutanti- por asnjehere nuk ishte i qete se sa mbarohej nje gje dilte nje tjeter, gjithmone me telashe".

Aleksandri 18 shkurt 1948

Madhnia e Tij Mbreti Zog mblodhi Keshillin Mbretnor, nen kryesine e vet, ku mirrnin pjese: Mehdi Frasheri, Hiqmet Delvina, Musa Juka, Husein Selmani, Kemal Mesareja, Sotir Martini, Abdyl Sula. Mbreti i vuri ne dijeni qe programi i parapare mbi instalimin e emigracionit ne Shtetet Arabe u pezullua. "Kjo, jo prej Shteteve Arabe, por prej meje, u shpjegoi ai: Sic po e shihni se gjendja ne mes Zhuifeve dhe Arabeve Palestineze eshte teper kritike. Po ikin me mijera arabe e dalin ne ato vende si ne Siri, Jordani, Egjypt, Liban dhe kane mbetur mos me keq".

Pastaj e urdheroi kolonel Husein Selmanin per te lexuar raportet e fundit, qe dergoheshin nga Komiteti yne prej Damasku ne Siri. Ata kerkojne nje ore e me pare per te marre masa per t'i larguar prej kendej. Sipas kesaj, thirra Drejtorin e Iros, Excellencen e tij Peterson. Ai menjehere u nis per Damask dhe me siguroi se persa ju perket shqiptareve, do te mirren te gjitha masat me ushqime, banim, mjekime dhe deridiku me veshmbathje.

"Mos keni as me te voglin merak, me siguroi ai.

Vecanerisht, kemi marre te gjitha pergjigjet e notave, qe ju paten drejtuar Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances dhe Kanadase e Australise, e lexuan te gjithe pergjigjet. Ato jane krejtesisht ne favor dhe jane urdheruar organizatat per te marre masat e shpejta".

Pasi u lexuan keto gjera persa i perkiste emigracionit, Mbreti ju vuri ne dijeni mbi delegacionet greke. "Shpeshhere kane ardhur te bisedojne, ka thene Mbreti- por pa ndonje rezultat. Ata, si gjithmone dhe prej meje kane marre pergjigje te njejta, si ketu po ashtu edhe ne Londer rreth Luftes Dyte Boterore. Dhe, ua kam thene ne forme te prere, qe pa hequr dore nga kerkesat ne token shqiptare, asnje marreveshje me ne nuk keni. Eshte e kote qe te bisedojme dhe si miq kur te deshironi hajdeni. Por, jo per bisedime te tilla".

Pastaj Mbreti ju foli mbi situaten shume te nderlikuar: "Une, si mik i arabeve, i kam keshilluar. I kam mbledhur me duzina heresh ketu, duke ju bere te ditur se izraelitet, qe i shpetuan nga shpata e Hitlerit, nuk lejojne me shpaten tuaj kundrejt tyre. Natyrisht, i kam keshilluar qe te zgjedhin kater persona te njohur mire dhe miq te Anglo-Amerikaneve. Ata, sipas meje, duhet te ishin nje Egjyptian, nje Syrian, nje nga Jordania, dhe nje Libanez qe te mirren vesh ne urtesi per rregullimin e dy kombeve. Kjo do te behej duke i ndare ne dy shtete ne kontrollin e Anglo-Amerikaneve e Francezeve si ekonomikisht dhe politikisht, sepse perndryshe keto e kishin te humbur kryekeput luften".

"Po te njejtat propozime, u tha mbreti- e bile edhe me rende ua kam propozuar edhe Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe, ashtu si Frances. Pra, qe te shpejtojne ne ndalimin e ngjarjeve te Arabeve e Zhuifeve. Me kete menyre keni humbur pothuaj 100 milion arabe, saqe agjentet turbullues qarkullojne gjithkund, ne vendet arabe, e sidomos ne Egjypt. Ata i kane futur hundet gjithkund dhe kane arritur deri ne dezerte te paguajne te holla dhe duke dhene instruksione. Ata jane te veshur me rrobe arabe galabina, e te tjera. Por, nuk degjojne e na vjen keq po qysh me ba", u sqaroi ai bashkebiseduesve te tij.

Me keto bisedime, per heren e pare, u shperndane. Edhe Mbreti ishte pak i lodhur nga vdekja e princeshes e shkoi per te pushuar.

*Prishja e Shqiperise me Jugosllavine

*Mbreti Zog: Enver Hoxha nuk eshte armiku im

*Mbreti:Po u sulmua Shqiperia nga Greqia, une do te luftoj me 20.000 veta per atdheun

*Formimi i Komitetit "Shqiperia e lire"

*Edhe njehere per problemin arab

Marredhenia teper miqesore ne mes Jugosllavise dhe Shqiperise nuk mund te shkonte me tej. Shkak per kete ishte se historikisht vendet e kane pasur te veshtire bashkejetesen miqesore me njera-tjetren. Dhe, keshtu nuk mund te ndodhte ndryshe edhe ne vitin 1948 "Urrejtja kunder Jugosllavise ka filluar brenda nje dite. Komunistet shqiptare kane grisur duke i hedhur poshte gjithandej fotografite e Titos. Ata menjehere i nxorren brenda 24 oreve te gjitha oficeret, tekniket e cdo lloj organizatoresh jugosllave dhe shoqerite tregtare dhe industriale shqiptaro-jugosllave", shkruan adjutanti. Midis te dy vendeve madje edhe u prene relatat diplomatike. Ne kete kohe te veshtire per Shqiperine, Greqia i shpalos hapur interesat e saj. Zogu i I, qe ka edhe pervojen e sjelljes greke gjate pushtimit fashist nuk mund te harroje kollaj. Mbreti u thote perfaqesuesve greke: "Enver Hoxha nuk eshte armiku im se eshte shqiptar. Nuk eshte grek. Une ne mbrojtjen e Shqiperise me gjithe fuqite e mia jam i bashkuar me ato qe mbrojne Shqiperine". Madje ai shkon edhe me tej, kur thote se po u sulmua Shqiperia, ai do te luftoje vete i 20.000 me burra. Eshte koha, kur formohet Komiteti "Shqiperia e Lire" dhe shtrohet edhe njehere per zgjidhje problemi i madh arab. Gati ka ndodhur ashtu si ka paralajmeruar Mbreti shqiptar. Por, per kete eshte vone. Izraeli, qe ne lindjen e tij, ka treguar se eshte me shume se nje fuqi e zakonshme ne kete rajon.

Pse nuk vepron ndaj komunisteve

Zogu i I eshte me vizionar se greket, te pakten, nga kujtimet qe vijne nepermjet adjutantit te tij. Greket e lusin, nepermjet dergatave te tyre te pafundme, qe ai te nderhyje, krahas tyre kunder komunisteve. Edhe shkaku, qe i kane gjetur, eshte i justifikuar: Komunistet te kane perzene nga Froni, i kujtojne ata. Ne kete djallezi greke, Mbreti shqiptar eshte i qarte. Komunistet jane shqiptare dhe detyrimisht jane me te mire se greket. Kjo i alarmon greket dhe Zogu ne te gjithe median greke tregohet si i lidhur me komunistet. Por, monarku shqiptar i ka kaluar vete ne kurriz veshtiresite, keshtu qe eshte shume i qete me akuzat e reja.

Nje takim, qe edhe ne kujtimet tona mbetet sekret, eshte ne kete kohe i funksionarit ushtarak francez ne Tirane. Ky takim e ben Mbretin me largpames. Ai i drejtohet menjehere ne informacion te gjere te gjithe publikut shqiptar. Duke i shprehur besimin dhe duke i kerkuar forcimin e tij. Kjo i terbon fqinjet e Shqiperise, qe per here te pare, shikojne nje "Aleance" panshqiptare. Mbreti Zog, qe e njeh me mire se kushdo psikologjine e bashkeatdhetareve te tij, eshte i qarte. Nuk mund te kete prosperitet te Shqiperise, nese ka probleme me kufijte. E nese pretendimet e grekeve per 'Vorio-Epirin' do te vazhdojne, ai u kujton grekeve, se kunder pervec komunistit Enver Hoxha do te kene edhe fuqine e tij. Eshte kjo koha, kur ndoshta edhe komunistet jane te qete me mbretin. Nje vezhgim i kujdesshem shikon nje veprim tjeter me te matur te mbretit. Kur komunistet lindore e kane uzurpuar Egjiptin, atij i duhet te kujdeset si bari per Mergaten shqiptare. Nga larg, ai u jep nje sinjal komunisteve, qe nuk i nget, sepse edhe ata duhet ta lene te qete. Nje mase, qe e trajtuar si te duash, ka si vleresim nje gje te vetme: Lidhjen per Shqiperine dhe shqiptaret. B.an

Propoganda komuniste ne vendet arabe

Mbreti Zog tregon se pse nuk deshi qe te permbysen komunistet

Nje takim i befte me Atasheun ushtarak francez ne Tirane e ben mbretin qe t'i drejtohet menjehere shqiptareve me nje deklarate. Ai eshte kunder hedhjes poshte te qeverise se Tiranes, sepse kjo do te shkaktoje nje ngacmim ne kufijte jugore te saj. Megjithese sekret, Mbreti, duket se nga takimi me zyrtarin francez ka nxjerre mesimet e tij. Te cilat kane te bejne me mosmarrjen e asnje veprimi, qe mund t'i jape dore te lire interesave greke ne Jug te Shqiperise. Athina zyrtare zemerohet dhe ca me keq klanet e saj te shtypit. Kjo nuk e shqeteson Mbretin, qe i duhet te kushtohet Mergates shqiptare, ne kushtet e reja qe krijohen. Mbreti ka folur per t'i zhvendosur ne SHBA dhe ne Evrope njerezit e tij dhe eshte duke e parapare shume mire situaten e Egjiptit. Per Mbretin ditet ne Egjipt jane te numeruara. Eshte kjo arsyeja e fundit, qe ai vendos qe te shikoje mrekullite fareonike. Nderkohe komunistet ne Egjipt jane kudo. Zyrtaret vendas hapin syte me sasine e informacionit, qe zoteron mbreti shqiptar: "Ka me teper se 300 agjente te stervitur mire per ato qellime qe u jane ngarkuar, e keto me kohe kane mberritur te fusin njerezit e tyre ne te gjithe administraten egjyptiane", u thote ai

Penetrimi komunist ne Egjypt

Mbreti Zog ishte informuar ne saktesi mbi levizjet e agjenteve sovjetike ne te gjitha vendet me me rendesi te Egjyptit, shkruhet ne kujtime. Nje shembull: Ne Ambasaden Sovjetike, ate polake, hungareze, bullgare qe keto jane te gjithe nen programin sionist, te gjitha dirigjohen me nje program sovjetik. Ka me teper se 300 agjente te stervitur mire per ato qellime qe u jane ngarkuar. Keta me kohe kane mberritur te fusin gjurmet ne te gjithe administraten egjyptiane.

Kete gje, Mbreti Zog ja kishte thene shume here Mbretit Faruk. Bile, kjo ka qene dhe kembengulja per mos t'i dhene shkak nje lufte me Zhuifet ne Palestine. Sepse, i gjithe ekipi egjyptian ishte i helmatosur nga propaganda qe gjithkund zhvillonin agjentet sovjetike. Ne muajin Maj 1948 u zbulua haptas propaganda komuniste me nje menyre gjoja kunder kapitalizmit e kunder monarkise e te tjera. Ata kane mundur te stabilizojne njerezit e tyre gjithkundi, shkruhet ne kujtime: ne porte, ne shkolla te larta universitare, ne ushtri, ne polici dhe ne te gjitha fabrikat. Ne cdo dikaster, ata kane elementet e tyre. Shetitja e ketyre agjenteve, cilesohet ne kujtime- eshte me pasaporte diplomatike. Neper dezerte nuk kane nje pengese e sidomos ne Aleksandri dhe Tanta, e Port Sait. "Ata jane te vendosur rrenjesisht dhe mos harroni,- i keshilloi Mbreti Zog,Mbretin Faruk dhe zyrtaret e tjere, qe ishin me te-me sa me ekziston mua, prej informatoreve te mij brenda e jashte Egjyptit dhe sic ua kam spjeguar shume here, tani po jua them edhe juve. Ishin Mbreti Faruk dhe ne prezencen e tij ishte edhe Presidenti Sirian Excellenca e tij Kueatly, Myfti efendiu i Jeruzalemit Hysein Efendis, Xhemil Madam Beut. Sot ka arritur mese 60 perqind populli Felahe Egjyptian, qe eshte i helmatosur ne favor te komunizmit.

Po ju jap disa shembulla te vegjel, vijoi monarku:

1-Ketu ne Aleksandri eshte nje qender nen sherbimin e "Alexis Dehtiareff" me nje bashkepunetor te tij "Cheborine". Keta kane mundur te vijne ne vend dhe te helmatosin ne idera sioniste pjesen nder 'autoritete, shkolla, fabrika, polici, oficere'. Ne cdo dikaster kane agjentet e tyre. Mos harroni se vetem ne Aleksandri jane me teper 200.000 te huaj prej cdo nacionaliteti. Dhe, ketu mund te thuhet se jane 6000 agjente, qe zhvillojne propaganden komuniste nen sovjetet, te cilet qarkullojne lirisht neper dezerte e gjithkundi. Ata shperndajne dhe te holla dhe propaganda ne oficere eshte krejt kunder Monarkise.

2-Ne Port Said eshte nje shef dhe agjent sovjetik 'Hammed Terra' dhe 'Masri Effendi, T.Kravtchenko'. Ky eshte nje i rrafinuar me kohe ketu dhe shume i rrezikshem. Ata kane mberritur qe nje mbremje te vijne ne qarkullim brenda celulave te vendosura dhe te therrasin ne vend te Monarkise "Rrofte Rusia Sovjetike, Rrofte Republika Demokratike Sioniste". Ata kane treguar fotografite e Stalinit e te Molotovit dhe po agjentet e tyre te blere te vendit i shperndajne shpesh ne dezerte. Dhe, atje ku vdes nje Felah ose Bedevi, ata i dergojne 100 lira nga ana e Rusise. Por edhe te semureve i ndihmojne dhe po ashtu edhe te vobektit.

3-Ne kete raport, qe eshte me teper se i vertete, eshte dhe Ambasadori Egjyptian ne Kremlin "Mohamed Kammel El Bindarip Pasha".

Me gjithe kete eshte edhe 'Dr.Ahmed Kemal Bej', i cili eshte nenpunes i Ministrise Tregtise Egjyptiane dhe kryetar i Delegacionit egjyptian ne Moske. Keta me nje shumice personeli bejne dhe lehtesojne propaganden sovjetike. Ata 'lene edhe vajzen e Ambasadorit Nadia Bindari Pasha'. Ju e dini, qe kjo me eshte acik sic e kemi kuptuar edhe ju vete. Nga ana e tyre, njerezit e Ambasades te Kremlinit cdo agjent sovjetik qe shkon per t'u bere vizite e merr vizen ne pasaporten diplomatike pa as me te voglin hetim. Ata i japin vizen per ne Egjypt. Sepse keta jane te lidhur me oficeret sovjetike, qe jane agjente te persosur. Dhe 'chef i Intelegjent Servisit' dirizhon jo vetem misionin e tij ne Ambasaden Sovjetike, por dhe ate te Polonise, Cekosllovakise, Hungarise, Bullgarise dhe te Jugosllavise. Eshte "Alexis Dehtiareff" me shokun e tij "Cheborine". Keta jane njerezit qe me teper po qendrojne ne Aleksandri.

Po te deshironi, vijoi mbreti- ju dergoj nje kopje te ketij raporti se ka detale shume me teper se sa kemi biseduar dhe ne hollesi. Pra, kjo eshte nje mekat per informacionin tuaj. Vetem se ky raport nuk duhet qe te mirret vesh, se jo per mua, por per juve eshte mire, sepse nje dite do ju gjejne ne gjume. Te gjitha pergatitjet jane bere dhe duhet te jeni te sigurte se 60 perqind te popullates egjyptiane jane te drejtuar ne kete rruge. Jane nje pjese e madhe e oficereve te rinj dhe shume studente universitare. Pra, jane shume gjera, por do te kuptoni me mire kur do ju dergoje nje kopje te raportit", e perfundoi mbreti fjalen e tij.

Madhnia e Tij Mbreti Faruk dhe Shyqri Kueatly, Myftiu i Jeruzalemit si edhe Xhemil Madam Beu u preken aq rende dhe u tronditen aq shume sa Mbreti Faruk ju kthye Mbretit Zog duke i thene:

"Jo vetem se ju faleminderit, por ju ka vella te madh. Edhe une deri diku kam qene ne dijeni por jo kaq. Kam per te marre masat, por gradualisht dhe pa bere buje".

Mbreti Zog i tha: "Nuk duhet te bini ne sy aq teper. Ketu gjendja ka arritur saqe jane te kompromentuar te gjithe. Ju thashe se presin diten programore, por duhet te keni nje kujdes te madh ne oficeret. Ketu duhen te mirren masa te shpejta e disiplinore. Pastrojeni mire ushtrine, sepse nje dite ju zene ne lak. Duhet te veni nje qeveri te forte, e me plot influence, qe te mundi pak a shume te veje nje rryme qetesie, dhe gradualisht te beje pastrimin e dikastereve. Kjo qeveri duhet qe te kete relata te mira edhe me Ameriken se ato kane nje informacion mjaft te forte dhe nuk ju intereson komunizmi ne Majen-Urjente. Duhet te keni kujdesjen me te madhe ne oficeret. Keta jane mjaft te nderlikuar dhe kane idera te kunderta. Ne Qeveri vini Nehas Pashen me Eakfin, por ne eshte se e pranon. Sot nuk eshte e lehte per te marre nje pergjegjesi ne kete lemsh qe eshte krijuar. Sikur mos te ishte bere lufta e Palestines, nuk kishte per te gjetur kaq shesh te lire ky mikrob. I thirrni Nehas Pashen dhe ngarkoni te gjithe Qeverine duke i dhene te gjitha kompetencat per stabilizimin e qetesise. Deri diku e mos humbi kohe, se koha nuk ju prêt. Mund t'ju ngjasi dite ne dite ndonje kryengritje. E siguroni mire Garden, qe ta keni besnike deri diku edhe policine. Po ashtu edhe ushtrine ne Aleksandri dhe ne Kairo. Edhe keta, po te keni mundesi t'i pastroni nga mikrobet".

Aleksandri 24 Nandor 1949

Madhnia Tij Mbreti Zog mblodhi Keshillin Mbretnor Shqiptar nen Kryesine e vet dhe ju spjegoi permbi sa u perkiste gjendjes sone ne Egjypt, shkruan adjutanti. Ai sjell ketu fjalen e plote te Lartmadherise perpara tyre:

"Per t'u sherbyer interesave te Shqiperise, tani ketu nuk shoh te jete ne favorin tone sepse cdo dite vjen duke u keqesuar. Nuk ekziston me ajo Lige Arabe, qe mendonim. Ajo, qe nje dite do te na jepte gjithe perkrahjen moralisht, politikisht dhe materialisht per t'i sherbyer vendit tone. Kjo sot me ketu nuk ka as me te voglen shprese, se sic po e shihni ketu jo larg, por do te bijne ne duart e Rusise Sovjetike".

Pastaj ai vijoi:" Ne, me e mira eshte qe te largohemi prej kendej dhe te gjejme vendin e pershtatshem. Aty ku mund t'i sherbejme interesave sa me mire te Atdheut. Per sa u perket shpenzimeve, ato pothuaj jane po te njejtat. Une kam biseduar shpeshhere me Ambasadoret Anglo-Saksone dhe te Frances. Edhe ata me keshillojne se nuk eshte aspak ne interesin tone me ketu. Por, do te largohemi o ne Europe ose ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Mund te vije nje dite qe edhe nuk mundemi me dale".

Pas kesaj ai u mor me bisedime, me njerezit e komitetit.

"Persa i perket emigracionit, nje pjese nga Siria u derguan ne Kanada dhe Australi prej Organizates se 'IROS',-u tha Mbreti Zog- se kisha nje bisedim te gjate me Excellencen e tij Peterson. Bile beri mire qe t'i beni nje vizite ne Hotel 'Bourivage', duke falenderuar se ai na ka bere shume pune te medhaja, persa i perket emigracionit. E sonte per darke kam Ambasadorin e Shteteve te Bashkuara te Amerikes Gafarin, si edhe Prestonin. Po ashtu kam edhe nje mik te Ambasadorit po nuk e njoh. Kam shume bisedime me ta. Sic e dini, ketu tani prej nje muaji kam si mik kolonel Sterlingun bashke me Zonjen e vet. Me tha Mbreti Faruk: Ky eshte nje Inteligjent Service i klasit te pare britanik dhe eshte i padeshirueshem qe ta mbanim ne shtepi se ky eshte nje gjarper per Arabet. Ne duam ta nxjerrim jashte Egjyptit. Por une iu drejtova u tha mbreti: Miku im, une gjithmone pune kam me Amerikanet dhe britaniket e francezet. Ata jane aleate te Shqiperise. Me ata punoj per vendin tim e jo per juve. Perkundrazi per ju eshte ne interesin tuaj qe jo t'i deboni, por te lidheni ngushte me anglo-saksonet e francezet, se aty ka per te qene dobia juaj e jo sovjetet. Bile shpeshhere kur vjen rasti ju sherbej edhe juve me anen e tyre. Sa i perket kolonel Sterlingut, e kam mik. Dhe, jo ketu po edhe ne Shqiperi, eshte e vertete se eshte nje personalitet i rende dhe i cmueshem. Natyrisht per vendin dhe per miqte e tij. Ky kesaj jave do te shkoje ne Tanger Maroke, per disa kohe, por kurdo qe ai deshiron te vije ketu ne shtepine time, per kete ju siguroj une qe nuk ju vjen asgje e lige. Por e di se nuk ka per te ardhur shpejt".

Ne darke Mbreti kishte te ftuar te rralle.

Ambasadori i Shteteve te Bashkuara te Amerikes Gafari se bashku me Prestonin dhe Excellencen e tij Gjeneral Prefino Helmin dhe me gjithe zonjat e tyre erdhen ne oren 8 te mbremjes. I priti Madhnia e Saj Mbreteresha Geraldine dhe Mbreti Zog, se zonjat e tyre vinin shume here. Pasi mbaruan buken dolen ne sallon. Kur po pinin kafe Mbreti Zog i tha Ambasadorit Gafarit: "Cfare pune beni ju amerikanet. Ju kisha treguar me kohe se po e humbni Mojen-Orjentin, e sidomos 100 milion arabet. Por, kur te humbni Egjyptin pothuaj keni humbur te gjithe Arabistanin. A jeni ne dijeni se qysh po zhvillohet ketu situata? Ajo po precipiton me nje shpejtesi te madhe dhe une keto fjale qe po ua them juve, ua kam thene edhe arabeve. A jeni ne dijeni mire mbi qendrat e agjenteve ruse dhe permbi sa ato po veprojne? Ai i dini se ata kane formuar celulat e formuara gjithkund neper dikastere arabe, e bile edhe ne ushtri, polici, ne gjithe administraten e ne profesoret e universitaret?! Tani i kane futur rrenjet aq thelle sa lufta e Palestines qe nje shesh i lire per sovjetet prej propagandes se tyre. Sot eshte teper vone per te marre masat pengese per pakesimin e ketij mikrobi, qe i ka futur rrenjet deri ne Felaht e Bedevite e Dezertes. Ata kane nje sasi te madhe arabesh intelektuale prej cdo dikasteri. Ata i kane grumbulluar ne organizaten qe po zhvillojne propaganden komuniste. Pjesa me e madhe e oficereve eshte shume e demoralizuar dhe e gjithe kjo propagande behet kunder anglo-saksoneve e ne favorin sovjetik, si edhe kunder Monarkise Egjyptiane. Kjo, ne rast se Excellenca juaj nuk e keni vene hollesisht ne dijeni e Departamentin e Shtetit, eshte nje neglizhence e madhe se koha nuk prêt".

Ambasadori Gafari u prek nga sa i spjegoi Mbreti Zog e sidomos Gjenerali Helmi. Ambasadori ju pergjigj Mbretit me keto fjale:

"Madhni, une zakonisht pothuaj tri here ne jave jam tek Mbreti Faruk dhe bile shpeshhere shkoj heret e marrim mengjesin se bashku. Ai ka mjaft konfidence me mua. Por, asnje te dhjeten e kesaj situate nuk ma ka treguar. Gjithsesi, kjo qe me tregoni Madhnia Juaj nuk me habit. Edhe ne informacionin tone, po kjo gjendje rezulton mjaft e koklavitur. Kuptohet se jo kaq e qarte sa u bisedua sonte ne prezencen e dy miqve te Madhnis Suaj dhe timen. Sa i perket Departamentit Shtetit, une natyrisht e kam vene ne dijeni mbi sa me perket. Kuptohet qe ajo eshte ne dijeni se ka edhe informata me te imta. Me thoni se jemi duke e humbur 100 milion arabe, dhe gjithe vendet e Majen-Orjentit. Ajo i perket Departamentit te Shtetit. Dhe sic e keni studjuar ju, kjo i pershtatet krejtesisht te vertetes. Mbasi Madhnia Juaj do te shkoni ne Shtetet e Bashkuara ne Eashington, natyrisht ju keni pune te tjera per te biseduar: "Persa i perket vendit tuaj, mos mungoni per t'i spjeguar te verteten. Sot eshte krijuar nje situate ketu ne Egjypt dhe duket se ka edhe nje interes nga ana e Madhnise Suaj".

Mbreti Zog ju tha:" Mbi sa kemi biseduar eshte nje permbledhje e vogel. Por, po qe se deshironi, neser ju dergoj nje kopje te raportit me te gjitha detajet. Ky raport te studjohet nga te gjithe elementi juaj i informacionit, se ky lidhet me Europen dhe me Nojen-Orjent. Por eshte vetem penetrimi komunist ne Egjypt aty ku Ambasadori u kenaq dhe ky eshte nje nder i madh per mua, po ashtu edhe per dy miqte e tjere".

Pasi biseduan mbi te gjitha koha u be mjaft vone. Po vinte ora 2 pas mesnate, dhe zyrtaret e larte moren leje e shkuan ne Hotel Bouri-Vage, ku te nesermen para dreke do vinin para se te shkonin per Kairo.

Egypt 1 Kallnur 1950

Madhnia e Tij Mbreti bashke me Mbretereshen edhe me Princeshat e suiten me date 1 Kallnor 1950 shkuan per te vizituar vendet e Fareoneve si "Luksor dhe Asuan". Natyrisht, Qeveria Egjyptiane i kishte vene ne dispozicion Toufik Dos Pashen si dhe Mahmut Beun. "Kishim edhe Dr.Omar Shaukine. Si, ne Luksor por edhe ne Asuane kemi qendruar afer nje muaj. Ishte nje kohe shume e mire dhe e paster", shkruan adjutanti.

Me date 6 Kallnur 1950, ne Aduane, na vjen Atasheu ushtarak francez nga Tirana. Ky ishte i emeruar si Atashe Ushtarak i Frances prane Qeverise Komuniste Shqiptare ne Tirane. Ai po bente edhe detyren e Ministrit, pershkruan adjutanti. "Porsa ka hyre ne Hotelin Asuane menjehere ka kerkuar te marre kontakt me kolonel Husein Selmanin, qe ishte Kryeadjutant i Mbretit Zog dhe Shefi i Shtepise Mbretnore, shkruhet ne kujtime. I thone kolonel Selmanit se nje kolonel francez deshiron t'ju shohe se ka nje pune teper urgjente"

Per kete moment adjutanti kujton se: "Mire, i thashe kapiten Zenel Shehit,- fute ne sallon poshte. Tani po vij edhe une".

Menjehere, shkova ne sallon, vijon adjutanti dhe aty e gjeta bashke me kapiten Zenel Shehin. "Si u pershendetem e ftova se cfare deshironte te pinte". Zyrtari francez kerkoi thjesht nje kafe. Posa porositem kafet, ai me tha, kujton adjutanti:

" Une jam Atasheu militar i Frances ne Tirane kolonel G. Une vij direkt nga Tirana. Isha ne Aleksandri dhe pa u ndaluar erdha ketu. Kam nje porosi teper urgjente dhe sekret vetem per t'ja parashtruar Madhnis Tij Mbretit Zog personalisht. Do te jete e mundur te kthehem prape".

"Po, mire, -i thashe - rrini pak ketu". Une shkova menjehere lart tek Mbreti Zog dhe ja parashtrova tekstualisht. Mbreti me urdheroi ta ngjisja menjehere lart tek ai vete.

Shkova poshte dhe e shoqerova ne sallonin privat ku ishte Mbreti. Si u prezantua une dola por me pare i thashe Mbretit:"Po ju le vetem".

"Mire,- tha Mbreti- se po qe nevoja ju therras. Vetem na dergoni kamarierin, qe te na sjelle kafe".

Une dola ne sallonin tjeter, shkruan adjutanti- dhe ata kane biseduar vetem per vetem afer 3 ore. Saqe, kur erdhi koha e drekes, Mbreti e ndaloi per dreke te hanin bashke.

Kur mbaroi dreka, Mbreti Zog m'u drejtua, shkruan Selmani:"Kolonel, miku yt kolonel G. ka per te qendruar per kater dite ketu. Ai eshte mysafiri im e ta shetisni gjithkund".

Francezi, menjehere dha nje shifer ne legaten e tij franceze ne Tirane, qe keshtu cdo dite bisedonte me Mbretin, mbi misionin qe i ishte besuar. Mbas 4 diteve, ku per cdo dite kishte bisedime te gjata me Madhnine e Tij Mbretin, edhe diten e fundit ai, e ka mbajtur 3 ore ne bisedime. Pasi mbaruan, ai u nis direkt per Tirane dhe mbeti teper i kenaqur. Mbreti, kur i shtrengoi doren, i tha: "Jam dakord, e mos keni asnje merak dhe ju kolonel kurdo qe te shihni nevoje direkte te vini ne shtepine time ne Aleksandri".

Kolonel Selmani e dergoi ne aeroport dhe u pershendeten e u nisen per ne Tirane. Bisedimi mbetet i pashenuar.

Pasi u nis koloneli francez, Atasheu ushtarak ne Tirane, Madhnia e Tij Mbreti Zog me thirri dhe me urdheroi per t'u nisur menjehere ne Athine te Greqise, Itali e ne France. Nuk po shenohen bisedimet, sepse jane...

***

Madheria e Tij Mbreti Zog, pas kesaj, leshoi nje mesazh ku ja drejton mbare kombit shqiptar dhe emigracionit ne te cilen shenonte:

"Jam i mejtimit, se nje levizje sado e vogel qe te jete, po t'i jape forme kryengritjes ne Shqiperi, sot nuk do te sjelli asnje dobi, pervec rreziqe ne damin e integritetit toksor te Shtetit. Cdo kryengritje parakohesh, eshte ne dem te Shqiperise. Nuk duhet te harrojme kurre se Greqia ka pretendime toksore permbi "Epirin Shqiptar" ne te cilin banon nje minoritet prej 27 mije greke.

Greqia po deshronte qe te 100-mije Orthodoks Shqiptar te 'Vorio-Epirit' t'i konsideronte si greke. Ajo do te perfitonte para kausit, qe do shkaktonte nje kryengritje ne Shqiperi dhe do nderhynte me te shpejte, qe te bashkonte regjionin "Epirit" dhe qe per te cilin s'ka pushue te pretendoje gjith kohen e Luftes se Dyte Boterore".

Me poshte Mbreti Zog beri te njohur se: Une kurre nuk do te pranoj qe te behet ndonje levizje kundrejt regjimit komunist te sotem te Shqiperise sepse, derisa nuk eshte dhene nje sigurim per kufijte shqiptare prej 3 Fuqive te Medhaja te Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe dhe Frances, cdo gje me e vogel nuk duhet te behet ne kundershtim te regjimit te sotshem".

Ky qe mesazhi i Mbretit Zog, drejtuar popullit te tij.

Shtypi grek, kete deklarate e mori si fyese. Kjo nuk ishte ndonje gje e re per greket, por ajo qe ishte bere e zakonshme ne trurin e tyre ishte se pa mase kishin derguar me bisedime delegacione me pretendime te kota. Gje, qe sa i kishte dale krejt yndyra.

Kur kolonel Husein Selmani, arriti ne aeroportin e Athines, aty e priti Spiro Milo. Menjehere i tha se ishte i tronditur nga nje deklarate qe ka leshuar Madhnia Tij Mbreti Zog kunder Greqise. 'Greket jane te pesmatuar se tepermi. Kete gjendje e tregojne fletoret greke. Kjo deklarate nuk i le shteg me nje miqesie dhe shtypi i jep nje forme shume keq kunder Mbretit Zog dhe e bashkon me Enver Hoxhen', i tha ai.

Kolonel Husein Selmani, ju pergjigj Spiro Milios me buzeqeshje:

"Jo miku im. Ne nuk na behet aspak vone, persa shkruan shtypi grek. Por, Qeveria Greke e din fare mire se deklarata e Mbretit Zog nuk ka asgje kunder grekeve. Persa u perket interesave te Shqiperise, se sic e dini Mbreti Zog perkundrazi gjithmone ka deshiruar e deshiron nje miqesi te sinqerte. Jo sic pretendojne me polemika shtypi, sepse greket nje here e gjithmone duhet te hekin dore nga pretendimet absurde te tyre. 'Vorio-Epiri' eshte shqiptar. Kurren e kurres nuk do ta gezojne greket, se aty derdhet i gjithe gjaku i dy milione shqiptareve. Greket nese duan miqesi me Shqiperine lipset te hiqen menjehere keto shkendia".

"Por, ju po flisni sic flet Enver Hoxha?- tha zoti Spiro Milo."

"Natyrisht,- i tha kolonel Selmani, se Enver Hoxha eshte shqiptar e do te mbroje interesat e Shqiperise. Si Enver Hoxha dhe kushdo tjeter duhet te beje keshtu. Ne qofte se kjo eshte e rrenjosur ne zemren e cdo shqiptari. Ju e dini mire, qe shqiptaret kurre nuk i jane shtruar as Fuqive te Medhaja kunder interesave te tyre".

Me poshte adjutanti vazhdon:Mbasi bisedova ne Athine, me ata qe isha urdheruar, per tri dite me rradhe, u nisa per Rome dhe Trieste. Per nje jave mbarova misionin qe me ishte ngarkuar. U nisa per ne Paris. Aty qendrova 15 dite, sepse kisha shume vende per te vizituar. Pastaj shkova ne Munchen Gjermani dhe ne Viene Austri. E, pas nje muaji, si u kryen te gjitha udhezimet u ktheva ne Aleksandri Egjypt.

Nuk shenohet misioni i kryer, meqe mbetet gjithnje ne temen "sekrete te pa shenuara".

Aleksandri 22 shkurt 1950

Kur u ktheva ne Egjypt, Madhnia e Tij Mbreti Faruk ja kishte ngarkuar Qeverine ta formonte Nehas Pasha. Ai e kishte formuar me persona te zgjedhur prej Vakfit. Kjo ishte partia me e madhe dhe me e forta ne Egjypt. Por, akoma nuk dukej te ishte marre asnje mase mbi sigurimin e vendit, qofte nga grevat e shkollave, qofte nga agjentet turbullues. Duket se ende ata ishin ne perpilimin e programit. Keta ishin patriote te vertete pa asnje leje dhe oksidental. Portofolin e ministrise se brendshem ja kishin dhene Fuad Serachedinit: nje dore mjaft e forte dhe personi me besnik i Nehas Pashes. Ky ishte Sekretar i Vakfit.

Per kete dite adjutanti ka shkruar: Madhnia Tij Mbreti Zog me pare se te nisej per ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes i beri nje vizite Rektorit El-Az-hare. U prit prej Shehit El-Az-har, me gjithe ekipin e Az-Harit. Per kete kohe, me nje entuziazem te jashtezakonshem, fjalimi i Sheh Az-harit ishte ne kete sens:

"Lart Madheri, Shqiperia ka pasur Medresen e Larte Islamike ne Tirane. Ky institut Fetar ishte nga me te mirat Medrese ne gjithe Europen. Gjithashtu ka derguar studente ne Universitetin Al-Al-Hare dhe po ashtu edhe ne Pakistan dhe ne Lahor.

Lidhjet vellazerore ne mes popullit shqiptar dhe te popujve Musliman qendrojne te shkelqyera ne historine e Orientit. Prej shqiptaresh kane ardhur me shume se 27 Satrazema dhe shume Ministra si dhe komandante, Vali e Shejhul Islame, qe I kane sherbyer fese islame dhe atdheut te perbashket ne kohen e osmanllinjve ne Istanbul".

Te gjitha fletoret "El-Az-Har" botuan fjalimin e Shehit Az-Harit dhe fotografine e Mbretit Zog I ne kongresin e Lushnjes, me date 22.01.1920. "Duke hequr e duke patur prane kryetarin e komitetit musliman shqiptar Haxhi Vehbi Dibren dhe Hoxha Kadrin Efendine, etj...", shkruan adjutanti

Madhnia Tij Mbreti Zog si vizitoi Universitetin dhe Muzeun Islamik e gjithe klasat e studenteve u kthye ne sallon te Rektorit El-Az-Hare. Ishte i shoqeruar prej te gjithe profesoreve dhe nga Shehi, kryetar i El-Az-Ahrit. Aty kishin bere nje pritje shume madheshtore dhe para se te mirrnin sharupim, ju bene nje diskurse shume historike e prekes duke i dhene cmimin e merituar te institutit te larte Al-Az-Har. Duke falenderuar per te gjitha, fjalimi i Mbretit u duartrokit dhe beri pershtypjen me te madhe ne gjithe Az-Harin.

Me keto bisedime mori fund ceremonia ne El-Az-Hare. Mbreti mori leje prej Shehut me dale. Ne ate kohe u ngriten me se 500 vete Shehi. Te gjithe profesoret islamike e universitare e shoqeruan deri sa hipi ne automobil dhe pastaj ai i pershendeti dhe u nisem.

Aleksandri 2 mars 1950

Ne kete date, ne oren 7 te mbremjes, erdhen Mbreti Faruk bashke me Princin Aga Khanin dhe filluan ne bisedime mjaft kritike te Egjyptit. Kur erdhi koha e drekes shkuan ne sallen e bukes, vijon ne kujtime adjutanti. Si mbaruan buken, prape erdhen ne sallon ku aty moren kafe. Mbreti Faruk i tronditur thellesisht nga gjendja e keqe i tha Mbretit Zog keshtu. Adjutanti i ka shkruar tekstualisht keto fjale:

"Mos harroni, vellai im, -i tha Mbreti Faruk,- se une kurre nuk do te pranoja as Ambasaden Sovjetike as Legatat komuniste satelite ruse ketu ne Egjypt. E kam ditur me kohe, se nje dite keto do te luajne nje rol ne interesat e tyre. I cili nuk pajtohet me doktrinen Mohamedane. Por, kembengulja britanike dhe amerikane me detyruan qe t'i pranoj qysh ne vitin 1945. Ata ma vune kondite si Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara te Amerikes, me pranu Ambasaden Sovjetike se eshte aleate. Natyrisht kur u pranua kjo atehere ishin edhe kelyshet e saj: Polonia, Cekosllovakia, Hungaria, Bullgaria, Jugosllavia, Rumania. Keto natyrisht kane punuar e po punojne. Tani situata u zmadhua dhe nga fatkeqesia e Palestines. Dua t'ju them se dhe ketu faji eshte i anglo-saksoneve".

Mbreti Faruk ishte shume i merzitur. Vertete ishte shume patriot dhe guximtar, por ai e donte fort popullin Egjyptian. Saqe, nuk i jepte zemra te merrte masa te rrepta dhe i vinte teper keq. Mbreti Zog po e shikonte, dhe i tha:

"Une kurrkund nuk ju kuptova se ku deshet me dale me keto fjale. Populli don bari te mire, qe te dije t'i stervise dhe me ju dhene reformat qe u pajtohen ne jetesen morale dhe materiale. Keshtu ecen jo ne Egjypt, por as ne France, qe sot eshte libertaja shembull ne gjithe boten. Merr masa mos e ler te vije koha kur do te kapin per fyti?!

Mbreti Faruk u kthye dhe i tha Mbretit Zog I:

"Po me thate qe te jepja Qeverine ta formoje Nehas Pasha me Vakdistat, ja dhashe me te gjitha kompetencat. Cfare beri e cfare eshte duke bere deri me sot? S'ka bere asgje. Asqe ka per te bere. Gjendja vjen perdite duke u keqesuar, ne cdo gje e ne cdo vend. Keta asnje mase nuk kane marre".

Mbreti Zog I iu pergjigj:" Une ju kam thene me kohe juve. Shikoni ushtrine, rregulloni nje Garde te forte me oficere besnike?! Po ashtu ushtrine ne Kairo, si edhe kete te Aleksandrise rregullojeni mire. Vizitoje vete dhe mos ja ler Hajdar Pashes. Keto te dy divizione, plotesoi me oficere besnike, ose ne qofte se nuk mund t'i beni shperndai dhe materialin siguroje ne Garde. Dhe, Garden ta kesh besnike, se ajo luan rolin?! Pajise me armet me moderne qe keni ju ketu?!

Sa i perket Qeverise, ate pergjegjesi lija Nehas Pashes me shoket e vet. Ata jane nacionalista e patriote, se po nuk munden keta per te bere gje tjeter, kush aspak nuk ka per te mundur te veje nje qetesi. Ja do ta veje Nehasi me shoket e vet ose askush tjeter. Sot Vakfi eshte Egjypti. Ajo eshte fuqia me e madhe me e organizuara e me e forta, qe nuk mund ta prishe gje vetem se ushtria. E mos harroni se jeni ju vete komandanti supreme i saj e jo Qeveria. Pra, juve ju perket te merrni masa dhe te siguroni ushtrine, se po qe se rregullohet ushtria, ajo do te marre iniciativen e nje revolucioni. Dhe, s'ka cfare ben as Nehasi e as ti. Keshtu gjendja ka mbaruar"i tha mbreti.

Greket:Mbreti shqiptar ndihmon komunistet

Gjenerali Zerva takon ne Egjipt Lartmadherine

Mbreti Zog nuk pranon oferten greke, kunder Enver Hoxhes:Komunistet jane shqiptare, u thote ai

Greket i tregojne te verteten e marredhenieve te Greqise dhe Shqiperise, ne ditet e pushtimit fashist

Beselidhja e shqiptareve te Mergates dhe njerezit qe e firmosen

Abaz KUPI, XHAFER DEVA, ERNEST KOLIQI ISHIN NJEREZIT KRYESORE TE MARGATES

Greket jane te alarmuar me prishjen e marredhenieve me mbretin shqiptar Zog i I. Nje delegacion i larte, i drejtuar nga ana e Gjeneralit Zerva, shkon per te rregulluar marredheniet. "Menjehere Gjeneral Zerva, i paraqiti nje leter te Mareshallit Papagos, ku kerkonte te falur e mos t'i vinte re shtypit. Ata jane te lire te flasin, i thote ai", kujton adjutanti. Qeveria Helene gjithmone deshiron miqesi, i thone greket dhe qellimi i kesaj letre, si dhe bisedimet e delegateve ishte dhe kerkonin se Greket deshironin qe te bente nje operacion te forte, qe kete rradhe t'i zhduke krejtesisht cerdhet komuniste. Shkurt, ata i luten mbretit qe t'i ndihmoje kunder komunisteve "qe edhe shqiptaret te marrin pjese ne bashkepunim me ushtrine greke si vellezer e miq". Mbreti e mohon sepse per te shqiptaret jane me te vlefshem se greket. Qofshin edhe komuniste. Nderkohe greket ne takim me mbretin tregojne dhe te verteten e 7 prillit dhe marredheniet e tyre me Shqiperine. Nderkohe, Mergata zhvendoset pjese-pjese ne "Boten e Lire". Abaz Kupi, Ernest Koliqi, Xhaver Deva nenshkruajne nje memorandum mirekuptimi me mbretin

Grekët torturojnë Shqiptarët, ministria e Bashës qesh

Mustafaj: Vepra e Kadaresë pas "90, mediokre

Pavarësia shpallet në 17 shkurt, festa 1 milion euro

Himariotët:Duam autonomi për pronat