Si u rrëzua monumenti i diktatorit komunist në 20 shkurt 1991 në Tiranë

13/10/2008   Plani i rrëzimit të monumentit dhe protagonistët e asaj dite. Kjo ditë të shpallet: “ Dita e Rrëzimit të Simboleve Komuniste”. Të dekorohen protagonistët kryesorë nga Presidenti i Republikës. Të pasqyrohet kjo ngjarje në librat e historisë së shkollave si dhe në pavionin e demokracisë pranë Muzeut Historik Kombëtar. Të realizohet një dokumentar me metrazh të gjatë për këtë ngjarje kaq të shënuar të popullit shqiptar. Fort i Nderuari dhe i Respektuari Ati i Shenjtë! I nderuari shkëlqesia e tij Jose Manuel Barroso! Të nderuar Zonja dhe Zotërinj! Me anë të kësaj deklarate dhe kërkese, ne, pjesëmarrësit në ngjarjen e mësipërme, po bëjmë një përmbledhje të ngjarjeve dhe momenteve më të rëndësishme të 20 shkurtit 1991 si dhe kontributeve të protagonistëve kryesorë që ndihmuan në rrëzimin e monumentit të diktatorit komunist. Për arësye të integritetit tonë fizik dhe atij të familjeve tona; të presionit dhe dhunës fizike dhe psikologjike të ish sigurimit të shtetit komunist; të arrestimeve të shumta etj., që u bënë ndaj protestuesve dhe arësyeve të tjera madhore, ne gjatë gjithë këtyre viteve, nuk jemi prononcuar për këtë ngjarje kaq të rëndësishme të demokracisë. Rrëzimi i monumentit të diktatorit komunist ishte momenti më kulmor historik i shekullit të kaluar për popullin shqiptar. Një shprehje e famëshme italiane thotë: “ Un popolo, che non ricorda il suo passato, è destinato di morire” (Një popull, që nuk kujton të kaluarën e tij, është i destinuar të shuhet). Prandaj, për ne është një detyrim moral e shpirtëror, që ta pasqyrojmë më së miri këtë ngjarje në mënyrë që edhe brezat e ardhshëm të njohin të vërtetën e asaj dite, që ndau dy sisteme, përmbysjen e diktaturës komuniste, vendosjen e demokracisë dhe të fesë në Shqipëri. Ai monument gjigant prej bronxi që qëndronte qysh prej 16 muajsh në qendër të Tiranës, simbolizonte diktaturën, krimet e komunizmit si edhe izolimin e Shqipërisë nga bota perëndimore. Shqipëria konsiderohesh si vendi me diktaturën komuniste më të egër në Europë sepse atje shkeleshin rëndë dhe haptazi të drejtat e njeriut. Populli shqiptar u indinjua edhe më tepër kur në vitin 1967 ky regjim komunist me militantët e tij iu sul shkatërrimit të të gjithë objekteve fetare të Shqipërisë. Atëherë shumë kisha dhe xhamia u prishën apo u kthyen në magazina dhe në objekte lojrash sportive. Shumë klerikë të respektuar u pushkatuan apo u burgosën pa asnjë shkak. Shqipëria u rrethua me tela me gjemba prej qindra kilometrash. Populli shqiptar kërkonte me çdo kusht vendosjen e pluralizmit demokratik, zbatimin e Konventës Ndërkombëtare mbi të Drejtat e Njeriut, rivendosjen e besimeve fetare si dhe të rindërtoheshin objektet fetare. Gjithashtu ai kërkonte lëvizjen e lirë dhe marrëdhënie sa më të zgjeruara me vendet perëndimore të Komunitetit Europian etj. Sistemi komunist i vendeve të Europës lindore dhe i Shqipërisë, në fund të viteve 80 po tronditej në themel. Urrejtja e popullit shqiptar ndaj regjimit komunist kishte arritur kulmin. Populli shqiptar ka respekt mjaft të madh për Shenjtërinë e Tij Papa Gjon Pali i II i cili dha një kontribut të jashtëzakonshëm në vendosjen e demokracisë në Shqipëri dhe në vendet ish komuniste të Lindjes. Stacionet e radiove si Zëri i Amerikës, BBC-i, të Vatikanit dhe Radiotelevizioni Italian dhanë një ndihmesë të jashtëzakonshme duke nxitur dhe pasqyruar me vërtetësi lëvizjet demokratike të popullit tonë kundër regjimit komunist. Këto ishin urat që lidhnin fshehurazi popullin shqiptar me Perëndimin. Urrejtja e popullit tonë ndaj regjimit komunist ishte shumë e madhe sidomos tek shtresa e ish të persekutuarve politikë. Për momentin ideali i tyre ishte rrëzimi sa më parë i monumentit të diktatorit komunist. Dhjetor 1990. Krijimi i Partisë Demokratike. Me krijimin e Partisë Demokratike filloi epoka e pluralizmit në Shqipëri. Mbas krijimit të kësaj partie filluan të krijoheshin dhe parti të tjera pluraliste si Partia Republikane, Partia Ekologjike, Partia Agrare, etj. Pothuajse të gjithë shtresat e vuajtura si dhe ato të të persekutuarve politikë u afruan dhe u bënë anëtarë të Partisë Demokratike dhe Republikane. Influenca e këtyre partive në popull u rrit ndjeshëm. Populli Shqiptar i bashkuar rreth këtyre partive të djathta filloi të kërkojë ndryshime rrënjësore demokratike. Janar 1991. Krijimi i Sindikatave të Pavarura. Duke filluar nga dhjetë ditshi i parë i Janarit, minatorët e Valiasit ndërprenë punën për afro tetë ditë dhe u futën në grevë urie me argument plotësimin e disa kërkesave ekonomike që ishin si vijon: 1) Përmirësim i kushteve të punës. 2) Ulje e viteve të punës për daljen në pension të parakohshëm nga 12 vjet në 10 vjet pune në galeritë e minierave. 3) Rritje të pagës mujore në 200%. 4) Rritje të masës së pensionit. Gjatë grevës u krijua Sindikata e lirë dhe e pavarur e minatorëve me kryetar Z. Fiqiri Xibri (Elektriçist) dhe Sekretar të saj Z. Ilir Myftari. Më 15 Shkurt 1991 kjo sindikatë u legalizua me vendim Nr. 15/1 Prot. të Ministrisë së Drejtësisë. Greva e Minatorëve përfundoi me sukses sepse ata fituan 60% shtesë page, ulje të viteve të punës në minierë nga 12 në 10 vjet etj. Duhet të theksojmë se me grevën e 3500 minatorëve të Valiasit u solidarizuan dhe minatorët e Myshqetasë, Priskës, Krrabës, Manzës, Gërdec etj. Fitorja e kësaj greve, tronditi shumë regjimin komunist. Nga fundi i Janarit filluan të krijohen komisionet për krijimin e sindikatave të tjera të pavarura. U krijua gjithashtu komisioni nismëtar për krijimin e Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë. Në të bënte pjesë Z. Fiqiri Xibri, Gëzim Shima, Eqerem Kavaja, Ardian Këlliçi, Haki Hoxha, Hiqmet Melasi, Ferdinand Temali, Gëzim Kalaja, Sami Karriqi, Luftim Ahmetaj, Vangjel Kozma, Gani Lami, Ilir Myftari, Ibrahim Kërçiku, etj. Shkurt 1991. Qyteti i Studentëve. Në gjithë fakultetet e Universitetit të Tiranës dhe të Kamzës filluan të bojkotohen mësimet nga studentët, të cilët ishin shtresa më përparimtare dhe demokrate e shoqërisë. Ata, çdo ditë filluan të mblidheshin në Qytetin Studenti në mitingje fillimisht sporadike pastaj të mirë organizuara dhe të përkrahura edhe nga qytetarët e Tiranës. Azem Hajdari, heroi i demokracisë qysh në atë kohë jep mendimin në një miting për heqjen e emrit të Enver Hoxhës nga Universiteti i Tiranës dhe të monumentit të tij nga qendra e Tiranës dhe për këtë duhesh të futeshin në grevë të urisë një grup i madh studentësh. U vendos që greva e urisë e studentëve të bëhej më datën 18 shkurt në ambientet e Kinoteatrit Studenti. Një delegacion i përbërë nga zotërinjtë Sali Berisha, Azem Hajdari, Preç Zogaj dhe Eduart Selami nisen për të takuar Z. Ramiz Alia, ish President i Republikës për t’i parashtruar kërkesën e studentëve për heqjen e emrit të Enver Hoxhës nga Universiteti i Tiranës. Demokracia nuk mund të bashkëjetonte me emrin e Universitetit Shtetëror të Tiranës dhe me monumentin e Enver Hoxhës në qendër të kryeqytetit. Po kjo kërkesë u refuzua. Studentët filluan të braktisin në masë orët e leksioneve të përkrahur edhe nga profesorë dhe pedagogë të tyre të cilët flisnin edhe në tribunën e përkohshme tek Qyteti Studentik. Zoti Blendi Gonxhe, një nga drejtuesit kryesorë të lëvizjes studentore elektrizonte dhe frymëzonte protestuesit duke perifrazuar poezinë e Shefqet Peçit për Enver Hoxhën. E Premte 17 Shkurt 1991. Ish të burgosurit dhe ish të përndjekurit politik të lagjes më kryesore të Tiranës, ku përfshihesh Rruga e Kavajës, Shyqyri Bërxolli (Tregu i Çamëve), Hajdar Hidi, Reshit Çollaku, Myslym Shyri etj. (tani njësia Nr. 10), mbas themelimit të Partisë Demokratike në dhjetor 1990, u organizuan në një shoqatë me kryetar Z. Saimir Maloku (ish i burgosur politik), sekretare Znj. Flutra Hasko (i ati i pushkatuar dhe më vonë u bë kryetare i Lidhjes së Gruas Demokratike të Shqipërisë) dhe nënkryetare Znj. Sanije Vojka ( i shoqi i saj, Gëzim Vojka ish i burgosur politik). Kjo lagje ndodhesh fare pranë monumentit të diktatorit komunist. Bashkëpunimi i kësaj shoqate me Partinë Demokratike, dega e Tiranës, ishte i madh sepse tre shokët e ngushtë të Saimirit si Z. Maksim Konomi, Sotir Qiriako dhe Perikli Dhales, dy të parët ishin ndër themeluesit dhe anëtarët e Këshillit Kombëtar të Partisë Demokratike. Rreth orës 20 të kësaj dite Z. Saimir Maloku, shkoi dhe takoi tek shtëpia e tij Zotin Sali Berisha duke i thënë atij se shtresa e ish të përndjekurve politik dhe populli i shumëvuajtur i Tiranës, presin ditën më të afërt për të rrëzuar monumentin e diktatorit komunist. Zoti Berisha u gëzua pa masë dhe u shpreh se populli çfarë nuk bën me këtë vrull të madh që ka marrë lëvizja demokratike. E shtunë 18 shkurt 1991. Qyteti Studenti. 723 studentë dhe pedagogë u regjistruan si vullnetarë për të hyrë në grevën e urisë të studentëve. Komisioni drejtues i grevës në mesditë i dërgoi një kërkesë ultimative 24 orëshe ish Ministrit të Arësimit Skënder Gjinushi. Për të penguar zhvillimin e kësaj greve të studentëve Z. Ramiz Alia, aso kohe ish President i Republikës thërret në një tryezë të përbashkët përfaqësitë e të gjitha partive politike duke përfshirë edhe ato të rejat si Partia Demokratike, Republikane, Ekologjike dhe Agrare. Gjithashtu në këtë tryezë bënin pjesë dhe përfaqësuesit e organizatave të Rinisë, Gruas, Frontit Demokratik si dhe ato të Bashkimeve Profesionale edhe Sindikata e Pavarur e Minatorëve. Z. Ramiz Alia kërkoi të dilej me një deklaratë të përbashkët në formë thirrjeje drejtuar popullit për paqe dhe qetësi sociale. Vetëm Z. Fiqiri Xibri si përfaqësues i Sindikatës së Pavarur të Minatorëve nuk pranoi për ta firmosur. Të gjithë përfaqësuesit e tjerë në takim e firmosën këtë deklaratë. Më pas, Radiotelevizioni Shqiptar e transmetoi në emisionin e lajmeve këtë deklaratë duke çensuruar kundërshtimin që i bënë kësaj deklarate përfaqësuesit e Sindikatës së Pavarur të Minatorëve. Rreth orës 16:00 para Kinoteatrit Studenti u mblodhën studentët që do të futeshin në grevë urie. Studenti Shinjazi Rama del para tyre duke ju thënë studentëve grevistë që të përkulemi para flamurit tonë kombëtar dhe të betohemi që do të japim dhe jetën deri në plotësimin e kërkesave tona duke qëndruar në ambientet tepër të ngushta të kinoteatrit. Dhe ashtu u bë. Afro 900 studentë grevistë u ngujuan në këto ambiente. Komisioni organizator i grevës nuk lejoi të hynin në ambjentet e grevës operatorët me kamerat e Televizionit Shqiptar si dhe asnjë qytetar që nuk ishte student ose pedagog i Universitetit të Tiranës. Në ambientet e Qytetit Studenti u mblodhën me mijëra e mijëra qytetarë dhe familjarë të studentëve grevistë. Ato të gjithë bërtisnin me parrullat patriotike: “Ejani mblidhuni këtu këtu, bashkë me ne; Poshtë burokratët etj.,” në mbështetje të grevës së urisë të studentëve. Vetëm operatori televiziv i Partisë Demokratike Z. Agim Buxheli lejohesh të filmonte studentët grevistë. E diel 19 shkurt 1991. Përfaqësuesit e shumë sindikatave të pavarura të krijuara para disa javësh (afro 15 veta) u mblodhën rreth orës 9:30 tek parku i lodrave pranë Rrugës së Elbasanit. Aty u vendos që të mbështetesh pa rezerva greva e urisë së studentëve. Për këtë qëllim ata dolën me një thirrje të përgjithshme që ju drejtohesh punonjësve të ndërmarrjeve të gjithë Tiranës që ditën e Hënë më 20 Shkurt 1991 të ndërprisnin punën dhe të shkonin të gjithë në ora 10 të mëngjezit tek Qyteti Studenti në mbështetje të studentëve grevistë. Kjo do të përkrahesh edhe nga populli i Tiranës. Këtë thirrje për njoftim e dërgoi në Radiotelevizionin Shqiptar Z. Vangjel Kozma. Gjithashtu po këtë ditë u bë edhe mbledhja e Plenumit të Komitetit Qendror të PPSH-së. Televizioni Shqiptar jep njoftimin e parë se një grup i madh studentësh të Universitetit të Tiranës kanë hyrë në grevë urie duke kënduar këngë patriotike dhe duke hedhur parulla të ndryshme si nga ana e grevistëve ashtu edhe nga qytetarët e Tiranës të mbledhur në Qytetin Studenti. Rreth orës 15:00 plenumi i KQ të PPSH-së del me një deklaratë duke theksuar se kushtet e jetesës së studentëve janë përmirësuar mjaft dhe u refuzua kërkesa e studentëve për heqjen e emrit të Enver Hoxhës nga Universiteti i Tiranës si e pa bazuar. (Pas dy muajsh, emri Enver Hoxha i Universitetit të Tiranës, u hoq). Mbasdite Z. Saimir Maloku mbledh një grup të përbërë kryesisht nga ish të persekutuarish politik dhe aty ai i ngarkon me detyra që nesër të persekutuarit e Rrugës së Kavajës dhe të rrugëve të tjera ndërmjetëse mbas mitingut që do të organizohet nesër paradite në Qytetin Studenti, të jenë sa më të bashkuar dhe në pararojë të turmës për ta orientuar në drejtim të Sheshit Skënderbej. Gjithashtu ai dha detyrë disa grave që të mbronin Zonjën Liri Berisha nga provokatorët e sigurimit ( Babai i Saimirit si dhe ai i Zonjës Liri ishin shokë tepër të ngushtë). Po ashtu Saimiri u shpjegoi atyre se objektivi i ditës së nesërme nëse do të lindnin mundësitë do të ishte heqja e simboleve komuniste: 1. Rrëzimi i monumentit të diktatorit duke tërhequr atë me makinë të rastit. 2. Heqja e parullës: “LAVDI PARTISË SË PUNËS SË SHQIPËRISË” e cila ndodhej mbi Pallatin e Kulturës. 3. Djegia e veprave të diktatorit komunist tek Librari Flora. Gjithashtu ai i udhëzon ata si të ruhen dhe të demaskojnë provokatorët e sigurimit si dhe të lajmërojnë shtëpi në shtëpi që të ketë sa më shumë pjesëmarrje. Pas kësaj mbledhje Saimir Maloku me disa gra e burra shkojnë tek Sheshi Skënderbej dhe diskutojnë për heqjen e simboleve komuniste. Filluan shenjat e para të urisë dhe pagjumësisë tek studentët grevistë. Ata morën masa duke bllokuar derën e kinoteatrit me shufra të trasha hekuri nga ndonjë ndërhyrje e befasishme e Repartit 326 ndërhyrjes së shpejtë. Një grup gazetarësh të huaj hyjnë në pasditen e 19 shkurtit në ambientet e studentëve grevistë. Ata bisedojnë me këta të fundit për kërkesat e tyre si dhe i japin informacione telefonike dhe televizive agjensive të ndryshme perëndimore. Gjithë bota ishte e interesuar dhe e shqetësuar për atë ç’far po ndodhte në Shqipëri. E Hënë 20 shkurt 1991, ora 10:00 Qyteti Studenti. Dhe dita e shënuar erdhi. Dolën jashtë parashikimeve përmasat që mori kjo grevë e përgjithshme e punonjësve të Tiranës si për vetë Sindikatat e Pavarura të Punonjësve ashtu edhe për Partinë Demokratike. Falë organizimit të mirë të sindikatave sidomos e atyre të minatorëve u arrit që të mblidheshin afro 100 mijë veta midis tyre punëtorë , studentë, pedagogë, qytetarë të tjerë të Tiranës që protestuan në Qytetin Studenti, në përkrahje të grevës së urisë së studentëve. Të parët që erdhën ishin minatorët e Valiasit të cilët duke brohoritur nga Rruga e Durrësit e deri tek Qyteti Studenti arritën të mblidhnin rreth vetes një turmë prej afro 10 mijë qytetarësh. Në krye të tyre printe Z. Fiqiri Xibri, Sami Karriqi, Gëzim Kalaja, Ilir Myftari etj. Rreth orës 10:00 në Qytetin Studenti ndodheshin rreth 100 mijë protestues. Ata të gjithë së bashku brohorisnin për fitore dhe shprehnin urrejtjen e tyre ndaj regjimit komunist me promovimin e parullave si: “ O Ramiz o zagar, do të varim në litar; Poshtë Diktatura; Liri Demokraci; etj.” Në mbarim të fjalimeve të disa oratorëve demostrues, aktorja e talentuar Znj. Rajmonda Bulku duke e mbyllur mitingun solidarizues u bëri thirrje protestuesve të shkojnë tek sheshi Skënderbej. Një grup protestuesish, i përbërë kryesisht nga familjarë dhe nëna të studentëve të grevës së urisë nisen në drejtim të Presidencës për të takuar Ramiz Alinë. Ndërsa turma kryesore e protestuesve niset në drejtim të Liceut Artistik në krye të protestuesve, ne vumë gratë dhe fëmijët e vegjël në mënyrë që policia të moskeqtrajtonte turmën e protestuesve. Ora 11:30. Liceu Artistik dhe Godina e Radiotelevizionit Shqiptar. Forca të shumta speciale, të ruajtjes së rendit dhe të ndërhyrjes së shpejtë, të pajisura me skafandra kauçuku, shkopinj gome, gaz lotësjellës dhe qen kufiri kishin bllokuar rrugën që të çonte nga Liceu Artistik tek godina e Radiotelevizionit. Gjithashtu për këtë qëllim ato kishin bllokuar rrugën automobilistike edhe me dy makina IFA të ushtrisë. Një zjarrëfikëse e madhe lëshoi me presion ujë me ngjyrë të kuqe në një rreze të madhe hedhëse prej 20-30 metrash duke lagur të gjithë protestuesit. Kjo gjë irritoi pa masë popullin demonstrues dhe ai filloi të drejtohej tek gardhi i madh i policisë dhe forcave të ndërhyrjes së shpejtë. Nga presioni i madh i ujit të zjarrëfikses, shumë gra dhe fëmijë u rrëzuan për tokë. Disa gra protestuese si zonjat Liliana Llapaj, Hyget Borova, Lida Bezhani, Emanuela Kolonja, Elvira Kambo, Vera Rada, etj. u dëmtuan fizikisht. Mjaft gra sidomos fëmijët e vegjël ndër ta edhe Zonja Liri Berisha me djalin e saj të vogël Shkëlzenin u lagën nga uji i ngjyrosur me të kuqe dhe u dëmtuan edhe nga sytë si pasojë e presionit të madh të ujit të hedhur nga pompat e fuqishme të zjarrëfikëses. Duke parë këtë moment të rrezikshëm, protestuesit filluan të bërtisnin që gratë me fëmijët e vegjël të kthehen prapa. Policia arriti të zmbrapsë një pjesë të protestuesve deri tek ish Shkolla Kosova ku edhe aty u bënë përleshje fyt më fyt deri në goditje me tulla e tjegulla. Ndërsa turma kryesore e protestuesve prej mijëra vetësh duke valvitur disa flamuj kombëtarë, ju sul me një vrull dhe kurajo të paparë gardhit të madh të ushtrisë dhe policisë. Pas përleshjeve dhe përpjekjeve të pandalshme të protestuesve, policia u detyrua të tërhiqej tek godina e Radiotelevizionit. Këtu policia filloi të shtënat në ajër, të hedhi gazlotësjellës dhe të vërë në veprim edhe qentë e kufirit ndaj protestuesve. Në këtë moment duhet të falenderojmë punonjësit e Radiotelevizionit Shqiptar dhe të Institutit të Informatikës, që në numër të shumtë kishin dalë jashtë godinës së tyre dhe ndërkaq bërtitën me të madhe: “Mos qëlloni, mos qëlloni”. Këtu u bë një përleshje e madhe e dytë midis turmës tonë të protestuesve dhe policisë edhe forcave të ndërhyrjes së shpejtë. Këto të fundit, të ndodhura përballë presionit dhe qëndresës heroike të protestuesve u tërhoqën pranë godinës së Kryeministrisë duke krijuar një gardh mjaft të fuqishëm mbrojtës në mënyrë që të mos lejonin turmën e protestuesve prej afro 5 mijë vetësh që i ndiqte ata, të drejtoheshin drejt Bllokut Qeveritar. Afro 10 – 15 ushtarë të forcave të ndërhyrjes së shpejtë ishin të rrethuar nga protestuesit pranë murit të ish Drejtorisë së Pritjes. Protestuesit i rrëmbyen atyre mburojat prej kauçuku dhe shkopinjtë e gomës. Ndërkaq disa prej ushtarëve filluan edhe të qanin. Saimir Maloku duke nxitur një grup të madh protestuesish bëri që ata të fillonin thirrjet: “Ushtria është me ne. Ushtarët janë vëllezërit tanë”. Ata i lirojnë ushtarët, i japin edhe pajimet përkatëse me vete si dhe nuk lejuan që të dhunoheshin fizikisht nga njerëzit e irrituar. Tek Liceu Artistik, një turmë tjetër e madhe forcash të ndërhyrjes së shpejtë dhe të rendit, e shoqëruar edhe me qen kufiri kishte përçarë dhe ndaluar turmën e madhe të protestuesve që vinte mbas nesh nga Qyteti Studenti. Këtu policia tentoi të bënte një akt barbar. Një oficer policie ekstremist, duke dalluar Zonjën Liri Berisha që mbante për dore djalin e saj 10 vjeçar dhe një vajzë të vogël të quajtur Xhoi (e cila kishte humbur nga sytë e prindërve) e ndodhur mes protestueve, urdhëron një grup ushtarësh që së bashku me qentë e tyre të kufirit, të sulen drejt saj. Në këtë situatë tepër të ndezur, një grup grash duke vënë edhe fëmijët e tyre të vegjël para këtyre ushtarëve me qen kufiri, i pengojnë ata që të kryenin këtë akt barbar ndaj Zonjës Berisha. Fatmirësisht Zonja Berisha me dy fëmijët e vegjël arriti të largohesh duke u strehuar pranë një familje që ndodhesh në katin e pestë të një pallati afër Liceut Artistik. Megjithatë, ushtarët me qentë e kufirit, sëbashku me oficerin e tyre, hipën deri në katin e tretë të asaj shkalle pallati për të kontrolluar, duke i rënë dyerve e duke bërtitur. Zonja Lindita Hamiti duke mashtruar forcat e ndërhyrjes së shpejtë tek Liceu Artistik, gjoja si punonjëse e RTSH-së bashkohet me grupin tonë të protestuesve dhe na tregon për këtë akt barbar. Kjo gjë na indinjoi thellë. Një grup i madh protestuesish, ish të burgosur e të persekutuar politik, të udhëhequr nga Z. Saimir Maloku nuk lejoi një grup të rinjsh të cilët donin të digjnin dy makinat IFA të policisë. Një grup punonjësish të RTSH-së, që kishin dalë për të parë protestuesit dhe për t’i përkrahur ata, duke qenë edhe si shokë të ngushtë me Saimir Malokun, i thonë atij: “Saimir, mos shkoni nga Blloku, sepse atje ka tanke dhe mitroloza dhe mund t’ju vrasin të gjithëve”. Në këto momente kaq delikate dhe të rrezikshme, për të shmangur një masakër të pabesueshme dhe të mundëshme që mund të ndodhte tek Blloku Qeveritar, Saimir Maloku merr një vendim mjaft të guximshëm dhe nisi të thërrasë: “Hajde të shkojmë tek sheshi për të rrëzuar monumentin”. Gjithashtu, Saimiri dërgoi një grup burrash dhe grash që t’i bënin thirrje turmës së protestuesve të mbledhur pranë Kryeministrisë që të ktheheshin mbrapsh dhe të niseshin në drejtim të Sheshit Skënderbej nga drejtimi i rrugës mbrapa Piramidës. Thirrjeve të këtyre burrave dhe grave ju bashkuan me qindra protestues. Për të nxitur dhe entuziazmuar grupin e protestuesve që po mblidheshin shpejt e shpejt dhe sa më shumë, Saimir Maloku filloi t’u thotë atyre: “Hajdeni t’ja bëjmë Enverit si Stalinit, t’ja rrëzojmë monumentin si dhe t’ja djegim edhe librat tek librari Flora”. Një djalë i ri me flokë të gjatë, që mbante një rryp të kuq në ballë i afrohet Saimir Malokut dhe i thotë: “ Unë kam bërë një parullë të madhe ku shkruhet: LIRI – DEMOKRACI”. Ky djalosh i rritur jetim, që quhet Albert Risilia, ka banuar në konviktin e jetimëve pranë Qytetit të Nxënësve. Natën ai kishte hequr perden e madhe prej bezeje të dritares se dhomës së tij dhe mbi të kishte shkruar me bojën e këpucëve, parullën LIRI - DEMOKRACI. Grupi i madh i të persekutuarvet politikë si dhe mjaft protestues ju bashkuan thirrjes së Saimir Malokut për të marshuar drejt sheshit për të rrëzuar monumentin e diktatorit komunist. Të gjithë filluan të bërtisnin njëzëri duke ftuar që me ta të bashkoheshin edhe mijra protestues të tjerë që ishin të bllokuar nga policia midis godinës së kryeministrisë dhe hotel Rogner (sot). Kur turma u bë e madhe, Saimir Maloku, urdhëroi që parulla prej afro 3 metrash e gjatë të vendosesh në krye të turmës. Në krye të turmës printe grupi i të persekutuarve politik (kryesisht i rrugës së Kavajës) dhe i qytetarëve të tjerë të përbërë nga Albert Risilia, Ardian Heta, Xhovalin (Asim) Çokani, Hyget Borova, Sanije Vojka, Astrit Hatellari, Vera Rada, Lida Bezhani, Lindita Hamiti, Liliana Llapaj, Indrit Sukaj, Ilir Çumani, Gëzim Vojka, Hysen Hamiti, Gjolek Aliu, Arben Beli, Arben Rama, Seit Mici, Xhemal Zhuri, Luigj Bytyçi, Maksim Çali, Bashkim Ademi( i vdekur), Durim Hoxha, Hajrije Hasanaj, Ismete Rushiti, Zyhra Izeti, Agron Spaho, Dorant Vojka, etj. Turma e madhe e protestuesve prej afro 2 mijë vetësh lëvizi dhe u drejtua për në sheshin Skënderbej, nëpërmjet itinerarit, që fillonte nga prapa Piramidës, Ura e Lanës, Hotel Dajti, Ministria e Mbrojtjes e deri tek stacioni autobuzit pranë Bankës Kombëtare. Në krye të turmës, në një distancë prej 5 metrash qëndronte Z. Saimir Maloku, i shoqëruar edhe nga një fotoreporter i huaj (spanjoll). Saimiri gjatë gjithë kohës inkurajonte turmën duke hedhur parulla si : “Liri – Demokraci, Poshtë diktatura, Ta rrëzojmë apo jo –Po, Po, Po etj”. Ora 13:00. Sheshi Skënderbej. Kjo turmë protestuesish që qe dhe më energjike ishte e para që arriti Sheshin Skënderbej për tu vendosur afër monumentit të diktatorit komunist. Për arësye se numri i forcave të policisë dhe i forcave të ndërhyrjes së shpejtë që ndodheshin pranë Sheshit Skënderbej dhe Muzeut Historik Kombëtar, ishte tepër i madh, u vendos që protestuesit të prisnin valën tjetër të protestuesve që vinin nga Qyteti Studenti. Në sheshin Skënderbej kaloi një veturë e bardhë dhe me sa morëm vesh brënda saj ndodhesh Zoti Sali Berisha, kryetar i Partisë Demokratike. Kjo gjë i entusiazmoi protestuesit. Një grup protestuesish që ishin tek Liceu Artistik pasi u përleshën me policinë, u futën tek lulishtja pranë Parlamentit nëpërmjet Rrugës së Elbasanit. Pastaj pasi kaluan pranë godinës së Bashkisë u vendosën rreth monumentit të Skënderbeut. Policia dhe forcat e ndërhyrjes së shpejtë të shoqëruara me qen kufiri, të cilët i kishin fshehur prapa Muzeut Historik Kombëtar, filloi t’u bëjë presion protestuesve të shumtë për t’u tërhequr dhe për t’u shpërndarë larg monumentit të Skënderbeut. Policia përdori edhe zjarrfiksen e cila hidhte me presion ujë me ngjyrë të kuqe që njolloste rrobat e protestuesve. Turma tjetër e protestuesve që ishin të bllokuar tek godina e Kryeministrisë e frikësuar nga breshëritë në ajër të armëve të policisë u tërhoq nga tentativa për të hyrë në Bllokun Qeveritar. Ata kaluan në lulishten mbrapa Kryeministrisë dhe mbritën tek sheshi Skënderbej për t’u vendosur tek kollonat e Pallatit të Kulturës. Ndërkohë ky grup protestuesish tentoi të sulmojë për nga shatervani, por u zbrapsën nga policia. Disa makina të vogla të policisë qarkullonin nëpër sheshin Skënderbej duke i rënë sirenave për t’u bërë protestuesve presion psikologjik. Një djalë i ri, i quajtur Durim Hoxha, shkëputet nga grupi kryesor i protestuesve që ndodhesh pranë Bankës së Shtetit, për t’u kapur pas kabinës së zjarrfikëses. Por, pas pak ai rrëzohet i dëmtuar nëpër trup dhe me fraktura të brinjëve. Grupi i katërt i protestuesve vjen nga Qyteti Studenti dhe vendoset përreth sheshit Skënderbej. Ndërmjet protestuesve (banorë kryesisht në Rrugën e Kavajës, në Laprakë, në rrugën Ali Demi, Kombinat,etj) që ndodheshin pranë Bankës Kombëtare dhe monumentit të diktatorit, u hodhën mendimet se si të sulmohesh monumenti. Fillimisht duheshin thyer pllakat e mermerta të shkallëve për të zbrapsur dhe për tu përleshur me policinë. Gjithashtu pas kësaj nevojitesh të ndalohej ndonjë makinë e rastit, e tonazhit të rëndë për të rrëzuar me kavo monumentin e diktatorit komunist. Për të realizuar këtë aksion, Saimir Maloku së bashku me shokët e tij i kërkojnë ndihmë protestuesve për të gjetur midis tyre një shofer. Më vonë, ndoshta ky aksion mund të vazhdohesh me shkuarjen e protestuesve për tek Librari Flora për të djegur veprat e diktatorit komunist dhe heqjen e parullës: “LAVDI PARTISË SË PUNËS SË SHQIPËRISË” . Prania e ushtarëve të armatosur me snajpera sipër Pallatit të Kulturës, Hotel Tiranës, Muzeut Historik Kombëtar dhe në pallatet për rreth e bënte të pamundur dhe tepër të rrëzikshëm këtë aksion dhe ky mund të lihesh për një ditë tjetër kur të krijohesh mundësia. Minutë pas minute shtohesh numri i protestuesve në shesh. Për një moment u dëgjua një e thirrur: “Mos u prapsni dhe mos u trembni nga policia, se ata janë të armatosur me fishekë manovër (fishekë stërvitje që bën zhurmë, pa patur plumb brenda)”. Kjo i dha shumë kurajo protestuesve. Tre makina IFA të policisë të mbuluar me tenda shkarkojnë pranë shatërvanit një grup të madh forcash speciale të pajisura me skafandra plastike dhe me shkopinj gome. Ata krijojnë një gardh të fuqishëm mbrojtës për rreth sheshit tek monumenti. Ndërkohë sheshi Skënderbej ishte mbushur plot e përplot nga dhjetra mijra vetë dhe të vendosur rreth e përqark tij, bërtisnin duke thirrur : “Ushtria është me ne; Të hiqet qelbësira; Liri - Demokraci etj. Një grup prej 40 deri 50 vetësh shkëputet nga turma e popullit protestues dhe vendoset pranë monumentit të diktatorit. Sipas planit të bërë më parë ato filluan të thyejnë pllakat prej mermeri të shkallëve dhe nisën të qëllojnë policinë. Forcat speciale, të ruajtjes së rendit dhe të ndërhyrjes së shpejtë, të armatosura me shotgun dhe armë të ndryshme filluan të qëllojnë në ajër me fishekë manovër dhe të sulmonin herë pas here grupin e protestuesve tek monumenti. Ndërkaq protestuesit i kundërpërgjigjeshin duke i qëlluar me gurë e copa mermeri. Nga krahu lindor i Muzeut Historik Kombëtar, në ndihmë të policisë erdhën forca të shumta të ushtrisë dhe të ndërhyrjes së shpejtë me qen kufiri. Një protestues pranë monumentit mbante një flamur kombëtar. Sipër godinës së Bankës Kombëtare, Muzeut Historik Kombëtar dhe pallateve në hyrje të Rrugës së Durrësit dhe të Kavajës etj., policia kishte vendosur snajpera dhe kamera të fshehta. Në mes të rradhëve të protestuesve, policia dhe sigurimi e shtetit kishin infiltruar shumë informatorë, të cilët kishin për detyrë të raportonin mbi veprimtarinë e elementeve të rrezikshëm rebel. Por përpjekjet e policisë dhe të forcave të ndërhyrjes së shpejtë ishin të kota para turmës së madhe të protestuesve të cilët u sulën nga të gjitha krahët dhe i detyruan ata të tërhiqen. Populli duke bërtitur: “Fitore Fitore” u sul i tëri drejt monumentit dhe u bë zot i sheshit Skënderbej. Një helikopter policie fluturonte dhe filmonte protestuesit e shumtë që u mblodhën përreth monumentit. Një kameraman i quajtur Agim Buxheli bënte filmime me një kamera amatore. Në mes të turmës, një qytetar rreth 70 vjeç i quajtur Hysen Berberi (Vjehrri i Saimir Malokut dhe ish i internuar në Kampin famëkeq të Prishtinës) ishte i goditur në kokë dhe i mbuluar tërë gjak në fytyrë. Disa gra protestuese e morën për ta çuar në mjekim pranë ambulancës Nr, 5. që ndodhesh përballë ish godinës së Lidhjes së Shkrimtarëve. Një qytetar tjetër në gjëndje të plagosur ishte i shtrirë për tokë. Gjashtë qytetarë e marrin në krah e vendosin tek një makinë aty pranë dhe e nisin drejt spitalit. Duhet të theksojmë se gjatë kohës së përleshjeve të protestuesve me forcat speciale tek monumenti qytetari Ardian Heta (nipi i kirurgut të njohur Dr.Prof. Hysen Heta dhe kushëri i Saimir Malokut) mori një makinë IFA të braktisur, që ndodhesh në sheshin Skënderbej. Ardiani merr drejtimin e makinës IFA dhe pasi bën dy xhiro rreth shatërvanit godet me spond një makinë zjarrfikse që lagte popullin me ujë të ngjyrosur me bojë të kuqe. Makina zjarrfikse nga kjo goditje ndalon së lëvizuri. Ndërkohë aty pranë ndodhesh një polic rreth 35 vjeç, i plagosur në kokë nga gurët e protestuesve dhe i mbuluar me gjak. Ardian Heta së bashku me shokun e tij Indrit Sukaj, e marrin në makinë policin e plagosur dhe e transportojnë në spitalin ushtarak në Laprakë. Para se të nisesh makina shumë protestues i thonë Ardianit që të kthehesh prap se makina mund të nevojitesh edhe për rrëzimin e monumentit. Dhe ai e mbajti premtimin. Ora 14:00. Sheshi Skënderbej. Populli brohoriste dhe hidhte parulla triumfuese. Një grup i madh qytetarësh ishin të vendosur pranë vëndit ku qëndronte akoma monumenti i diktatorit komunist. Ishte problemi i rrëzimit të monumentit. Nga rruga e Durrësit vijnë dy djem të rinj me një rrotull litari prej liri. Po në këtë kohë mbërrin tek sheshi Skënderbe, makina IFA e drejtuar nga Ardian Heta. Ai e drejton makinën drejt e tek vendi ku ndodhesh monumenti i diktatorit. Pastaj një grup njerëzish ndihmojnë Astrit Hatellarin që të vendosë litarin tek monumenti i diktatorit. Përpjekja e parë dështon sepse litari shkëputet. Nga makina sjellin një kavo çeliku jo shumë të gjatë të cilin e lidhin me litarin. Në përpjekjen e dytë, Astrit Hatellari i ndihmuar edhe nga një qytetar tjetër e vendos litarin pranë gishtave të dorës së majtë e ulur poshtë, të monumentit të diktatorit. Pastaj ne i larguam të gjithë njerëzit, që të mos dëmtoheshin nga rreziku i shembjes së monumentit gjigant. Makina e tërheq 3-4 herë monumentin e derdhur në bronx të diktatorit komunist, i cili bie anash në drejtim të Muzeut Historik Kombëtar. Gjithë ai popull prej afro 100 mijë vetësh, që ndodhesh tek sheshi Skënderbej, duke u përqafuar me njëritjetrin nga gëzimi i madh i kësaj ngjarje të papërsëritshme, filloi të brohorasë i entusiazmuar tej mase. Ra simboli i komunizmit, i cili lavdinë e tij e vuri mbi vuajtjet e dhjetra mijra vetëve në burgje, internime dhe dëbime. Gjatë diktaturës komuniste u pushkatuan me mijra veta sepse patën për ideal demokracinë e sotme. Është për t’u theksuar se gjatë kohës së rrëzimit të monumentit vazhdonin punimet e Komitetit Qëndror të Partisë së Punës së Shqipërisë. Z. Hekuran Isai, në atë kohë Ministër i Brendshën duke informuar për situatën e krijuar Z. Ramiz Alinë, thotë se megjithëse ka një ligj për mbrojtjen e monumenteve, unë nuk mund të shkoj deri në masakër ose në gjakderdhje ndaj popullit. Z. Ramiz Alia e miraton mendimin e tij. Kjo bëri që Z. Hekuran Isai nuk ju bë asnjë vërejtje nga Komiteti Qëndror i Partisë së Punës. Duke kujtuar momentin e inaugurimit të këtij monumenti gjigant të diktatorit komunist, militantët ekstremistë komunistë bërtisnin: “ Parti Enver jemi gati kurdoherë”. Ndërsa në momentin që do të rrëzohesh ky monument, populli demokrat i Tiranës me entusiazëm të papërshkruar bërtiste: “ Ta heqim, ta heqim qelbësirën”. Njerëzit nga kurreshtja e madhe shkuan tek koka e monumentit të diktatorit dhe me veprime nga më të çuditshme shprehnin urrejtjen e tyre të madhe ndaj tij. Pastaj protestuesit i vënë kavon kokës së këtij monumenti gjigant. Pastaj, makina IFA e drejtuar nga Ardian Heta i shoqëruar në kabinë nga shoku i tij Indrit Sukaj, e tërheq zvarrë këtë monument gjigant përgjatë sheshit Skënderbej. Mbi makinë dhe mbi monument, rrinin të ulur njerëz të shumtë. Gjithë populli i Tiranës, që ndodhesh në Sheshin Skënderbej e shoqëronte kamionin me thirrje dhe brohoritje të shumta. Pas gjithë këtyre, makina IFA e drejtuar nga Ardian Heta vazhdon itinerarin në drejtim të Rrugës së Elbasanit. Pesëdhjetë metra larg nga godina e ish të përndjekurve politik (sot), shkëputet busti nga pjesa tjetër e monumentit gjigant të diktatorit. Gjithashtu makina IFA pëson difekt ( i digjet freksioni) për arësye të peshës së madhe të demostruesve të hypur mbi makinë dhe mbi monumentin e diktatorit. Turma e demonstruesve shkëpusin kavon nga makina dhe fillojnë të tërheqin vetë bustin e diktatorit deri pranë parkut të lodrave në Rrugën e Elbasanit. Gjithashtu tek pjesa e mbetur e monumentit të diktatorit ( nga këmbët deri tek gjoksi) afrohet një skodë e parkut të mallrave me shofer Sulo Jaupaj. Shumë demonstrues e lidhin këtë pjesë të mbetur të monumentit me skodën. Shoferi Sulo Jaupaj me makinën e tij lëviz afro dy kilometra nëpër rrugëtë e Tiranës i përshëndetur nga mijra qytetarë. Në pjesën malore të Rrugës së Elbasanit për t’u ardhur në ndihmë demostruesve të lodhur vjen një autobuz me ngjyrë të kuqe që ishte i punëtorve të minierës së Krrabës. Kjo makinë drejtohesh nga një shofer zeshkan 50 vjeçar, që quhesh Hysen Alla. Autobuzi ishte i mbushur me minatorë. Minatorët dhe protestuesit e lidhën shpejt e shpejt bustin e diktatorit pas autobuzit. Pastaj, Hysen Alla e drejton makinën e tij për tek godina e studentëve grevistë. Kur autobuzi mbërriti atje shpërtheu një gëzim i jashtëzakonshëm midis studentëve grevistë të urisë të ngujuar dhe protestuesve. Busti i diktatorit u la i varur lart tek godina e studentëve grevistë. Në këtë kohë Saimir Maloku shikon një djalosh të fuqishëm 30 vjeçar i quajtur Xhovalin (Asim) Çokani (I ati, ish i burgosur politik dhe tani emigrant në Itali), i cili mbante në dorë një çantë me çelsa të mëdhej mekanikë. Saimiri i lutet Xhovalinit që të shkonin tek Pallati i Kulturës për të hequr parrullën gjigante “Lavdi Partisë së Punës së Shqipërisë”. Të dy këto së bashku dhe me disa protestues të tjerë nisen me një synim të tillë drejt Pallatit të Kulturës në zonën e shkallëve ku ndodhet sot selia e Televizionit Arbëria. Por ky aksion nuk mund të realizohesh atë ditë sepse tek Pallati i Kulturës si poshtë po ashtu edhe lart në taracë, kishte policë të armatosur. Saimiri me Xhovalinin dhe protestuesit e tjerë e lanë për ta kryer këtë aksion ndoshta ditën e nesërme, menjëherë sapo të krijohesh mundësia. Gjithashtu nuk mund të nxitesh populli demostrues që të shkonte tek Librari Flora për djegjen e veprave të diktatorit komunist sepse tek Pallati i Kulturës, Hotel Tirana dhe në pallatet për rreth kishte ushtarë me pushkë me snaiper si dhe populli ishte tepër i lodhur nga pelegrinazhi i gjatë që kishte bërë atë ditë. Mbasdite, mjaft qytetarë mblidhen përsëri tek Sheshi Skënderbej. Shumë prej tyre filluan të thyejnë bazamentin prej mermeri të errët të ish monumentit të diktatorit. Mbasi u errësua, minatorët e Krrabës e rilidhën përsëri bustin e diktatorit tek autobuzi i tyre. Pas kësaj, autobuzi me disa minatorë brënda vazhdon itinerarin për tek Rruga e Kavajës. Në zonën pranë ambasadave, policia gjuan me snajpera autobuzin dhe i thyen dy xhama. Arrestohen dhjetë minatorë midis tyre zotërinjtë Hysen Alla, Vladimir Xhillari, Agim Abazi, Arben Lame, Luan Paja (ish themeluesi i degës së PD-së për Minierën e Krrabës, vdekur) etj. Po atë ditë në qytetet e Gjirokastrës dhe të Korçës rrëzohen monumentet e diktatorit komunist. Radiotelevizioni shqiptar si dhe agjensitë e huaja të lajmeve jepnin njoftimin se në Tiranë, në mesditë u rrëzua monumenti gjigant i diktatorit komunist. Në ora 20:00 shfaqet në televizionin shqiptar Ramiz Alia, ish president i Republikës i cili në një pronuncim të tij publik ndër të tjera thotë: “ Sot kryeqyteti ynë kaloi një nga ditët më dramatike dhe të rënda të jetës së tij. Turma të irrituarish duke humbur çdo arësye llogjike kaluan në akte vandalizmi dhe arritën të rrëzonin monumentin e Enver Hoxhës etj.”. Pas orës 21:00 të asaj nate dhe në ditët në vazhdim, policia dhe sigurimi komunist bazuar në filmimet e kamerave sekrete dhe nga të dhënat e informatorëve të tyre të infiltruar midis protestuesve, arrestoi rreth 300 protestues. Ndër ta, afro 70 veta u dënuan me burgime të ndryshme me akuzat për grumbullime të paligjshme, shkatërrim monumentesh dhe goditje të përfaqësuesve të shtetit. Me qindra qytetarë të tjerë u pushuan nga puna. E martë 21 shkurt 1991. Me dhjetra mijra protestues ndodheshin paradite tek Ura e Lanës pranë Hotel Dajtit me qëllim që të sulmonin Bllokun qeveritar, nga që ishin përhapur lajme të rreme sikur Ramiz Alia kishte dhënë dorëheqjen si President i Republikës. Për të penguar protestuesit që të realizonin qëllimin e tyre, ishin të angazhuar forca të shumta të policisë dhe të ndërhyrjes së shpejtë të shoqëruara edhe me tanke të pajisura dhe me mitroloza të rëndë. Në këto momente tepër të acaruara pranë demostruesve rastësisht vjen Z. Neritan Ceka (ish Drejtor i Institutit Arkeologjik dhe anëtar i kryesisë së PD-së) i cili me një megafon në dorë dhe hipur në një makinë ju bën thirrje protestuesve që të ktheheshin tek Sheshi Skënderbej që të shmangesh gjakderdhja. Turma e protestuesve prej afro 50 mijë vetësh ju bashkua thirrjes së tij dhe u drejtua për në Sheshin Skënderbej duke bërtitur: “Poshtë burokratët, Nuk duam gjak etj.”. Populli protestues ishte shumë i irrituar sepse në rradhët e tyre kishte shumë provokatorë dhe punonjës të sigurimit të fshehtë komunist. Në këtë kohë një grup i madh protestuesish kryesisht ish të burgosur politik të Rrugës së Kavajës ju bëjnë thirrje protestuesve që të shkojnë të djegin veprat e diktatorit komunist pranë Dyqanit Flora që ndodhesh në krye të rrugës së Dibrës fare pranë Sheshit Skënderbej. Turma e protestuesve e irrituar së tepërmi, drejtohen për tek librari Flora dhe pasi shpërthyen derën, rrëmbenin veprat e diktatorit komunist. Ata filluan t’i grisnin këto libra dhe pasi i grumbulluan aty pranë Rrugës së Dibrës i vunë flakën duke krijuar një zjarr gjigant i cili vazhdoi të digjesh për disa orë. Gjithashtu një grup tjetër i përbërë nga Saimir Maloku, Xhovalin (Asim) Çokani, Arben Beli, Arben Rama dhe të tjerë nisen në drejtim të Pallatit të Kulturës për të hequr parullën “Lavdi Partisë së Punës së Shqipërisë”. Tek Pallati i Kulturës nuk kishte policë. Duke përfituar nga ky rast Xhovalini që kishte me vehte një çantë me çelsa të mëdhej mekanikë, së bashku me një qytetar tjetër e me ndihmën e disa protestuesve, hipën me shumë vështirësi në taracën e Pallatit të Kulturës duke u kacavjerrur pas disa hekurave që ndodheshin në pjesën e mbrapme të shkallëve të këtij pallati. Xhovalin Çokani lagu me alkool metilik bullonat e dadot e ndryshkura që mbanin gërmat metalike gjigante që formonin parullën afro 50 metra të gjatë, e vendosur sipër Pallatit të Kulturës. Pastaj ai i bëri një zbërthim provizor këtyre dadove. Në të njëjtën kohë ai u bërtet nga lart qytetarëve protestues që ndodheshin në shkallët e Pallatit të Kulturës të spostoheshin më tutje në mënyrë që të mos binin sipër tyre gërmat gjigante metalike të parrullës. Ishte ora afërsisht 12 kur Xhovalini i ndihmuar dhe nga qytetarë të tjerë filluan të rrëzonin një nga një këto gërma gjigante metalike të parrullës “LAVDI PARTISË SË PUNËS SË SHQIPËRISË”. Një gëzim i jashtëzakoshëm përshkoi mijra qytetarë protestues të mbledhur në Sheshin Skënderbej sepse populli rrëzoi dhe hoqi simbolet kryesore të diktaturës komuniste. Se sa domethënëse është kjo gjë e pasqyrojnë më së miri fjalët e Z. Saimir Malokut që udhëhoqi popullin protestues. Më 28 gusht 1976 në gjyqin e tij politik para dy mijë vetave në një sallë kinemaje, ai tha: “Me pushkatimet, arrestimet, internimet dhe dënimet e shumta që po bën Enver Hoxha ndaj popullit dhe grupit të Beqir Ballukut, populli shqiptar mbas vdekjes së Enver Hoxhës, do t’i thotë atij diktator ashtu siç i thanë Stalinit, dhe do të shkatërrojnë monumentet dhe do të djegin veprat e tij”. Ideali për demokraci i Z. Saimir Maloku dhe i gjithë popullit shqiptar u realizua. Populli demokrat i Tiranës në momentin e rrëzimit të monumentit të diktatorit komunist luteshin me fjalët: “ O Zot,të falenderojmë se na e shporre komunizmin dhe mbas gjysëm shekulli na bashkove me Europën”. DEMOKRACIA – FITOI. Populli tashmë ishte i lirë të fliste, të jetonte, të lëvizte dhe të mendonte. I lutemi Shenjtërisë së tij Papa Benedikti XVI si dhe Shkëlqesisë së tij Jose Manuel Barroso – President i Komisionit Europian, që në shenjë respekti ndaj popullit demokrat të Tiranës të presin një përfaqësi të protagonistëve kryesorë të kësaj ngjarje kaq të madhe historike. Ndonëse kanë kaluar kaq shumë vite, i takon Z. Bamir Topi, President i Republikës, i cili rrjedh nga familjet më të vjetra, më të nderuara dhe më demokrate të Tiranës, që në shenjë respekti ndaj popullit demokrat të qytetit ku ai ka lindur dhe është rritur, të dekorojë ata ish protestues protagonistë, të cilët sakrifikuan më shumë për këtë ditë më të shënuar historike, në bazë të ligjeve në fuqi për dhënien e dekoratave në Republikën e Shqipërisë. I lutemi Z. Sali Berisha, Kryeministër i Shqipërisë dhe Znj. Jozefina Topalli, Kryetare e Kuvendit, që në nderim të datës 20 shkurt 1991, kjo ditë, me vendim të Këshillit të Ministrave dhe me miratim nga Parlamenti, të shpallet: “ Dita e Rrëzimit të Simboleve Komuniste”. Gjithashtu ata të urdhërojnë dikasteret shtetërore të poshtëshënuara të plotësojnë kërkesat tona. I lutemi Ministrisë së Kulturës, Turizmit, Rinisë dhe Sporteve si edhe Drejtorisë së Radiotelevizionit Shqiptar dhe Institutit të Mediave, të mundësojnë realizimin e një filmi dokumentar me metrazh të gjatë me konsulent Saimir Malokun dhe me regjisor edhe skenarist Z. Saimir Kumbaro. Është dëshira e madhe e popullit shqiptar që nëpërmjet të këtij dokumentari të rizgjohet brez pas brezi, kujtimi i ngjarjeve të paharruara të asaj dite që ktheu një faqe të rëndësishme në historinë e Shqipërisë. Kjo ngjarje kaq e rëndësishme është anashkaluar nga disa analistë politikë të mediave të ndryshme. Shtojmë gjithashtu se në dispozicion të këtij dokumentari, operatori Agim Buxheli do të japë të gjithë arkivën e tij filmike. Gjithashtu edhe arkivi filmik i Televizionit Publik Shqiptar dhe i Ministrisë së Brendëshme duhet të japin ndihmën përkatëse për këtë qëllim. I lutemi po kësaj ministrie që të mundësojë botimin e kësaj deklarate në formën e një broshure në gjuhët shqip, anglisht, frëngjisht, gjermanisht, italisht dhe greqisht. Kjo i jep mundësi qytetarëve të Shqipërisë si dhe opinionit ndërkombëtar që të njihet me ngjarjen kaq të rëndësishme të 20 shkurtit 1991. Gjithashtu i lutemi edhe Ministrisë së Arësimit dhe Shkencave, Muzeut Historik Kombëtar, Akademisë së Shkencave dhe Institutit të Historisë që të marrin masat që kjo ngjarje kaq e rëndësishme të pasqyrohet në librat e historisë dhe në pavionin e demokracisë të Muzeut Historik Kombëtar. Gjithashtu jemi mirënjohës edhe ndaj Qendrës Shqiptare për Rehabilitimin e Viktimave të Traumës dhe të Torturës që drejtohet nga Zoti Adrian Kati (ish i internuar familjarisht dhe me babanë ish i burgosur politik). Kjo qendër që ndodhet në Rrugën e Kavajës ka mbi 10 vjet që ka dhënë dhe u jep një ndihmesë të madhe për rehabilitimin moral dhe mjekësor të shtresës së shumëvuajtur të ish të përnjdjekurvet politikë, protestuesve të asaj dite të shënuar si dhe dhjetra mijrave refugjatëve kosovarë. Falenderojmë Z. Alfred Moisiu ish President i Republikës, Z. Aleksandër Meksi ish Kryeministër, shumë deputetë të Kuvendit të Shqipërisë, kryetarë partish politike, drejtuesit e komuniteteve fetare të vendit, Shoqatën Tirana, Çamëria, zotërinjtë Mentor Petrela, Hysen Heta, mjaft kryetarë Njësish Bashkiake të Tiranës si dhe pesëdhjet kryetarë shoqatash, organizatash dhe sindikatash më të rëndësishme të Shqipërisë, që janë firmëtarë në mbështetje të deklaratës dhe të kërkesave tona. 215 Ish pjesëmarrësit protestues në rrëzimin e monumentit të diktatorit komunist dhe personalitete të larat të politikës e të jetës shoqërore kanë mbështetur iniciativën.

 

 Dërguar më: 13/10/2008 - 11:03  (s.g/GazetaShqiptare/BalkanWeb) http://www.balkanweb.com/sitev4/index.php?id=28005

 

 Në familjen Hoxha tashmë gjithçka është gati për të festuar 100 vjetorin e lindjes së Enver Hoxhës. Për “Gazeta Shqiptare” Nexhmije Hoxha rrëfen angazhimin e Enver Hoxhës për Kosovën dhe anët pozitive të regjimit të Ahmet Zogut.
INTERVISTA E PLOTE  

TIRANE- Nexhmije Hoxha në moshën 87- vjeçare po organizon bashkë me familjen 100- vjetorin e bashkëshortit të saj. Është e emocionuar, sidomos pas pritjes që Ilirit, djalit të saj dhe bashkëshortes së tij, Teutës, i bënë në Kosovë me rastin e kësaj përkujtimoreje të rëndësishme. E në këtë kuadër, ka gjetur kohë të kthehet pas, të kujtojë vitet me bashkëshortin e saj, por edhe ato të dhimbshmet pa të, ku veç të tjerave, iu desh të përballonte edhe burgun. Në një intervistë ndryshe, për “Gazetën Shqiptare”, Nexhmije Hoxha pranon të rrëfejë intimitetet e jetës së saj me Enverin dhe detajet më pikante të gjithë këtyre viteve.

Për Nexhmijen përkujtimi i 100 vjetorit të lindjes së Enver Hoxhës është një ngjarje e shënuar. Nuk është njësoj si festimet e ditëlindjeve jubilare, dhjetëvjeçare, 50-75 etj,”Emocionet e mia e të familjes sime nuk janë të lidhura me dëshirën që zemrat tona do të donin, që ai të rronte 100 vjet, siç uron zakonisht populli; U bëfsh 100 vjeç, pasi natyrisht do të donim të kishte rrojtur shumë më gjatë. 76 vjet është mesatarja e jetës. Por sëmundja e diabetit me konsekuencat e tij në zemër... të një personi me ngarkesë pune tejet intensive dhe e gjithanshme përgjatë 50 viteve, ia shkurtoi jetën. Po për mua dhe familjen, siç besoj edhe për shumë shqiptarë në vend dhe në trevat shqiptare matanë kufijve shtetërorë, Enveri rron në mendjet e në zemrat tona”- rrëfen në intervistën e saj e veja e Hoxhës. .
Ajo ndjen keqardhje që institucionet shtetërore e kanë shpërfillur 100-vjetorin e Enver Hoxhës dhe mendon se një veprim i tillë është i gabuar politikisht dhe historikisht, por ndihet e qetë se familja e saj ka marrë përsipër ta përkujtojë po kështu veprimtari janë zhvilluar edhe në disa shtete.
Sipas të vesë së Hoxhës gjyqi ndaj saj kishte karakter politik dhe me të është marrë direkt kryeministri Sali Berish.Nexhmija tregon se angazhimi i Enverit për Kosovën ka qenë i pandarë nga ai për Shqipërinë. “Në të gjithë strategjinë politike që përpunoi Enver Hoxha për marrëdhëniet mes Shqipërisë e Jugosllavisë, ku bënte pjesë Kosova e trojet e tjera shqiptare, por edhe për marrëdhëniet ndërkombëtare me vendet e tjera, përfshihej në plan të parë edhe mbrojtja e interesave të shqiptarëve të Kosovës, si etniteti më i madh”
Gjatë intervistës së saj Nexhmije Hoxha bashkëshortja e Enver Hoxhës, deklaron dhe anët pozitive të regjimit të Ah met Zogut, duke qenë se ka jetuar vetë në ato kohë. Ajo pohon në këtë pjesë të dytë të intervistës se analizat që janë bërë për Zogun në periudhën e regjimit kanë qenë të njëanshme, megjithatë nuk e ka ndryshuar qëndrimin në lidhje me ikjen e tij, më 1939.

 

 Nexhmije Hoxha: Si i nisëm në vitet ’90 fëmijët tanë jashtë shtetit

 

12/10/2008 - 14:17  Gazeta Shqiptare http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=45315
• Rezarta Delisula

Nexhmije Hoxha në moshën 87- vjeçare po organi zon bashkë me familjen 100- vjetorin e bashkëshortit të saj. Është e emocionuar, sidomos pas pritjes që Ilirit, djalit të saj dhe bashkëshortes së tij, Teutës, i bënë në Kosovë me rastin e kësaj përkujtimoreje të rëndësishme. E në këtë kuadër, ka gjetur kohë të kthehet pas, të kujtojë vitet me bashkëshortin e saj, por edhe ato të dhimbshmet pa të, ku veç të tjerave, iu desh të përballonte edhe burgun. Në një intervistë ndryshe, për “Gazetën Shqiptare”, Nexhmije Hoxha pranon të rrëfejë intimitetet e jetës së saj me Enverin dhe detajet më pikante të gjithë këtyre viteve.
Si e prisni 100-vjetorin e lindjes së Enver Hoxhës?
Këtë vit, ditëlindjen e Enverit e presim me emocione të forta, sepse më 16 tetor të 2008-ës, mbushen 100 vjet nga lindja e tij në Gjirokastër. Përkujtimi i 100-vjetorit për një ngjarje të shënuar historike ose një personazh të shquar politik, letrar etj, ka një rëndësi të veçantë në historinë e një vendi, në rrethe shoqërore të caktuar ose për familjen e vet të interesuar. 100-vjetori s’është njësoj si festimet e ditëlindjeve jubilare, dhjetëvjeçare, 50-75 etj, 100- vjetorin e një ngjarjeje a personaliteti, çdo njeri e jeton vetëm një herë në jetë. Mbushet një shekull. Për sa i përket Enverit, emocionet e mia e të familjes sime nuk janë të lidhura me dëshirën që zemrat tona do të donin, që ai të rronte 100 vjet, siç uron zakonisht populli; U bëfsh 100 vjeç, pasi natyrisht do të donim të kishte rrojtur shumë më gjatë. 76 vjet është mesatarja e jetës. Por sëmundja e diabetit me konsekuencat e tij në zemër... të një personi me ngarkesë pune tejet intensive dhe e gjithanshme përgjatë 50 viteve, ia shkurtoi jetën. Po për mua dhe familjen, siç besoj edhe për shumë shqiptarë në vend dhe në trevat shqiptare matanë kufijve shtetërorë, Enveri rron në mendjet e në zemrat tona.
Ju vjen keq që institucionet shtetërore e kanë shpërfillur 100-vjetorin e Enver Hoxhës?
Sigurisht që më vjen keq e mendoj se është i gabuar politikisht dhe historikisht një qëndrim i tillë, sepse sidoqoftë Enver Hoxha si një udhëheqës kryesor për çlirimin e atdheut dhe si udhëheqës për afro gjysmë shekulli në drejtimin e shtetit, ka një vend në histori. Meqë nga ana e institucioneve shtetërore dhe shoqatave kulturore nuk po bëhet gjë, atëherë familja ka marrë përsipër të përkujtojë në mënyrë të denjë këtë datë të shënuar, jo vetëm për familjen, por edhe për popullin shqiptar.
Mendoni se është i drejtë pretendimi juaj?
Patjetër që është i drejtë, sepse sikurse thashë më lart ai ka pasur rol dominant jo vetëm në Luftën Antifashiste Nacional-Çlirimtare, por edhe në ndërtimin e shtetit të ri. Në sajë të përpjekjeve të tij, shoqëria shqiptare feudale kaloi në shoqëri të zhvilluar e emancipuar. E të gjitha këto s’kanë se si të mohohen.
Po tek simpatizantët e Enver Hoxhës, ndjehet atmosfera e festës?
Me sa kam dijeni unë, në të gjitha rrethet e vendit, dashamirës të Enverit po përgatiten të përkujtojnë 100- vjetorin e tij. Simpatizantët kanë përgatitur dhe suvenire kushtuar këtij momenti. Me sa jam në dijeni, një veprimtari e gjerë po zhvillohet dhe jashtë vendit. Emigrantët e SHBA-së na kërkojnë të vendosim dy kurora te varri i Enverit në emër të tyre, madje kërkuan që një nga familja të shkonte atje me shpenzimet e tyre për të folur mbi Enver Hoxhën. Në Zyrih të Zvicrës, do të zhvillohet një tubim i madh i të gjithë shqiptarëve në Evropë. Po kështu, janë organizuar disa emisione televizive në televizionet lokale të Francës e Italisë për figurën e Enverit. Madje ja e kam këtu DVD që më sollën nga Italia për emisionin e shfaqur në datën 4 tetor 2008. Këto i kanë drejtuar dhe komitetet për lirimin tim. Ne si familje i kemi ftuar këta miq të jenë prezentë nga data 14 deri më 16 tetor, ndër ta heroin antifashist të Luftës së Dytë Botërore, grekun Manolis Glezos, i cili është në një moshë të thyer e nuk e dimë në mund të vijë, Martin Moir, aristokratin anglez që i dhuroi arkivit të shtetit koleksionin me pllaka gramafoni të tijin dhe të babait të tij, duke e renditur Shqipërinë të dytën në Evropë pas Austrisë, me këtë pasuri, përfaqësues të partive komuniste si dhe ata brazilianë, të cilët do të priten nga familja.
Si festoheshin ditëlindjet e Enverit, tuajat e të fëmijëve?
Në vitet e para të krijimit të familjes tonë, nuk festohej as ditëlindja e Enverit dhe as e imja. Si duket vazhdonte zakoni që në familjet myslimane nuk festohej ditëlindja. Unë s’mbaj mend që në rininë time të jetë festuar ndonjëherë ditëlindja ime si në familje e në shoqëri. Por më vonë, kur lindën fëmijët filluam të organizojmë ditëlindjet e tyre, dhe si duket atëherë u kujtuam të festojmë edhe tonat. Enverit s’i pëlqente festa e ditëlindjes, shqetësohej e nervozohej. Asnjëherë në shtëpinë tonë në këto raste nuk organizoheshin dreka për shoqërinë, por vetëm brenda familjes. Kurse në fillim, ishin shokët e byrosë ata që organizuan darkë shoqërore bashkë me familjet tona. Por s’kaloi shumë dhe Enveri i refuzoi këto festa, e s’duronte dot dollitë. Enveri ditëlindjen time e harronte gjithnjë e kur vinte ndonjë nga shoqet apo shokët për të më uruar, ai gjendej ngushtë dhe e kalonte me shaka, sikur ai e dinte dhe më vonë ngarkoi shoqet e mia, si Viton, ta lajmëronte. Kur u rritën fëmijët, ai i mblidhte rreth vetes që të bënin vizatime e të shkruanin letra për mua, mamanë e tyre. Pranvera që ishte më e vogël, s’më lejonte të hyja se e kishin surprizë. Në fakt, festimet zyrtare të ditëlindjes së Enverit janë bërë pas vitit ’60, kur filloi organizimi i vizitave të delegacioneve nga rrethet që vinin në shtëpi. Në kujtesë më ka mbetur e pashlyeshme 75- vjetori që u bë në Pallatin e Brigadave, ku u ftuan shokët e tij më të vjetër, drejtorët e shkollave ku kishte mësuar, profesorët e tij dhe veteranët e luftës, dhe me të vërtetë takimi qe emocionant.
Po dhurata shkëmbenit?
Për të bërë shaka unë i thosha; s’më bëre asnjë dhuratë, e ai më thoshte; ti i ke lekët, bli çfarë të duash. Mbaj mend që si dhuratë nga ai kam marrë dy sahate, një gjatë kohës së luftës e një për 60-vjetorin tim. Në çdo ditëlindje ai më dërgonte letra të gjata dhe unë i ruaj edhe sot, sepse për mua janë një kujtim i shtrenjtë, ose më ka dorëzuar dorëshkrimet e tij të kujtimeve të vegjëlisë e kujtimeve të rinisë. As unë nuk i kam bërë peshqeshe, madje as letra siç mi shkruante ai. Isha e rezervuar në këtë drejtim.
Pse?
Sepse unë ndjenjat e mia intime ia shprehja me përkushtimin tim, jo me letra.
Një jetë me Enver Hoxhën. Çfarë ju mungon më shumë te ai?
Më mungon i tëri, fizikisht e shpirtërisht, po më shumë bashkëbisedimi me të. Më mungon sa herë gjendem përpara problemeve të mëdha politike që ngjasin në vend dhe s’gjej e s’i jap dot përgjigje. E ndiej shumë nevojën e bashkëbisedimit dhe mendimit të tij, që e kishte gjithnjë të drejtë e të saktë. Më mungon në çastet e gëzimit kur më rrethojnë nipër e mbesa, stërnipër e stërmbesa, duke kujtuar sa i donte ai fëmijët, aq sa kur kishte nevojë për pushime dhe i sugjerohej të ikte larg punëve të përditshme, ai thoshte jo; “Më mirë ndjehem në shtëpi ku kam bibliotekën e fëmijët”.
Ju kishit mundësi që menjëherë pas rënies së regjimit të iknit larg Shqipërisë. Ju ka shkuar ndonjëherë ndër mend?
Raste për të ikur unë kam pasur dhe propozime më janë bërë nga Italia, Greqia e për të shkuar në shumë vende të tjera në Evropë ku kisha miq e shokë. Por një fakt është që unë për vete s’largohesha në asnjë mënyrë nga Shqipëria dhe varri i Enverit, sepse ky është vendi im. Kurse fëmijëve të mi iu kisha thënë se janë të lirë të zgjedhin e të iknin bashkë me familjet e tyre, por asnjëri nga të tre nuk pranoi që të më linin vetëm mua. Por fëmijët e tyre për një kohë të shkurtër u larguan nga Shqipëria, i morën miqtë andej, por edhe ky emigracion s’vazhdoi gjatë se ata ishin të vegjël dhe u rikthyen të gjithë. Megjithëse dua të them që ata kanë vuajtur edhe më shumë se ne të rriturit, sepse ishin nëpër shkolla e shpesh i kërcënonin.
Pas vitit ’90 ju u dënuat ashtu sikurse dhe shumë drejtues të tjerë të asaj kohe. E mbani mend akuzën?
Akuza ka qenë për shpenzime të mëdha e për shpërdorim detyre, por i gjithë procesi i hetimit dhe i gjykimit tregoi se ky ishte një vendim që u mor direkt nga Sali Berisha. Në fakt ishte me karakter politik për të kënaqur të përndjekurit dhe mendoi se me akuzën që mu bë të diskreditohej Enver Hoxha, familja e tij dhe më gjerë.
A ju kishte shkuar ndër mend që mund të gjykoheshit pas ndryshimeve të ndodhura në sistemin politik?
Mua s’më kishte shkuar kurrë ndër mend që mund të burgosesha, se nuk e ndieja veten fajtore. Kisha pranuar ndryshimet që po realizoheshin në vend, natyrisht për të qenë e sinqertë jo me dëshirë, por si një nevojë për të evituar konfrontime dhe gjakderdhje, por duke menduar gjithnjë se në pluralizmin që po vendosej Partia e Punës, dakord që nuk do të ishte në rolin udhëheqës sanksionuar me kushtetutë, por ishte partia më e vjetër, si në organizim dhe me rezultate konkrete në dobi të popullit.
Si shkoi procesi juaj gjyqësor?
Kur mu bë thirrja për në hetuesi, në bazë të respektimit të ligjeve nuk refuzova të paraqitem e të përgjigjem. Që në vajtjen e parë, kërkova të bëj një deklaratë proteste për këtë thirrje në hetuesi, megjithatë në kushte shumë të vështira të atmosferës së asaj kohe shkova në 12 seanca. Natyrisht, unë duhej të përfaqësohesha nga një avokat, por në 7 raste, avokatët që kërkova më refuzuan. Në mes tyre ishin dhe njerëz që i njihja dhe që ishin miq, por frika ishte e tillë në atë periudhë sa ata e hëngrën turpin me bukë dhe më kërkuan falje duke thënë se s’mundeshin. Miqtë tanë jashtë e ndiqnin gjendjen në Shqipëri dhe persekutimin e familjes tonë dhe më propozuan të pajtonin ata një avokat si nga Franca, ashtu edhe nga Italia, por unë nuk pranova që të mos ofendoja avokatët tanë. Kështu që u vetëmbrojta. Më në fund u caktua një avokat nga Ministria e Drejtësisë, por që doli të ishte një avokat i mirë dhe ne punuam së bashku.
Po deklaratën në formë proteste për thirrjen tuaj në hetuesi, e bëtë?
Ata më premtuan se në fund të hetimeve unë do ta bëja deklaratën e protestës, por në mënyrë të pabesë dhoma ku ndodhesha u mbush me policë dhe më njoftuan arrestimin, madje pa njoftuar familjen time, më futën në burg. Në një furgon me 13 policë më dërguan te 313 dhe gjithë kësaj kohe me gjithë presionin që kisha, ruajta gjakftohtësinë dhe u kërkova punonjësve të burgut të lajmëronin familjen. Pikërisht sa hyra, u thashë atyre që më shoqëronin e më pritën se: Po hyj në këtë derë ku as fashistët që më dënuan me 13 vjet burg, s’arritën ta bëjnë këtë. Tre herë u ndryshua akt-akuza, u mbajta më shumë se një vit pa dalë në gjyq dhe siç është e njohur, gjyqi qe një farë që i doli boja dhe u quajt “gjyqi i kafeve”. Dhe sot dëgjoj se kjo është bërë një sinonim i gjyqeve të trilluara.
Si ishin vitet e burgut për gruan e Enver Hoxhës?
Më lejo të mos përgjigjem, sepse duhet të merrem me 5 vjet të tilla, me pesë vjet të jetës sime në 3 burgje, deri te ai i sigurisë së lartë në Tepelenë ku unë isha e vetmja grua në mes të burgosurve kriminelë.
Kosova thuhet se ka qenë pengu i Enver Hoxhës. Sa ka qenë angazhimi i tij në çështjen e Kosovës dhe sa e keni ndjerë ju si njeriu më i afërt?
Angazhimi i Enverit për Kosovën ka qenë i pandarë nga ai për Shqipërinë. Ishim dy vende të ndara nga pikëpamja institucionale, por nga të gjitha pikëpamjet e tjera, shpirtërore, tradicionale, ishim një, se një ishte gjuha, gjaku, historia e përbashkët shekullore. Në të gjithë strategjinë politike që përpunoi Enver Hoxha për marrëdhëniet mes Shqipërisë e Jugosllavisë, ku bënte pjesë Kosova e trojet e tjera shqiptare, por edhe për marrëdhëniet ndërkombëtare me vendet e tjera, përfshihej në plan të parë edhe mbrojtja e interesave të shqiptarëve të Kosovës, si etniteti më i madh. Enveri këtë e bëri që në hapat e para kur u angazhua në funksione politike në krye të Partisë e të frontit nacional çlirimtar dhe të shtetit, e deri në fund të jetës së tij. Këtë ai e bëri jo vetëm nga pozita e funksioneve zyrtare, por e bëri me gjithë shpirt e zemër, i edukuar që në familje me ndjenja atdhetare dhe nuk mund të ishte ndryshe për derisa gjyshi i tij, Beqir Hoxha, kish qenë anëtar në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, si i deleguar i Gjirokastrës dhe është dekoruar nga Kuvendi Popullor i Shqipërisë, bashkë me të tjerët, duke treguar gjatë gjithë jetës se ishte një bir i denjë i kombit shqiptar... Kontributi këmbëngulës i Enverit në këtë çështje jetike ka qenë vendimtar. Zhvillohej një korrespondencë e dendur në mes udhëheqjes shqiptare të Partisë e të frontit me shokët në Kosovë. Kur një nga udhëheqësit kryesor të Kosovës i shkruante Enverit; “Le të vijë kush të dojë, veç jugosllavët të më hiqen qafe”, Enveri i përgjigjej që këtyre njerëzve me zemër të pastër, atdhetarëve, por të turbulluar u duhet shpjeguar qartë e me durim se “ky kush të dojë”, ishte nazifashizmi, e keqja e madhe kundra së cilës ishin ngritur fuqitë më të mëdha të botës, në aleancë antifashiste, SHBA, Bashkimi Sovjetik dhe Anglia. Edhe kur u largua nga Tirana në fund të 1942-shit, për të organizuar në malësi, njësi më të mëdha ushtarake partizane, Enveri vazhdoi të mbante lidhje me udhëheqësit shqiptarë të Kosovës. Edhe për këtë ai përdorte të gjitha rastet e mundësitë që paraqiteshin, mësues që shkonin e vinin, merrte korrierë “specialë”, ai ka përdorur dhe njohjet e mia me shoqe kosovare, ish-nxënëse të Institutit Femëror të Tiranës, dhe kam letra ku më ngarkon t’u përcjell këtyre shokëve, letra të tijat të mbyllura me shuma të hollash në ndihmë të komitetit, ose nuk mund ta di, ndoshta për të blerë dhe mjete që i duheshin luftës. Gjesti suprem që kurorëzoi këto lidhje vëllazërore qe urdhri i Enverit si Komandant i Përgjithshëm i Ushtrisë Popullore Nacional-Çlirimtare të Shqipërisë, që dy nga divizionet më me përvojë të kalonin në Kosovë, në ndihmë të reparteve partizane të shqiptarëve përtej kufirit, në bashkëpunim edhe me njësitë partizane të Titos, që me luftime të ashpra ndoqën farën e mbetur naziste deri në Sanxhak, duke lënë mbi 300 dëshmorë. Këtu po e mbyll rrëfimin e këtyre lidhjeve Shqipëri-Kosovë e Jugosllavi, që vazhduan e vazhdojnë me gjithë peripecitë, dilemat, shpresat sa ishte Enveri në krye të Shqipërisë e deri në ditët e sotme kur Kosova me luftën e bijve të saj të shquar organizuan që organizuan Ushtrinë Çlirimtare të udhëhequr nga komandanti legjendar Adem Jashari dhe me mbështetjen e SHBA-së e disa fuqive të mëdha të Evropës, si dhe forcën ushtarake euroatlantike NATO-n, Kosova u shkëput një herë e përgjithmonë nga Serbia pushtuese e shtypëse gjatë një shekulli e fitoi pavarësinë. Këtë fitore s’e arriti Enveri, por në të janë edhe përpjekjet, këshillat e mbështetja e një jetë të tërë. Ai me veten e tij nuk ishte i kënaqur, megjithëse historia i ka fiksuar çfarë e sa ka bërë Enveri për Kosovën, megjithatë nga shumë faktorë e rrethana i kishte duart lidhur. Prandaj në momentet e rënda të infarktit të parë (tetor 1973), kur ai mendoi se i kishte ardhur fundi, shumë i lodhur dhe i përlotur më la tre amanete, që e para ishte; Më vjen keq që nuk bëra më shumë për Kosovën, pastaj vazhdoi “ruajeni unitetin”, besoj e kishte fjalën për në Parti dhe e treta; Kujdesu për rininë se ajo është e ardhmja e Shqipërisë. Ai rrojti mbi 10 vjet të tjera dhe prapë Kosova e bëri të mbledhë gjithë fuqitë e mbetura e t’i hedhë totalisht në mbështetje të rinisë kosovare, që në demonstratat e mars-prillit 1981 i vuri gjoksin tankeve të ushtrisë serbe, duke kërkuar Kosovën republikë. Aq total qe angazhimi i Enverit, duke ndjekur ngjarjet në Kosovë, e duke shkruar natë e ditë artikuj që u botuan në ‘Zërin e Popullit’, pavarësisht se nuk kishin firmën e tij, aty brenda ishin të gjitha ndjenjat e zjarrta e gjithë forcat fizike të mobilizuara në kult, sa më 17 maj 1981 pati krizën më të rëndë të zemrës. Kur mjekët shumë të shqetësuar kërkonin kontroll të përditshëm, ai u tha: ... E kuptoj që më erdhi nga lodhja dhe emocionet që nuk mund t’i evitoja, siç qenë ngjarjet në Kosovë, ku vranë e po torturojnë vëllezërit tanë.
Në opinionin e përgjithshëm pas intervistës tuaj në televizion, gjëja më e theksuar ishte fakti se nuk u pa pendesë te ju?
Është e natyrshme që çdo njeri të ketë bindjet e veta, ashtu si dhe unë kam bindjet e mia. Me sa lexova në shtyp, shumica e pjesëmarrësve në debate lidhur me intervistën time në televizion, ishin gazetarë. Unë s’dua të polemizoj me ta. Kam respekt për punën që bëjnë, ndjek me interes emisionet e tyre speciale, analistët e opinionistët, i duroj me gjakftohtësi dhe në raste kur shajnë e fyejnë personin tim dhe atë të Enver Hoxhës. Nga deklaratat e tyre në shtyp më duket se ata e kishin kuptuar, drejt se nga unë s’mund të pritej. Unë u shpreha qartë se në ç’rast e ndaj kujt mund të kërkohet falje. Një gjë më bën përshtypje. Si është e mundur që pothuaj të gjithë pjesëmarrësit në debat i gjenin të pabesueshme pohimet e mia për Sali Berishën. Gjithçka thashë për të janë 100 për qind të vërteta. Unë s’thashë se ai është agjent i UDB-së, por thashë për vjehrrën e tij, e cila është me origjinë serbe o malazeze dhe për këtë kishte dokumente të shkruara në dosjen e tij si kuadër komunist, që gjendeshin në arkivin qendror të partisë, të cilin Fatos Nano e dorëzoi në arkivin e shtetit. Më habiti fakti pse ai u mor në mbrojtje për rolin në përmbysjen e komunizmit në vitet ’90, kur këto ditë po çahen ekranet televizive për skandalet e Sali Berishës dhe familjes së tij, me nipër e mbesa, për lidhjet e tij të dyshimta me persona misteriozë, mafiozë të huaj, në qendër të të cilëve doli figura e një serbo-boshnjaku, Damir Fazlliç, i cili qenka jo vetëm mik i Berishës, po i qenka dhënë e drejta të marrë pjesë në mbledhjet e qeverisë dhe ato të sigurisë kombëtare. Para këtij realiteti, sa rëndësi ka të përmendet roli i Berishës në vitet ’90, kur pjesa më e ngritur e koshiente e shoqërisë shqiptare, intelektualë e në radhë të parë gazetarët, po ngrenë zërin në shqetësimin, se ku po e çon Sali Berisha Shqipërinë.
(Vijon nesër)

 

 

 

http://www.korrieri.com/index.php?news=1219

Kosova feston ditëlindjen e Enver Hoxhës

http://www.gazeta55.net/gazeta/11.10.2008.pdf

 55 E shtunë, 11 tetor 2008

Nga Kastriot Dervishi

KRYETARI I PARË I LEGJISLATIVIT SHQIPTAR : Dënimi i 1947-s dhe pyetësia e 1953-t

 

Faktet e reja nëpërmjet dëshmisë së një personazhi të rëndësishëm të historisë, Xhemal Naipi

Xhemal Naipi ishte arrestuar

më 7 tetor 1946. Megjithëse

në moshë të thyer, komunistët

nuk përtonin aspak që të ndërmerrnin

procese politike. Siç

bëheshin në atë kohë gjyqet,

Xhemail Naipit iu bashkuan edhe

6 persona të tjerë për të bërë

“grupin armiqësor”.

Gjykata Ushtarake Territoriale

e Shkodrës e përbërë nga

kapiten I Misto Bllaci (kryetar)

dhe anëtarë kapiten Pertef Alizoti

dhe toger Pandi Fshati, në prani

të prokurorit kapiten Namik

Qemali, më 23 qershor 1947

mori vendimin ndaj 7 të pandehurve.

Xhemal Naipi u akuzua “si një

nga besnikët e satrapit Zog” që

punonte “për mbrojtjen e atij

regjimi”, si pjesëmarrës i Asamblesë

së 12 prillit 1939, si kryetar

i Legalitetit, si dhe akuza të

tjera gjoja në lidhje me bashkëpunimin

e tij me okupuarin.

Duke i marrë së bashku, gjykata

dha këto dënime për “grupin”:

-Xhemal Naipi, Shaqir

Omari, Shefqet Muka, Beb Negri,

Ismail Muhaj me vdekje.

-Nexhat Boriçi me 15 vjet

burg.

-Zef Ashta me 10 vjet burg.

Për shkak të dorëzimin që

ata kishin bërë, u quhej “falje”

vetëm falja e jetës dhe ulja e dënimeve

të tjera.

Pyetësia kur ishte i dënuar

më 1953

Kur kishin kaluar disa vjet nga

vuajtja e dënimin, më 20 mars 1953

në burgun nr.5 Tiranë oficeri i Sigurimit

të Shtetit, nëntoger Llazar

Karafili, vazhdon hetuesinë. Pyetet

i dënuari mbi ngjarjet nga viti

1912 deri në nëntor 1944. Në

pjesën e mëposhtme botohet pjesa

e vlerësuar prej meje si më interesantja

e gjithë hetuesisë.

-Pyetje: Na trego çfarë di mbi

origjinën familjare të Zogut. Kur

je njohur me të për herë të parë

dhe si ka qenë rasti.

Përgjigje: Unë di se Ahmet

Zogu është i biri i Xhemal Pashës

nga Burgajeti i Matit. Vjen nga

origjinë pashallarësh i dekretuar nga

okupacioni osman. Ati i tij ishte

emëruar sundimtar i krahinës së

Matit. Si i tillë ka pas ndikim në

krahinën e Matit, Dibrës së Madhe

e sidomos në familjen e Ramadan

Pustinës. Xhemal Pasha përveç

forcës së xhandarmërisë osmane që

kishte me vete, kishte edhe rreth

400 – 500 vullnetarë vendas të armatosur,

të cilët i përdorte sa herë

që kishte nevoja Turqia. Të ardhurat

e tij kanë qenë nga çifligjet, pyjet

dhe taksat që merrte nga çdo

shtëpi e Matit. Ato paguanin nga

një mexhite të bardhë turke në vit.

Pyetje: Na trego ku i ka bërë

studimet e mesme Ahmet Zogu?

Përgjigje: Rreth vitit 1907 Ahmet

Zogu së bashku me Abdurrahman

Krosin kanë shkuar në Stamboll

ku ka vazhduar studimet e

mesme në shkollën mbretërore

“Mejtep sulltan” dhe pa i mbaruar

mirë, në vitin 1912 është kthyer

në Shqipëri.

Pyetje: Ç’arsye kishte Ahmet

Zogu që ndërpreu studimet e u

kthye në Shqipëri?

Përgjigje: Siç thashë se Zogu

është kthyer më 1912 në kohën e

Luftës Ballkanike, i rekomanduar

dhe i dërguar nga Turqia për të

mbledhur forca vullnetare në Mat

dhe të shkonte në Shkodër për të

luftuar kundër malazezëve që kishin

rrethuar qytetin. Pas mbërritjes

në Mat, Zogu mblodhi 500 pushkë

dhe arriti deri në Lezhë, por nuk

mundi të çante rrethimin pasi ushtria

malazeze i kishte prerë rrugën

në Balldre. Bashkë me forcat e tij

u kthye në Mat.

Pyetje: Në këtë kohë Shqipëria

nga cilët okupatorë sundohej

dhe ç’ngjarje ndodhnin në

këtë kohë?

Përgjigja: Në këtë kohë Shqipëria

e mesme bashkë me Matin

dhe Dibrën kanë qenë nën sundimin

turk, kurse viset e tjera të

jugut si Korça, Gjirokastra ishin

pushtuar nga greku. Më 28 nëntor

1912 me kthimin e Ismail Qemalit

me shokë, shpallet pavarësia

e Shqipërisë, duke falimentuar

pushtimi osman. Shqipëria e mesme

(me përjashtim të Matit) okupohet

nga Jugosllavia.

Pyetje:Mbas shpartallimit të

Turqisë nga cilët okupatorë sundohej

dhe si ishte gjendja e Shqipërisë:

Përgjigje: Pas kapitullimit të

Turqisë, Shkodra u bë internacionale

dhe u sundua nga 5 fuqitë e

Austria, Italia, Franca, Gjermania

dhe Anglia. Korçën e kishte Franca,

ndërsa Gjirokastrën e kishte

Greqia. Pas kësaj ngjarje, komandanti

i përgjithshëm i ushtrisë

turke, Esat Pasha, kthehet në Tiranë

e formon qeverinë e përkohshme

në Durrës, përkundër qeverisë

së Ismail Qemalit (në fakt ky

është veprim më i mëvonshëm –

shënim)....

Na trego, gjatë kësaj kohe,

ç’qëndrim ka mbajtur Zogu, me

cilët kishte lidhje dhe çfarë ngjarje

ndodhën në vendin tonë?

Përgjigje: gjatë kësaj kohe,

Zogu është marrë vesh me nacionalistët

e veriut e të jugut si me

Ismail Haki Tatzatin nga Delvina,

Xhavit Leskovikun, Aqif pashë Elbasanin,

Abdi Toptanin, Sejfi Vllamasin,

Bajram Fevziun, Sotir Pe

cin, Hoxhë Kadriun, mua, etj.

Pikërisht në këtë kohë është formuar

Komiteti Kosovarë në Shkodër

i përbërë nga hoxhë Kadria,

Bedri Pejani, Qerim Peja, Xhemal

Naipi, Sejfi Vllamasi. Ky komitet

ka pasur dy qëllime: e para independencën

e Shqipërisë dhe e dyta

bashkimi me Shqipërinë. Në këtë

komitet ka pasur lidhje Ahmet

Zogu nëpërmjet Hoxhë Kadrisë.

Pyetje: Okupacioni austriak e

ka pasur dijeni mbi dijeninë mbi

Komitetin Kosovar dhe mbi aktivitetin

e Zogut dhe ç’masa

mori?

Përgjigje: Austria pasi ishte informuar

mbi këto lëvizje, mori

masa në vitin 1916 internoi Zogun

në Shkodër. ky këtu ra në kontakt

me mua si kadi që isha. Folëm për

pavarësinë e Shqipërisë dhe kundër

protektoratin austro-hungarez.

Pasi kësaj Zogu internohet në

Vjenë dhe u kthye vetëm pas shpartallimit

të kësaj perandorie. Në atë

kohë, Shqipëria ka qenë e okupuar

nga Italia në pjesën më të madhe,

Korça nga Franca, Dibra nga

Jugosllavia dhe Shkodra nga

ndërkombëtarët.

Zogu pas një qëndrimi të shkurtër

në Mat, filloi aktivitetin

prapë duke grumbulluar nacionalistët

që lartpërmendur duke thirrur

Kongresin e Lushnjës më 1920,

me qëllim për të fituar pavarësinë

e Shqipërisë, në kufijtë e 1913-s.

Pyetje: Nga kush është përgatitur

thirrja për Kongresin e

Lushnjës?

Përgjigje: Thirrja është përgatitur

nga një anglez që quhej Eden,

i cili pasi ka shtytur Shqipërinë e

jugut dhe të mesmen për të rënë

në kontakt me nacionalistët si me

Zogut dhe të tjerë, është kthyer në

Shkodër ku është takuar me gjeneralin

anglez Filips, të cilit i ka

raportuar përgatitjen e këtij kongresi.

Gjatë viteve 1913 – 1914, gjenerali

ka qenë guvernator i Shkodrës

dhe njihej me parinë e vendit.

Kështu, ai më ka thirrur mua për

të më dërguar si përfaqësues në

kongres. Po kështu edhe Hoxha

Kadri si përfaqësues i klerit katolik,

pasi ishte avokat i tyre. Por

neve nuk mundëm të marrim pjesë

në kongres për shkak se na ndaloi

Franca që ishte në Shkodër.

Kongresi është zhvilluar në

Lushnjë për arsye se ishte vendi i

qetë dhe i favorshëm për ne. Në

kongres Ahmet Zogu u paraqit me

një fuqi rreth 150 – 200 pushkë

dhe disa të tjerë që nuk më kujtohen.

Qeveria e zgjedhur u kthye në

Tiranë ku vazhdoi punën.

Pyetje: Pas Kongresit të Lushnjës,

na trego aktivitetin e qeverisë.

Cili okupacion ndodhej në

Shqipëri?

Përgjigje: Mbas çlirimit të Shqipërisë,

Alush Lohja nga Shkodra,

me ndihmën e Jugosllavisë i ra

Shkodrës e luftoi gati 5 – 6 muaj

duke kaluar kufirin e përkohshëm

të Shqipërisë (vijën e demarkacionit).

Po në këtë kohë, populli i Dibrës

nën kryesinë e Elez Isufit nga

Dibra, Ramiz Dacit, Ramiz Dibrës,

me një forcë prej 500 pushkë i ranë

Jugosllavisë për ta nxjerrë jashtë

kufirit të përkohshëm dhe e çuan

në kufirin e vjetër. Elezi me qeverinë

e Tiranës nuk ka pasur lidhje,

bile kjo nuk ishte dakord pse mendonte

se jugosllavët me fuqi të madhe

do ta sulmonin Shqipërinë.

Pikërisht pas kësaj ngjarje,

jugosllavët nën kryesinë e një toge

dibrane të Halit Lleshit e Taf Kaziut,

sulmuar Shqipërinë duke

ardhur afër Tiranës me qëllim që

të rrëzonin qeverinë. Qeveria e Tiranës

mblodhi forca ushtarake dhe

vullnetare në drejtimin e Ahmet

Zogut dhe i theu forcat e Halit

Lleshit e Alush Lohjes. Pas kësaj

ngjarje midis dy qeverive, shqiptare

e jugosllave u arrit një marrëveshje

për të respektuar kufirin e përkohshëm

deri në caktimin e tyre përfundimtar.

Gjykata

Ushtarake

Territoriale e

Shkodrës e

përbërë nga

kapiten I Misto

Bllaci (kryetar)

dhe anëtarë

kapiten Pertef

Alizoti dhe toger

Pandi Fshati, në

prani të

prokurorit

kapiten Namik

Qemali, më 23

qershor 1947

mori vendimin

ndaj 7 të

pandehurve

 

 

 

 

 

http://www.gazeta55.net/gazeta/10.10.2008.pdf

 

55 , 10 tetor 2008

E vërteta e krijimit

të Legalitetit më 1943

Ngjarjet e viteve 1943 – 1944 dhe faktorët politikë të asaj kohe sipas dëshmisë së Xhemal Naipit

 

Xhemal Naipi si kryetar i

parë i Organizatës Kombëtare

Lëvizja e Legalitetit, tregon për

formimin e kësaj organizate. Ai

hedh dritë mbi ngjarje të shumta

deri – diku të pazbardhura, të

zhvilluara kryesisht në Tiranë dhe

në Shkodër. Të gjitha dëshmitë

janë dhënë në kushtet e marrjes i

pandehur nga komunistët, por

për ngjarje që nuk gjejnë dokumentime

të tjera, marrin një vlerë

të pazëvendësueshme.

 

Pyetje: Na fol për kongresin

e legalitetit.

Përgjigje: Pas do kohësh me ftesë

të veçantë na thërret Bazi i

Canës në Herraj, mua, Sali Myftinë,

Ndoc Çobën, Hys Draçinin,

Rrok Gerën, Hysen Lohen, Kol Kirin,

Lin Dedën, Iljaz Krajën dhe një

katolik tjetër. Në Herraj u bë një

kongres i madh i Legalitetit ku

merrnin pjesë të gjithë prefekturat

përveç asaj të Dibrës, së cilët

me sa më kujtohet nuk i kishin

mbërritur letrat.

Kongresin e hapi Ndoc Çoba, i

cili foli se bashkimit kombëtar duhej

të kërkonte kufijtë etnikë. Foli

pastaj Rauf Fico. Bazi vetë dha

raportin. Ai kërkoi që të vendosej

gjendja para 7 prillit 1939. Më në

fund u la që Komiteti Qendror të

zgjidhej përveç meje edhe me Selim

Damanin, Gaqo Gogën dhe

Osman Myderrizin.

Pyetje: Kur t’u dha lajmi i

zgjedhjes:

Përgjigje: Lajmi i zgjedhjes m’u

dha në Tiranë, ndërsa isha te Sali

Vuçiterni, i cili më pyeti në kisha

marrë letër nga Bazi. I thashë jo.

Më vonë Bazi me anë të njëfarë

Hasni nga Kruja e njeh Xhemal

Zusi nga Tirana, më dorëzoi një

letër tjetër me të cilën më lajmëronte

se isha zgjedhur anëtar i Komi

tetit Qendror të Legalitetit.

Pyetje: Si u organizua grupi?

Përgjigje: Gaqo Gogo një ditë

më zuri në rrugë dhe më tha se të

nesërmen do të bëhej një mbledhje

në shtëpinë e tij, duke më ftuar dhe

mua. Shkova. Erdhën më pas Osman

Myderrizi e Selim Damani,

ndërsa Gaqon e gjetëm në shtëpi.

Gaqos i kërkuam llogari, mbi llogaritë,

urdhrat, etj. Mbasi i morëm

në dorëzim këto, formuam intendencën

me përgjegjës Selman Petrelën

(tregtar) e major Pustinën

si dhe degën e shtypit me

përgjegjës Gaqon. Edhe organizimin

e rinisë e mori Gaqo. Arkëtar

u emëruar Fadil Petrela. Unë u zgjodha

kryetar i komitetit. Pastaj

hymë në çështjet politike dhe filluam

organizimin. Në Shijak u formua

një degë. Unë caktova kryetar

Ymer Deliallisin. U formua dhe në

Tiranë një degë, por unë njoh

vetëm inxhinierin e Ministrisë së

Punëve Botore që nuk e njoh. Këtu

njoh vetëm anëtarin e degës Beqir

Kallçiu. Dega e tretë ishte formuar

në Krujë më përpara. Në Vlorë Seit

Qemali mori përsipër krijimin e një

dege, por nuk mundi. Në Kukës –

Kosovë nën kryesinë e Zenun Alisë

u ngrit një tjetër degë. Në Shkodër

u ngri dega nënë kryesinë e

Sali Myftisë, të cilin e autorizova

unë prej Tirane. Në komitetin e

Shkodrës bënin pjesë edhe Kol Kiri,

Ibrahim Sokoli, Iljaz Kraja, etj.

Shefqet Mukën e kam pasur

shok në grupin “Besa”, por më

vonë kur shkova në legalitet u

ndamë. Komiteti ynë ka qenë

gjysmë ilegal, d.m.th. gjermanët e

dinin, por jo zyrtarisht.

Dega e Tiranës krijoi edhe celula

zogistësh nëpër lagje. Për këtë

nga qendra u lëshua një qarkore

për të regjistruar anëtarë të rinj,

të cilët duhej t’i përmbaheshin programit

të Legalitetit.

Komiteti Qendror i Legalitetit

në të cilin bëja pjesë edhe unë

nëpërmjet kolonelit anglez të ndërlidhjes,

u bëri një kërkesë qeverisë

së Shteteve të Bashkuara dhe Britanisë

së Madhe që të njihnin qeverinë

shqiptare. Këtë kërkesë e ka

konceptuar Selim Damani.

Pyetje: Na fol për lidhjet me

Abaz Kupin.

Përgjigje: Ndërsa isha në Tiranë,

Bazi më ka thirrur në katundet

e Tiranës 5 – 6 herë. Një herë

shtroi çështjen e ndihmave që duhej

të jepnin tregtarët e Tiranës.

Me këtë donte të kompletonte një

batalion ushtarësh dhe ta mbante

në rregull. Për këtë thirri jashtë

Tiranës 10 – 15 tregtarë. Ata i

premtuan. Kështu na dhanë ndihma

Jonuz Shijaku 100 mijë franga,

Asim Mustafa 2 mijë, Ali Begaj 25

mijë franga, Manushi nga Durrësi

30 mijë. Kanë dhënë gati të gjithë

tregtarët e Tiranës dhe Durrësit.

Këto pak ishin grumbulluar tek

Faik Petrela, i cili ishte komandant

i Bazit.

Pyetje: Po marrëveshjet e

Abaz Kupit:

Përgjigje: Bazi pat hyrë në marrëveshje

edhe në Dibër, d.m.th me

Fiqri Dinen, Cen Elezin, etj, për

të mundur formimin e një qeverie

shqiptare që do vepronte legalisht

dhe në kohën e gjermanëve, do të

grumbullonte të gjitha forcat e

shëndosha të kombit në ballë të

çdo rreziku eventual. Më vonë, për

këtë Bazi u mor vesh edhe me Mark

Gjon Markajn e Mehdi Frashërin.

Prandaj caktuan një mbledhje në

Tufinë të Tiranës. Në këtë mbledhje

merrnin pjesë Patër Anton Harapi,

Lef Nosi, Mehdi Frashëri,

Mit’hat Frshëri, Cen Elezi e Fiqri

Dine. Meqë qeveria e Rexhep

Mitrovicës ishte e dobët, Bazi vu

si kusht formimin e një qeveri

tjetër me në krye Fiqri Dinen. Për

të rregulluar punët edhe me gjermanët,

si mik i tyre, Xhafer Deva

do vazhdonte të ishte ministër i

Punëve të Brendshme. Forcat ushtarake

dhe xhandarmëria duhej të

ishin nën urdhrin e kryeministrit

dhe gjermanët s’duhej të kishin të

drejtë që të përziheshin në punët

e brendshme. Si bazë e marrëveshjes

u pranuan këto kushte

të Bazit, por me t’u kthyer në Tiranë,

Mehdi Beu dhe Patër Antoni

nuk i qëndruan vendimit, por

emëruan komandant të përgjithshëm

të xhandarmërisë Hysni

Demën për të ndarë Dibrën nga

Bazi. Kurse Patër Antoni erdhi vetë

në Shkodër për të mbledhur vullnetarë,

por Shkodra nuk i dha fuqi.

Edhe Hysniu s’mblodhi dot ndonjë

fuqi të madhe, por me ato pak

që kishin rifilluar aksionin nga

Elbasani. Këto operacioni, Hysni

Dema, Mehdi Frashëri e Patër Antoni

i kanë përgatit drejtpërdrejt

me gjermanët. Për të rregulluar

punë me Bazin pranuan që Fiqri

Dine të merrte Ministrinë e

Punëve të Brendshme, por jo

Kryeministrinë, të cilën mendonin

t’ia jepnin Koço Mukës ose Nuredin

Vlorës. Me ardhjen e mareshalit

gjerman të Ballkanit, Fiqri

Dine ra në lidhje drejtpërdrejt me

të. Ai e autorizoi dhe ra në marrëveshje

që ta formonte ky (Fiqriu)

kabinetin, siç edhe u bë.

Fiqriu s’pati kredi prandaj pas

2 muajsh dha dorëheqjen, pas së

cilës u provokua një mbledhje e

madhe intelektualësh në kinema

“Kosova” që përfaqësonin të gjitha

partitë. Mora pjesë edhe unë. Mehdiu

dhe Patër Antoni qëndronin

në kryesi. I pari mori fjalën Mehdiu,

i cili foli rreth gjendjes politike.

Pastaj foli Fuat Asllani, i cili

foli rreth gjendjes politike që shfaqi

dëshirën të formohej një qeveri

tjetër. Ata të parlamentit që ishin

atëherë shfaqën mendimin të

ngarkohej Ibrahim Biçakçiu, i cili

pranoi më vonë dhe formoi kabinetin.

Pyetje: A ke pasur takime në

këtë kohë me gjermanët?

Përgjigje: Në këtë kohë jam

takuar dy herë me gjermanë. Kjo

herë erdhi e më mori një korçar, të

cilit nuk ia di emrin dhe më çoi te

një komandant me gradë kolonel,

i cili e kishte zyrën në kazermat

përmbi hotel “Dajtin”. Koloneli më

tha: “Situata për ne është keqësuar.

Fuqi të mjafta për të mbajtur qetësinë

e vendit nuk kemi, prandaj ju

legalisht duhet të bashkëpunoni

me ne”. Unë i thashë se qetësinë

duhet t’ia linin Qeverisë Shqiptare.

Ai më tha se u kemi dhënë 10 mijë

armë ballistëve. Mirëpo ato i ishin

dhënë një fuqie bashibozuke.

Për Bazin më tha se ka anglezë

me vete, prandaj t’i ndjekë ato.

Mirëpo kur i thashë se s’është çudi

që ju të humbisni e neve na e do

politika ta kemi mirë edhe me aleatët.

Qëllimi i tij ishte të hynte në

bashkëpunim me Legalitetin dhe t’i

vinte forcat e tij në mirëvajtje.

Ndonjë përfundim nuk arritëm.

Megjithatë, unë shkova te Bazi. Atë

e gjeta në Valias dhe ia thashë këtë.

Të dytën herë ka ardhur Irfan

Ohri e më ka thirrur në emër të

gjeneralit të Gestapos në Tiranë.

Ai më tha se donte ta bënte Bazin

ministër Lufte. Unë s’ia pranova.

Atëherë adjutanti i gjeneralit më

tha se po vinte të shihej me Bazin,

duke u veshur si malësor. Irfani e

di se ka shkuar natën 5 herë dhe

është takuar me Bazin.

Për të siguruar pushtetin pas

ikjes së gjermanëve Bazi ra në marrëveshje

fshehurazi vetëm me krerët

e Dibrës (Fiqri Dine dhe Hysni

Demën) që të formohej qeveria dhe

ta rregullonin me gjermanët që ato

t’u jepnin armë, municione e veshmbathje

për të organizuar fuqinë e

Bazit, etj, në fuqi kombëtare dhe

për të mbarë kështu fuqinë në dorë.

Kabinetin, Fiqriu e formoi, por

gjermanët i mbajtën vetëm me fjalë

dhe nuk dhanë as armë e as petka

e as municion.

Pyetje: Ku e keni pasur

shpresën atëherë?

Përgjigje: Në gjithë shpresën e

kemi pasë neve te anglezët, të cilët

na kishin premtuar se s’ishte e

largët dita kur do të zbarkonin dhe

se fuqinë do t’ua jepnin nacionalistëve

shqiptarë. Unë e kam

shpresën te anglezët se sikur të

ishte për Legalitetin, nuk kam pasur

asnjë fije besimi.

Pyetje: Kur ikët nga Tirana?

Përgjigje: Nga Tirana kam ikur

qysh në fillim të shtatorit 1944,

pasi Bazi e bëri këtë aksion për të

treguar se edhe ai po luftonte okupatorët.

Pyetje: Kur u takove prapë

me Bazin?

Përgjigje: Me Bazin u takova në

një katund të vogël mbi Mamurras.

Aty gjeta edhe Mit’hat

Frashërin, Fiqri Dinen, etj. Prej aty,

kaluam në Skuraj të Milotit. Aty

mora vesh nga vetë Bazi se ai ishte

marrë vesh me krerët e Ballit, duke

u bërë komandant i përgjithshëm

i Ballit e Legalitetit. Bile bënë edhe

një deklaratë ballistët. Në këtë

marrëveshje ishin edhe anglezët.

Këta të fundit na premtuan si ato

ditë se kishin kërkuar ndihmë dhe

armë e municione, por ne e pamë

se s’ishte gjë dhe kjo. Mbasi s’erdhi

asnjë ndër të gjithë ato ditë.

Pyetje: Si vazhduat më tej?

Përgjigje: Pas pjekjes së Skuraj,

Bazi, Gjoni i Marka Gjonit, Fiqri

Dine dhe Mit’hat Frashëri u

mblodhën edhe njëherë në Lurë për

të krijuar një qeveri nacionaliste që

do të mblidhte të gjitha forcat.

Disa nga këto thoshin të luftonin

me gjermanët tash që erdhi fundi.

Mirëpo Gjoni haptas deklaroi se

nuk i luftonte gjermanët tani që

ishte fundi. Edhe këtu nuk u arrit

ndonjë marrëveshje, pasi ushtria

nacionalçlirimtare iu afrua Lurës.

Atëherë Bazi i Canës me anglezët

u ul në Mamurras me fuqitë e veta.

Mit’hat Frashëri me ballistët iu

drejtua Shën – Palit. Unë me Fiqri

Dinen e disa shokë të tjerë arritëm

në Mirditë. Erdhëm deri në katundin

Mnellë dhe aty u ndamë me

Fiqriun.

Që në Mnellë u drejtova në Postribë.

Një natë te Osman Haxhia,

Rustem Haxhia, Ymer Beqiri në

Boks. Pasi mora lajm prej shtëpie

se gjermanët nuk më ndiqnin erdha

në Shkodër tek Ymer Boriçi.

Në Postribë takova edhe Sali Myftinë.

Ai kishte marrë një letër nga

Bazi, i cili lajmëronte të rrinin gati

se anglezët do zbarkonin me

aeroplanë në Shtoj, se më 1943 ai

kishte marrë pjesë në një komision

që do të interesohej për çështjen e

Tuzit e të Ulqinit. Mirëpo me

ardhjen e forcave gjermane, na siguron

do ta rregullonin dhe do t’i

mbronin kufijtë tanë. Kështu që e

lamë kujdesimin mbi këto toka si

komision.

Pyetje: Kur dolët ilegal?

Përgjigje: Në ilegalitet jam

hedhur dy ditë para se të çlirohet

Shqipëria dhe kam ndenjur vazhdimisht

në shtëpinë e Muhamet

Bajrit, i cili ka për grua motrën

time. Këtu kishte një bodrum nën

odën e vogël që është në çardak dhe

ka dy këmbë shkallë që u hapnin

kur hynim në bodrum.

Pyetje: Pse u larguat?

Përgjigje: Unë jam ilegalizuar

si anëtar i Komitetit Qendror të

Legalitetit. Unë jam dorëzuar në

fillim se gjendja këtu në Shkodër

nuk u normalizua, një herë ndodhi

lëvizja e Llesh Marashit, pastaj

ajo e Jup Kazazit e Hasan Isufit,

për këto arsye mbeta ilegal deri sa

doli amnistia e jo se unë kisha bërë

krime.

Sigurisht si ilegal këto kohët e

fundit unë kam shpresuar se do

kishim një luftë midis Rusisë dhe

anglo – amerikanëve. Këtë gjë e

kam parë në fjalimin e Çurçillit që

kishte mbajtur në SHBA.

Pyetje: Keni dijeni mbi ngjarjen

e 9 shtatorit?

Përgjigje: Gjatë kohës që kam

qenë ilegal nuk kam pasur lidhje

me asnjë ilegal dhe as me njeri

tjetër veç motrave. Për ngjarjen e

9 shtatorit (Postriba) nuk kam pasur

kurrfarë dijenie.

Xhemal Naipi si kryetar i parë

i Organizatës Kombëtare

Lëvizja e Legalitetit, tregon

për formimin e kësaj

organizate. Ai hedh dritë mbi

ngjarje të shumta deri – diku

të pazbardhura, të zhvilluara

kryesisht në Tiranë dhe në

Shkodër

http://www.gazeta55.net/gazeta/09.10.2008.pdf  

09-10-2008

Nga Kastriot Dervishi

KRYETARI I PARË I LEGJISLATIVIT SHQIPTAR

Xhemal Naipi: Dëshmia ime për historinë e Shqipërisë

 

“Naipi ka hyrë në histori si kryetari i parë i parlamentit shqiptar. Po ashtu ai ka qenë edhe kryetari i parë i Organizatës Kombëtare Lëvizja e Legalitetit më 1943.

Pas lufte, duke një njeri për të cilin nuk rëndonte asnjë akuzë, ai u dorëzuan sipas premtimit të amnistisë së kohës

 

Në kushte normale do të ishte

një dëshmi interesante me shumë

vlera mbi historinë e Shqipërisë.

Mirëpo këtë rast dëshmia e tij vjen

në një rrethanë që askush nuk do

ta dëshironte, në hetuesinë e Seksionit

të Sigurimit të Shkodrës si

dhe në burgun e Tiranës po nga

hetues të kësaj armë, disa vjet më

vonë. Është fjala për Xhemal

Naipin, kryetarin e parë të legjislativit

shqiptar, politikanin dhe

klerikun që vdiq në burgjet e komunizmit

për shkak të bindjeve dhe

angazhimeve të dikurshme politike

e zyrtare.

Mbi të gjitha, Naipi ka hyrë në

histori si kryetari i parë i parlamentit

shqiptar. Po ashtu ai ka

qenë edhe kryetari i parë i Organizatës

Kombëtare Lëvizja e Legalitetit

më 1943. Pas lufte, duke një

njeri për të cilin nuk rëndonte asnjë

akuzë, ai u dorëzuan sipas

premtimit të amnistisë së kohës.

Por komunistët, u treguan edhe

njëherë të pabese, duke e mbajtur

me burg dhe duke e dënuar, si një

ndër pjesëtarët e një grupi që nuk

kishte asnjë lidhje me emrin e

Xhemal Naipit. Po çfarë ka dëshmuar

në Shkodër dhe në Tiranë,

Xhemal Naipi? Të përmbledhura

vijnë në këto numra të gazetës, disa

prej dëshmive kryesore të kryetarit

të parë në legjislativit shqiptar në

vitin 1920, të vlerësuara si të vlefshme

për historinë e Shqipërisë.

Thirrja në hetuesi

Më 10 mars 1947, në Zyrën e

Seksionit të Sigurimit Shkodër, në

prani të kapitenit të parë Nesti

Kopali, merret në pyetje Xhemal

Naipi, i biri i Hasanit dhe i Zyhrasë,

i vitlindjes 1887, banues në lagjen

Parrucë, njeh gjuhët turqisht e italisht,

i martuar me 7 fëmijë, i

padënuar më parë. Ka qenë i arratisur

si legalist që prej 29 nëntorit

1944 dhe mbi bazën e amnistisë së

Kuvendit Popullor ishte dorëzuar.

Hetuesia e tij në organet e Sigurimit

ka sot rëndësinë e një dëshmitari

të rëndësishëm të historisë

sonë, të një personazhi kryesor

kulmet e të cilit fillojnë me cilësinë

e të qenit kryetar i parë i parlamentit

shqiptar e përfundojnë si

kreu i një formacioni kryesor të

luftës, si Organizata e Legalitetit.

Pyetje: Kur jeni përfshirë në

politikë dhe si?

Përgjigje: Jam përzier në politikë

qysh në kohën e Luftës Ballkanike,

më 1912. atëherë jam munduar

për rilindjen kombëtare, duke

vazhduar përpjekjet për çlirim, jam

njohur me Sejfi Vllamasin, Hoxhë

Kadrinë, Ahmet Zogun (që kur ishte

ministër i Punëve të

Brendshme), etj. Pas kongresit të

Lushnjes, jam zgjedhur senator

dhe jam bërë për herë të parë kryetar

i Senatit në Tiranë.

Pas çlirimit të Shqipërisë (e ka

fjalën për zonën e Drinit), më 1921

u bënë zgjedhjet për Këshillin Kombëtar.

Unë vura kandidaturën,

por me konkurrenca kleri, s’munda

të dal deputet. Atëherë isha i Partisë

Popullore, d.m.th. me Partisë

së Zogut.

Pyetje: Ku ndodheshin më

1924?

Përgjigje: Më 1924 erdhi

prefekt në Shkodër, Mustafa Kruja.

Ai më internoi i shtytur nga

kleri, si zogist, pasi Zogu kishte

ikur në Jugosllavi. Me ardhjen e

Zogut në pushtet u riemërova kadi

në Shkodër, detyrë që e ushtrova

deri më 1929. në fund të këtij viti,

Zogu më thërriti në Tiranë dhe më

emëroi drejtor të përgjithshëm të

vakëfeve në Komunitetin Mysliman.

Në këtë detyrë kam qëndruar

deri më 1937, kohë kur u zgjodha

deputet. Zogu më thirri në pallat

dhe më tha midis të tjerash tekstualisht:

“Unë nuk i harroj miqtë

e vjetër”. Në kohën që unë isha

deputet, në Shqipëri vepronin

gjithkund njerëz si Jakomoni, Meloni,

Giro, etj.

Pyetje: Si ndaheshin deputetët

e asaj kohe në bindje?

Përgjigje: Ndër deputetët që u

thirrnin italofilë ishin Fejzi Alizoti,

Terenc Toçi, Shefqet Vërlaci,

Maliq Bushati, Sulço Bushati, Irfan

Ohri, etj. Këta nëpërmjet Giros

ranë në lidhje me Mustafa

Krujën, etj, në Itali dhe pas një

mbledhje që ishte bërë aty e ishte

vendosur për një kryengritje

kundër Zogut. Në këtë komplot

merrnin pjesë Maliq Bushati për

Shkodrën, Fiqri Dine për Dibrën,

Irfan Ohri e Shefqet Vërlaci për

Elbasanit. Njëkohësisht Vërlaci

ishte një prej kryetarëve të

mbledhjes. Këta mendonin të sillnin

një mbret nga Italia, ndërsa

Duçe dërgoi forcat dhe e okupoi

krejt Shqipërinë.

Rrethi i deputetëve filozogistë

veç meje ishin: Sali Vuçiterni, Pandeli

Evangjeli, Hiqmet Delvina,

Fiqri Rusi, Abdurrahman Dibra,

etj.

Pyetje: Po interpelancat e

parlamentit?

Përgjigje: Interpelanca në parlament

janë bërë fare pak. Ne automatikisht

votonin dekretligjet e

qeverisë. Interpelanca e gjera në

parlament u në atëherë kur italianët

po okuponin Shqipërinë. Disa

thonin se duheshin bërë vetëm

protesta kundrejt këtij akti, ndërsa

të tjerë provonin luftë me armë

kundër Italisë. Këto pikëpamje iu

shfaqën mbretit me anë të një delegacioni

të përbërë prej 4 vetash.

Mirëpo mbreti dha urdhër për qëndresë

me armë.

Pyetje: Kush i priti italianët

më 7 prill 1939?

Përgjigje: Për t’i pritur italianët

më 1939 dolën Xhaferr Ypi, Fejzi

Alizoti e Zef Kadarja.

Pyetje: Si shkuan punët më

pas?

Përgjigje: Pas ardhjes së Italisë

na thirrën në një biçim kongresi

në Tiranë, më 12 prill 1939,

i njohur si dita e kurorës për Viktor

Emanuellin. Kanë folur vetëm

Fejzi Alizoti, Ndoc Pistulli,

Shefqet Vërlaci, Arkimandriti

(Visarion Xhuvani). Unë u internova

dhe kur u ktheva gjeta si

kryeministër Mustafa Krujën.

Pyetje: Na fol mbi aktivitetin

tuaj në kohën e luftës.

Përgjigje: Katër – pesë muaj

para se të ikte Italia më ka thirrur

në shtëpi të tij Sal Halili (dësh-

mor). Aty ishte i

pranishëm Hafiz

Ali Tophana dhe Zija Dibra. Ata të

tre mbanin anën e Lëvizjes dhe unë

isha përfaqësues i zogizmit. Unë

shfaqa mendimin të formonim një

komitet të përbashkët prej 4

vetash, dy prej zogistëve dhe dy

prej tyre. Ata mbajtën shënime dhe

thanë se do ua thoshin shokëve të

tyre. Më vonë na erdhi Xhemal Broja

në shtëpi të Sali Myftisë. Aty u

gjendëm unë, Sali Myftia, Shefqet

Muka. Xhemati na paraqiti programin

e Frontit dhe na tha jo

vetëm ta pranonim atë, por edhe

të hidheshim të Front. Ne

kërkuam që të krijohej përsëri komiteti,

ai nuk dëgjoi. Me kaq u

prishëm dhe i premë të gjitha lidhjet.

Ne vazhduam punën këtu. Sali

Myftia bie në lidhje me Patër Anton

Harapin dhe mendojnë të formojnë

grupin “Besa”, i cili do të

përfshinte katolikët dhe myslimanët.

Programi i tij ishte me të

vërtetë me frymë zoriste dhe sipas

tij duhet të luftohej për independencë

nga armiqtë sllavë. Ndërsa

gjermanët s’ishte nevoja t’i

luftonim se ata do iknin vetë.

Gjithashtu në këtë grup punonim

për Shqipërinë etnike.

Pyetje: Kush të erdhi në shtëpi?

Përgjigje: Mua më erdhi e më

tregoi në shtëpi Shefqet Muka dhe

unë pranova. Pastaj bëmë një

mbledhje në shtëpi të Ndoc Çobës

– kryetar. Unë isha nënkryetar.

Anëtarë ishin Iljaz Kraja, Hysen

Draçini, Shefqet Muka, Hysen Lohja,

Tef Gera, Kol Kiri, kapiten

Gjelosh Luli. Patër Gjon Shllaku

ishte i deleguari i klerit katolik, por

ai ka ardhur vetëm në 3 mbledhje.

Në këtë mbledhje u vendos të krijoheshin

komitete nëpër krahina

dhe fshatra. Por vetëm në Pukë u

arrit të krijohet komitet me në krye

Xhemal Laçin e Abdulla Salihin.

Këta kishin edhe shokë të tjerë,

por unë nuk i njoh.

Pyetje: Si u bënë lidhjet në

atë kohë?

Përgjigje: Në Malësi të Madhe

http://www.gazetatema.net/ | 10.10.2008

 

Ahmet Zogu dhe lidhjet e tij me Mustafa Qemal Ataturkun

Në periudhën përkatëse, të dy udhëheqësit e Shqipërisë dhe të Turqisë, Ahmet Zogu dhe Mustafa Qemal Ataturku, i kanë kushtuar rëndësi të posaçme zhvillimit të marrëdhënieve miqësore tradicionale nëmes dy popujve tanë.

“Ne i duam popullin dhe kombin shqiptar - është shprehur krijuesi i shtetit modern turk, Mustafa Qemali. - Ne i konsiderojmë ata vëllezër tanët. Ata nuk janë larg nesh. Ne urojmë që Shqipëria, si shtet e si komb, të zhvillohet, të forcohet e të ecë përpara. Ne dëshirojmë që Shqipëria të zerë vendin që meriton në Ballkan, sidomos si një shtet i pavarur. Shqipëria të jetë e sigurtë për çiltërsinë tonë. Populli shqiptar nuk duhet të dyshojë kurrë në ndjenjat vllazërore që populli turk ushqen për të. Dhe kjo nuk është shprehje sentimentale, por ndjenjë e dalë nga thellësitë e zemrës së tij” (Bilal N. Shimshir, Direktivat e Ataturkut dhënë ambasadorit Ryshen Eshref Ynajdën, Ankara, 1981, f.2. Direktivat e sapopërmendura, autori i këtij shkrimi, Kopi Kyçyku, i ka gjetur më 1981 në Arkivat e Shtetit Turk (Türk Devlet Arşivleri) dhe i ka përfshirë në të dy botimet e librit të vet: “Mustafa Qemal Ataturku”, Shtëpia Botuese “8 Nëntori”, Tiranë, 1986 dhe Shtëpia Botuese “Arbri”, Tiranë, 1993, f. 99-116).

Qysh më 1907, në një bisedë me Fuat Pashën, Mustafa Qemali kishte theksuar: “Fuqitë e Mëdha, prej kohësh kanë vendosur ta coptojnë Perandorinë Osmane. Ato presin momentin e përshtatshëm për të vënë në zbatim planet e tyre. Gjithsesi, Shqipëria duhet dhe do të mbetet e pavarur” (Ali Fuat Xhebesoj, Shoku im i klasës, Ataturku, Stamboll, 1980, f.116).

Më 1908, në një takim të ngrohtë në Selanik, atdhetarët shqiptarë Mihal Grameno, Bajo Topulli e të tjerë, kuvenduan me Mustafa Qemalin gjerë e gjatë për drejtësinë e luftrave që zhvillonin populli ynë dhe popujt e tjerë për flakjen tej të zgjedhës otomane. Ata do t'i kujtonin më vonë me nderim fjalët e Ataturkut për “rëndësinë e lirisë, e cila do t'i bashkojë kombet në një punim për lumturinë...” e tyre (Mihal Grameno, Kryengritja shqiptare, Vlorë, 1926, f.114).

Pikërisht në momente vështirësish e sakrificash të mëdha, nën ndikimin e drejtpërdrejtë të Mustafa Qemalit, i cili në atë periudhë ndodhej në ballë të luftës së popullit të vet kundër forcave të huaja intervencioniste, midis qeverisë së dalë nga Kongresi i Lushnjës (më 1920) dhe qeverisë turke, u vendosën kontakte. Një delegacion ushtarak turk, i kryesuar nga koloneli Selahedin Sahip, bëri një vizitë në Shqipëri. Më 1 mars 1921, Mustafa Qemali do të deklaronte para Asamblesë së Madhe Kombëtare të Turqisë: “Me popullin shqiptar jemi miq për shekuj. Së toku ndajmë të mirat e të këqijat e jetës e të fatit të përbashkët” (Nga procesverbalet e Asamblesë së Madhe Kombëtare të Turqisë, sipas Nexhip Allpan, në: Shqipëria e sotme në dritën e historisë, Ankara, 1975).

Më 1922, konsulli shqiptar në Stamboll vinte në dijeni Ministrinë e Punëve të Jashtme në Tiranë se sulltanati ishte përmbysur dhe se Republika e re Turke tashmë ishte fakt i kryer (Arkivi Qëndror i Shtetit/AQSH, Fondi 251, viti 1922, dos. 61, dok.10).

Dhe nuk ishte aspak rastësi që bisedimet shqiptaro-turke për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike mes dy vendeve tona zunë fill pikërisht pas krijimit të Republikës Turke. Më 15 dhjetor 1923 në Ankara u nënshkrua Traktati i Miqësisë midis Turqisë dhe Shqipërisë. Po atë ditë u nënshkruan Marrëveshja e Qëndrimit dhe Marrëveshja e Shtetasve (konsullore). Të tre dokumentet e lartpërmendur hynë në fuqi në vitin 1925. Këta hapa drejt afrimit të dy vendeve tona u hodhën në një kohë kur forcat përparimtare shqiptare, me borgjezinë demokratike në krye, e dëshironin mirëkuptimin e bashkëpunimin me Turqinë e re dhe në kushtet kur forcat regresive, duke mos i pasur pozitat të forta dhe as orientimet në politikën e jashtme të qarta, e kishin të vështirë ta kundërshtonin një gjë të tillë.

Më 1923 Ahmet Zogu ishte kryeministër, ndërsa më 1925 u zgjodh President i Shqipërisë. Kur u nşnshkrua Traktati i Miqësisë Shqiptaro-Turke, Ahmet Zogu, me cilësinë e kreut të qeverisë shqiptare, i dërgoi një letër miqësore Gazi Mustafa Qemal Pasha Ataturkut (Gjenerali Ngadhnjimtar Mustafa Qemali, Babai i Turqve), në të cilën i paraqiste urimet më të çiltra për “lumturinë dhe miqësinë me kombin e madh turk” dhe theksonte: “Shpresoj plotësisht se historia e lidhjeve të përbashkëta të kombeve tona, në një të ardhme të afërt do të jetë faktor i sigurtë paqeje” (Arkivi i MPJ të Turqisë /AMPJT: Shpallja e Republikës, 1923. Telegram i A. Zogut dërguar kryeministrit turk, 31.10.1923).

Në vitin 1926 midis dy republikave të reja u vendosën marrëdhënie diplomatike. Për herë të parë, në kryeqytetet përkatëse u çelën ambasadat. Tahir Lytfiu (Tekaj) u emërua ambasador i Turqisë në Tiranë. Duke qënë ambasadori i parë turk që vinte në Shqipëri, Tahir Lytfiu kishte sjellë për Presidentin shqiptar, Ahmet Zogun, një letër të Ataturkut, me anë të së cilës e falenderonte për mesazhin që ky i pat dërguar, e uronte për zgjedhjen në krye të shtetit shqiptar dhe shprehte ndjenjat e miqësisë për shqiptarët (AMPJT, dosja 94: Letër e M. Qemalit për A. Zogun, 22.12.1925).

Ambasadori Tahir Lytfi, më 17 shkurt 1926 i paraqiti Ahmet Zogut letrat kredenciale, sidhe letrën vetjake të Ataturkut. Me atë rast u mbajtën fjalime për ndjenjat e miqësisë e të vllazërimit, që buronin nga “fati i përbashkët pesëshekullor”. U ngritën edhe dollì. Atë ditë ambasadori dërgoi këtë telegram në Ankara: “Sot i paraqita Presidentit letrat kredenciale. Ceremonia ishte më se e shkëlqyer. I dorëzova edhe letrën vetjake të Shkëlqesisë së Tij, Gazi Pashait. Fola frëngjisht. Presidenti foli shqip. Gjatë bisedës, Presidenti, Ahmet beu, foli me një gjuhë plot respekt dhe vlerësim për Shkëlqesinë e Tij Gazi Pashain, për qeverinë tonë republikane dhe për kombin tonë. Duke ngritur kupën me shampanjë, ai tha: E ngre këtë gotë për lumturinë dhe miqësinë e Gaziut të Madh dhe të kombit të madh turk. Për reciprocitet, edhe unë e ngrita gotën time për lumturinë e Presidentit dhe të Republikës Shqiptare”.

Në fillim të vitit 1926 ambasador i Republikës së Shqipërisë në Ankara u emërua Rauf Fico. Ky diplomat i zgjedhur, që në të ardhmen do të bëhej edhe ministër i Punëve të Jashtme, kishte për detyrë të forconte më tej marrëdhëniet miqësore midis dy vendeve (AMPJT, dok. 4/1: Letrat kredenciale të Rauf Ficos, 17.1.1926).

Më 13 mars 1926 Rauf Fico i paraqiti Gazi Mustafa Qemalit letrat kredenciale. Gjatë ceremonisë përkatëse, ai tha se do të përpiqej me të gjitha forcat “për të konsoliduar lidhjet miqësore që ekzistojnë prej shekujsh midis dy kombeve që kanë pasur fate të përbashkëta gjatë rrjedhës së historisë” (Po aty: Fjalimi i Rauf Ficos, 13.3.1926).

Ataturku iu përgjigj ambasadorit shqiptar me këto fjalë: “Mund të jeni i sigurtë se do të keni ndihmën time dhe të qeverisë republikane në punën tuaj për konsolidimin e lidhjeve të miqësisë midis dy popujve që kanë pasur fate të përbashkëta në shumë fusha, në periudha tepër të hershme të historisë, në punën tuaj për t'u shërbyer interesave të të dy vendeve dhe për të çelur një periudhë bashkëpunimi të ngushtë midis dy kombeve”.

Kështu u vendosën marrëdhëniet diplomatike turko-shqiptare. Ato patën një zhvillim pozitiv për afro dy vjet.

Por vendosja e monarkisë dhe shpallja më 1 shtator 1928 e Ahmet Zogut “Mbret i Shqiptarëve”, nuk u pritën mirë nga republikani Mustafa Qemali. Krahas qëndrimit mosmiratues, Presidenti i Turqisë e cilësoi aktin e mësipërm si anakronizëm politik, që nuk përputhej me frymën e demokracisë borgjeze, sidomos të vendeve që ua kishin parë dëmin monarkive mesjetare. Ndryshimi i formës së qeverisjes në Tiranë mjaftoi për ftohjen e menjëhershme të marrëdhënieve shqiptaro-turke. Turqia, siç dihet, ishte republikë e re dhe udhëheqësit e saj tregoheshin tepër të ndjeshëm në këtë çështje.

Ndërkaq, fill pas shpalljes së Monarkisë Shqiptare, shtypi botëror filloi të bënte komente nga më të ndryshmit, madje nuk munguan spekulimet që lidheshin veçanërisht me qëndrimin e Ataturkut ndaj regjimit të ri në Tiranë.

Sapo u kthye nga pushimet verore, Ataturku e thirri ambasadorin ministër fuqiplotë nga Tirana. Urdhëri për këtë iu dërgua me telegramin e datës 3 tetor 1928, në të cilin thuhej: “Shkëlqesia e Tij, Presidenti, u kthye. I folëm për ndryshimin e regjimit në Shqipëri. Pas kësaj ndodhie të rëndësishme, nga qeveria shqiptare nuk na u dhanë shpjegime të mjaftueshme. Prandaj Shkëlqesia e Tij ka nevojë të vini këtu (në Ankara) për t'i dhënë informata të mjaftueshme për gjithë këtë aventurë. Ju lutem të vini këtu pasi të keni shpjeguar në një mënyrë të përshtatshme arsyen e udhëtimit tuaj” (AMPJT – Shqipëria m/32/ MPJ-së, telegram i shifruar nga përfaqësia në Tiranë, 3.10.1928, nr. 49701/55).

Ministri fuqiplotë turk, Tahir Lytfi, shkoi në Ankara dhe nuk u kthye më në Tiranë. Sekretari i parë, Fuat beu, mbeti i ngarkuar me punë ad interim.

Të nesërmen e kthimit të Tahir Lytfiut nga Tirana, në shtypin francez u botua një intervistë e Ataturkut, në të cilën, pasi ritheksonte kritikat për veprimin e Ahmet Zogut, deklaronte se, edhe sikur të mbetej i vetëm, nuk do ta njihte mbretërinë e tij (“Le Petit Parisien”, 7.10.1928).

Në të vërtetë, Ataturku shpresonte dhe parashikonte që marrëdhëniet midis dy vendeve të zhvilloheshin një ditë normalisht. Ky ishte shkaku që ai tërhoqi nga Tirana vetëm ministrin fuqiplotë, Tahir Lytfiun, pa e mbyllur përfaqësinë. Mirëpo titulli zyrtar i të ngarkuarit me punë ad interim të Turqisë nuk njihej nga qeveria shqiptare. Fuat beu, - dhe më pas diplomatët e tjerë turq me detyrën e mësipërme, - qëndroi në Tiranë jo si i ngarkuar me punë ad interim, por thjesht si shtetas turk. Mbreti Zog I, i prekur thellë e i zemëruar nga mosnjohja e regjimit të tij nga Ataturku, çka përbënte një sfidë të mirëfilltë, jo vetëm e tërhoqi ministrin shqiptar nga Ankaraja, por, duke nxjerrë në pah “vështirësitë financiare”, e mbylli përfaqësinë shqiptare në kryeqytetin turk e më pas edhe konsullatën në Stamboll, duke i lënë të drejtat e interesat e shtetasve shqiptarë në Turqi në dorë të ambasadës italiane në Ankara.

Edhe shtypi turk filloi të botonte artikuj kundër Mbretërisë Shqiptare. Ndërkohë, qeveria shqiptare ndaloi futjen në Shqipëri të të gjitha gazetave turke. Gazeta “Shekulli i ri”, që dilte në Durrës, pat nisur të botonte Diskutimin e madh të Ataturkut, mbajtur në Asamblenë e Madhe Kombëtare të Turqisë, më 1923. Ky botim u ndërpre. Gjithsesi, shtypi shqiptar i kohës, në mënyrë sistematike, botoi një numur të madh shkrimesh të gjinive të ndryshme, nga njoftimet e thjeshta e kronikat, deri te portretet e komentet e hollësishme - pasqyrë e pikëpamjeve të forcave të ndryshme politiko-shoqërore për Lëvizjen Nacionalçlirimtare turke dhe për shndrrimet demokratike në Turqi. Bie fjala, në disa numura të revistës përparimtare të mirënjohur “Bota e Re”, zuri vend seria e artikujve “Pse dhe si u shkatërrua Turqia e vjetër”, që arrinte në përfundimin se Turqia po shpëton nga “imperializmi evropian dhe nga klasa drejtuese e vjetër” (“Bota e Re”, nr.7, 10, 11, 12, 13, Korçë, 1936).

Megjithëkëtë, lidhjet shqiptaro-turke për tre vjet me radhë vazhdonin të qëndronin në nivelin zero.

I ngarkuari me punë ad interim i Turqisë në Tiranë theksonte se “… me qeverinë (shqiptare, sh.y.) nuk kam as edhe një kontakt. Pres udhëzime” (AMPJT, Shqipëri-Turqi, 1926-1931. Një faqe nga marrëdhëniet Turqi-Shqipëri. 18.11.1931).

Në përgjigjjen që iu dërgua nga Ankaraja, vihej në dukje: “Me qeverinë nuk duhet të mbash kontakte dhe të shmangësh në mënyrë të prerë çdo ballafaqim” (AMPJT, Shqipëri-Turqi, 1926-1931. Një faqe nga marrëdhëniet Turqi-Shqipëri. 18.11.1931).

Pra, i ngarkuari me punë ad interim do të qëndronte në Tiranë si vëzhgues. Ai nuk do të zhvillonte bisedime me qeverinë shqiptare. Lipsej të tregohej i duruar, nuk duhej të reagonte e as t'u jepte përgjigjje skandaleve që mund të sajonin persona të ndryshëm. Pikërisht në ato momente delikate hyri në mes Ataturku. Ai i ktheu marrëdhëniet shqiptaro-turke drejt normalizimit. Më 20 tetor 1931, në Stamboll u mbajt Konferenca e Dytë Ballkanike, ku mori pjesë edhe Shqipëria. Delegatët, për seancën e fundit shkuan në Ankara. Ataturku i priti ata dhe në të njëjtën ditë u dërgoi nga një telegram kryetarëve të shteteve ballkanike, pjesëmarrëse në Konferencë. Telegrami drejtuar mbretit shqiptar Zog I kishte këtë përmbajtje. “Duke pritur sot në Ankara pjesëmarrësit në Konferencën e Dytë Ballkanike, ndjeva kënaqësi të vërtetë. U preka thellë nga urimet e shprehura për mua dhe për kombin turk nga përfaqësuesit e organeve kombëtare shqiptare. Me këtë rast, duke formuluar urimet më të përzemërta për lumturinë e Shkëlqesisë Suaj dhe për mirëqënien e popullit shqiptar, mendoj se nuk shpreh vetëm ndjenjat e mia, por edhe ndjenjat e kombit turk” (Anadolu Ajansi, Shërbimi i Dytë, Buletini Politik, 29.10.1931. Përgjigjja e mbretit Zog: “Jam thellësisht i prekur nga urimet e përzemërta për kombin shqiptar dhe për mua. Në emrin tim dhe të kombit shqiptar, ju uroj lumturi, ndërsa kombit fisnik turk urimet më të ngrohta për begati”).

Ky telegram i Ataturkut ngjalli gëzim në Shqipëri dhe e mbylli menjëherë periudhën e “luftës së ftohtë”. Lidhur me gjendjen në Tiranë, i ngarkuari me punë ad interim i Turqisë njoftonte Ankaranë:

“Telegrami i Presidentit tonë të madh ka krijuar në Shqipëri një atmosferë hareje dhe mirënjohjeje të çiltër. Gjithkush mbeti i mahnitur nga delikatesa. Ish-ministri i Jashtëm Jobek erdhi në ambasadë, shprehu kënaqësinë e madhe që ndjente, m'u lut t'u transmetoja ndjenjat e tij Shkëlqesisë Gazi, kryeministrit e funksionarëve të lartë dhe uroi për festën tonë të Republikës. Erdhën, gjithashtu, të ngarkuarit me punë ad interim të Gjermanisë e të Greqisë dhe shprehën urimet e gëzimin e tyre” (AMPJT: Turqi-Shqipëri, 1931. Telegram i shifruar drejtuar MPJT-së nga Ambasada në Tiranë, 28.10.1931).

I ngarkuari me punë ad interim i Turqisë në Tiranë u bë sakaq njeriu i ditës, ftohej në çdo vend e veprimtari dhe qarkohej nga njerëz që e këqyrnin miqësisht. Madje mbreti Zog I po tregonte interesim dhe kujdes të posaçëm për të. Në telegramin që i ngarkuari me punë ad interim i Turqisë i dërgonte Qëndrës më 29 nëntor 1931, vinte në dukje: “Për të uruar përvjetorin e Pavarësisë, dje shkova në pallat sëbashku me trupin diplomatik. Kur po shtrëngonte duart, mbreti qëndroi veçanërisht para meje, të ngarkuarit me punë ad interim, dhe më pyeti me respekt të madh për Shkëlqesinë e Tij Gazi” (AMPJT: Shqipëri-Turqi 2/5. Telegram i shifruar dërguar MPJT-së nga ambasada turke në Tiranë, 6.12.1931, nr. 310).

Pas një jave, ai dërgoi telegramin e mëposhtëm: “Dje u prita në audiencë nga mbreti. Pranë Tij nuk kish njeri tjetër. Me një turqishte të saktë, mbreti tha me çiltërsi të jashtëzakonshme këto fjalë: Lidhjet që na bashkojnë me Turqinë janë të shënjta. Ato nuk mund të cënohen. Turqisë i jemi borxhli për shumë gjëra. Jam i lumtur që, më në fund, u arrit mirëkuptimi. Shkëlqesia e Tij Gazi, të cilin e nderoj shumë, në çështjen e gjallërimit të vendit ka mbajtur qëndrim gjenial, çka e çudit njeriun. Ajo që po përpiqemi të bëjmë ne, nuk është asgjë para asaj që ka kryer Ai. Juve nuk ju shoh si diplomat të huaj. Ejani menjëherë tek unë, edhe për gjëra të parëndësishme, që nuk do të mund t'i zgjidhni me Ministrinë e Punëve të Jashtme (AMPJT: Shqipëri-Turqi, 1931. Telegram i shifruar dërguar MPJT-së nga ambasada turke në Tiranë, 6.12.1931, nr.359).

Mbreti Zog I e përcolli pastaj deri tek dera të ngarkuarin me punë ad interim të Turqisë, Zeqi Haki beun, dhe i shprehu sërish respektin për Ataturkun.

Pa kaluar as një javë, Zogu I e priti përsëri dhe, këtë radhë, duke folur për një aleancë midis Shqipërisë dhe Turqisë, tha: “Turqia është aleatja e natyrshme e Shqipërisë. Do t'i qëndroj gjithmonë besnik Gaziut. Kam simpati të veçantë për ju. Ejani tek unë sa herë të dëshironi” (Po aty. Telegram i shifruar dërguar MPJT-së nga ambasada turke në Tiranë, 12.12.1931).

Kishte filluar kështu përsëri periudha e vllazërimit mes Shqipërisë dhe Turqisë. Mbreti Zog I shprehte dëndur admirimin që ndjente për Ataturkun dhe i dërgonte përshëndetje. Edhe Ataturku i përgjigjej. Në përvjetoret e Republikës së Turqisë, mbreti Zog I i dërgonte Ataturkut telegrame urimi dhe merrte falenderimet e Ataturkut. Po kështu, për festën e Pavarësisë së Shqipërisë, Ataturku i çonte mesazhe urimi mbretit Zog I.

Gjatë vitit 1933, në Ballkan pati zhvillime të rëndësishme politike. Në atë periudhë dha frytet e veta politika e Ataturkut për shndrrimin e Ballkanit në një rajon të paqes e të sigurisë. U hodhën hapa drejt krijimit të Paktit Ballkanik. U nënshkruan traktate miqësie dhe mossulmimi ndërmjet Turqisë dhe vendeve ballkanike. Traktatin e Miqësisë midis Turqisë dhe Greqisë, të nënshkruar më 14 shtator 1933, e pasuan traktate të njëjtë edhe me Rumaninë (17 tetor 1933) e me Jugosllavinë (27 nëntor 1933). Me një protokoll të 24 shtatorit 1933, Traktati Turko-Bullgar i Miqësisë dhe i Asnjanësisë, i nënshkruar më parë, u zgjat edhe për pesë vjet.

Në këtë frymë miqësie të gjithëmbarëshme u kremtua edhe përvjetori i dhjetë i krijimit të Republikës së Turqisë. Në veprimtaritë e organizuara me këtë rast, morën pjesë edhe shtetet ballkanike, pra edhe Shqipëria. Mbreti Zog I i dërgoi Ataturkut një mesazh të çiltër urimi, me të cilin shprehte besimin se Republika e Turqisë, të cilën e cilësoi “vepër e pavdekshme të krijuar dhjetë vjet më parë”, do të zhvillohet vazhdimisht (Po aty. Fjala e përgjigjjes e Mustafa Qemalit).

Duke e falenderuar me ngrohtësi Ahmet Zogun për këtë mesazh, Ataturku formuloi urime të çiltra për përparimin e kombit shqiptar “nën administratën e ndritur” të mbretit Zog I (Po aty, 23.10.1933).

Pas një muaji, në nëntor 1933, me rastin e përvjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, Ataturku dhe mbreti Zog I shkëmbyen sërish telegrame urimi dhe falenderimi. Krahas marrëdhënieve shqiptaro-turke, u zhvilluan edhe marrëdhëniet e Turqisë me vendet e tjera të Ballkanit. Më 9 shkurt 1934, ndërmjet katër shteteve eurojuglindore, - Turqia, Greqia, Jugosllavia dhe Rumania, - u nënshkrua Pakti Ballkanik. Bullgaria dhe Shqipëria mbetën jashtë tij.

Pak kohë pas nënshkrimit të Paktit Ballkanik, sekretari i përgjithshëm i Ataturkut, Ryshen Eshref (Ynajdën), u emërua ambasador i Republikës së Turqisë në Tiranë. Duke dërguar në kryeqytetin shqiptar bashkëpuntorin e vet të ngushtë, Ataturku desh të tregonte se i jepte rëndësi edhe Shqipërisë, - në një kohë që ishte krijuar Pakti (apo Antanta) Ballkanik, - për të fituar zemrat e shqiptarëve. Ai e pa të udhës t'i jepte direktiva të hollësishme ambasadorit të ri, që do të shkonte në Tiranë. Edhe mosdërgimin atje për një periudhë të gjatë të një ambasadori, Ataturku e lidhte me faktin se deri atëhere nuk ishte gjendur një person i përshtatshëm për atë detyrë. Në udhëzimet me shkrim, që i dha Ryshen Eshrefit për këtë çështje, Ataturku përcaktoi një “formulë”, të cilën Rysheni do ta përdorte: “Ju e dini se unë kam qënë sekretar i përgjithshëm i Shkëlqesisë së Tij, Presidentit Gazi Mustafa Qemalit. Kur iu kërkua nga Ministria e Jashtme të emëronte një ambasador në Shqipëri, ai u lëkund. Pas kësaj lëkundjeje, kaluan ditë. Për të kuptuar shkakun e lëkundjes së Tij, ministri i Punëve të Jashtme m'u drejtua që të ndërhyja. I thashë shefit tim të madh për çka më ish lutur ministri i Jashtëm, dhe Ai m'u përgjigj:

“Kam të drejtë të lëkundem… Unë dëshiroj që përfaqësuesi që do të shkojë në Shqipëri, të jetë një zotni që e njoh nga afër, që i besoj moralit të tij dhe që njeh nga afër mendimet e mia. Derisa nuk do të gjendet një njeri i tillë, nuk do t'i miratoj ambasadorët e propozuar. Unë, si sekretar i përgjithshëm i Presidentit, e kreva me sinqeritet detyrën time, me një fjalë mendimin e Gaziut ia kumtova ministrit të Punëve të Jashtme. Paskëtaj, ministri i Punëve të Jashtme bëri propozimin e vet të fundit e të prerë. Si rezultat i këtij propozimi, me të cilin u bashkua edhe Shkëlqesia e Tij, kryeministri Ismet Pasha, u caktova ambasador. E pranoj se kjo më shkaktoi shqetësim në një drejtim. Nuk është nevoja ta shpjegoj shqetësimin tim. Por shqetësimi im zhduket prej faktit që shefi im më parapëlqeu mua për Shqipërinë e nderuar, ndaj së cilës ka treguar miqësi të madhe. Këtë shqetësim ma zhduk edhe fakti se do të jem pranë Tij si specialist përsa kohë që do ta kryej me sukses detyrën time në Shqipëri, sikurse pret Ai. Kjo detyrë është të ngre lart vllazërinë dhe miqësinë turko-shqiptare” (Bilal N. Shimshir: Direktivat e Ataturkut ambasadorit Ryshen Eshref Ynajdën Mbi marrëdhëniet turko-shqiptare, Ankara, 1981, f.5).

Në porositë që i dha me shkrim Ryshen Eshrefit, Ataturku preku edhe probleme të ndryshme politike, si marrëdhëniet turko-shqiptare, Shqipëria dhe Pakti Ballkanik, politika e Turqisë në Ballkan, qëndrimi ndaj Italisë dhe veçanërisht orientime për qëndrimet që duhej të mbante ambasadori. Lidhur me çështjen “Shqipëria dhe Pakti Ballkanik”, Ataturku theksoi: “Nëse ende nuk janë ndërmarrë nisma të qarta dhe të prera për futjen e Shqipërisë në Paktin Ballkanik, janë mbajtur parasysh interesat e Shqipërisë. Mendimi im është ta shoh Shqipërinë si pjesëtare të natyrshme dhe të përhershme të këtij pakti. Presim momentin dhe ruajmë shpresën se kjo dëshirë do të përmbushet në një kohë të afërt, kur shteti shqiptar ta shohë veten në kushte të përshtatshme. Megjithse Shqipëria nuk bën pjesë në këtë pakt, është rregulluar në një mënyrë të tillë që qeveria shqiptare siguron kufijtë ballkanikë” (Po aty).

Në direktivat e tij, Ataturku e përmblidhte kështu politikën ballkanike të Turqisë: “Punon për miqësi të vërtetë, serioze, në të gjithë Ballkanin e në garanci e çiltërsi të ndërsjellë për çdo çështje. Ndërkaq, edhe për bullgarët ushqejmë të njëjtat ndjenja”. Lidhur me këtë politikë, Ataturku e porositi ambasadorin: “Të punosh me besnikëri e dashuri me përfaqësuesit e shteteve ballkanike dhe t'i nxitësh ata t'u bëjnë thirrje shteteve e qeverive të tyre për të punuar në këtë drejtim” (Po aty).

Në direktivat që Ataturku i dha Ryshen Eshrefit, përfshihen edhe mjaft këshilla. Ataturku sillej si një mësues, që dëshiron ta përgatisë nxënësin e vet. Ai po e përgatiste për detyrën e re bashkëpuntorin e tij të afërt, i cili, për herë të parë, ngarkohej me një detyrë diplomatike. Këshillat e Ataturkut janë të dobishme edhe sot për diplomatët e rinj. Po citojmë disa syresh:

1. Në kontaktet me popullin shqiptar duhet të propagandoni, pa bujë, se jeni mik, vëlla i sinqertë dhe përkrahës i flaktë i interesave dhe i pavarësisë së Shqipërisë. Por duhet të mos hiqni nga mendja faktin që, midis shtresave të ndryshme të popullit ka disa kategori njerëzish, siç ndodh në çdo vend. Një pjesë e tyre ankohen nga qeveria e nga regjimi dhe në këtë terren diskutojnë. Ndaj këtyre personave asnjëherë nuk duhet mbajtur qëndrim e nuk duhet folur me një gjuhë përkrahëse dhe, sapo t'i dalloni se cilët janë këta tipa, t'i ndërprisni kontaktet me ta, sepse ambasadori dhe ambasada nuk janë përfaqësues të një komiteti apo ndonjë organizatë e prirur për të shkatërruar shtetin në të cilin ndodhen. Me një fjalë, ambasadori punon për farkëtimin e miqësisë së ngushtë midis shtetit ku është akredituar dhe shtetit të vet, sidhe për konsolidimin e shtetit mik…

2. Përsëri në popull ka një kategori të dytë. Këta njerëz janë edhe kundër vendit të tyre, edhe kundër Turqisë, që ka miqësi me vendin e tyre. Këta në përgjithësi janë spiunë të shteteve të huaj. Sa për qëndrimin ndaj tyre, duhet t'i dëgjojmë, të mos u japim përgjigjje të shkoqur dhe, ndonjëherë është me dobi të flasim siç e kërkojnë interesat e shtetit dhe të politikës sonë.

3. Ka disa persona, që janë miq të Turqisë, ashtu siç janë miq të shtetit dhe kombit të tyre. Me këta duhet mbajtur qëndrim sa më dashamirës e të sillemi me ngrohtësi. Ky është një ndër frontet më dobiprurës për të fituar opinionin në favor të Turqisë.

4. Duhet t'i kushtoni rëndësi të qënit i kujdesshëm gjithmonë në bisedat që do të keni me personalitetet gjatë kontakteve dhe takimeve miqësore dhe documentés (të dokumentuar, frëngjisht, sh.y.) në problemet që trajtohen. Përsa kohë që nuk do të jeni i bindur se fjalët tuaja nuk do të përgënjeshtrohen nga realiteti, është veprim i pranueshëm të tërhiqeni nga biseda. Kur ju drejtohen për të mësuar mendimin tuaj dhe kur u japin rëndësi fjalëve tuaja, do të thotë se keni tërhequr vëmendjen…

5. Duhen ndjekur me ndjeshmëri të lartë dhe vazhdimisht marrëdhëniet me qeverinë, pranë së cilës ndodheni. Duhet ta bëni zakon që t'u kushtoni rëndësi ngjarjeve të përditshme në shtetin ku ndodheni dhe të njoftoni menjëherë me raport për ato ngjarje që i gjykoni me interes për qeverinë tonë, politikën tonë dhe interesat tona. Mos u ndruani se mund të keni gabuar në pikëpamjet e në mendimet tuaja për këto çështje. Edhe nëqoftëse do të keni ndonjë mendim apo pikëpamje të pasaktë, kjo zgjidhet me shkëmbim mendimesh. Nga kjo kemi shumë dobi për të nxjerrë pikat kryesore të nevojshme për të qënë syçelët në të ardhmen.

6. Para çdo veprimi që shkel materialisht dhe moralisht pavarësinë, krenarinë, interesat e larta të shtetit, në rast se duhet mbajtur qëndrim, për përfaqësuesin tonë është tejet i rëndësishëm vendimi i çastit. Në rast se janë të përshtatshme kushtet dhe koha për të dhënë vendimin, ai duhet të kërkojë menjëherë udhëzime nga Qëndra. Në rast se kjo mundësi nuk ekziston, atëhere nuk duhet të ngurrojë të vendosë për të vepruar personalisht, duke marrë përsipër pa frikë përgjegjësinë.

7. Kur merret vendimi, duhet menduar vetëm për këtë pikë: t'i impononi mendjes dhe ndërgjegjjes suaj se keni të drejtë dhe të jeni i bindur se do ta mbroni dhe argumentoni këtë vendim para kujtdoqoftë.

Ryshen Eshrefi, pasi i shkroi dhe i futi në çantë këto këshilla të Ataturkut, më 2 prill 1934 u nis nga Ankaraja dhe më 8 prill mbërriti në portin e Durrësit. Pas një jave, pra më 15 prill, i paraqiti mbretit Zog I letrat kredenciale. Ndërkaq njoftoi me një raport të hollësishëm për fillimin e detyrës, për takimet e para në Shqipëri dhe për mbresat e para.

Lidhur me takimin me mbretin Zog I, në raport shkroi:

“Mbreti më priti në një sallë mjaft të madhe. Vetë qëndronte më këmbë në mes të sallës. Pranë kish ministrin e Jashtëm dhe një nëpunës tjetër. Biseda do të zhvillohej vetëm midis ne të dyve, kokë më kokë. U drejtua tek unë. Në fillim foli ai në turqisht: Mirseardhët, bej efendi! Në ecje ishte i shkathët dhe energjik. Turqishten e fliste bukur, por me theks paksa shqiptar.

Para se të ulesha, paraqita letrat kredenciale dhe dokumentin e largimit të paraardhësit tim, të nderuarit Tahir Lytfi beut. I thashë që sjell përshëndetjet miqësore të Shkëlqesisë së Tij, Presidentit. Më falenderoi dhe më bëri me shënjë të ulesha. Ndërkaq më zgjati një cigare nga kutia e argjendtë, prodhim italian, që e kishte pranë. Mori edhe një për vete. Pa më lënë kohë të merrja shkrepsen, e mori vetë, u ngrit më këmbë dhe tregoi respekt duke ma ndezur cigaren” (AMPJT: Shqipëria, K 5/12. Raport dërguar MPJT-së së Turqisë nga ambasada turke në Tiranë, 19.4.1934, nr. 8.7/997/68).

Si një mjeshtër i reportazheve, Ryshen Eshref Ynajdëni na e paraqit me imtësi takimin e tij me sovranin shqiptar. Ai i thotë përmendësh mbretit fjalët e Ataturkut, që i jepnin Shqipërisë garanci për miqësi. Në vazhdim, Ynajdëni shkruan: “Para se ta thithja cigaren, i thashë tekstualisht pjesën e parë të direktivave të Shkëlqesisë së Tij, Presidentit. Në këtë kohë edhe mbreti e la cigaren dhe nga fytyra dukej tepër i kënaqur prej fjalëve me peshë. Me të mbaruar këtë pjesë, shtova se detyra ime është të veproj në bazë të kësaj porosie e direktive të lartë dhe të punoj me besnikëri për të afruar e forcuar më tej lidhjet e ngushta e të çiltra që kanë dy vendet tanë vëllezër. Gjithashtu vura në dukje se dëshirat tuaja për këtë çështje do t'ia paraqis qeverisë sime. Madhëria e Tij, mbreti, tha se Shkëlqesia e Tij, Presidenti Gazi Mustafa Qemali, duke dërguar në Shqipëri një person të vet të afërt, i ka bërë një kompliment Shqipërisë. Ai theksoi se kjo gjë këtu do të vlerësohet dhe do të pritet me mirënjohje. Pasi bëri disa komplimente për mua, tha: Për pesë shekuj jetuam në unitet ndjenjash dhe kulture me Turqinë. Kjo bashkëjetesë ka lënë tek ne ndjenja të pashlyeshme dashurie dhe mirënjohjeje. Për pesë shekuj unitetin e kombit shqiptar e mbrojti Turqia. Po të mos ishte Turqia, Shqipëria nuk do të shpëtonte as nga pushtimi sllav e as mund të pengonte dot fshirjen e saj nga harta e botës prej latinëve. Thelbin e ekzistencës sonë ia kemi borxh Turqisë. Kombin fisnik turk ne e shohim si vëlla të madh dhe shtetin e tij si shtet të madh. Madje edhe sot, shumica a antarëve të qeverisë së Shqipërisë së re janë arsimuar dhe edukuar në Turqi. Prandaj gëzohemi shumë kur shohim këtu ambasadorin e Turqisë. Ju këtu nuk jeni i huaj; konsiderojeni veten si në vendin tuaj. Sigurisht do të keni kontakte të ngushta me qeverinë, por mos u kufizoni vetëm me këtë. Ju lutem të shëtisni sikur të jeni vendës, krijoni kontakte të ngushta dhe të afërta me popullin. Do të shihni me sytë tuaj ndjenjat dhe dashurinë që ushqen vendi ynë për popullin fisnik turk. Krijoni kontakte të ngushta me qeverinë, pyesni çfarë të dëshironi, mësoni madje edhe çështjet sekrete. Këtë e them sinqerisht nga zemra. Tek unë do të gjeni një mik tuajin, të kombit tuaj, të të mëdhenjve tuaj… Kur të dëshironi, ejani të takohemi. Bile edhe po s'patët ndonjë punë, ejani qoftë edhe vetëm për t'u fjalosur. Në fakt, ambasadorët e tjerë do të bëhen pak xhelozë për këtë, por s'ka asnjë rëndësi. Sepse secili duhet ta dijë që ambasadori turk në Shqipëri nuk konsiderohet i huaj” (Po aty).

Kësisoj, takimi i parë midis ambasadorit Ryshen Eshref Ynajdën dhe mbretit Zog I zgjati mjaft. Nuk ishte vetëm një ceremoni e paraqitjes së letrave kredenciale dhe e kapërceu kuadrin e protokollit normal. Mbreti Zog I tregoi interes të madh për zhvillimin e Republikës së Turqisë dhe bëri pyetje të ndryshme për këtë çështje. Kërkoi edhe libra ku flitej për Turqinë dhe tha se do t'i lexonte ato. Pastaj, mbreti u ankua se në Shqipëri nuk kishte kapitale të mjaftueshme dhe njerëz të përgatitur. Më tej shfaqi interesim të posaçëm për faktin që Turqia përparonte pa marrë borxhe të jashtme dhe preku vështirësitë ekonomike në Shqipëri.

Pasi ambasadori tha se kishte parë me sytë e veta se në Shqipëri bëheshin përpjekje për zhvillim dhe se në çdo anë të vendit “mbizotëron rregull i plotë”, mbreti Zog i shpjegoi përse hoqi dorë nga republika dhe parapëlqeu monarkinë. E, sikur të dashkej t'i kërkonte ndjesë Ataturkut, shtoi: “Ky rregull nuk ishte në të kaluarën. Shumë ngatërresa të brendshme rrezikonin ekzistencën e Shqipërisë. Veprimtaritë e huaja rreth nesh dëshmonin se ekzistonte rreziku për të na coptuar. Këtë rrezik e kapërcyem vetëm me përpjekjet tona, duke bërë sakrifica. Në thelb, edhe unë jam përkrahës i republikës, jam republikan po aq sa është edhe Shkëlqesia e Tij, Gaziu. Të jetë i sigurtë për këtë. Por kushtet na detyruan të garantojmë unitetin e brendshëm, prandaj vepruam në këtë mënyrë. Lutemi që Ai ta dijë këtë. Admiroj Shkëlqesinë e Tij Gazi dhe veprat e Tij. Thuajini të më pranojë si një vëlla të vogël, të mos më mbajë larg këshillave e paralajmërimeve. Vendin tuaj, që çapitet drejt Perëndimit, e marrim shëmbull për vendin tonë, ju marrim si model” (Po aty).

Po kaq e ngrohtë dhe e frytshme pat qënë edhe paraqitja e letrave kredenciale nga ambasadori shqiptar Xhavit Leskoviku në Ankara, Presidentit Ataturk, në pranverën e vitit 1933.

Në marrëdhëniet shqiptaro-turke filloi një periudhë e re mirëkuptimi e simpatie të ndërsjellë, që vazhdon edhe në ditët tona.

 

http://www.shqip.al//index.php?option=com_content&task=view&id=235&Itemid=70   Prof. Leon Rey: Udhëtimet e mia në Shqipërinë e viteve ’30

 10/10/2008 - Shqip

Nga Dashnor Kaloçi Revista “Shqip” publikon një shkrim të panjohur nga revista franceze “L’Europe Centrale” i botuar në Paris në vitin 1934, ku autori, profesor Leon Rey, i cili për dhjetë vite me radhë drejtoi misionin arkeologjik francez në Shqipëri, ka përshkruar me mjeshtëri përshtypjet dhe mbresat e tij nga vendi i shqiponjave, si dhe bukuritë mahnitëse me resurset turistike të saj. Këshillat e tij për Shqipërinë në konferencat e shtypit, që ai dha para studentëve parisienë. Monumentet e vjetra të kulturës, kalatë e lashta dhe ato mesjetare, qytetet e vjetra të zbuluara nga gërmimet arkeologjike, xhamitë, manastiret dhe kishat e dekoruara nga piktorë të njohur, bukuritë mahnitëse të bregdetit në të gjithë gjatësinë e tij, malet e larta me pyje të virgjëra dhe alpet e mbuluara me dëborë në të katërta stinët e vitit, lumenjtë e rrjedhshëm me ujë të kulluar dhe liqenet piktoreske të saj, kanë bërë që Shqipëria të jetë një vend i vizituar nga shumë turistë të huaj, që në vitet e para të shekullit të kaluar. Dhe gjithashtu të ngjalli një interes të madh edhe për mjaft studiues, shkencëtarë, historianë, eksploratorë etj., prej vendeve të ndryshme të Europës. Një nga ata ka qenë edhe francezi Leon Rey, profesor në një prej universiteteve më të njohura të Parisit, i cili në vitet ’30, për dhjetë vjet me radhë, udhëhoqi në Shqipëri një mision arkeologjik francez. Të gjitha mbresat dhe përshtypjet e tij nga Shqipëria, të cilat i shkroi në disa artikuj gazetash franceze apo libra të veçantë, profesori i famshëm francez, që ishte i dashuruar pa masë pas vendit të shqiponjave, ua përcillte edhe studentëve të tij parisienë, në konferenca të ndryshme që jepte herë pas here në universitete të ndryshme të kryeqytetit francez. Po cilat ishin mbresat e profesorit Leon Rey për Shqipërinë dhe shqiptarët, në çfarë qytetesh dhe krahinash të vendit tonë udhëtoi ai për eksplorime në fillimin e viteve ’30 dhe si ua paraqiti ai përshtypjet bashkatdhetarëve të tij francezë? Lidhur me këto, bën fjalë një artikull i tij, i botuar në revistën franceze “L’Europe Centrale”, si dhe disa shkrime të gazetarit shqiptar, Fiqri Llagami, i cili shoqëroi profesorin Leon Rey gjatë konferencave të shtypit që ai dha në Paris. Nga këto artikuj mjaft interesantë, ne kemi përzgjedhur disa prej tyre dhe po i botojmë me shkurtime në shkrimin e mëposhtëm.   Leon Rey dhe “Turing Club” i Francës me projekt për Shqipërinë Është krijuar në Tiranë një klub automobilistik shqiptar, iniciativë e dobishme që i detyrohet z. Rexhep Yella, prefekt i atij qyteti. Ky funksionar i çquar më thosh në kohët e fundit që klubi i ri kish për qëllim zhvillimin e turizmit në Shqipëri, të tërheqi shëtitësit e huaj dhe të përmirësojë kondicionet e udhëtimeve dhe të ndejtjes së tyre. Para disa kohëve, autori i këtyre vijave i kishte paraqitur vetë Ministrisë së Punëvet të Brendëshme një projekt të Turing Clubit, që nën një formulë pak të ndryshme po krejt kombëtare, po përgjigjesh po këtij qëllimi. Për arsyera që nuk i di suxhestinioni im, nuk pati vazhdim atëhere. Unë jam i lumtur që shoh një interesim për këtë çështje dhe uroj që të sjell rezultate të mira. Çdo njeri e di që ardhja e turistave ka interes moral dhe ekonomik. Me të vërtetë ky vend duhet njohur më mirë. Nuk ka propagandë më të mirë për të bërë një vend të duhet prej të huajve, veç dhënies të gjithë lehtësirave për të shëtitur. Kjo është pika kryesore e Qeverisë Shqiptare. Është më se e drejtë se Shqipëria ka vende piktoreske e artistike që duket çudi dhe që ospitaliteti i shqiptarëvet e meriton namin që ka. Në qoftë se marrim kartën gjeografike në dorë dhe heqim një vijë prej perëndimit në lindje, duke shkuar nga Durrësi në Tiranë dhe ta bashkojmë me Drinin, do të konstatojmë se të tëra vendet që ndodhen në mes të kësaj vije dhe kufirit Jugosllav, janë të përçara vetëm prej një rruge që duke filluar prej Veriut të Liqenit të Shkodrës, mbaron në Durrës dhe Tiranë. Ky arter i madh është i vetmi që vë në komunikacion verinë e Shqipërisë me Kryeqytetin, dhe nuk largohet prej fushës litoriale që prej Shkodrës deri në Vlonë, ndanë malet prej detit. Asnjeri prej lumenjve si Kiri, Drini, Mati, që futen në mes të maleve nuk formojnë fusha të mjaftueshme për të bërë një rrugë, konstruksioni i së cilës do të kostonte punë arti shumë më shtrenjtë dhe pa dyshim në dispropocion me interesin e saj strategjik e ekonomik. (Nuk është prapa veçse një rrugë që të përçajë perëndimin, lindjen e verinë e Shqipërisë. Kjo rrugë, punimet e së cilës qysh prej disa vjetëvet duke shkuar prej veriut të Drinit nga Puka, duket të bashkojë Shkodrën me Kukësin. Shënim i prof. Leon Rey) Mungesa e rrugëve, pengesë për turizmin Mungesa e rrugëve e bën shumë të zorçëm turizmin nëpër alpet (si në Malësinë e Madhe, ashtu dhe në Shkrelin e Kelmendin etj.), që gjenden në veri të Drinit, si dhe vendet e Mirditës që ndodhen në jugë të këtij lumi. Për shumë kohë akoma këto vende ku mbahen akoma zakone të vjetra dhe më të çuditshme jo vetëm të Shqipërisë, por të sinisisë Balkanike, nuk mund të vizitohen veç se prej udhëtarëvet trima, sose duke kënaqur vetëm me shëtitje të vogla nëpër vende që gjenden mbi rrugë. (Më të shumtët e atyre që kanë shkuar në këto vende kanë botuar ngjarjet e udhëtimevet dhe përbëjnë një literaturë turistike mjaft të madhe. Përsa i përket banimeve e zakoneve të shqiptarëvet të veriut vepra më me rëndësi, fatkeqësisht shumë e shtrenjtë, 170 fr, është ajo e Baronit Nepcha: Albanien, Bauten, Trachten und Gerate Nordalbanien, Berlin ef Leipzig de Gruyter, 1925. Shënim i autorit Leon Rey). Shqipëria e mesme dhe e jugës për fat të mirë janë të përçame prej një shumice rrugësh që lidhin qytetet e Durrësit, Tiranës, Elbasanit, Korçës, Beratit, Gjirokastrës dhe venë nga një anë Shqipërinë në komunikacion me Jugosllavinë (Ohri dhe Manastiri) dhe nga ana tjetër me Greqinë, (Follorin e Janinë). Në këtë pjesë të Mbretërisë me mjaft lehtësi mund të organizohen udhëtime me automobil. Bukuritë natyrale që gjenden janë të shumta, veçanërisht në viset afër liqenit të Ohrit e të Prespës dhe në anë të detit e pashoqtë të Himarës. Shqipëria të tërheq gjithmonë vërejtjen nga diversiteti i vendeve dhe nga pamja krejt të veçantë të çdo qyteti, ku nuk ka frikë mërzitjeje. Duhet të shtojmë këtu se Mbreti Zog, me gjithë dëshirën e tij për të vënë Shqipërinë në radhën e kombevet moderne, prapë nuk ka dashur të marrë ato masa radikale, që nën dominacionibn e Kemal Pashajt kanë ndryshuar pamjen e Turqisë, në mënyrë që oksidentalizma ka ndryshuar pak fizionominë e disa qyteteve si Tiranës e Durrësit, kurse në çdo vend tjetër, populli dhe veçanërisht nëpër katunde ka ruajtur masat e tij, tradicionet e tij dhe mënyrën e veshjes së të vjetërve. Nga kjo rezulton se faktori piktoresk që lot rolin më të mirë mbi tërheqjen e vizitorëve të huaj, ka mbajtur të tërë vleftën e tij; jo më pak interes prezanton në pikëpamjen turistike numri i math i monumenteve që i detyrohen civilizimeve të ndryshme, që qysh prej kohërave të vjetra kanë ardhur në Shqipëri. Senatori Justin Godard solli arkeologët në Apoloni Një ditë z. Justin Godard, emri i të cilit është shumë popullor në Shqipëri, shkon në Durrës, ku i dëftyen një objekt prej balte të cilin e kishin gjetur para pak kohe. “Kjo është një mrekulli”- thirri senatori i Lyonit-do t’ju dërgoj një mision arkeologjik”. E mbajti fjalën dhe prej dhjetë vjetëve, pas shumë mundimeve sot po shohim të dalin prej dheut monumentet e admirueshme të Apolonisë së vjetër. Përveç një kolone të izoluar dhe disa mureve të mbuluara me barëza të egra, as një shenjë nuk do të gjendesh; sot një portikë e madhe 77 metra e gjatë, një godinë e bashkisë, fasada shumë e pasur e së cilës është pothuaj e zbuluar krejt, një odeon me një sanktuar shumë të bukur, i pozojnë admirim vizitorëve. Në Jug, pak larg kufinit grek, një mision italian jep dritë Butrintos. E ç’të them pastaj për kishrat e Beratit e të Moschopolit, kishëra që janë akoma pak të njohura dhe që për fat të keq disa prej tyre po shkatërrohen. Nuk mjafton kaq. Në Shqipëri gjenden një numër i madh monumentesh të shekullit XVII e të fillimit të shekullit XVIII. Dua të them për disa banime bejlerësh dhe për xhamitë e Tiranës të Elbasanit e të Peqinit. Arkitektura e brendshme dhe dekorimet e mureve i përkasin një arti neo-oriental, ose më mirë krejt shqiptar, ku bashkohen në mënyrën më të bukur elementët e ardhur prej Konstantinopolit e Italisë. Në mes të këtyre monumenteve, që misioni arkeologjik francez po i studionte, ishte dhe xhamia e Karapicit, që për fat të keq u shkatërrua më 1930 për shkak të planit të ri të qytetit, i përgatitur prej një arkitekti italian. Pasuria arkeologjike e Shqipërisë Ka shumë gjëra për të thënë për pasurinë artistike të Shqipërisë. Çështja kryesore është që të shpëtohen këto gjëra prej prishjes dhe pastaj t’i viret vlefta kësaj pasurije. (Më pëlqen të them në këtë rast nisiativën e kryetarit të Bashkisë së Durrësit që ka krijuar një vënt në të cilën janë mbledhur të tëra gjërat e vjetra, si skulptura dhe inskripsione që janë gjetur qysh prej shumë vjetëve. Qeveria shqiptare, mundi nga ana tjatër, të ruajë muralen e adhurueshme të këtij qyteti. Shënim i prof. Leon Rey). Antikitetet e shumta të gjetura prej misionit arkeologjik francez, janë vënë një mbi një në një dhomë të vogël të Bashkisë së Fierit, kurse shumë bukur mund të mbushnin një muze të mirë. Gjërat e vjetra që janë gjetur prej kërkimevet të misionit italian, pjesërisht mund të gjenden në muzenë e pamjaftueshm të Tiranës, por për të admiruar kokën e perëndeshës së Butrintos, që është një prej gjërave më të mira të gjetura prej këtij misioni, duhet të vemi në muzenë e Therm-it në Romë. Shënoj se shumë gjëra me vlerë artistike merren prej kishave nga njerëz të pandërgjegje. Klubi i ri shqiptar bashkë me Ministrinë e Arsimit, ka një fushë veprimi të gjerë, pikë së pari çështjen e turizmit, që nuk është vetëm, si mund të besohet përmirësimi i hoteleve, i rrugëve, i transportit; duke thënë këto fjalë, unë besoj se bëj detyrën t’ime kundrejt një vendi që dua. Rey: Shqipëria, vend i paeksploruar Pas një pune dhjetëvjeçare në krye të misionit arkeologjik francez në Shqipëri, profesori i famshëm frëng, i njohur edhe si një mik i madh dhe i sinqertë i vendit të shqiponjave, u kthye në atdheun e tij, në Francë, ku në një kohë shumë të shkurtër dha mjaft konferenca mbi Shqipërinë. Në disa prej atyre konferencave që u ndoqën me një interes të jashtëzakonshëm nga mjaft studentë të universiteteve franceze, asistonte edhe gazetari shqiptar, Fiqri Llagami, i cili në një korrespodencë të tij nga Parisi dhënë për gazetën “Besa”, të Tiranës (dt. 12 shkurt 1934), midis të tjerash shprehej: “Përshtypja e hymjes në konferencë asht e madhe. Të ftyemit e zgjedhun kuptuen nga goja e një profesori francez at që duhej. Mbas hymjes, aparati kinematografik qet në perde karatën gjeografike të Shqipnisë. Oj Shqipni. Studentë dhe punëtorë shqiptarë nxjerrin një pshehrtimë dhe jam i sigurtë se atë emocion që ndjeva unë në zëmër, atë kanë ndjerë edhe shokët që ishin aty në atë sallë. Duhet që njeriu të rrij pak jashtë që t’i rrahi zëmra për atë vënd të vogël që quhet Shqipni. Profesori francez gjen në Shqipnin atë shijen misterioze e cila e ban të tërheqëshme dhe të dashtun dhe beson se e “ardhmja turistike e Shqipnis vjen pjesërisht nga situata privilegjuese. Them pjesërisht, pse vendi i shqiptarëve përmban në vet vete shumë bukurina piktoreske dhe artistike për me u bamë burim i parë i një udhëtimi. Asht kjo që më gëzon me u thanë e me ju tregue”. Oratori tue shënue me shkopin e tij të gjatë, fillon nga Shkodra, së cilës i paraqet bukurinat dhe panoramat e shumta. Filmi kinematografik dhe goja e oratorit, paraqesin dhe përshkruejn nji nga nji liqenin, Bunën, Kështjellën ku historia ka regjistrue shumë ngjarje të famshme të trimërisë së shqiptarëve kundra sulmeve të anmiqëve. Një fotografi e një vajze malëcore, veshun me petka kombtare tërheq admiratën e të gjithëve për bukurinë hyjnore të saj. Ah! vajza shqiptare, të cilën disa duen me e lanë mbas dore dhe që Parlamenti u shtërngue tash së fundmi që të miratojë një mocion kundra atyne që për “modë”, përbuzin shqiptarkën. Po vajza shqiptare asht e rrallë të gjindet, qoftë për bukurinë, qoft për virtytet dhe karakterin e saj. Profesori Rey, mbasi përshkruen gjendjen e Krues (qytetit të Krujës), gjithnjë tuj i shoqnue me fotografina, paraqet edhe fotografinë e heroit legjendar, Skënderbeut, triumf i së cilit i ka kalue kufijt e atdheut. “Nuk njof hero ma të nderuem”, vijon oratori. Fotografija e tij gjendet kudo dhe në çdo vënd; e mvarun si në murin e të pasunit, si dhe në atë të të vorfnit, gjindet gjithandej pranë fotografisë jo ma pak popullore dhe të dashtun të Mbretit të ri që sot drejton fatin e këtij Kombi”. Durrësi dhe Tirana, me bukuri të rralla Gjindemi tani para fotografisë së Durrësit, simpatik, për të cilën oratori ka fjalë të lëvdueshme. Paraqet antikitetet e Durrësit, kalanë, etj; në anën tjetër tregon panoramat e tij të bukura, ndërtimet e reja të cilat ditë për ditë po shtohen dhe po zbukurojnë këtë qytet të motshëm. Një fotografi të Durrsit të vjetër, oratori e ka gjet në Bibliotekën Kombëtare të Parisit. Durrësi asht i studjuem nga arkeologu francez në të gjitha fazat e historisë së tij, plot me ngjarje t’interesantshme që bajnë me mendue kohnat e kalueme. Për të tashmen, oratori shpjegon ndërtimet e panumërta, të cilat i japin qytetit bukuri të madhe. Na mori malli të kujtojmë njëherë atë Tiranën aromatike, qëndra e aktivitetit të palodhur për transformimin dhe modernizmin e atdheut. Po, profesori i shquem francez sot, na paraqet jo atë Tiranën moderne, të cilën e admirojmë, por Tiranën e vjetër, at Tiranë kur 30 ditët e Ramazanit dilshin në Pazar t’armarmatosur me thika e topuza. Mbaj mënd kur para nja dy muejsh, nji nga personalitetet e Anglis, Sir Edward Boyle, vizitoj Tiranën mbas 9 vjetësh dhe, në deklaratën që bante shtypit thonte se nuk njifte tash tjetër gja veçse xhaminë afër Sahatit. Këjo deklaratë banuesëve të Kryeqytetit ndoshta i u asht dukë e teprueme. Por Sir Boyle nuk ka thanë veçse të vërtetën. Tirana e 9 vjetëve me të sotshmen nuk munt të njihet fare. Rrugët e shtremba, dyqanet me taftabene, vija të ujit në mes të pazarit, varrezat e gjithë xhamijave, etj, janë tash për antikitetin. Por s’asht nevoja të zgjatemi: Z. Leon Rey para se m hye në bisedë rreth Tiranës, tha: Ju betohem dhe ju siguroj se, nga kjo Tiranë që keni parsyve, tash nuk mundeni me e gjetë ma; përkundrazi sot ky qytet, që asht kryeqyteti i Mbretërisë, ka fytyrën e një qyteti krejt modern”. Në pikëpamje të vjetërsinave oratori ka rasën me çmue e me tregue stilin shqiptar të xhamive, sidomos të Haxhi Etëhem Beut e të xhamisë së Vjetër e nuk mund të rrij pa tregue keqardhjen e vet për shembjen e xhamisë së Karapicit”. Profesori francez ekspozonte edhe zhvillimin e vendit Rey: Shqipëria po bëhet një shtet modern Gjatë konferencave që prof. Leon Rey dha në qytete të ndryshme të Francës lidhur me punën e tij dhjetëvjeçare në krye të një misioni arkeologjik në Shqipëri, ai shfrytëzonte rastin, duke bërë herë pas here edhe ndonjë ekspoze të zhvillimit ekonomik dhe përparimeve që po pësonte vendi ynë në atë kohë. Në një nga këto ekspoze, midis të tjerash ai shprehej: “Qysh prej dhjetë vjetësh sa punë janë krye në këtë vend ku gjithshka duhej ba. Kishte me qenë shumë interesante me i tregue fazat e ardhshme në të cilat nën udhëheqjen e Mbretit të ri që drejton fatin e Kombit, Shqipnia, kombi i vjetër, po shtet i ri, ka ardhë në gradën e një shteti fare modern. Do të ishte interesante me ju tregue përparimet në fushën ekonomike, industriale, tregtare, Gjithashtu kishte me qenë shumë kurajoze me pas se si ideali nacionalist i shqiptarëvet, ka përballue dhe do të përballojë akoma pengimet e daluna n’udhën e tij. Por sonte nuk asht ky programi i konferencës sonë”. Lidhur me fjalën e prof. Leon Rey, në shkrimin e tij në gazetën “Besa”, gazetari Fiqri Llagami, në mes të tjerash shprehet: “Dokument i ri dhe i shkëlqyer për ne shqiptarët. Një profesor i shqyem si z. Rey, nuk mund t’i rrihet pa mos e thanë opinionin e vet mbi evolusjonin përparimtar të Shqipnisë së sotshme, tamam në një konferencë, objekt i së cilës është vetëm shkencor. Shqipnija, nën udhëheqjen e Prijsit të Saj, do të vazhdoj udhën përparimtare pa marrë parasysh asnjë sakrificë dhe pa u frigue nga anmiqtë që për arsyena të dituna, u pëlqen ta paraqesin Shqipnin jo siç asht në të vërtetë. Zoti Leon Rey, me bujarinë e vet, asht nga ata që duen të thonë të vërtetën haptaz e mu në mes të sallës s’Universitetit. Dhe ky mendim i tij gjen besim e kredi se njihet se kush asht”. Kreu i arkeologëve francezë propagandonte vendin tonë Leon Rey, konferencë shtypi në Paris për Shqipërinë Leon Rey, kreu i misionit arkeologjik francez, që punoi për gati dhjetë vjet në Shqipëri, në kërkim të thesareve dhe trashëgimisë kulturore që mbante fshehur nëntoka e vendit tonë, nuk e la me aq punën e tij në dobi të Shqipërisë. Pas kthimit në Francë, ai organizoi disa konferenca shtypi, ku veç pasqyrimit të hollësishëm rreth asaj pune që ai dhe misioni i tij kryen në Shqipëri, Rey propagandoi edhe resurset turistike të vendit tonë. Lidhur me këto konferenca, bën fjalë edhe një shkrim i gazetarit të njohur, Fiqri Llagami, i botuar në gazetën “Besa” të Tiranës në shkurtin e vitit 1934. Në atë artikull, që është një korrespodencë nga Parisi, midis të tjerash shkruhet: “Më 5 Fruer, mbahet këtu konferenca e parë e organizueme prej Shoqnis së Studentave, me titullin: Në Shqipni, prej z. Profesor Leon Rey, Drejtuer i misionit arkeologjik francez në Shqipni”. Që të mundet konferenca që të ketë suksesin e plotë, u muer salla e madhe e universitetit të Parisit kundrejt një shumë të hollash të konsiderueshme. Gjithashtu për t’i dhanë konferencës randësinë e duhun, ajo do të bahet me projeksion kinematografik dhe u vue nën patronazhin e nderit të z. Justin Godard, senator i Francës, dhe Ministrit t’onë në Paris, Ekrem Libohova. Me gjithë mungesën e fondeve, organizimi i konferencës asht bam mjaft i mirë dhe shpresohet në suksesin e plotë të saj. Konferenca të këtilla mbi Shqipnin do t’organizohen kohe mbas kohe. Asht e nevojshme dhe një detyrë që është e shënjtë për çdo shqiptar që, për të propaganduar vëndin t’onë, të mos kërkojmë asnjë mundim dhe sakrificë. Që të tregojmë një shembull, z. Menon, drejtor i agjensisë së madhe, Havas, më thonte një ditë: “Unë e kam vizitue Shqipnin, dhe tash e due; çdo njeri që e viziton vëndin t’uej, largohet me kujtime shumë të mira dhe e don gjithnjë e ma tepër”. Ka ma shumë se një muaj që drejtori i Havas-it më tha po ato fjalë. Janë shumë të vlefshme dhe na shërbejnë për të punue pa pushim. Duhet që vëndin t’onë ta propagandojmë sa ma tepër; kur një njeri e viziton atë, jo vetëm që habitet që nuk e gjen ashtu si e kanë tregue ata që nuk na duen, por bahet edhe përkrahës dhe admirues i vendit tonë”.

http://www.gazeta55.net/index.php?kat=opinion&artikulli=1253

OPINION