-------------------------------------------------------------------------------------------------

Shqipëria dhe shpëtimi i hebrenjve - L'Albanie et le sauvetage des Juifs

Par le Dr Patrice Najbor

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Interview du Dr Patrice Najbor

par Monika Stafa pour Top Channel – 20/05/2009 

"Le rôle du roi Zog dans le sauvetage des Juifs de 1928 à 1939"

1 ) Dans votre ouvrage sur la monarchie albanaise dans les années 30, vous indiquez que le souverain albanais a accordé des passeports albanais à environ 350 familles juives dont celui du physicien Albert Einstein. Quels sont les sources qui prouvent ces faits ?

La première des sources et la plus importante en volume est constituée par les archives albanaises. Vous pouvez consulter le "Guide Book, a reference to record about Jews in Albania" publié par la direction générale des Archives Nationales, en 2006, qui répertorie les principaux documents des archives albanaises sur le sauvetage des Juifs par l'Albanie.

Il y a ensuite, les travaux des historiens albanais, comme ceux du Professeur Shaban Sinani (ancien directeur des archives nationales), qui a publié de nombreuses et très intéressantes études sur le sujet (Cf. "Diplomacia e Shqiperisë mbreterore per shpetimin e hebrejve" in ALBSA-Info/Korrier 20/11/2004).

A l'étranger, l'historien américain Dr Bernd Fischer a mis à jour les archives anglo-saxonnes et parle d'un "âge d'or" pour les Juifs en Albanie durant la période royale (1928-1939).

Il y a également eu une conférence au Sénat français, le 27 janvier 2008, où a été présenté de nombreux documents d'archives et des témoignages de familles ayant sauvé des Juifs comme les familles Ndredjoni et Biçaku (Cf. l'ouvrage "Ndregjonet", Xhafer Martini, Naim Frashëri, Tirana, 2007 et l'article "Familja Biçaku : Si jetuam me 26 hebrej në shtëpinë tonë" paru dans "Gazeta Shqiptare" du 09/05/2001).

Concernant le cas du physicien Albert Einstein, qui a utilisé la filière albanaise, pour se rendre aux Etats-Unis, nous avons le témoignage de la reine Géraldine (Cf. interview de Michael de Pok pour la revue anglaise "Sky" en 2002). Dans plusieurs interviews, la reine a raconté la visite secrète en Albanie de Einstein, durant 48 heures, et sa rencontre avec le roi Zog. Le passage de Einstein, en Albanie, est également, confirmé par l'ex-directeur de l'époque de l'Institut de physique, M. Skender Koja, qui avait rencontré, lors des faits, le banquier Ajeti Bega, qui avait lui-même rencontré Einstein (selon un document officiel, Albert Einstein s'est rendu à la Banque Nationale d'Albanie, à Tirana, le 9 avril 1931) et par le Dr Jani Basho, qui a servi d'intermédiaire pour effectuer les démarches administratives pour obtenir les documents de voyage et qui accueilla le physicien à son arrivée à Durrës. Malheureusement, la plupart des documents relatant le passage de Einstein en Albanie furent brulés en 1945 lorsque la clinique du Dr Basho fut prise par les partisans. Il existe, cependant, dans les archives nationales albanaises, une note (vitit 1931, AK0 31, në faqen 53 /1) certifiant que Albert Einstein a séjourné du côté de Pogradec, le 10 avril 1931, date à laquelle il a reçu du Dr Basho un passeport albanais délivré sur l'intervention personnelle du Roi Zog (Cf. "Dy ditet e Ajnshtajnit ne Shqiperi" in Koha Jone du 06/09/2002 ; "Ajnshtajni në Shqipëri ; Të dhëna rreth udhëtimit të fshehtë të tij në pranverën e vitit 1931" in Gazeta Standard du 04/02/2008 ; "Ajnshtajni në Shqipëri, në pranverën e vitit 1931", http://www.cdodite.com/20080426101552/Ajnshtajni-ne-Shqiperi-ne-pranveren-e-vitit-1931.html 26/04/2008 ; "Doktori pogradecar që pajisi Ajnshtajnin me pasaportë shqiptare", 23/01/2009, http://www.albaniapress.com).

2) L'historien américain Bernd Fischer raconte les discussions entre les ambassadeurs albanais et américain, Faik Konitza et Herman Bernstein, concernant l'autorisation d'installer 500 familles juives en Albanie. On sait également que la famille royale employait des Juifs (Weitzman et Ourinovski). Est-ce que des documents d'archives confirment ces faits et est-ce que, comme le dit Fischer, il y aurait de nombreux documents dans les archives de la famille royale ?

Là encore de nombreux documents des archives albanaises prouvent que la famille royale et son entourage ont employé et protégé de nombreux Juifs dont, notamment, le photographe et le médecin de la Cour que vous avez cité. A ce sujet, vous pouvez consulter l'annexe 59 de mon "Histoire de l'Albanie et de sa Maison Royale", en cinq volumes, qui traite en détail la diplomatie du roi Zog et l'aide de l'Albanie royale en faveur du sauvetage des Juifs fuyant l'Holocauste.

Pour revenir à votre question, je confirme qu'il a été mis à jour plusieurs documents de la légation italienne rapportant le fait que la famille royale et les Albanais en général protégeaient de plus en plus de Juifs et que cela constituait "une situation préoccupante et dangereuse" (Cf. la note de la légation d'Italie du 16 janvier 1939 – AQSH F163 V1939 D247 N14).

Contrairement à ce que dit le Dr Bernd Fischer, tous les documents dont nous disposons sont des documents des archives d'Etat, ce qui est normal puisque le roi Zog régnait à cette époque. Je peux préciser que même si la famille royale pouvait avoir des documents sur la visite secrète de Einstein par exemple, les archives, qui avaient été emportées sur la route de l'exil, ont pratiquement toutes été détruites lors d'un bombardement à Londres.

3) Le nom de la famille royale est cité en deuxième place sur une liste de 63 albanais proposés comme "Justes" ("The Righteous") à Yad Vashem. Comment expliquez-vous cela ?

C'est un véritable honneur que l'Albanie ait été déclaré "Justes parmi les Nations" et que la famille royale ait été proposée par Norman H. Gershman dans le catalogue de son exposition "Besa: Muslims who saved Jews in World War II" (Syracuse University Press, USA, 2008) pour être reconnue comme "Justes" (A ce jour, Yad Vashem reconnaît officiellement 68 albanais comme "Justes") car c'est un fait indéniable que le roi Zog a été le véritable initiateur de la politique de sauvetage des Juifs par l'Albanie en favorisant, dans un premier temps, la fuite des Juifs persécutés en accordant des visas de tourisme et de transit, puis, en demandant à l'administration albanaise d'aider par tous les moyens les Juifs persécutés, notamment, en favorisant des changements de noms, des conversions religieuses et, enfin, en leur accordant la citoyenneté albanaise.

Le code de l'hospitalité a fait le reste. Les Albanais ont considéré comme un devoir de protéger et de cacher les Juifs fuyant les persécutions alors que de grandes nations européennes fichaient les Juifs. En Albanie, il n'y a eu aucune liste transmise aux fascistes et aucune déportation. Le nombre de Juifs sauvé est estimé à plus de 3000. En 2005, le Memorial Museum of The Holocaust en avait déjà recensé 2640.

4) Selon des documents britanniques, il y a eu des discussions avec le roi Zog , en 1943, à Londres, concernant l'installation de 25000 familles Juives en Albanie dans le cas où il reviendrait au pouvoir. Considérez-vous ce plan réaliste ou cela n'était-il qu'une manœuvre pour s'attirer les sympathies de Londres ?

Il y a effectivement eu des discussions pour l'installation de colonies juives en Albanie. Ces projets avaient le double intérêt de donner aux Juifs une terre d'accueil, une terre d'asile, et de fournir à l'Albanie des intellectuels, des ingénieurs, des médecins, des enseignants, etc … qui allaient participer au développement du pays. Il y avait un côté humaniste et un côté économique dans ces projets.

Ces projets montrent, en outre, que le roi Zog, en 1943, préparait et travaillait pour l'avenir de l'Albanie.

5) Sir Martin Gilbert évoque qu'au début de 1939, un diplomate du roi s'est rendu à Londres pour rencontrer Churchill et pour parler de l'installation des Juifs en Albanie ? Qui serait ce diplomate albanais ?

Effectivement, Sir Martin Gilbert, dans son ouvrage "Winston Churchill : le prophète de la vérité", évoque une négociation, en janvier 1939, dans laquelle un diplomate albanais, envoyé par le roi Zog, a proposé de faire de l'Albanie un sanctuaire pour les Juifs. Pour ce faire Churchill devait freiner les ardeurs de Mussolini et garantir l'indépendance de l'Albanie afin que le plan de sauvetage soit viable. Malheureusement Churchill a laissé faire.

Sir Martin Gilbert ne donne pas le nom de cet émissaire et, comme souvent lors de négociations secrètes, les choses restent secrètes. Néanmoins, ce diplomate pourrait être Dervish Duma, qui était deuxième secrétaire de la légation albanaise à Londres et qui avait été nommé charge d'affaires au début de 1939*.

Annexe

La famille royale d'Albanie, ainsi que 62 autres albanais, ont été proposés par Norman H. Gershman dans le catalogue de son exposition "Besa: Muslims who saved Jews in World War II" (Syracuse University Press, USA, 2008) pour être reconnus comme "Justes" par Yad Vashem.

Familje shqiptare të nderuara me titullin e lartë "Fisnikë mes kombesh" nga Yad Vashem
Sipas Norman H. Gershman, paraqitur në katalogun e ekspozitës "Besa: Muslims who saved Jews in World War II", Syracuse University Press, USA, 1st edition 2008

1. Familja e Destin (Destan?) dhe Lime Ballës;
2. Familja e Baba Haxhi Dede Reshat Bardhit;
3. Familja e Mbretit Zog të Shqipërisë ("King Zog of Albania");
4. Familja e Njazi dhe Liza Pilkut;
5. Familja e Mefail Biçakut;
6. Familja e djalit të tij Njazi Biçaku;
7. Familja e Hysen Marikës;
8. Familja e Jani Kocas;
9. Familja e Islam Prosekut;
10. Familja Domai (Domaj?);
11. Familja e Halil Frashërit;
12. Familja e Toli Dodit;
13. Familja e Aliut (sic!);
14. Familja e Sulo Muzhakës (Muzhaqit?);
15. Familja e Ali dhe Nadire Binxhiut;
16. Familja e Qani Civesë;
17. Familja e Destan Kurmaqut (Kurmakut?);
18. Familja e Besim Zymës;
19. Familja e Higmet/Hiqmet (Meti) Zymës;
20. Familja e Hajdar Kikës dhe e djalit të tij Petrit;
21. Familja e Tef Pogut (Pogës?);
22. Familja e Hysref (Eshref?) dhe Emine Frashërit;
23. Familja e djalit të tyre Mehmet Frashëri;
24. Familja e Osman dhe Nazliko Allah (Alla?);
25. Familja e Esheref dhe Easuere (Qefsere?) Shpuzës;
26. Familja e Ali dhe Rakip Krajës;
27. Familja e Ismail Babanit;
28. Familja Kasapi;
29. Familja e Sulejman dhe Zenepe Meçes;
30. Familja e Lilo Xhimitikut;
31. Familja e Taqi Simsisë;
32. Familja Kurti;
33. Familja e Besim dhe Aishe Kadiut dhe e vajzës së tyre Merushe;
34. Familja Kuqi;
35. Familja e Nuro Hoxhës;
36. Familja e Muhiddin (Muhedin?) Haxhit;
37. Familja e Hasan Kalasë;
38. Familja e Rifat Hoxhës;
39. Familja e Kasem Jakup Kocerrit;
40. Familja e Xhevat dhe Afërdita Gjergjanit;
41. Familja e Vesel dhe Fatima (Fatime?) Veselit;
42. Familja e Mesut dhe Drita Salillarit;
43. Familja e Xhafer Skederit (Skënderit?);
44. Familja e Abaz dhe Zade Sinanit;
45. Familja e Ali dhe Nadia (Nadire?)Kazazi;
46. Familja e Islamit;
47. Familja e Shaquir (Shaqir) dhe Qamile Boriçit dhe e vajzës së tyre Bohriya (Bahrije?) Boriçi;
48. Familja e Ismail Golemit;
49. Familja e Hamid dhe Xhemal Veselit;
50. Familja e Vehbi Hasan Hotit;
51. Familja e Ali Sheqer Pashkajt;
52. Familja e Beqir Qoqjas;
53. Familja Rezniqi;
54. Familja e Hasan Rremë Xerxës;
55. Familja e Ramadan dhe Isa Nuzës;
56. Familja e Mullah Shabanit;
57. Familja e Basri Hasanit;
58. Familja e Sadik Belulit
59. Familja e Rruzhdi Belulit;
60. Familja e Sejdi Sylejmanit;
61. Familja e Jusuf Sakik Mimonës;
62. Familja e Hysni Domit;
63. Familja e Pjeter Jankovic-it.

Intervistë e dr. Patrice Najbor,

dhënë gazetares Monika Stafa për stacionin televiziv Top Channel më 20.05.2009

 Roli i mbretit Zog në shpëtimin e hebrejve në vitet 1928-1939

1) Në veprën tuaj mbi mbretërinë shqiptare në vitet 30, ju tregoni që qeveria shqiptare u ka dhënë pasaporta shqiptare rreth 350 familjeve hebreje, e mes tyre, edhe fizikantit Albert Ajnshtajn. Cilat janë burimet që i provojnë këto fakte?

Në tërësinë e burimeve për këtë çështje, njëri prej burimeve më të para dhe më të rëndësishme vjen prej arkivave shqiptare. Ju mund të konsultoni “Guide Book, a reference to record about Jews in Albania”  publikuar nga drejtoria e përgjithshme e Arkivave Kombëtare më 2006-ën, ku pasqyrohen dokumentet kryesore të arkivave shqiptare në lidhje me shpëtimin e hebrejve nga Shqipëria.

Ka gjithashtu punime të historianëve shqiptarë, si ato të profesor Shaban Sinanit (ish-drejtor i Arkivave Kombëtare), që ka publikuar studime të shumta dhe mjaft interesante për këtë temë (shih “Diplomacia e Shqipërisë Mbretërore për shpëtimin e hebrejve” në ALBSA-Info/Korrier 20/11/2004).

Jashtë Shqipërisë, historiani amerikan dr. Bernard Fisher, përmes kërkimeve të tij të fundit në arkivat anglo-saksone, flet për një “kohë të artë” për hebrejtë në Shqipëri gjatë periudhës së mbretërisë ( 1928-1939).

Në senatin francez, më 27 janar 2008, ka pasur po ashtu një konferencë ku janë paraqitur dokumente të shumta arkivore dhe dëshmi të familjeve që kanë shpëtuar hebrejtë, si familjet Ndregjoni dhe Biçaku (shih veprën “Ndregjonët”, Xhaferr Martini, Naim Frashëri, Tiranë, 2007 dhe artikullin “Familja Biçaku : Si jetuam me 26 hebrej në shtëpinë tonë”, botuar në “Gazeta shqiptare” më 09.05.2001).

Përsa i përket rastit të fizikantit Albert Ajnshtajn, i cili ka përdorur mundësinë e pajisjes me një dokument shqiptar për të shkuar në Shtetet e Bashkuara, kemi dëshminë e mbretëreshës Geraldinë (shih edhe intervistën e Mikael de Pok për revistën angleze “Sky” më 2002). Në shumë intervista mbretëresha ka treguar për vizitën sekrete të Ajnshtajnit në Shqipëri përgjatë 48 orëve dhe takimin e tij me mbretin Zog. Kalimi i Ajshtajnit në Shqipëri është konfirmuar në disa drejtime: nga ish-drejtori i asaj kohe i Institutit të Fizikës, zotit Skënder Koja, i cili e kishte takuar atë, nga punonjësi i bankës, Ajet Bega, që po ashtu e kishte takuar (sipas një dokumenti zyrtar, Albert Ajnshtajni ka shkuar në Bankën Shqiptare të Shqipërisë, në Tiranë, më 9 prill 1931) dhe nga doktor Jani Basho, i cili ka shërbyer si ndërmjetës në përpjekjet administrative për marrjen e dokumenteve të udhëtimit dhe që e priti fizikantin kur ai arriti në Durrës. Fatkeqësisht shumica e dokumenteve që lidhen  me kalimin e Ajnshtajnit në Shqipëri është djegur më 1945, kur klinika e doktor Bashos ishte bastisur dhe marrë nga partizanët. Ekziston, megjithatë, në arkivat kombëtare shqiptare një shënim (i vitit 1931, AK0 31, në faqen 53/1) që vërteton që Albert Ainshtajni ka bujtur në Pogradec më 10 prill 1931, datë në të cilën ai ka marrë prej doktor Bashos një pasaportë shqiptare të lëshuar me ndërhyrjen vetjake të mbretit Zog (shih “Dy ditët e Ajnshtajnit në Shqipëri” në Koha jonë të 06.09.2002; “Ajnshtajni në Shqipëri, Të dhëna rreth udhëtimit të fshehtë të tij në pranverën e vitit 1931” në gazetën Standard të 04.02.2008; “Ainshtajni në Shqipëri, në pranverën e vitit 1931”, http://www.cdodite.com/20080426101552/Ajnshtajni-ne-Shqiperi-ne-pranveren-e-vitit-1931.html    ;  26/04/2008; “Doktori pogradecar që pajisi Ajnshtajnin me pasaportë shqiptare”, 23/01/2009, http://www.albaniapres.com).

2) Historiani amerikan Bernard Fisher tregon për bisedat mes ambasadorit shqiptar Faik Konica dhe atij amerikan Herman Bernshtajn përsa i përket autorizimit për të vendosur 500 familje hebreje në Shqipëri. Dihet po ashtu që familja mbretërore kishte punësuar hebrej (Veitsmanin dhe Ourinovskin). A i konfirmojnë dokumentet arkivore këto fakte dhe, siç thotë Fisheri, a ka shumë dokumente në arkivat e familjes mbretërore?

Shumë dokumente të arkivave shqiptare provojnë po ashtu që familja mbretërore dhe të tjerë të afërt me të kanë punësuar dhe mbrojtur shumë hebrej, mes të cilëve edhe fotografin dhe mjekun e Oborrit që përmendët ju.

Për këtë çështje ju mund të shihni edhe Shtojcën 59 të veprës sime “Historia e Shqipërisë dhe e familjes mbretërore të saj” në pesë vëllime, që trajton me hollësi diplomacinë e mbretit Zog dhe ndihmën e Shqipërisë mbretërore në dobi të shpëtimit të hebrejve nga Holokausti.

Për të ardhur në pyetjen tuaj, unë mund të pohoj që ka tashmë shumë dokumente të legatës italiane që sjellin informacion mbi faktin që familja mbretërore dhe shqiptarët në përgjithësi po mbronin gjithnjë e më shumë hebrejtë dhe që kjo përbënte “një situatë shqetësuese dhe të rrezikshme” (shih shënimin e legatës italiane të 16 janarit 1939 – AQSH F163 V1939 D247 N14).

Ndryshe nga ajo çka thotë dr. Bernard Fisheri, të gjitha dokumentet që ne kemi, janë dokumente të arkivave të shtetit, çka është normale, meqenëse mbreti Zog ishte në pushtet dhe mbretëronte në këtë kohë. Unë mund të saktësoj më tej që edhe nëse familja mbretërore do të kishte, për shembull, dokumente për vizitën sekrete të Ajnshtajnit në Shqipëri, arkivat që ajo kishte marrë me vete përgjatë largimit në mërgim janë shkatërruar praktikisht të gjitha, në njërin prej bombarimeve të Londrës.

3) Emri i familjes mbretërore është cituar i dyti në radhë, në një listë prej 63 familjesh shqiptare, të propozuara si “Fisnikë” (“Justes”, “ The Righteous”) nga Yad Vashemi. Si e shpjegoni këtë?

Është një nder i vërtetë që Shqipëria të ketë familje të vlerësuara “Fisnikë mes kombeve”  dhe që familja mbretërore të jetë propozuar nga Norman H. Gershman në katalogun e ekspozitës së tij “Besa: Muslims ëho saved Jeës in Ëorld Ëar II” (Syracuse University Press, USA, 2008) për t’u njohur si fisnikë (Në këtë ditë, Yad Vashemi njihte zyrtarisht 68 familje shqiptare si “fisnikë”), sepse është një fakt i pamohueshëm që mbreti Zog ka qenë nismëtari i vërtetë i politikës së shpëtimit të hebrejve nga Shqipëria, duke favorizuar fillimisht ikjen e hebrejve të persekutuar, duke u dhënë atyre viza turistike dhe tranziti, pastaj duke i kërkuar administratës ndryshimin e emrave, ndërrimin e fesë dhe,  më së fundi, duke u dhënë atyre shtetësinë shqiptare.

Kodi i mikpritjes ka bërë të vetën, ai ishte shfaqur dukshëm. Shqiptarët e kanë konsideruar si detyrë që të mbrojnë dhe të fshehin hebrejtë që i iknin persekutimeve, në një kohë kur kombe të mëdha europiane i përzinin ata. Në Shqipëri nuk ka asnjë listë dhënë fashistëve dhe asnjë internim. Numri i hebrejve të shpëtuar është vlerësuar në më shumë se 3 000. Më 2005-ën “Memorial Museum of The Holocaust” kishte regjistruar tashmë 2 640.

4) Sipas dukumenteve britanike, në Londër, më 1943, ka pasur bisedime me mbretin Zog përsa i përket vendosjes së 25 000 familjeve hebreje në Shqipëri, nëse ai do të vinte në pushtet. E konsideroni këtë plan realist apo veçse një manovër për të tërhequr simpatinë e Londrës?

Në fakt ka pasur bisedime për vendosjen e kolonive hebreje në Shqipëri. Këto projekte kishin një interes të dyfishtë, për t’i dhënë hebrejve një vend pritës, një tokë azili dhe për t’i sjellë Shqipërisë intelektualë, inxhinierë, mjekë, mësues etj… të cilët do të mernin pjesë në zhvillimin e vendit. Në këto projekte kishte një aspekt njerëzor dhe një aspekt ekonomik. Përveç të tjerave, këto projekte tregojnë që mbreti Zog, më 1943, po parapërgatiste dhe  po punonte për të ardhmen e Shqipërisë.

5) Sir Martin Gilberti tregon që në fillim të 1939-ës, një diplomat i mbretit ka shkuar në Londër për të takuar Çurçillin dhe për të folur për vendosjen e hebrejve në Shqipëri. Cili ishte ky diplomat shqiptar?

Në fakt, Sir Martin Gilberti në veprën e tij « Winston Churchill : le prophète de la vérité » tregon për një përpjekje të bërë në janar 1939, në të cilën një diplomat shqiptar, i dërguar nga mbreti Zog, ka propozuar ta bëjë Shqipërinë një vend të shenjtë mbrojtës për hebrejtë. Për ta bërë këtë, Çurçilli duhej të frenonte vrullin e Musolinit dhe të garantonte pavarësinë e Shqipërisë, në mënyrë që plani i shpëtimit të merrte jetë. Fatkeqësisht Çurçilli e ka lënë mënjanë këtë plan.

Sir Martin Gilberti nuk e jep emrin e këtij të dërguari dhe, siç ndodh shpesh gjatë negociatave të fshehta, gjërat mbeten gjithnjë sekrete. Megjithatë ky diplomat mund të jetë Dervish Duma, që ishte sekretari i dytë i legatës shqiptare në Londër dhe që qe emëruar i ngarkuar me punë në fillim të 1939-ës*.

*                          *

Familja mbretërore e Shqipërisë, si dhe 62 familje të tjera shqiptare, kanë qenë propozuar nga Norman H. Gershman në katalogun e ekspozitës së tij “Besa: Muslims who saved Jews in World War II” (Syracuse University Press, USA, 2008) për t’u njohur si “Fisnikë” nga Yad Vashem.  

Familje shqiptare të nderuara me titullin e lartë "Fisnikë mes kombesh" nga Yad Vashem
Sipas Norman H. Gershman, paraqitur në katalogun e ekspozitës "Besa: Muslims who saved Jews in World War II", Syracuse University Press, USA, 1st edition 2008

1. Familja e Destin (Destan?) dhe Lime Ballës;
2. Familja e Baba Haxhi Dede Reshat Bardhit;
3. Familja e Mbretit Zog të Shqipërisë ("King Zog of Albania");
4. Familja e Njazi dhe Liza Pilkut;
5. Familja e Mefail Biçakut;
6. Familja e djalit të tij Njazi Biçaku;
7. Familja e Hysen Marikës;
8. Familja e Jani Kocas;
9. Familja e Islam Prosekut;
10. Familja Domai (Domaj?);
11. Familja e Halil Frashërit;
12. Familja e Toli Dodit;
13. Familja e Aliut (sic!);
14. Familja e Sulo Muzhakës (Muzhaqit?);
15. Familja e Ali dhe Nadire Binxhiut;
16. Familja e Qani Civesë;
17. Familja e Destan Kurmaqut (Kurmakut?);
18. Familja e Besim Zymës;
19. Familja e Higmet/Hiqmet (Meti) Zymës;
20. Familja e Hajdar Kikës dhe e djalit të tij Petrit;
21. Familja e Tef Pogut (Pogës?);
22. Familja e Hysref (Eshref?) dhe Emine Frashërit;
23. Familja e djalit të tyre Mehmet Frashëri;
24. Familja e Osman dhe Nazliko Allah (Alla?);
25. Familja e Esheref dhe Easuere (Qefsere?) Shpuzës;
26. Familja e Ali dhe Rakip Krajës;
27. Familja e Ismail Babanit;
28. Familja Kasapi;
29. Familja e Sulejman dhe Zenepe Meçes;
30. Familja e Lilo Xhimitikut;
31. Familja e Taqi Simsisë;
32. Familja Kurti;
33. Familja e Besim dhe Aishe Kadiut dhe e vajzës së tyre Merushe;
34. Familja Kuqi;
35. Familja e Nuro Hoxhës;
36. Familja e Muhiddin (Muhedin?) Haxhit;
37. Familja e Hasan Kalasë;
38. Familja e Rifat Hoxhës;
39. Familja e Kasem Jakup Kocerrit;
40. Familja e Xhevat dhe Afërdita Gjergjanit;
41. Familja e Vesel dhe Fatima (Fatime?) Veselit;
42. Familja e Mesut dhe Drita Salillarit;
43. Familja e Xhafer Skederit (Skënderit?);
44. Familja e Abaz dhe Zade Sinanit;
45. Familja e Ali dhe Nadia (Nadire?)Kazazi;
46. Familja e Islamit;
47. Familja e Shaquir (Shaqir) dhe Qamile Boriçit dhe e vajzës së tyre Bohriya (Bahrije?) Boriçi;
48. Familja e Ismail Golemit;
49. Familja e Hamid dhe Xhemal Veselit;
50. Familja e Vehbi Hasan Hotit;
51. Familja e Ali Sheqer Pashkajt;
52. Familja e Beqir Qoqjas;
53. Familja Rezniqi;
54. Familja e Hasan Rremë Xerxës;
55. Familja e Ramadan dhe Isa Nuzës;
56. Familja e Mullah Shabanit;
57. Familja e Basri Hasanit;
58. Familja e Sadik Belulit
59. Familja e Rruzhdi Belulit;
60. Familja e Sejdi Sylejmanit;
61. Familja e Jusuf Sakik Mimonës;
62. Familja e Hysni Domit;
63. Familja e Pjeter Jankovic-it.

*                          *

 * Dr   Patrice   Najbor

            Dipllomuar në Institutin e  Studimëve te Mardhënieve  Ndërkombëtare (ILERI) të Parisit, titullarë i një dipllome të studimëve të larta të specializuara (DESS) të  diplomacisë dhe administrimit  të organizatave ndërkombëtare (Paris XI), doktor i shkencave politikë, ka realizuar një tezë mbi "Dykrenarja e Shqipërise në maredhëniet ndërkombëtare bashkohore" (Paris XI - 1992) dhe shume shkrime në kuader te një dipllomë të studimëve të thelluara (DEA) të mbrojtjes  dhe sigurimit europian (Lille II -1990) midis të cileve "Sistemi dhe politika e sigurimit  të Shqiperisë" dhe "Ceshtja shqiptare e Kosovës").

Ai eshtë autor i "Dinastisë së Zogut"  2002  dhe i "Historisë se Shqiperisë dhe i familjes së saj mbretërore  1443-2007)" në pesë vellime 2008. 

Ai nga ana tjeter ka organizue shoqëru disa ndihma humanitare ne Shqipëri, sidomos gjatë tranzicionit demokratik.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Gazeta55 09/07/2009 http://www.gazeta55.net/gazeta/09.07.2009.pdf

dossier : Shqipëria dhe shpëtimi i hebrenjve

Nga Patrice Najbor

Shqiptarët ishin kombi që gjatë Luftës së Dytë Botërore ishin ndoshta të vetmin që treguan një mikpritje të veçantë ndaj hebrenjve, në kushtet e sundimit të ideologjisë naziste. Kjo sigurisht nuk ishte rastësi, pasi edhe më parë kur nazizmi nuk ishte në pozitat e luftës së hapur, në Shqipëri kishin gjetur mikpritje edhe hebrenj të tjerë, prej të cilëve më i njohur mbetet rasti i Anjshtajnit. Kjo sepse qysh para 7 prillit 1939, ka pasur bisedime për vendosjen e kolonive hebreje në Shqipëri. Këto projekte kishin një interes të dyfishtë, për t’i dhënë hebrenjve një vend pritës, një tokë azili dhe për t’i sjellë Shqipërisë intelektualë, inxhinierë, mjekë, mësues etj… të cilët do të merrnin pjesë në zhvillimin e vendit. Në këto projekte kishte një aspekt njerëzor dhe një aspekt ekonomik. Përveç të tjerave, këto projekte tregojnë që mbreti Zog, më 1943, po parapërgatiste dhe po punonte për të ardhmen e Shqipërisë.

Në fakt, Sir Martin Gilberti në veprën e tij “Winston Churchill : le prophète de la vérité” tregon për një përpjekje të bërë në janar 1939, në të cilën një diplomat shqiptar, i dërguar nga mbreti Zog, ka propozuar ta bëjë Shqipërinë një vend të shenjtë mbrojtës për hebrenjtë

Në fakt, Sir Martin Gilberti në veprën e tij “Winston Churchill : le prophète de la vérité” tregon për një përpjekje të bërë në janar 1939, në të cilën një diplomat shqiptar, i dërguar nga mbreti Zog, ka propozuar ta bëjë Shqipërinë një vend të shenjtë mbrojtës për hebrenjtë. Për ta bërë këtë, Çurçilli duhej të frenonte vrullin e Musolinit dhe të garantonte pavarësinë e Shqipërisë, në mënyrë që plani i shpëtimit të merrte jetë. Fatkeqësisht Çurçilli e ka lënë mënjanë këtë plan. Sir Martin Gilberti nuk e jep emrin e këtij të dërguari dhe, siç ndodh shpesh gjatë negociatave të fshehta, gjërat mbeten gjithnjë sekrete. Megjithatë ky diplomat mund të jetë Dervish Duma, që ishte sekretari i dytë i legatës shqiptare në Londër dhe që qe emëruar i ngarkuar me punë në fillim të 1939-ës.

Kalimi i Ajshtajnit në Shqipëri është konfirmuar në disa drejtime: nga ishdrejtori i asaj kohe i Institutit të Fizikës, zotit Skënder Koja, i cili e kishte takuar atë, nga punonjësi i bankës, Ajet Bega, që po ashtu e kishte takuar (sipas një dokumenti zyrtar, Albert Ajnshtajni ka shkuar në Bankën Shqiptare të Shqipërisë, në Tiranë, më 9 prill 1931) dhe nga doktor Jani Basho, i cili ka shërbyer si ndërmjetës në përpjekjet administrative për marrjen e dokumenteve të udhëtimit dhe që e priti fizikanin kur ai arriti në Durrës

Në tërësinë e burimeve për këtë çështje, njëri prej burimeve më të para dhe më të rëndësishme vjen prej arkivave shqiptare. Në “Guide Book, a reference to record about Jews in Albania” të Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave në vitin 2006, pasqyrohen dokumentet kryesore të arkivave shqiptare në lidhje me shpëtimin e hebrenjve në Shqipëri. Përsa i përket rastit të fizikanit Albert Ajnshtajn, i cili ka përdorur mundësinë e pajisjes me një dokument shqiptar për të shkuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kemi dëshminë e mbretëreshës Geraldinë (shih edhe intervistën e Mikael de Pok për revistën angleze “Sky” më 2002). Në shumë intervista mbretëresha ka treguar për vizitën sekrete të Ajnshtajnit në Shqipëri përgjatë 48 orëve dhe takimin e tij me mbretin Zog. Kalimi i Ajshtajnit në Shqipëri është konfirmuar në disa drejtime: nga ish-drejtori i asaj kohe i Institutit të Fizikës, zotit Skënder Koja, i cili e kishte takuar atë, nga punonjësi i bankës, Ajet Bega, që po ashtu kishte takuar (sipas një dokumenti zyrtar, Albert Ajnshtajni ka shkuar në Bankën Shqiptare të Shqipërisë, në Tiranë, më 9 prill 1931) dhe nga doktor Jani Basho, i cili ka shërbyer si ndërmjetës në përpjekjet administrative për marrjen e dokumenteve të udhëtimit dhe që e priti fizikanin kur ai arriti në Durrës. Fatkeqësisht shumica e dokumenteve që lidhen me kalimin e Ajnshtajnit në Shqipëri është djegur më 1945, kur klinika e doktor Bashos ishte bastisur dhe marrë nga partizanët.

Ka tashmë shumë dokumente të legatës italiane që sjellin informacion mbi faktin që familja mbretërore dhe shqiptarët në përgjithësi po mbronin gjithnjë e më shumë hebrenjtë dhe që kjo përbënte “një situatë shqetësuese dhe të rrezikshme” (shënimi i legatës italiane të 16 janarit 1939 – AQSH F.163, V.1939 D.247, fleta 14).

Unë mund të saktësoj më tej që edhe nëse familja mbretërore do të kishte, për shembull, dokumente për vizitën sekrete të Ajnshtajnit në Shqipëri, arkivat që ajo kishte marrë me vete përgjatë largimit në mërgim janë shkatërruar praktikisht të gjitha, në njërin prej bombardimeve të Londrës.

Është një nder i vërtetë që Shqipëria të ketë familje të vlerësuara “Fisnikë mes kombeve” dhe që familja mbretërore të jetë propozuar nga Norman H. Gershman në katalogun e ekspozitës së tij “Besa: Muslims who saved Jews in World War II” (Syracuse University Press, USA, 2008) për t’u njohur si fisnikë (Në këtë ditë, Yad Vashemi njihte zyrtarisht 68 familje shqiptare si “fisnikë”), sepse është një fakt i pamohueshëm që mbreti Zog ka qenë nismëtari i vërtetë i politikës së shpëtimit të hebrenjve nga Shqipëria, duke favorizuar fillimisht ikjen e hebrenjve të persekutuar, duke u dhënë atyre viza turistike dhe tranziti, pastaj duke i kërkuar administratës ndryshimin e emrave, ndërrimin e fesë dhe, më së fundi, duke u dhënë atyre shtetësinë shqiptare.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Mbretëria Shqiptare - Mars 2009 - mbreteriashqiptare@yahoo.com

Roli i Familjes Mbretnore në mbrojtjen e Hebrenjve nga Holokausti nga Dr Patrice Najbor

Intërvista e Dr Patrice Najbor autorit librit "Historia e Shqipërisë dhe e familjes se saj mbretërore  (1443-2007)" (JePublie - Paris - 2008)

Në veprem tuaj ju përmendi ndihmën e mbretërise shqiptare në favor të ruajtës se hebrejve që i shpetuan Holokaustit. A mund të na thoni diçka me tepër ?

Pak e njohur nga historianët, ruatjen edhe nga ato hebrejët, mbreteria shqiptare ka dhënë një ndihmë te konsiderueshme hebrejve, qe kerkonin ti shpëtonin regjimit nazist me ardhjen në pushtet te Hitlerit me 1933.

Ne fakt, Shqipëria e mbretit Zog ju rezervoi mikëpritjë hebrejve të persekutuar, dhe shqiptarët duke respektuar traditen e mikëpritjës, i kane mbrojt keto familje nga internimi duke i fshehur sidamos në fshatrat e malsisë.

Konkretisht, mbreti Zog ne fillim ka lehtësu dhenien e vizave hebrejve te persekutuar dhe, pastaj, u ka akordue atyre pasaporta shqiptare. Sovrani shqiptare ka dhënë pasaporta shqiptare reth 350 familjeve hebrejë e ndërmjet tyre edhe fizikanit german Albert Einshtein, i cili e përdori këtë mundësi per të shkuar në Shtetet e Bashkuara te Amerikës.

Shumë dokumenta te arshivës shqiptare deshmojnë për veprimtarine e diplomacisë së mbreterisë shqiptare ne favor të shpëtimit te hebrejve (Shih punimet e Dr Prof Shaban Sinani). Historiani amerikan Dr Bernd Fischer tregon per nje "epoke të artë" per Hebrejtë në mbretërinë e Shqipërise dhe vlerson që  nismat e mbretit Zog kanë bëre te mundur të shpetojne afro 2000 Hebrej.

Muzeu memorial i Holokaustit ka percaktu ne vitin 2005, 2640 Hebrej te shpëtuar nga Shqiperia, ndersa Yad Vashen ka tregu 63 shqiptare "Te drejte" dhe deklaroi Shqiperine si "Te drejtë midis kombeve".

Për dijenin tujë në librin timë kamë shkrujtë një kapitull të gjatë cipër ndërhyrjës e shtetit monarkistë shqiptar në favor të shpëtimit të Hebrejntë që u arratisën nga Holokausti dhe veçanërishtë cipër veprimtarisë guximshëm të familjes Ndergoni.

Si e shpjegoni ju kalimin nga Republikja ne Monarki ne vitin 1928 ?

Në traktatin e Berlinit dhe më vonë në Konferencen e Ambasadoreve në Londer, më 1913, fuqite e mëdha (Britanija e Madhe, Franca, Italia, Austro-Hungaria dhe Rusia) e kanë gjymtuar Shqiperine me 2/3 e teritorit te saj ne favor të Serbisë, Malit te Zi, Maqedonisë dhe Greqisë. Transformimi i rregjimit në favor të monarkisë dhe dhënia e titullit "Mbret i Shqiptarëve" dhe jo "Mbret i Shqipërise", kane lejuar sovranin shqiptar me forcu aspiratat e unitetin kombetar dhe me folë ne emër të të gjithë shqitarëve, veçanerisht atyre të Kosoves dhe Çamerisë.

Eshte interesant me nënvizu faktin që me Ahmet Zogun, President i Republikës, dhe më vonë me Monarkinë e Zog I rë Parlementi shqiptar përbante 3 deputet që përfaqësonin Kosovën.

Do të shënojme gjithashtu që mbreti Zog ka dënuar genocidin e çameve duke I kerkuar Organizatës se Kombëve (SDN) të ndërhynte me qellim që qeveria greke ti jepte fund kesaj politike.

Mbreti Zog ka refuzuar gjithashtu emërimin e një peshkopi grek per kishen autoqefale shqiptare.

Le rôle de la Famille Royale d'Albanie dans le sauvetage

des Juifs durant l'Holocauste

Interview du Dr Patrice Najbor auteur de "Histoire de l'Albanie et de sa Maison Royale (1443-2007)" (JePublie - Paris - 2008)

Dans votre ouvrage, vous évoquez l'aide de l'Albanie royale en faveur du sauvetage des Juifs fuyant l'Holocauste. Pouvez-vous nous en dire plus ?

Peu connu des historiens, même Juifs, l'Albanie royale a apporté une aide de premier ordre aux Juifs, qui cherchèrent à fuir le régime nazi, dès l'accession au pouvoir de Hitler en 1933.

En effet, l'Albanie du roi Zog a offert l'hospitalité aux Juifs persécutés et les Albanais, respectant le code de l'hospitalité, ont ensuite protégé ces familles de la déportation en les cachant dans les villages de montagne.

Concrètement, le roi Zog a d'abord facilité l'octroie de visas aux Juifs persécutés et, ensuite, il leur a accordé des passeports albanais. Le souverain albanais a fourni des passeports albanais à environ 350 familles juives, dont celui du physicien allemand Albert Einstein, qui a utilisé la filière albanaise pour rejoindre les Etats-Unis.

De nombreux documents des archives albanaises témoignent de l'action de la diplomatie du royaume d'Albanie en faveur du sauvetage des Juifs (Voir les travaux du Dr Prof Shaban Sinani). L'historien américain, Dr Bernd Fischer, parle d'une "age d'or" pour les Juifs dans le royaume d'Albanie et on estime que les initiatives du roi Zog ont permis de sauver environ 2000 Juifs.

Le Memorial Museum of the Holocaust a identifié, en 2005, 2640 Juifs ayant été sauvés par l'Albanie tandis que Yad Vashem a désigné 63 Albanais comme "Juste" et déclaré l'Albanie comme "Juste parmi les Nations".

Pour votre information, j'ai consacré une longue annexe sur l'aide de l'Albanie royale en faveur du sauvetage des Juifs fuyant l'Holocauste et sur le cas concret de la famille Ndregjoni.

Comment expliquez-vous le passage de la république à la monarchie en 1928 ?

Dès le traité de Berlin puis à l'issue de la Conférence des Ambassadeurs à Londres, en 1913, les Grandes puissances (Grande-Bretagne, France, Italie, Autriche-Hongrie, Allemagne et Russie) ont amputé l'Albanie des 2/3 de son territoire au profit de la Serbie, du Monténégro, de la Macédoine et de la Grèce. La transformation du régime au profit de la monarchie et l'octroie du titre de "Roi des Albanais", et non de roi d'Albanie au roi Zog, ont permis au souverain albanais de cristalliser les aspirations d'unité nationale et de parler au nom de tous les Albanais, notamment ceux du Kosovo et de Çameria.

A ce propos, il est intéressant de souligner que sous Ahmet Zogu, Président de la République, puis sous le règne du roi Zog Ier, le parlement albanais comptait 3 députés représentant le Kosovo.

On notera, également, que le Roi Zog a condamné le génocide des Çames en demandant à la Sociétés des Nations d'intervenir afin que le gouvernement grec mette fin à cette politique.

Le roi Zog a aussi refusé la nomination d'un archevêque grec pour l'église autocéphale albanaise.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

http://www.ardhmeria.co.uk/

Roli i mbretit Zog në shpëtimin e hebrejve në vitet 1928-1939

Written by Benji OzPersonazhMar 17, 2011

Intervistë me Dr Patrice Najbor

Në veprën tuaj mbi mbretërinë shqiptare në vitet 30, ju tregoni që qeveria shqiptare u ka dhënë pasaporta shqiptare rreth 350 familjeve hebreje, e mes tyre, edhe fizikantit Albert Ajnshtajn. Cilat janë burimet që i pro­vojnë këto fakte?
Në tërësinë e burimeve për këtë çështje, njëri prej burimeve më të para dhe më të rëndësishme vjen prej arkivave shqiptare. Ju mund të konsultoni “Guide Book, a reference to record about Jews in Albania” publikuar nga drejtoria e përgjithshme e Arkivave Kombëtare më 2006-ën, ku pasqyrohen dokumentet kryesore të arkivave shqiptare në lid­hje me shpëtimin e hebrejve nga Shqipëria.
Ka gjithashtu punime të historianëve shqip­tarë, si ato të profesor Shaban Sinanit (ish-drejtor i Arkivave Kombëtare), që ka publikuar studime të shumta dhe mjaft interesante për këtë temë (shih “Diplomacia e Shqipërisë Mbretërore për shpëtimin e hebrejve” në ALBSA-Info/Korrier 20/11/2004).
Jashtë Shqipërisë, historiani amerikan dr. Ber­nard Fisher, përmes kërkimeve të tij të fundit në arkivat anglo-saksone, flet për një “kohë të artë” për hebrejtë në Shqipëri gjatë periudhës së mbretërisë ( 1928-1939).
Në senatin francez, më 27 janar 2008, ka pasur po ashtu një konferencë ku janë paraqitur doku­mente të shumta arkivore dhe dëshmi të familjeve që kanë shpëtuar hebrejtë, si familjet Ndregjoni dhe Biçaku (shih veprën “Ndregjonët”, Xhaferr Martini, Naim Frashëri, Tiranë, 2007 dhe artikul­lin “Familja Biçaku : Si jetuam me 26 hebrej në shtëpinë tonë”, botuar në “Gazeta shqiptare” më 09.05.2001).
Përsa i përket rastit të fizikantit Albert Ajn­shtajn, i cili ka përdorur mundësinë e pajisjes me një dokument shqiptar për të shkuar në Shtetet e Bashkuara, kemi dëshminë e mbretëreshës Ger­aldinë (shih edhe intervistën e Mikael de Pok për revistën angleze “Sky” më 2002). Në shumë in­tervista mbretëresha ka treguar për vizitën sekrete të Ajnshtajnit në Shqipëri përgjatë 48 orëve dhe takimin e tij me mbretin Zog. Kalimi i Ajshtajnit në Shqipëri është konfirmuar në disa drejtime: nga ish-drejtori i asaj kohe i Institutit të Fizikës, zotit Skënder Koja, i cili e kishte takuar atë, nga punonjësi i bankës, Ajet Bega, që po ash­tu e kishte takuar (sipas një dokumenti zyrtar, Albert Ajnshtajni ka shkuar në Bankën Shqip­tare të Shqipërisë, në Tiranë, më 9 prill 1931) dhe nga doktor Jani Basho, i cili ka shërbyer si ndër­mjetës në përpjekjet administrative për marrjen e dokumenteve të udhëtimit dhe që e priti fizikan­tin kur ai arriti në Durrës. Fatkeqësisht shumica e dokumenteve që lidhen me kalimin e Ajnshta­jnit në Shqipëri është djegur më 1945, kur klinika e doktor Bashos ishte bastisur dhe marrë nga par­tizanët. Ekziston, megjithatë, në arkivat kom­bëtare shqiptare një shënim (i vitit 1931, AK0 31, në faqen 53/1) që vërteton që Albert Ainshtajni ka bujtur në Pogradec më 10 prill 1931, datë në të cilën ai ka marrë prej doktor Bashos një pasaportë shqiptare të lëshuar me ndërhyrjen vetjake të mbretit Zog (shih “Dy ditët e Ajnshtajnit në Shq­ipëri” në Koha jonë të 06.09.2002; “Ajnshtajni në Shqipëri, Të dhëna rreth udhëtimit të fshehtë të tij në pranverën e vitit 1931” në gazetën Standard të 04.02.2008; “Ainshtajni në Shqipëri, në pran­verën e vitit 1931”, http://www.cdodite. com/20080426101552/Ajnshtajni-ne-Shqiperi-ne-pranveren-e-vitit-1931.html ; 26/04/2008; “Doktori pogradecar që pajisi Ajnshtajnin me pasaportë shqiptare”, 23/01/2009, http://www. albaniapres.com).
Historiani amerikan Bernard Fisher tregon për bisedat mes ambasadorit shqip­tar Faik Konica dhe atij amerikan Herman Bernshtajn përsa i përket autorizimit për të vendosur 500 familje hebreje në Shqipëri. Dihet po ashtu që familja mbretërore kishte punësuar hebrej (Veitsmanin dhe Ouri­novskin). A i konfirmojnë dokumentet arki­vore këto fakte dhe, siç thotë Fisheri, a ka shumë dokumente në arkivat e familjes mbretërore?
Shumë dokumente të arkivave shqiptare pro­vojnë po ashtu që familja mbretërore dhe të tjerë të afërt me të kanë punësuar dhe mbrojtur shumë hebrej, mes të cilëve edhe fotografin dhe mjekun e Oborrit që përmendët ju.
Për këtë çështje ju mund të shihni edhe Shto­jcën 59 të veprës sime “Historia e Shqipërisë dhe e familjes mbretërore të saj” në pesë vëllime, që trajton me hollësi diplomacinë e mbretit Zog dhe ndihmën e Shqipërisë mbretërore në dobi të shpëtimit të hebrejve nga Holokausti.
Për të ardhur në pyetjen tuaj, unë mund të po­hoj që ka tashmë shumë dokumente të legatës ital­iane që sjellin informacion mbi faktin që familja mbretërore dhe shqiptarët në përgjithësi po mbronin gjithnjë e më shumë hebrejtë dhe që kjo përbënte “një situatë shqetësuese dhe të rrezik­shme” (shih shënimin e legatës italiane të 16 janarit 1939 – AQSH F163 V1939 D247 N14).
Ndryshe nga ajo çka thotë dr. Bernard Fisheri, të gjitha dokumentet që ne kemi, janë dokumente të arkivave të shtetit, çka është normale, meqenëse mbreti Zog ishte në pushtet dhe mbretëronte në këtë kohë. Unë mund të saktësoj më tej që edhe nëse familja mbretërore do të kishte, për shembull, do­kumente për vizitën sekrete të Ajnshtajnit në Shq­ipëri, arkivat që ajo kishte marrë me vete përgjatë largimit në mërgim janë shkatërruar praktikisht të gjitha, në njërin prej bombarimeve të Londrës.
Emri i familjes mbretërore është cituar i dy­ti në radhë, në një listë prej 63 familjesh shq­iptare, të propozuara si “Fisnikë” (“Justes”, “ The Righteous”) nga Yad Vashemi. Si e shpjego­ni këtë?
Është një nder i vërtetë që Shqipëria të ketë familje të vlerësuara “Fisnikë mes kombeve” dhe që familja mbretërore të jetë propozuar nga Nor­man H. Gershman në katalogun e ekspozitës së tij “Besa: Muslims ëho saved Jeës in Ëorld Ëar II” (Syracuse University Press, USA, 2008) për t’u njohur si fisnikë (Në këtë ditë, Yad Vashemi nji­hte zyrtarisht 68 familje shqiptare si “fisnikë”), sepse është një fakt i pamohueshëm që mbreti Zog ka qenë nismëtari i vërtetë i politikës së shpëtim­it të hebrejve nga Shqipëria, duke favorizuar fil­limisht ikjen e hebrejve të persekutuar, duke u dhënë atyre viza turistike dhe tranziti, pastaj duke i kërkuar administratës ndryshimin e em­rave, ndërrimin e fesë dhe, më së fundi, duke u dhënë atyre shtetësinë shqiptare.
Kodi i mikpritjes ka bërë të vetën, ai ishte shfaqur dukshëm. Shqiptarët e kanë konsideru­ar si detyrë që të mbrojnë dhe të fshehin hebrejtë që i iknin persekutimeve, në një kohë kur kombe të mëdha europiane i përzinin ata. Në Shqipëri nuk ka asnjë listë dhënë fashistëve dhe asnjë in­ternim. Numri i hebrejve të shpëtuar është vlerë­suar në më shumë se 3 000. Më 2005-ën “Memo­rial Museum of The Holocaust” kishte regjistru­ar tashmë 2 640.
Sipas dukumenteve britanike, në Londër, më 1943, ka pasur bisedime me mbretin Zog përsa i përket vendosjes së 25 000 familjeve hebreje në Shqipëri, nëse ai do të vinte në pushtet. E konsideroni këtë plan realist apo veçse një manovër për të tërhequr simpatinë e Londrës?
Në fakt ka pasur bisedime për vendosjen e kolonive hebreje në Shqipëri. Këto projekte kishin një interes të dyfishtë, për t’i dhënë hebre­jve një vend pritës, një tokë azili dhe për t’i sjellë Shqipërisë intelektualë, inxhinierë, mjekë, më­sues etj… të cilët do të mernin pjesë në zhvillimin e vendit. Në këto projekte kishte një aspekt njerëzor dhe një aspekt ekonomik. Përveç të tjer­ave, këto projekte tregojnë që mbreti Zog, më 1943, po parapërgatiste dhe po punonte për të ardh­men e Shqipërisë.
Sir Martin Gilberti tregon që në fillim të 1939-ës, një diplomat i mbretit ka shkuar në Londër për të takuar Çurçillin dhe për të fol­ur për vendosjen e hebrejve në Shqipëri. Cili ishte ky diplomat shqiptar?
Në fakt, Sir Martin Gilberti në veprën e tij « Winston Churchill : le prophète de la vérité » tregon për një përpjekje të bërë në janar 1939, në të cilën një diplomat shqiptar, i dërguar nga mbre­ti Zog, ka propozuar ta bëjë Shqipërinë një vend të shenjtë mbrojtës për hebrejtë. Për ta bërë këtë, Çurçilli duhej të frenonte vrullin e Musolinit dhe të garantonte pavarësinë e Shqipërisë, në mënyrë që plani i shpëtimit të merrte jetë. Fatkeqësisht Çurçilli e ka lënë mënjanë këtë plan.
Sir Martin Gilberti nuk e jep emrin e këtij të dërguari dhe, siç ndodh shpesh gjatë negociatave të fshehta, gjërat mbeten gjithnjë sekrete. Megjithatë ky diplomat mund të jetë Dervish Du­ma, që ishte sekretari i dytë i legatës shqiptare në Londër dhe që qe emëruar i ngarkuar me punë në fillim të 1939-ës*.
* “Ne dy veprat e tjera te Sir Martin Gilbert “Churchill and the Jews : A lifelong friendship” (Henry Holt & Company, New York, 2007, p. 154)
dhe”Kristallnacht Prelude to Destruction” (Harper Perennial, London, 2006, pp. 201 et 2002), autori permend takimin , ne janar 1939, ne jug te Frances, midis Çurçillit ( qe ishte ne kete kohe vetem anetar i Parlamentit) me diplomatin shqiptar Çetin Saraçi. Gjashte jave me vone, Çetin Saraçi i ka shk­ruar Çurçillit qe ai ishte i autorizuar te negocionte (Cf. Chatin Sarachi to Winston Churchill, 13/05/1939, Foreign Office Paper FO 371/24/081).
* * *
Familja mbretërore e Shqipërisë, si dhe 62 familje të tjera shqiptare, kanë qenë propozuar nga Norman H. Gershman në katalogun e ekspoz­itës së tij “Besa: Muslims who saved Jews in World War II” (Syracuse University Press, USA, 2008) për t’u njohur si “Fisnikë” nga Yad Vashem.
* Dr Patrice Najbor
Dipllomuar në Institutin e Studimëve te Mardhënieve Ndërkombëtare (ILERI) të Parisit, titullarë i një dipllome të studimëve të larta të specializuara (DESS) të diplomacisë dhe administrimit të organizatave ndërkombëtare (Paris XI), doktor i shkencave politikë, ka realizuar një tezë mbi “Dykrenarja e Shqipërise në maredhëniet ndërkombëtare bashkohore” (Paris XI – 1992) dhe shume shkrime në kuader te një dipllomë të studimëve të thelluara (DEA) të mbrojtjes dhe sigurimit europian (Lille II -1990) midis të cileve “Sistemi dhe politika e sigurimit të Shqiperisë” dhe “Ceshtja shqiptare e Kosovës”).
Ai eshtë autor i “Dinastisë së Zogut” 2002 dhe i “Historisë se Shqiperisë dhe i familjes së saj mbretërore 1443-2007)” në pesë vellime 2008.
Ai nga ana tjeter ka organizue shoqëru disa ndihma humanitare ne Shqipëri, sidomos gjatë tranzicionit demokratik.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

http://www.new.mjb-jmb.org/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=16&Itemid=60 

Les mardis du musée

NEWS

SEPTEMBER 16, 2011

Dr. Patrice Najbor

Conference

“The Jews of Albania”

Tuesday of the Museum from September 13 to October 25

Tuesday, September 13, 2011 from 12:30 to 13:30

The main theme is the diplomacy of King Zog and with Albania for the Royal Rescue Jews fleeing the Holocaust (1929/1944). This intervention explains the historical development of the rescue of the Jews by Albania. Thus, the American historian Bernd J. Fischer, Indiana University, believes that the initiatives of the King Zog have saved about 2,000 Jews but is significantly higher. In 2005, the Holocaust Memorial Museum in Washington identified 2640 Jews who were saved by Albania, but this list is a limitus quam minimus, as explains Prof. Shaban Sinani. 

The latest work of Professor Saimir Lojla (Chairman of Albanian-Canadian Community Association) who worked from documents published by 
Albanian historians Apostol Kotani and Shaban Sinani, the total number of Jews saved by Albania would 3614 people. Also be aware that the royal family is on a list of 63 proposed Albanians as "Righteous" at Yad Vashem. 

http://balkans.courriers.info/article18206.html

Bruxelles

Conférence sur "L’Albanie et le sauvetage des Juifs"

Musée Juif de Belgique

Mise en ligne : mardi 13 septembre 2011

Conférence sur "L’Albanie et le sauvetage des Juifs" par le Dr Patrice Najbor le 13 Septembre de 12H3O à 13H3O

Musée Juif de Belgique

21 rue des Minimes

1000 Bruxelles

http://www.noblesseetroyautes.com/nr01/2011/09/page/9/

Conférence sur le rôle du roi Zog d’Albanie lors de la 2ème Guerre Mondiale

Écrit par Régine le 9 septembre 2011. Publié dans Actualité, Albanie

Conférénce le 13 septembre 2011 à 12h30 au Musée Juif de Belgique à Bruxelles sur « Les Juifs d’Albanie ». Patrice Najbor reviendra plus en détails sur le rôle joué par le roi Zog Ier d’Albanie qui grâce à son rôle diplomatique, a réussi à faire évacuer de nombreux Juifs au cours de l’Holocauste. (merci à Anne G. pour l’info – Copyright photo : )

Musée Juif de Belgique – Rue des Minimes, 21 – 1000 Bruxelles

Shqipëria dhe shpëtimi i Hebrenjve

 http://www.botasot.info/def.php?category=0&id=136526#.TnMxlO5BvbU.email

Inicuar nga mërgata shqiptare në Belgjikë, dje në Muzeun e Hebrenjve në Bruksel, u mbajt Konferenca "Shqipëria dhe shpëtimi i Hebrenjve" Mirënjohje publike Shqipërisë dhe Mbretit Ahmet Zogu Konferencën e mbajti Dr.Patrice Najbor, studiuesi i njohur francez në lëmin e marrëdhënieve ndërkombëtare bashkë me z.Sulejman Gjanaj Nënkryetar i Partisë së Legalitetit në Shqipëri.

Iniciativën për organizimin e Konferencës e bëri Sulejman Gjanaj Nënkryetar i Partisë së Legalitetit dhe inteletual dhe veprimtar i njohur në Belgjikë. Në njohtimin zyrtar të Muzeut të Hebrenjve në Belgjikë thuhet "se tema kryesore e kësaj konference ishte diplomacia e Mbretit Ahmet Zogu dhe ndihma e Shqipërisë Mbretërore për shpëtimin e Hebrenjve në Shqipëri të ikur nga Holokausti (1929-1944). Ky intervenim shpjegon rrjedhën e ngjarjeve historike në shpëtimin e Hebrenjve nga shteti shqiptar. Poashtu historiani amerikan Bernard Fisher nga Universiteti i Indianës, pohon se ishin iniciativat e Mbretit Ahmet Zogu, të cilat e mundësuan shpëtimin e 2000 hebrenjve edhe pse ky numër duhet jet dukshëm më i madh.Mbreti Zogu ka qenë nismëtari i vërtetë i shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri, duke u dhënë viza turistike dhe tranziti, pastaj duke i kërkuar administratës ndryshimin e emrave, ndërrimin e fesë dhe duke u dhënë atyre shtetësinë shqiptare. Ishin rreth 350 familjeve hebreje në mes tyre edhe fizikantit Albert Ajnshtajn.

Në vitin 2005, Muzeumi Memorial i Holokaustit në Washington i ka identifikuar 2.640 hebrenjë të shpëtuar nga Shqipëria, mirëpo kjo listë është e kufizuar sepse ka patur më shumë pohon profesori shqiptar Shaban Sinani.
Sipas një punimi të fundit të profesor Saimir Lojla Kryetar i Komitetit të shoqatës shqiptaro-Kanadeze, i cili ka punuar për këtë temë duke u bazuar në studimet e hulumtuesve shqiptar Apostol Kotani dhe Shaban Sinani. Sipas tyre numri total i hebrenjve të shpëtuar nga Shqipëria duhet të jetë 3.614 persona.

Duhet poashtu theksuar faktin se familja mbretërore shqiptare gjendet në mesin e e 63 familjeve të nderuara që kan shpetuar hebrenj, pra janë në listën hebreje të Yad Vashan,të vlerësuara " Fisnik mes kombeve". Kjo është nder i veçant për shqiptarët." Këto janë fragmente nga fjala e Dr. Patrice Najbor i cili tha se kjo histori pak njihet sot nga opinioni botëror. Por ishte fakt se një shtet i vogël si Shqipëria i strehoi dhe mbrojti hebrenjt në kohën kur shtete shumë më të fuqishme nuk e bënë këtë. Shqipëria ishte i vetmi shtet që në fund Luftës Dytë Botërore pati më shumë hebrenj se sa në fillim. Kjo është meritë e virtyteve shqiptare : mikëpritjes, besës dhe tolerancës ndërfetare. Për shqiptarin shtëpia është e Zotit dhe e mysafirit, andaj kur e fusim brenda mysafirin ia japim besën dhe e mbrojmë nga gjitha të këqijat.
Mjeku dhe fotografi i Mbretit Ahmet Zogu ishin hebrenj. Sipas disa dëshmive edhe fizikanti Albert Ajnshtajni, thuhet se 48 orë ka qëndruar në Shqipëri dhe me pasaport shqiptare ka shkuar nê SHBA më 1931.
Poashtu në Senatin francez më 27 janar 2008 është mbajtur njê konferencë ku janë paraqitur dokumente arkivore dhe dëshmi të familjeve që kanê shpëtuar hebrenjtë, si familjet Biçaku, Ndërgjoni etj.

Në vitin 1991 ishin 500 familje hebreje të cilat nga Shqipëria u shpërngulën në Izrael.
Dr. Naim Durmishi tha se dy familje hebreje që jetonin në Prizren në vitin 2002 u shpërngulën nga Kosova në Izrael, njëra familje ishte shqipfolëse tjetra turkofone Në debat morrën pjesë Ramadan Gjanaj Dekani i Fakultetit Universite Libre International në Bruksel,pastaj Këshilltari i Ambasadës Kosovës, Gani Azemi, Sakip Skepi dhe disa intelektual belg dhe hebrenjë prezent në konferencë. Djali i vêllait të mbretit Ahmet Zogu, z. Skender Zogu, foli për tolerancën fetare të shqiptarëve dhe bashkëjetesën e shqiptarëve dhe hebrenjve në Aleksandri, kur ai me familjen mbretërore kanë jetuar atje në kohën e Mbretit Faruk të Egjiptit, i cili ishte me origjinë shqiptare. Skender Zogu ia dorëzoi Muzeut Hebrej në Bruksel kopjen e dokumentit nga senati francez ku nderohen me emra familjet shqiptare që i strehuan hebrenjt.

Referuesi kryesor Dr. Patrice Najbor është autor i librit Historia e Shqipërisë dhe e familjes së saj mbretërore 1443-2007 botuar nê Paris 2008 në gjuhën frengjishte në 5 vëllime.

Dhe në fund fare të theksojmë se nuk janë të shpeshta Konferenca të tilla ku intelektual francez, belg hebrenj,flasin shumê afirmativisht për shqiptarët, andaj inisiatori Partia Lëvizja e Legalitetit dhe në veçanti intelektuali dhe politikani Sulejman Gjanaj i lindur dhe shkolluar në Belgjikë,dhe aktiv nê politikën shqiptare meritojnë respekt dhe nderim të veçantë.

--------------------------

Gazeta e komunitetit SHQIPTAR të Belgjikës.

ALBANIA www.albaniainfo.be SHTATOR 2011

Shqipëria dhe shpëtimi i Hebrenjve (1929/1944) ishte kjo tema e konferencës që u mbajt me datën 13.09.2011 në Muzeun hebre në Bruksel.

“Është shumë pak e njohur prej historianëve, madje edhe prej hebrenjve vet, dhe akoma më pak nga publiku i gjerë, fakti që mbretëria Shqiptare u ka sjellë një ndihmë të rangut të parë hebrenjve që kërkonin të largoheshin nga regjimi nazist me ardhjen në pushtet të Hitlerit me 30 janar 1933”. – është shprehur në hapje të diskutimit të tij, Dr Najbor.

“”Diplomacia shqiptare – vazhdoi ai, në fakt i është kundërvënë doktrinës naziste në lidhje me hebrenjtë duke u mobilizuar për tu ardhur në ndihmë atyre që ishin të persekutuar në Gjermani, Austri apo edhe në Evropën Lindore. Që nga 1929 gjejmë në arkivat e mbretërisë së Shqipërisë kërkesa të hebrenjve që dëshirojnë të kenë nënshtetësinë shqiptare. Dhe që nga viti 1930 vejmë re që hebrenj të cilët deklarohen me nënshtetësi shqiptare, mbërrijnë në Greqi dhe më saktësisht në Selanik. Një vit më vonë, vërejmë që disa hebrenj do të zbarkojnë në Durrës me datën 15 gusht 1931. Por duke filluar nga viti 1933 numri i hebrenjve që dëshirojnë ti bashkëngjiten mbretërisë shqiptare me qëllim që të përfitojnë nga mbrojtja e mbretit Zog që siguronte mikpritje për hebrenjtë e persekutuar, shtohet konsiderueshëm.

Aty nga fillimi i viteve 30 gjejmë një shkëmbim korrespondence që mban datën 12 shkurt 1934 korrespondence kjo mes Nathan Allalouf et Mihal Sherka drejtor i agjencisë së shtypit të mbretërisë shqiptare që parashtron nevojën e hapjes së nja konsullatë shqiptare në Tel-Aviv ; një letër nga Komisioni i Lartë i Refugjatëve të Ligës së Kombeve , James Mc Donald, i datës 29 shtator 1934, ministrit të punëve të jashtme , ku i kërkon lejen për të vendosur emigrantë hebrenj me shtetësi gjermane ; Një tjetër kërkese nga komiteti qendror i emigrantëve hebrenj të Gjermanisë ku kërkohet azil për persona të besimit hebre si dhe plot dokumente të tjera. Marrëdhëniet miqësore ekzistojnë ma personalitete hebrenj si profesori Stanislas Zuber, , shkrimtarin Lëo Mathia, artistin Joli Jakob, por edhe biznesmen-in Leo Etton që e ka vizituar Shqipërinë i shoqëruar nga John Walter, djali i redaktorit të gazetës « Times » për të ekzaminuar në terren mundësinë e vendosjes së një kolonie. Projekti i vendosjes së kolonive hebre në Shqipëri, nëpërmes Komisioni i Lartë i Refugjatëve të Ligës së Kombeve, ka qenë i diskutuar gjerësisht në vitet 1933-1935 me mbretin Zog për konkretizimin e vendosjes së mijëra hebrenjsh që largoheshin nga Gjermania naziste. Në 1934 mbretëria shqiptare i përgjigjet pozitivisht kërkesës së Komisionarit të Lartë të Refugjatëve të Ligës së Kombeve, James Mac Donald, për të pritur një numër të caktuar hebrenjsh. Pranohet që mbretëria shqiptare ka pritur rreth 500 familje herbe në akord me Ligen e Kombeve dhe nën ndikimin direkt të mbretit Zog i cili dëshironte të mbronte dinjitetin human të atyre që vuanin nga pushtimi nazist. Konstatohet që duke filluar nga viti 1935, intensifikimi i numrit të hebrenjve që emigronin në Shqipëri. Në dhjetor 1938, senatori amerikan Robert Reynolds viziton Shqipërinë për të vlerësuar kontributin që bashkësia hebrenjve e USA duhej të sillte për të mbuluar shpenzimet e 500 familjeve hebre të vendosura në Shqipëri. Ambasadori i Shqipërisë në USA, Faik Konica ishte në diskutime me komitetin hebre të shtetit të Nju Jorkut për të shifruar nevojat e rastit.

 Po ashtu gjinden shumë shënime të konsullatës italiane në Shqipëri në lidhje me aktivitete e hebrenjve në Shqipëri me emrat dhe përkrahjen e sjellë Vërejmë po ashtu, edhe qarkulloren e Ministrisë së Brendshme, të datës 6 shkurt 1939 në lidhje më urdhërin e dhënë misioneve shqiptare jashtë për të dhënë viza turizmi njëmujore hebrenjve që dëshirojnë të shkojnë në Shqipëri, dhe qarkulloja e datës 27 shkurt 1939 që anonçon masat që duhen ndërmarrë për pritjen dhe vendosjen e hebrenjve në Shqipëri.
Qeveria italiane informon konsullatën shqiptare në Romë për mos pajtimin e saj në lidhje me vendosjen e hebrenjve në Shqipëri. Në një raport sekret që mban datën 16 qershor 1939, shërbimet diplomatike italiane informojnë qeverinë në Rome se aktivitetet dhe rëndësia numerike e kolonisë hebre në Tiranë ishin të rrezikshme. Sipas këtij raporti vendosja e hebrenjve në Shqipëri ishte e inkurajuar nga legata amerikane. Raportuesi kishte arritur në konkluzionin që :  « Jo ngadalë por shpejt, hebrenjtë kanë fituar simpatinë e popullsisë lokale, që nuk është loyale, dhe që ka qënë edhe dashakeqëse kundra nesh ».

Mbreti Zog kishte autorizuar ministrin e punëve të jashtme shqiptare tu jepte pasaporta shqiptare hebrenjve të cilëve u kishte dhënë mikpritjen. Gjinden po ashtu në arkiva prova që vërtetojnë që mbreti Zog u ishte përgjigjur pozitivisht kërkesave të cilat i ishin drejtuar personalisht si për shembull doktorit gjerman Martin Gotthilf, austriakut Richard Atlas, gjermanit Karl Kohen, profesorit Robert Kaulla dhe Hansi Roszaria, të gjithë të përzënë si pasojë e origjinës së tyre izraelite.

Historiani amerikan Bernd J Fischer shef i departamentit të historisë në Universitetin Indiana, që ka studiuar historinë e Hebrenjve shqiptarë gjatë periudhës zogiste dhe gjatë luftës së dytë botërore, flet për periudhën kur Shqipëria ka qenë nën drejtimin e Zogut (1925-1939) si një « moshë e artë » për hebrenjtë në këtë shtet.

http://www.zeriyt.com/albert-ajnshtajni-si-u-pajis-me-pasaporte-shqiptare-t76841.0.html

-------------------------------------------------------------------------------------------------

HOLOKAUSTI, SHQIPËRIA SHPËTOI TË PAKTËN 3164 HEBRENJ

Saimir Lolja

Që nga janari i vitit 2005, dita e 27 janarit është caktuar nga OKB si Dita Ndërkombëtare e Përkujtimit të Holokaustit, i cili u zbatua para e gjatë Luftës II Botërore dhe shkaktoi zhdukjen e 6 milionë hebrenjve dhe miliona europianëve të tjerëve. Edhe Shqipëria, me vendim të Kuvendit, e njeh dhe e përkujton zyrtarisht këtë ditë nën emrin "Dita e Kujtesës". Përndjekja sistematike dhe gjithnjë e më shumë mizore e viteve 1933-1945 që iu bë hebrenjve kudo ku u vendos regjimi nazifashist është regjistruar e gjallë në librin "Kristallnacht - Nata e Xhamave të Thyer" e autorit Martin Gilbert. Bashkësia hebraike ekzistonte në Gjermani që prej 2000 vjetësh dhe ishte shkrirë e tëra në kulturën dhe jetën gjermane. Si ushtarë gjermanë, 12000 hebrenj kishin rënë në betejat e L1B dhe shumë të tjerë ishin dekoruar ushtarakisht. Në Janar 1933 në Gjermani vjen në fuqi regjimi nazist dhe menjëherë filluan përndjekjet sistematike ndaj hebrenjve. Gjysmë milion hebrenjtë e Gjermanisë, që përbënin 0.76% të popullatës në Gjermani, u quajtën prej propagandës naziste si armiq të brendshëm, si shkaku i mundjes së Gjermanisë në Luftën I Botërore dhe i vështirësive ekonomike që e pasuan atë. Gjatë vitit 1933, qeveria gjermane nxori 42 ligje kundër hebrenjve, që iu kufizonin të drejtat qytetare, të punës, të arsimimit dhe urdhëruan largimin nga tërë punërat shtetërore përfshirë shkollat e universitetet. Gjatë vitit 1934, qeveria gjermane hodhi në veprim 19 ligje të tjerë drejtpërsëdrejti kundër hebrenjve. Gjatë vitit 1935 u shtuan edhe 29 ligje të tjerë kundër hebrenjve, përfshirë edhe ndalimin e martesave midis hebrenjve dhe jo-hebrenjve edhe zhvlerësimin e qytetarisë gjermane për hebrenjtë dhe ato me origjinë të tillë. Gjatë vitieve 1936-1937 u shtuan edhe 46 ligje kundra hebrenjve. Më 12 Mars 1938 Austria bashkohet me Gjermanë dhe kështu edhe 183'000 hebrenj austriakë bien nën regjimin nazist. Më 17 Gusht 1938 del një ligj tjetër i cili urdhëronte që në dokumente e pasaporta hebrenjve meshkuj t'u shtohej emri "Israel" dhe femrave emri "Sarah".  Më 15 Tetor 1938, autoritetet gjermane i quajtën të pavlefshme pasaportat e hebrenjve në Gjermani e Austri. 10 nëntori i vitit 1938 ka ngelur në histori i njohur si Nata e Xhamave të Thyer (Kristallnacht) dhe qe kulmi i  pesë viteve e nëntë muajve të përndjekjes sistematike të hebrenjve të Gjermanisë dhe Austrisë. Në atë ditë, në çdo qytet e fshat, sipas një plani të ndërtuar kohë më parë, trupat e sulmit dhe rinia naziste sulmuan, shkatërruan, dogjën, thyen e dhunuan çdo gjë që ishte hebraike. Më shumë se 1000 sinagoga u dogjën, dhjetëra mijra dyqane e banesa hebraike u shkatërruan, hebrenjtë kalimtarë në rrugë u sulmuan dhunshëm, 91 hebrenj u vranë, ndërsa 30'000 meshkuj të moshave 16-60 vjeç u arrestuan dhe u dërguan në kampet e përqendrimit. Ajo situatë e ashpër vazhdoi dhe u shoqërua me mbylljen e tërë gazetave e revistave hebraike, ndalimin bizneseve të hebrenjve, ndalimin e tyre të hynin në vendet e argëtimit, moslejimin e hyrjes në universitete, etj. Meqenëse nuk kishte akoma gjendje lufte me shtetet e tjera, këto ngjarje u regjistruan nga qindra gazetarë të huaj në Gjermani e Austri dhe më pas u botuan në gazetat perëndimore. Nata e Xhamave të Thyer qe një pikë kthese për njerëzit në përfytyrimin e nazizmit. Ajo ishte si një jehonë që vinte nga viti 1543 kur profesori fetar Martin Luther, në letrën e tij "Mbi hebrenjtë dhe gënjeshtrat e tyre" këshillonte që "sinagogat e hebrenjve të digjeshin e të shkatërroheshin për nderin e zotit". Më 19 Nëntor 1938, autoritetet gjermane e ndaluan vazhdimin e emigracionit zyrtar të hebrenjve duke kushtëzuar rifillimin e tij vetëm kur bashkësia hebraike të paguante plotësisht një dëmshpërblim prej një miliard markash, familjet në veçanti t'i kishin shlyer të gjitha detyrimet financiare dhe pasaportat të ishin dorëzuar. Politika gjermane që nga ardhja në fuqi e nazistëve në Janar 1933 e deri në sulmin kundër Polonisë në Shtator 1939 kishte qëllim nxitjen e emigracionit dhe zhvendosjen e hebrenjve, përfshirë edhe futjen e fshehtë të të rinjve hebrenj në Palestinën britanike në marrëveshje me drejtuesit hebraikë të atjeshëm. Kështu, nga 40'000 të emigruar vetëm nga Gjermania më 1938, për nëntë muajt e parë të vitit 1939 u larguan 78'000 vetë. Deri në korrik 1938, Zvicra kishte marrë 14'000 hebrenj nga Gjermania e Austria, ndërkohë që kishte akoma edhe 300'000 të tjerë që kërkonin shpëtim. Ndërsa numri i hebrenjve që kërkonin të largoheshin rritej, po ashtu shtrëngoheshin më shumë rregullat e pranimit të tyre prej vendeve të ndryshme. SHBA, me një kuotë pranimi prej 25000 emigrantësh gjermanë në vit, pranuan rreth 200'000 hebrenj nga Gjermania e Austria gjatë periudhës Janar 1933 - Shtator 1939. Britania, me kuotat e saja të pranimit të emigrantëve, lejoi të hynin gjatë kësaj periudhe 65'000 hebrenj. Midis Janarit 1933 dhe Marsit 1938, Britania pajisi me certifikata emigrimi për në Palestinën e kontrolluar prej saj 35'000 hebrenj gjermanë. Por për shkak të revoltës arabe më 1936 dhe kufizimeve që pasuan atë, emigrimi drejt Palestinës britanike tkurrej pa pushim. Në Shangai të Kinës mundën të emigronin zyrtarisht 18'000 hebrenj nga Gjermania e Austria. Në periudhën janar 1933 e deri në Shtator 1939, pothuaj 2/3 e popullatës hebraike të vitit 1933 (domethënë rreth 200'000 hebrenj) ishin larguar nga Gjermania. Në periudhën Mars 1938 e deri në Shtator 1939, 130'000  hebrenj (70% e popullatës hebraike e Marsit 1938) u larguan nga Austria. Në Shtator 1939, në Rajhun III kishin mbetur akoma edhe 175'000 hebrenj, të cilëve tanimë iu mohua dhënia e vizave ngaqë quheshin qytetarë të një vendi në gjendje lufte me shtetet ku ato kërkonin të merrnin viza. Nga këta, vetëm 10'000 i mbijetuan Luftës II Botërore, ku 4700 burra hebrenj shpëtuan prej protestës që bënë gratë e tyre gjermane dhe pjesa tjetër duke u fshehur nga miqtë gjermanë. Me fillimin e Luftës II Botërore e deri në fund të saj, për miliona hebrenjtë evropianë e rënë nën pushtimin nazist u zbatuan ethshëm arrestimet, shkatërrimet e pasurive, dhuna, largimet nga vendbanimet, ndarje familjesh, vrasjet masive dhe dërgimet në kampe përqendrimi e pune të cilët shpejt u kthyen në kampe shfarosje. Kampe të tillë kryesorë kishte në Gjermani 20, Poloni 11, Francë e Norvegji nga 4, Serbi e Holandë nga 3, Itali, Estoni e Letoni nga 2, Austri, Belgjikë, Rumani, Ukrainë, Kroaci, Lituani, Rusi e Bardhë, Çeki e Ishujt në La Mansh nga 1. Ajo situatë e zymtë racore, e sidomos Nata e Xhamave të Thyer, i shtynte hebrenjtë të largoheshin me çfarëdolloj mënyre, të iknin ku të mundnin, të shpëtonin si të mundnin vetveten, familjen, e madje jo të gjithë fëmijët. Në atë periudhë, kush nuk qëndronte indiferent mundohej të ndihmonte me sa mundej këtë popullatë që po përballej me gjëmën e madhe. Diplomatë të huaj në Gjermani dhe shoqata jo-qeveritare nga Britania, etj., ishin në qendër të përpjekjeve të shpëtimit të hebrenjve. Po ashtu, projekte qeveritare ose qytetare në Britani e ShBA zbatoheshin me qëllim t'i merrnin dhe t'i sistemonin hebrenjtë në Angli, ShBA, etj.  Në ato kushte, mundimet e hebrenjve për t'u larguar dhe për të arritur të vendoseshin diku janë të gjithanshme, me vuajtje e dhimbje familjare të mëdha. Hebrenjtë e Gjermanisë dhe Austrisë që mundën të largohen drejt Italisë, shpejt filluan të largohen edhe prej aty për shkak të ligjeve kundra hebrenjve të nxjerra nga qeveria e Musolinit dy ditë para Natës së Xhamave të Thyer. Për shembull, ligjet italiane i ndalonin hebrenjtë të punësoheshin prej shtetit, bashkive dhe shkollave. Më 30 Dhjetor 1939, një anije në Danub më 1310 hebrenj që udhëtonin fshehtas drejt Palestinës britanike, me kërkesën britanike, u bllokua nga autoritetet jugosllave dhe hebrenjtë u burgosën në qytezën Sabac. Pas gjashtë muajsh, 207 të rinj nën moshën 16 vjeç morën certifikatat për në Palestinë dhe u nisën me tren. 1003 të mbeturit u shfarosën prej ushtrisë naziste me pushtimin e Jugosllavisë. Hebrenjtë e Maqedonisë dhe Greqisë së pushtuar nga Bullgaria si dhe hebrenjtë e Greqisë së pushtuar nga ushtria naziste u tretën në kampet shfarosëse të Polonisë. Nga këta, një pjesë e madhe vdiqën rrugës me tren për shkak të ngushtësisë në vagonë dhe ushqimit që ishte vetëm një copë mishi e tharë e kriposur, e jo ujë për të pirë. Shqipëria qëndron si zonjë e rëndë në këtë histori, sepse nga shqiptarët e Evropës Juglindore u shpëtuan jo vetëm hebrenjtë vendas por edhe të gjithë ato që mundën ta arrinin Shqipërinë nga vendet e tjera të Evropës. Fakti është se në Shqipëri u shpëtuan të gjithë hebrenjtë dhe ato nuk u cenuan, nuk u dorëzuan, nuk u penguan të hynin, nuk u grabitën, nuk iu mor pasuria, nuk u prekën nga ndonjë ligj qeveritar, dhe si të tillë ato u shpëtuan prej të gjithëve gjatë një periudhe 12 vjeçare. Domethënë u shpëtuan nga kushdo që i takoi, nga kushdo që iu hapi derën e trokitur, nga kushdo zyrtar shqiptar që iu preku letrat, nga çdo qeveritar që kishte listat e tyre, nga kushdo që nuk qëndroi indiferent ndaj tyre në atë periudhë të kobshme. Shqipëria ishte një arkë shpëtimi për hebrenjtë e përndjekur, ku një pjesë qëndruan aty deri sa mbaroi Lufta II Botërore e një pjesë kaloi matanë drejt vendeve të tjera. Kudo në Evropën Juglindore, shqiptarët u përpoqën dhe i shpëtuan hebrenjtë që kishin pranë. Gjurmët e shpëtimit gjenden në qytetet e fshatrat e Mitrovicës, Prishtinës, Gjilanit, Deçanit, Pejës, Gjakovës, Shkodrës, Tiranës, Beratit, Krujës, Kavajës, Durrësit, Elbasanit, Librazhdit, Korçës, Dibrës, Burrelit, Fierit, Lushnjes, Vlorës, Delvinës, Përmetit, Gjinokastrës, etj. Hebrenjtë drejtoheshin drejt Shqipërisë e tokave shqiptare, sepse e dinin se aty si nga populli ashtu edhe nga qeveria nuk kishte përndjekje të tyre, nuk kishte kuota pranimi, nuk kishte përbuzje fetare apo kombëtare, nuk kishte gjenocid ndaj kombeve të tjerë. Ato e dinin se shqiptarët kishin besë, se i hapnin derën mikut dhe kujtdo qe ishte në nevojë, se qeveria e tyre dëshironte përparimin e vendit dhe të ekonomisë, dhe se hebrenjtë vendas jetonin si gjithë të tjerët. Sipas regjistrimit të popullatës në vitin 1931, Shqipëria kishte 200 hebrenj. Sipas dokumentimeve, Kosova kishte para Luftës II Botërore rreth 600 hebrenj vendas, të cilët shpëtuan duke u zhvendosur në Shqipërinë qendrore. Çështja e shpëtimit të tërë hebrenjve në Shqipëri është bërë tashmë mjaft e njohur dhe institucioni Yad Vashem në Jerusalem deri më tani ka dokumentuar dhe njohur zyrtarisht 70 shqiptarë si "Fisnikë" të shpëtimit të hebrenjve gjatë holokaustit. Kjo njohje si brenda ambientit shqiptar ashtu edhe në botë ka ardhur falë punës së vazhdueshme të historianëve, veprimtarëve të çështjes shqiptare e shoqatave qytetare, studiuesve, gazetarëve, politikanëve, miqve dhe dashamirësve të ndryshëm. Një dije e përbërë nga dy pjesë që plotësojnë njëra-tjetrën në lidhje me hebrenjtë e shpëtuar në Shqipëri vjen nga historianët Apostol Kotani dhe Shaban Sinani. Apostol Kotani ka shkrirë në librin "Shqiptarët dhe hebrenjtë në shekuj, 2007" punën e tij 40 vjeçare për të mbledhur rrëfimet e njerëzve në vendbanime të ndryshme, historitë e jetuara, faktet e shpërndara dhe dokumentat e arshivuara. Shaban Sinani ka hulumtuar në detin e dokumenteve të arkivuara në Shqipëri dhe i ka përmbledhur ato në librin "Hebrenjtë në Shqipëri: prania dhe shpëtimi, 2009". Nga bashkimi i listave të hollësishme dhe emër për emër nga këto dy libra del se në Shqipëri u shpëtuan deri në fund të Luftës II Botërore të paktën 2741 hebrenj. Në këtë numër përfshihen vetëm hebrenjtë e këtyre dy listave që lanë gjurmë tek njerëzit dhe nëpër dokumente. Në këtë numër nuk përfshihen hebrenjtë që hynë me pasaporta jo të vërteta apo me emra të tjerë, ato që hynë fshehtas, ato që mund të jenë në lista të tjera, si dhe ato që nuk dihen akoma. Nga libri i Apostol Kotanit, këtij numri i shtohen edhe 53 të tjerë me të dhëna të  paplotësuara. Gjithashtu nga libri i Shaban Sinanit, këtij numri i shtohen edhe 370 anëtarë familjesh të paregjistruar si emra të veçantë, që bashkë me kryefamiljarët e tyre (të regjistruar në dokumente dhe në listën e madhe) u tërhoqën nga Kosova drejt Shqipërisë qendrore më 1942. Si përfundim, numri i hebrenjve të shpëtuar në Shqipëri arrin të paktën 3164 vetë. Shqiptarët i shpëtuan hebrenjtë pa më të voglin interes, pa më të voglin kusht, pa më të voglin përfitim apo shpërblim, dhe gjithmonë duke ruajtur kujtimet e tyre. Këta hebrenj të shpëtuar janë ato që i mbijetuan holokaustit nëpërmjet ndihmës shqiptare, që u martuan, lindën e vazhduan rrjedhën e tyre të jetës në Shqipëri e vendet e tjera. Hebrenjtë që mbetën në Shqipëri pas mbarimit të Luftës II Botërore lanë gjurmë në fusha të ndryshme të jetës shqiptare dhe kujtohen me respekt.

Gazeta SHQIP 13 Janar 2010

            http://216.75.13.41/index/ndryshe/d03389dcfeb31a968d238efae3e1e7ba.html

Shqipëria e vogël është pengu i një loje të madhe diplomatike

            Shqipëria gjykohet si një nga zonat më të rrezikshme në Europë. Një luftë e re mund të fillojë atje në qoftë se interesat politike dhe ushtarake të vendeve të tjera në Shqipëri vazhdojnë të përplasen njëri me tjetrin. Për shkak të pozitës gjeografike, ky vend i vogël mban çelësat e Adriatikut dhe ka qenë për shekuj shkaku i zënkës midis vendeve të ndryshme.

            Nga pikëpamja strategjike, bregu i saj do të kishtë një vlerë të paçmueshme për Italinë në rast lufte. Italia është duke derdhur për disa vjet shuma të mëdha parash në Shqipëri me synim të ndihmojë organizimin e ushtrisë, të ndërtojë rrugë, ura dhe fortifikime. Në Ballkan besohet se përpjekja e Italisë për të forcuar ushtarakisht Shqipërinë është pjesë e programit imperialist të Musolinit për t'u futur thellë në Ballkan, për të ripushtuar rrugën e famshme romake Egnatia e cila shkon nga Shqipëria e Jugosllavia drejt Selanikut e Stambollit. Çdo lëvizje e Italisë në Shqipëri vëzhgohet me dyshim e ankth prej Francës, prej Ententes së Vogël [Çekosllovakia, Rumania, Jugosllavia] dhe veçanërisht prej Jugosllavisë. Gjatë viteve të fundit, ndihma financiare dhe drejtimi ushtarak dhënë Shqipërisë prej Italisë ka nxehur nervat në Ballkan dhe ka nxitur Jugosllavinë të bëjë përgatitje të ethshme ushtarake për të përballuar futjen Italiane që mendohet në Ballkan.

            Një Peng i Fuqive. Shqipëria e vogël është bërë kështu një peng në lojën e dy blloqeve kundërshtarë në diplomacinë Europiane, njëri kryesohet nga Italia e tjetri nga Franca. Ajo ka përfituar deri diku nga këto interesa kundërshtare dhe ia ka dalë të fuqizojë bashkimin e saj kombëtar, së pari me ndihmën e Jugosllavisë dhe pastaj me ndihmën e Italisë. Çfardo mund të kenë qenë shtysat e fshehta të këtyre vendeve, Shqipëria ka ruajtur me zotësi dhe guxim pavarësinë e saj, megjithëse ajo ishte e detyruar të bënte sakrifica, lëshime dhe pranime të shumta në kthim të ndihmës materiale që ajo përftoi që nga mbarimi i luftës. Edhe sikur rrugët dhe urat e ndërtuara me ndihmën financiare italiane ishin synuar për skemat ushtarake italiane, ato tani shërbejnë për qëllime të dobishme ekonomike për Shqipërinë duke krijuar ndërlidhje midis pjesëve të ndryshme të këtij vendi malor të vogël.

E pushtuar gjatë Luftës I Botërore. Gjatë Luftës I Botërore, Shqipëria ishte skenë e shumë pushtimeve. Ushtritë greke, serbe, franceze, austriake dhe italiane luftuan njëra tjetrën në Shqipëri dhe kjo tokë e vogël u nda në disa copëza nën ndikim të huaj, kurse njerëzit iu nënshtruan mjerimit dhe kufizimeve të parrëfyeshme. Ahmet Zogu, mbreti i tanishëm, u mbajt në Vjenë gjatë periudhës së luftës. Pavarësia e Shqipërisë, e arritur më 1912, u ndërpre. Në Konferencën e Paqes në Paris, kërkesat e saja fillimisht u mohuan plotësisht. Delegatët shqiptarë të kryesuar nga Mehmet Konica, vëllai i ambasadorit të tanishëm shqiptar në SHBA [Faik Konicës], varën shpresën e tyre tek Presidenti Wilson dhe iu lutën delegacionit amerikan që SHBA, si një fuqi e pa interesuar, të merrte komandën për Shqipërinë. Jugosllavia, Greqia dhe Italia ishin në ethe për të siguruar “sferat e tyre të ndikimit”. Më 1919, një marrëveshje u arrit nga Clemenceau, Lloyd Geroge dhe Nitti [përkatësisht, kryeministri francez, britanik dhe italian], në mungesë të përfaqësuesit amerikan, e cila i jepte Italisë komandën mbi Shqipërinë dhe Jugosllavisë toka të Shqipërisë veriore. Shqiptarët e kundërshtuan këtë marrëveshje, e cila iu hiqte atyre pavarësinë dhe iu cungonte vendin.

            Kundërshtimi i wilsonit. Presidenti Wilson e kundërshtoi me forcë këtë marrëveshje duke thënë se ajo ishte arritur në mungesë të përfaqsuesit amerikan dhe se ajo synonte “t’i ndante Shqiptarët, kundër dëshirës së tyre të zjarrtë, midis tre fuqive të huaja të ndryshme”. Pavarësia e Shqipërisë u shpëtua kur qevera amerikane bëri të ditur se “çeshtjet shqiptare nuk duhet të përfshihen në bisedimet midis Italisë e Jugosllavisë, dhe Presidenti duhet të ripohojë se ai nuk mund të pranojë plane që i japin Jugosllavisë toka të Shqipërisë veriore si dëmshpërblim për çka ajo kërkon diku tjetër”. Dhe se “Italia dhe Jugosllavia lihen bashkë t’i sheshojnë çeshtjet e tyre, nëse ato munden, nëpërmjet bisedimeve të veçanta dhe me kushtin që ata nuk duhet të arrijnë në marrëveshje duke përfituar prej Shqipërisë”. Shqipëria u pranua anëtare e Lidhjes së Kombeve me të drejta të plota në Dhjetor 1920, pas një kërkese këmbëngulëse në emër të pavarësisë shqiptare të bërë nga Lordi Robert Cecil [në Konferencën e Paqes më 1919, ai ishte përfaqësuesi britanik në bisedimet për krijimin e Lidhjes së Kombeve] përballë kundërshtimeve nga disa shtete ballkanike.

            Nje vit më vonë, ambasadorët e Britanisë së Madhe, Francës, Italisë dhe Japonisë “duke pranuar se cënimi i këtyre kufinjve dhe i pavarësisë së Shqipërisë mund të përbëjë një rrezik për sigurinë strategjike të Italisë”, arritën një marrëveshje sipas të cilës “në çdo kohë, nëse  Shqipëria e ka të pamundur të ruajë tërësinë territoriale të saj, ajo është e lirë t’i kërkojë Këshillit të Lidhjes së Kombeve ndihmë të jashtme”; dhe se “qeveritë e Perandorisë Britanike, Francës, Italisë dhe Japonisë marrin vendime në raste të tilla që t’i udhëzojnë përfaqësuesit e tyre në Këshillin e Lidhjes së Kombeve të këshillojnë që rivendosja e kufinjve territorialë të Shqipërisë t’i besohet Italisë”. Megjithëse tashmë një anëtare e Lidhjes së Kombeve, Shqipëria nuk u këshillua për këtë marrëveshje. Ajo e kundërshtoi atë duke bërë të ditur se nuk do ta njihte vlefshmërinë e saj. Deri në ditët e stome, Italia e quan Marrëveshjen e Ambasadorëve si një instrument lidhës ndërshtetëror, i cili i njeh asaj interesa të veçanta në Shqipëri, megjithëse kjo marrëveshje shihet me dyshime dhe frikë nga fqinjët e Shqipërisë në Ballkan. Pra, marrëveshja ka shërbyer që në fillim si një shkak fërkimesh dhe e ka bërë Shqipërinë një zonë të ndjeshme siç është sot.

            Më 1920, italianët mbanin të pushtuar Valonën në Shqipërinë e Jugut. Udhëheqësit shqiptarë, të vendosur që ta çlirojnë vendin e tyre nga pushtimi i huaj, e detyruan ushtrinë italiane të tërhiqej. Pastaj, ata filluan të organizojnë shtetin dhe të vendosin rendin në vend. Ahmet Zogu ishte një nga udhëheqësit e rinj të dalluar dhe qeveria, në të cilën ai ishte Ministër i Brendshëm dhe më pas Kryeministër, u dallua prej emrit të tij. Më 1924, regjimi i Zogut u përmbys prej një kryengritje të udhëhequr nga peshkopi shqiptar Fan Noli. Ahmet Zogu me disa kolegë të tij u largua me nxitim në Beograd për strehë dhe ndihmë. Qeveria kryengritëse e Fan Nolit zgjati nga Qershori deri në Dhjetor 1924, kur Zogu, të cilin ajo e kishte dënuar me vdekje, u rikthye fitimtar në Tiranë në krye të një ushtrie të vogël që ai e kishte organizuar në Jugosllavi. Brenda një muaji nga kthimi i tij, Zogu u zgjodh President i Republikës Shqiptare për shtatë vjet. Qeveria e tij filloi të riorganizojë dhe të përmirësojë vendin, megjithëse shpërthimet e pakënaqësive vazhduan të ndodhnin herë pas here. Jugosllavët, duke e bërë mik Ahmet Zogun dhe duke e ndihmuar atë të rifitonte pushtetin, pritën që ai të merrte një drejtim të fortë që anonte nga Jugosllavia ose kundra Italisë. Duke e kuptuar rrezikun e madh për vendin e tij nëse ndiqte këtë politikë, Presidenti Zog u përpoq ta ngiste timonin në mes, të mbante anën e Shqipërisë.

            Marrëveshja e Tiranës. Papritur, më 1926, një kryengritje serioze ndodhi në Shqipërinë veriore. Ahmet Zogu ishte i bindur se ajo ishte ndezur prej Jugosllavëve. Edhe Italia edhe Jugosllavia i patën parashtruar atij një marrëveshje miqësie dhe sigurimi. Ajo kryengritje e nxiti atë të merrte një vendim të shpejtë në anën italiane, dhe më 27 Nëndor 1926, ai nënshkroi një marrëveshje pesë-vjeçare miqësie e sigurimi midis Shqipërisë dhe Italisë. Ky dokument, i njohur si Marrëveshja e Tiranës, bënte të ditur se Italia dhe Shqipëria, "me qëllim që të forcojnë marrëdhëniet e tyre të dyanshme të miqësisë dhe sigurisë, pranojnë se çdo shqetësim i drejtuar kundër gjendjes së tanishme politike, ligjore dhe territoriale të Shqipërisë është në kundërshtim me interesat e tyre të ndërsjellta".             Nënshkrimi i Marrëveshjes së Tiranës i hodhi fqinjët e Shqipërisë në gjendje dëshpërimi dhe kushtrimi. Një vit më vonë, menjëherë pas nënshkrimit të Traktatit Franko-Jugosllav, një traktat bashkëpunimi u arrit ndërmjet Italisë dhe Shqipërisë për një periudhë 20 vjeçare. Një hua prej 50 milion frangash ari iu dha Shqipërisë prej Italisë nëpërmjet një grupi financiar të njohur me emrin SVEA. Banka Kombëtare e Shqipërisë u themela nën mbikqyrjen e këtij grupi. Një program i madh punimesh botore u fillua dhe u financua nga kjo hua. Organizues ekonomikë, inxhinierë, specialistë punimesh dhe stërvitës ushtarakë italianë erdhën në Shqipëri. Rrugë, ura dhe ndërtesa popullore u ndërtuan. Çdo lëvizje në Ballkan analizohet me mikroskop. Jugosllavët vëzhgonin përpjekjet e italianëve në Shqipëri me dyshim. Ato i gjykonin traktatet Italo-Shqiptare, huanë dhe futjen e organizuesve dhe stërvitësve italianë si pjesë të një skeme politike dhe ushtarake për të siguruar një bazë të fortë në Adriatik me synim futjen thellë në Ballkan. Beogradi e vlersoi një program të tillë si një sfidë të drejtpërdrejtë kundrejt Jugosllavisë. Situata ishte e rrezikshme.

            Më 1 Shtator 1928, Presidenti Zog u quajt Mbreti i Shqiptarëve nga një Kuvend Kushtetues dhe republika u kthye në mbretëri. Gjenerali italian Alberto Pariani ndihmoi të organizonte dhe të stërviste ushtrinë shqiptare. Xhandarmëria u organizua dhe u drejtua nga gjenerali britanik Sir Jocelyn Percy. Gjykatat e drejtësisë u riorganizuan. Shkolla të reja u hapën. Një ritëm më i shpejtë hyri në këtë vend të vogël ku në të kaluarën “gjërat mund të kryheshin vetëm nëse kishe duhan të mjaftë dhe durim”. Kur periudha pesë vjeçare e Paktit të Miqësisë dhe Sigurimit mbaroi, Mbreti Zog nuk pranoi ta ripërtërinte atë, me gjithë shtytjen e njohur të ushtruar prej Musolinit. Mbreti Zog theksoi se traktati nuk ishtë më i nevojshëm dhe ai nuk kërkonte fuqi të huaja për ta mbrojtur atë. Ai gjithashtu vuri në dukje se trakti i tij i bashkëpunimit më Italinë, i cili do të mbeste në fuqi për vite të tjera, mbulonte gjithë pikat e bashkëpunimit miqësor midis dy vendeve.

            Situatë financiare kritike. Në të njëjtën kohë, kushtet ekonomike dhe financiare të Shqipërisë kishin arritur një pikë kritike. Italia afroi të jepte ndihmë përsëri për Shqipërinë duke dhënë dhjetë hua vjetore prej 10 milion frangash ari sejcila. Fqinjëve të Shqipërisë iu shtua kushtrimi duke besuar se ndihma italiane s’do ishte gjë tjetër veçse për qëllime ushtarake. Huatë vjetore pritej të shpenzoheshin nën mbikqyrjen e një komisioni të përzjerë italo-shqiptar. Shqipëria pranoi dhe dy huatë e para u dhanë, megjithëse jo të plota. Huaja e tretë, e këtij viti, është mbajtur duke arsyetuar se Shqipëria nuk po plotëson kushtet  marrëveshjes për të qenë një “bashkëpunim miqësor”.

            Kur Italia një vit më parë i hodhi mbretit Zog idenë që një bashkim doganor ndërmjet Italisë e Shqipërisë do të ishte i pranueshëm për Italinë dhe do t’i jepte përparësi Shqipërisë, mbreti Zog e hodhi poshtë atë ide duke kuptuar se një marrëveshje e tillë jo vetëm do të ngacmonte fqinjët e tij ballkanikë por ajo mund të krijontë një trazim në tërë Europën. Më pas Italia u shqetësua nga një ndryshim në Kushtetutën e Shqipërisë, i cili shkaktoi  mbylljen e disa shkollave të huaja dhe fetare. Qeveria shqiptare spjegoi se kjo masë ishte tani e nevojshme me qëllim që të forconte bashkimin kombëtar nëpërmjet një sistemi shkollor të përbashkët dhe të ndalonte propagandën e huaj kundra kombit. Italianët nuk pranuan drejtime të tilla administrative në shkollat e tyre dhe si rrjedhim i mbyllën dhe kthyen mësuesit e tyre në Itali. Urtësia e ligjit të ri shqiptar në lidhje me sistemin shkollor ishte i diskutueshën nga pikëpamja e mungesës së tanishme të mësuesve shqiptarë.

            S’ka më ndihmë prej Italisë. Qeveria italiane, duke njohur mirë kushtet e dëshpëruara financiare të Shqipërisë, kaloi në politikën e pritmënisë vëzhguese dhe njëkohësisht ndaloi ndihmat e mëtejshme financiare. Importet e Italisë nga Shqipëria  filluan të zvoglohen. Italianët mohuan që ata donin lejime të reja në Shqipëri, që ata donin kontroll të ushtrisë, xhandarmërisë dhe degëve të tjera të qeverisë. Ata thanë se e gjitha që ato donin ishte miqësia, bashkëpunimi miqësor dhe ndikimi kulturor. Mbreti Zog nuk pranoi t’i rihapi shkollat e huaja, por bëri një veprim të vullnetit të mirë duke urdhëruar që gjuha italiane të bëhej e detyrueshme në shkollat e mesme. Kjo nuk i kënaqi plotësisht italianët dhe ato vazhduan ta vonojnë huanë e premtuar vjetore. Atëhere mbreti Zog urdhëroi një tkurrje të madhe të buxhetit të vitit 1934. Ai pakësoi përgjysëm shpenzimet ushtarake. Ai gjithashtu i bëri rrogat shtetërore dhe shpenzimet e shtëpisë mbretërore sa një e katërta e vlerave të mëparshme. Të gjitha këto ndihmuan në rritjen e popullaritetit të mbretit Zog mdis shqiptarëve, por Roma akoma mbetej e paqetë.

            Problemi i tanishëm. Shqipëria, duke ditur mirë se shpresa e vetme e saj për ripërtëritje qëndron në zhvillimin paqësor, është duke u munduar ta shmangë vetveten nga ngatarresat politike të cilat rrezikojnë marrëdhëniet miqësore me fqinjët ballkanikë. Italia, Jugosllavia dhe Greqia kanë bërë vazhdimisht të ditur se ato janë kundër cënimit të pavarësisë së Shqipërisë. Ndërkohë, beteja e zgjuar diplomatike ndërmjet kryeministrit Musolini dhe mbretit Zog është duke vazhduar. Deri më tani, mbreti Zog duket se ka qenë fitues për arësyen se fuqia e Shqipërisë qëndron në dobësinë e saj. Kohët e fundit, ajo ka arritur një traktat tregtar të pëlqyeshëm me Greqinë dhe është duke biseduar një traktat të ri tregtar me Jugosllavinë. Këto janë shenja të pagabueshme të një bashkëpunimi më të ngushtë midis Shqipërisë dhe fqinjëve të saj ballkanikë. Nëse Shqipëria arrin të krijojë marrëdhënie miqësore me fqinjët e saj ballkanikë pa armiqësuar Musolinin, vendi i vogël në Adriatik, i quajtur “toka e harruar e Europës”, do të mundë të zhvillojë në paqe dhe mbarë burimet e saja bujqësore dhe ekonomike.

Herman Bernstein

Ish-ambasdor i ShBA në Shqipëri

Gazeta The New York Times

28 Janar 1934

shënim shoqërues. Herman Bernstein (1876-1935) qe ambasador i SHBA në Shqipëri në periudhën Shkurt 1930 - Shtator 1933. Ai ishte njëkohësisht një gazetar, shkrimtar, përkthyes, botues e diplomat i famshëm me origjinë hebraike. Albert Einstein ishte mik dhe bashkëpunëtor i tij. Herman Bernstein ishte një veprimtar i spikatur për të drejtat e hebrenjve dhe  redaktor i dy gazetave hebraike.

 Përgatiti: Saimir Lolja

-------------------------------------------------------------------------------------------------

L’Université Libre Internationale (ULI)

Rue Defacqz, 1
1000 Bruxelles / Brussels
BELGIQUE / BELGIUM

http://www.uli-edu.org/

 et

le Centre européen de recherches internationales et stratégiques (CERIS)

117 rue de Stassart

 1050 Bruxelles / Brussels
BELGIQUE / BELGIUM

http://www.ceris.be/

http://www.gazeta55.net/gazeta/14.02.2010.pdf

 Gazeta 55 - 14 shkurt 2010

Publicisti Fahri Balliu, leksion në Universitetin e Brukselit

për natyrën e enverizmit

Nga Eden Babani, Bruksel

Suleman Gjanaj, Fahri Balliu, Dr Patrice Najbor, le recteur de l'Université Libre Internationale de Bruxelles, Dr Karim P. Ouedraogo, le directeur du Centre Européen de Recherches Internationales Stratégiques (CERIS), le Professeur André Miroir.

Suleman Gjanal, Fahri Balliu, Doktor Patrice Najbor dhe Profesor Andre Miroir.

Në Bruksel, u përuruan të përkthyera në gjuhën frënge dy libra të publicistit, botuesit dhe shkrimtarit Fahri Balliu, ku autori mbajti një leksion të hapur në sallën kryesore të Universitetit Ndërkombëtar të Brukselit. Më shumë se 200 të pranishëm, mes të cilëve shkrimtarë,diplomatë dhe eksponentë të diasporës, vlerësuan ligjëratën e shkrimtarit Balliu për krimet e përbindshme të diktaturës enveriste në Shqipëri.

Me nismën e Universitetit të Lirë Ndërkombëtar të Brukselit (L’Université Libre Internationale) dhe të Qendrës Europiane të Kërkimeve Ndërkombëtare dhe Strategjike (Centre Européen de Recherches Internationales et Strategiques – C.E.R.I.S), u përuruan në Bruksel dy libra të publicistit, botuesit dhe shkrimtarit Fahri Balliu: „La femme du diable“ („Zonja e djallit“) dhe „La dictature des sens“ („Diktatura e shqisave“), njohur në Shqipëri përkatësisht me titujt: „Zonja e Zezë Nexhmije Hoxha“ dhe „Panteoni i zi“. Të dy librat, përkthyer në gjuhën frënge, janë botim i Shtëpisë Botuese Favre. 

Mbrëmja përuruese u mbajt në një nga sallat e leksioneve të Universitetit të Lirë Ndërkombëtar, në prani të më shumë se dyqind bashkatdhetarëve nga Shqipëria, Kosova dhe trojet e tjera etnike me banim në Belgjikë, si edhe shumë të ftuarve vendas. 

Ishin të pranishëm: Ambasadorja e Republikës së Shqipërisë në Mbretërinë e Belgjikës, në BE dhe në Dukatin e Madh të Luksemburgut, zonja Mimoza Halimi, si edhe Konsulli, zoti Naim Mandri. Ambasadën e Republikës së Kosovës në Bruksel, e përfaqësonte Këshilltari i saj, zoti Gani Azemi.  

Tubimin dhe praninë e autorit dhe të zonjës Balliu, e nderuan gjithashtu: Rektori Karim P. Ouedraogo, Dekani Ramadan Gjanaj, Profesor Andre Miroir (drejtor i C.E.R.I.S.), Profesor Sulejman Gjanaj, nënkryetar i Partisë së Lëvizjes së Legaliteit (P.L.L), dhe punonjës të tjerë të Universitetit. Nga komuna e Skarbeekut (një ndër më të mëdhatë Brukselit, me përqendrimin më të madh të shqiptarëve), e përfaqësonte përgjegjësi i kulturës. Ishte i pranishëm edhe drejtuesi i Shtëpisë Botuese Favre. 

Zoti Fahri Balliu dhe Doktor Patrice Najbor. 

Nga Parisi kishte ardhur Doktor i Shkencave Politike dhe i Marrëdhënieve Ndërkombëtare, njëherësh autor i librit „Historia e Mbretërisë Shqiptare“, Profesor Patrice Najbor. 

Pas fjalës së hapjes nga ana e Rektorit Ouedraogo, përshëndeti dekani, zoti Ramadan Gjanaj. Në vijim, drejtori i C.E.R.I.S., Profesor Andre Miroir, duke iu referuar brendisë së librave të Balliut, solli konsideratat e veta lidhur me regjimet komuniste dhe udhëheqësit komunistë. Fjala e Profesorit, mes stilit filozofik-shkencor dhe atij letrar-ironizues, tërhoqi vëmendjen dhe duartrokitjet e dëgjuesve.  

Nga ana e tij, zoti Fahri Balliu falënderoi në fillim të pranishmit për nderin që i bënë me pjesëmarrjen e tyre në tubim. Rastin fatlum të takimit me ta, autori i librave përurues e vlerësoi si hap drejt një miqësie të ardhshme. Sot e tutje, tha ai, unë ju quaj miq të mi, të gjithë ju që jeni në këtë sallë. Në vijim, Balliu shpjegoi për të pranishmit shtysat që i nxitën dëshirën për të shkruar veprat në fjalë. Shkrimtarët dhe gazetarët, tha ai, i zbulojnë faktet jetësore hap pas hapi. Shtysa që t’i thonë ato, bëhet dora-dorës e papërmbajtshme. Atëherë, njeriu i penës ndjen nevojën t’i hedhë në letër dhe t’i bëjë të njohura për publikun e gjerë. 

Botuesi dhe drejtori i gazetës „55“ shtoi se e kanë tërhequr tej mase hulumtimi mbi bëmat çnjerëzore të komunizmit në Shqipëri, krimet e përbindshme të të ashtuquajturve udhëheqës komunistë, gjysmakë për sa i takon formimit kulturor, perversë dhe gjakësorë në performancën e tyre kriminale. Në këtë linjë, ai shtjelloi karakterin e personazhit të tij historik në veprën „La femme du diable“ („Zonja e zezë“). Sipas hulumtimeve të zotit Balliu në burime arkivore, ai nuk ka mundur të gjejë as edhe një dokument ku Zonja e Zezë të ketë shprehur emocione njerëzore, me përjashtim të letrës që i ka shkruar emisarit jugosllav Dushan Mugosha. Hoxha dhe e shoqja, tha ai, ose Djalli dhe Zonja e Djallit, zgjodhën variantin më të keq të komunizmit real shtetëror, atë të Stalinit, duke e orientuar njëherësh drejt instalimit të komunizmit familjar, çka prodhoi tragjedi të mëdha në popull. Enver Hoxha vrau, burgosi, internoi dhe përndoqi vetëm bashkëkombës të vetët, tha ia. Ndryshe nga tiranë dhe diktatorë të tjerë që ka njohur historia botërore, nuk është gjetur deri më sot ndonjë dokument i cili të vërtetoje që, me urdhër të Enver Hoxhës, të jetë vrarë të paktën një njeri me kombësi tjetër, përveç asaj shqiptare. Makina propagandistike e udhëhequr nga Zonja e Djallit, u fryu borive të urrejtjes ndaj kosovarëve dhe çamëve, duke krijuar një ekuilibër të paprecedent në historinë rajonit: në dobi të të huajve, vrastar për shqiptarët. Falë këtij ekuilibri antikombëtar, çifti Hoxha synoi përjetësimin e pushtetit për vete dhe për pasardhësit. Froni i përgjakur mbi të cilin qëndroi çifti vrastar dyzet e kusur vjet, u ngrit mbi eshtrat e më shumë se 5000 të dënuarve me vdekje, të zhdukurve nëpër burgje e internime, mbi vuajtjet e më shumë se 66 mijë të internuarve në kampet e punës së detyruar. Instalimin e komunizmit familjar në Shqipëri, projektuar dhe jetësuar nga çifti Hoxha, po e vuajnë sot e gjithë ditën jo vetëm shqiptarët me banim në Republikën e Shqipërisë, por edhe ata të Republikës së Kosovës, të trojeve etnike dhe të diasporës, falë brezit të dytë të bllokmenëve që kanë uzurpuar kreun e Partisë Socialiste dhe që përpiqen me çdo kusht e me çdo mjet të pengojnë afrimin e Shqipërisë e të shqiptarëve me botën demokratike të Perëndimit. Rasti më i freskët është rrëzimi i Ligjit për Lustracionin nga ana e Gjykatës Kushtetuese, ku gjallojnë shërbyes të ish-diktaturës komuniste. Rrëzimi i Ligjit në fjalë, është një goditje e rëndë për ish-të përndjekurit politikë, të cilët ngado që të vërtiten, ndeshen me persekutorët e tyre që kanë lëshuar rrënjë në gjykata, në prokurori, në administratën shtetërore, në noteri etj. 

Më tej, zoti Balliu solli shifra krahasuese mes krimeve të kryera nga Sigurimi i shtetit mbi afro tre milionë shqiptarë dhe atyre të kryera nga STAS-i mbi afro dhjetë milionë gjermanë të Gjermanisë Lindore. Duke vënë ballë për ballë shifrat e 250 të ekzekutuarve për motive politike në Gjermaninë Lindore dhe të mbi 5000 të dënuarve me vdekje me po ato motive në Shqipëri dhe në të njëjtën periudhë kohe dyzetvjeçare, për të huajt e pranishëm në tubim, komentet ishin të panevojshme. 

Lidhur me bashkëpunimin mes shërbimit sekret shqiptar dhe atij jugosllav, zoti Balliu tregoi në mënyrë të këndshme historinë e një fatkeqi nga Pogradeci, i cili, i rekrutuar nga Sigurimi i Shtetit, u dërgua diku te të afërmit e vet në Maqedoni, me qëllim spiunimi. UDB-a e arrestoi dhe pasi e ballafaqoi me emrin me të cilin njihej në dokumentet e Sigurimit shqiptar, e detyroi të pranonte dhe të nënshkruante një rekrutim të dytë, këtë herë për të spiunuar vendin e vet. Kthimi në Shqipëri i spiunit tashmë të dyfishtë, e vuri fatkeqin përballë së njëjtës provë. Sigurimi i Shtetit kishte dijeni për rekrutimin e tij të dytë. I befasuar dhe pa rrugëdalje, spiuni i pafat iu kthye oficerit të Sigurimi: „Pse s’thua, ju qenkeni e njëjta ndërmarrje!“ Ngjarja për të qeshur e për të qarë, la përshtypje të madhe në sallë, sidomos te të huajt. 

Pyetjeve të Profesor Patrice Najbor, autori i librit „Historia e Mbretërisë Shqiptare“, zoti Balliu iu përgjigj me vlerësime për arritjet e Shqipërisë në periudhën e mbretërimit të Ahmet Zogut, qoftë në fushën e organizimit të administratës shtetërore, të policisë dhe të ushtrisë, qoftë në fushën e ekonomisë dhe të financave, qoftë në drejtësi, në arsim e kulturë, qoftë në atë të diplomacisë. Ka ardhur koha, shtoi ai, që të bëhet më shumë për të vënë në dukje të vërtetat historike që u shtrembërua nga historiografia komuniste.  

Në përfundim të fjalës së vet, zoti Fahri Balliu, solli në kujtesë të pjesëmarrësve arritjet e sotme të qeverisë së Kryesuar nga Kryeministri Berisha. Unë, tha ai, kam shkruar një libër mbi përpjekjet e Berishës për të mposhtur kasandrat që pengojnë vendosjen e demokracisë në Shqipëri. Do të shkruaj edhe shtatë të tjerë me qëllim që të vë në dukje qeverisjen e tij të vështirë, por të suksesshme.

Skender Zogu, Fahri Balliu, le Dr Patrice Najbor et le Commandant Hylle Spahija.

Në koktejin e rastit, të pranishmit bënë fotografi me autorin, morën autografe prej tij, si dhe shkëmbyen mendime dhe kartëvizita.

------------------------------------------------------------------------------

27/01/2014 : King Zog I honoured by the State of Israel for his special contribution in offering a welcome heaven to Jewish refugees during the Holocaust

http://www.albanianroyalcourt.al/news/88

29 January 2014

L'Etat d'Israël honore la mémoire du roi Zog Ier lors de la journée internationale de la libération des camps de concentration. Un prix spécial est remis à SAR le Prince Leka II.

King Zog I honoured by the State of Israel

The memory of King Zog I was honoured by the State of Israel on January 27 2014, Holocaust Memorial Day, during an international meeting holded at the National Museum in Tirana

Zog Izrael

On January 27, 2014, King Zog was honoured by the State of Israel : "On behalf of the State of Isreal, the Ambassador of Israel to Albania presents this special award to HM King of the Albanians, Ahmet Zogu, for his special contribution in offering a welcome heaven to Jewish refugees during the Holocaust."

"Many Jewish families owe their lives to King Zog in Particular and Albania in General. He who Saves one life is as though he has saved the entireworld", emphasized David Cohen, Amassador of Israel in Albania".

As King Zog I's heir HRH Prince Leka II of the Albanians, head of the Royal House, was invited to receive this award by HE David Cohen, during a moving ceremony organised ad the National Museum of Tirana which was attended by many personalities and the chiefs of the religious communities in Albania as well.

---------------------------------

www.voal-online.ch

http://legaliteti.org/index.php/informacine-per-media/82-shqiptaret-dhe-hebrenjte-para-dhe-gjate-ldb-pranimi-dhe-shpetimi

PARTIA LEVIZJA E LEGALITETIT
ZYRA E SHTYPIT

Tiranë, më 29 Mars 2014

Informacion për media

Sot paradite, tek Muzeu Historik Kombëtar (salla UNECO), Instituti Shqiptar i Mendimit dhe Qytetërimit Islam dhe Fondacioni Mbretëresha Geraldinë organizuan një konferencë me temë “Shqiptarët dhe Hebrenjtë para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore”.

Me poshte mund te gjeni te plote kumtesen qe kryetari i PLL Sulejman Gjana mbajti ne kete konference.

***

“Shqiptarët dhe Hebrenjtë para dhe gjatë LDB: Pranimi dhe Shpëtimi”

Konferencë 29/03/2014 - Tiranë

Lartësia e Juaj, Princi Leka dhe Zonjusha Elia Zaharia,

I nderuar Dr. Ramiz Zekaj,

Të nderuar Shkëlqesi,

Zonja dhe Zotërinj,

Të dashur miq,

Trajtimi i pranisë dhe strehimit të hebrenjve në vendin tone gjatë viteve të Mbretërisë Shqiptare ka qenë një temë e panjohur për studiuesit shqiptar dhe sigurisht edhe për opinion e gjerë, në kohën e diktaturës komuniste. 

Kuptohet lehtësisht se diktatura komuniste përdori historinë në shërbim të ideologjisë dhe pushtetit absolut; nuk pati komplekse kur e shtrembëroi atë, madje shpesh herë injoroi, anashkaloi ose manipuloi faktet dhe realitetet historike.

Gjatë asaj kohe, u errësua gjithçka ishte arritur në kohën e Mbretit Zog në hedhjen e themeleve të shtetit shqiptar si dhe në marrëdhëniet diplomatike ndërkombëtare.

Në fakt, gjithçka lidhej me Mbretërinë Shqiptare duhej konsideruar dhe interpretuar negativisht për t’i lënë hapësirën e duhur indoktrinimit dhe “edukimit” të popullit me mitet që kishte sajuar sistemi për periudhën e Mbretërisë dhe vetë Mbretin Zog. 

Eksperienca na ka mësuar se gjithçka propagandonte regjimi komunist si e bardhë, ishte në realitet e zezë; dhe gjithçka që do të ishte e zezë për ata, në fakt ishte e bardhë.  Ndërkaq, gjithçka u la në heshtje gjatë diktaturës komuniste ishte ose e rrezikshme për pushtetarët dhe sistemin, ose e lavdishme për atë të cilit i mohohej e drejta e vet. 

Kështu ka ndodhur edhe me aktin fisnik të Qeverisë Mbretërore Shqiptare dhe të Mbretit Zog në raport me trajtimin e hebrenjve që ishin të persekutuar gjatë viteve 30 në vende të ndryshme të Europës dhe që gjenin strehim dhe shpëtim në vendin tonë. 

Për fat të mirë, pas viteve 90, shumë studiues dhe historian shqiptarë dhe të huaj kanë hedhur dritë mbi ngjarjet e asaj kohe duke publikuar informacione dhe materiale të bollshme në libra, artikuj, intervista dhe dokumentarë që shërbejnë sot si referenca për të gjithë ata që janë të interesuar për këtë çështjeje.

Duhet të përmendim këtu punimet e grupit të arkivit të shtetit drejtuar nga Prof. Nevila Nika, librat dhe punimet e Prof. Shaban Sinani, Prof. Saimir Lolja, Dr. Apostol Kotani, Prof. Beqir Meta, Prof. Monika Stafa, Prof. Pellumb Xhufi, Prof. Mentor Petrela, Dr. Bernd Fisher, Dr. Robert Elsie, Dr. Patrice Najbor dhe Z. Kastriot Dervishi ; dëshmitë e të mbijetuarve Dr. Scarlett Epstein dhe Irene Grunbaum ose dokumentarët dhe filmat e Norman Gershman dhe Johanna Neumann si dhe të Z. Astrit Hyka që do të prezantohet në vazhdim. 

Edhe pse, disa prej tyre kanë analizuar ngjarjet vetëm pjesërisht ose nga një këndvështrim jo gjithnjë objektiv dhe neutral, të tjerët kanë dhënë një kontribut të paçmueshëm në zbardhjen e të vërtetës së mohuar për më shumë se gjysmë shekulli. 

Por çfarë ishte pikërisht e vërteta e trajtimit të hebrenjve gjatë viteve të Mbretërisë shqiptare? 

Regjistrimi i parë i hebrejve në Shqipëri është bërë në vitet 1923 - 1930. Sipas Dr. Jakov Milaj-t, antropolog, autor i librit “Raca shqitpare” (1944) nga të dhënat e këtij regjistrimi del se bashkësia e hebrejve me banim të përhershëm në Shqipëri arrinte deri në afro 200 veta. Që prej vitit 1929, gjenden në arkivat e Mbretërisë shqiptare, kërkesa për shtetësi shqiptare nga imigrantë hebrenj në vendin tonë. 

Por vihet re një shtim i lëvizjes së hebrenjve drejt Shqipërisë pas shpalljes së doktrinës së “Shfarosjes Përfundimtare” nga Hitleri dhe hyrjes në fuqi të ligjeve anti-Semite në vitet 1932-1933 dhe ku kërkohej, ndër të tjera, që të vendosej raca në pasaportë. 

Në fakt, diplomacia shqiptare e kundërshtoi doktrinën naziste duke u mobilizuar për të strehuar ata që u persekutoheshin në Gjermani, Austri por edhe në vende të tjera t’Europës. 

Konkretisht, qeveria mbretërore shqiptare bëri gjithçka ishte e mundur për të shpëtuar hebrenjtë dhe qëndrimet e saja ishin mirëpritur nga diplomacia botërore. 

Në vitin 1934, Komisioneri i Lartë për Refugjatët pranë Lidhjes së Kombeve, Z. James Mac Donald, i kërkoi Mbretërisë Shqiptare nëse ekzistonte mundësia për vendosjen në Shqipëri të një numri jahudijnshë nga Gjermania dhe menjëherë mori përgjigjen pozitive.  Sipas Dr. Patrice Najbor, 500 familje hebreje përfituan nga kjo ndihmë. 

Po atë vit, Herman Bernstein, që ishte ambasador i SHBA në Tiranë gjatë asaj kohe, shkruante në gazetën New-York-eze Jewish Daily Bulletin se “nuk ekziston asnjë diskriminim kundër hebrenjve në Shqipëri sepse Shqipëria është një ndër vendet e rralla të Europës së sotme ku paragjykimet fetare nuk ekzistojnë”. 

Po ashtu, Bernd Fischer ka relatuar bisedimet dhe projekt marrëveshjen e Ambasadorit Bernstein me Ambasadorin e shtetit shqiptar në SHBA, Faik Konica, pikërisht për vendosjen e 500 familjeve hebrenje në Shqipëri. 

Gazetat e bashkësive hebraike të vendeve të ndryshme të Europës i kushtuan gjatë viteve 30 një rendësi të veçantë Shqipërisë dhe strehimit që vendi ynë u ofroi hebrenjve. 

Kështu, më 10 qershor 1935, gazeta “Moment” në Poloni botoi artikullin me titull “Hebrenjtë ftohen të vendosen në Shqipëri” dhe citohet mes të tjerash, se “qeveria shqiptare ka marrë një vendim të posaçëm duke ftuar edhe hebrenjtë e Çekisë dhe Gjermanisë” dhe se “qeveria e Mbretërisë së Shqipërisë është e gatshme të pranojë vendosjen e hebrenjve në vend dhe t’u ofrojë atyre kushtet e mundshme”. 

Të njëjtën gjë shkruanin edhe gazetat “Jewish Telegraphic Agency” dhe “Jewish Chronicle” në Angli ndërsa gazeta britanike “Jewish Daily Post” shkruante më dt. 14 korrik 1935 se “shërbimi diplomatik i Shqipërisë qysh prej një muaji ka njoftuar vendimin e Tiranës për pranimin e hebrenjve në vend”. 

Gjatë asaj kohe por edhe në vitet në vazhdim në Mbretërinë Shqiptare, nuk gjendet në shtypin shqiptar asnjë qëndrim ose relatim i një ngjarjeje anti-Semite në vendin tonë. 

Siç e pohon Prof. Monika Stafa që ka studiuar qëndrimin e hebrenjve në Shqipëri në kohën e Mbretit Zog, “Tirana nuk miratoi asnjëherë ligje anti-Semite; madje as vendime, as rregullore dhe asnjë akt me karakter racor”. 

Nga ana tjetër, edhe pse Tirana ishte nën presionin e Italisë për të miratuar akte ligjore me karakter antisemit, në Fletoren Zyrtare botoheshin vendimet dhe qëndrimet e shtetit shqiptar lidhur me strehimin e hebrenjve në Shqipëri, sa që, në vitin 1935, gazeta e famshme sovjetike “Pravda” njoftonte se “vullneti i qeverisë shqiptare për të pranuar hebrenjtë po kundërshtohet nga Italia”. 

Numri i refugjatëve hebrenj të strehuar në Shqipëri ose që kaluan nga Shqipëria pa rrezik gjatë kohës së Mbretit Zog nuk është përcaktuar ende përfundimisht por dihet se deri në prag të pushtimit të vendit nga Italia fashiste më 7 prill 1939, qindra ose mijëra prej tyre hynë në vendin tonë. 

Dr. Apostol Kotani, Bernd Fisher dhe Martin Gilbert, evidentojnë se edhe në janar 1939 kishin hyrë në Shqipëri 100 hebrenj bashkë me familjet e tyre, po ashtu në shkurt ndërsa në mars 1939, kishin hyrë 95 familje. 

Edhe Robert Elsie pohon në librin e vet “A dictionary of Albanian religions, mythology and folk culture” se “deri në 1939, Ambasada e Shqipërisë në Berlin pajistë hebrenjtë me viza”. 

Po ashtu, Jutta Gerechter në kujtimet e veta për Shqipërinë gjatë viteve 1939-1945 shkruan “Mbreti Zog pranoi t’u jepte të gjithë emigrantëve hebrenj nënshtetësinë shqiptare, por pushtimi fashist e pengoi të realizonte atë vendim”. 

Madje, Sir Martin Gilbert shënon në librin e vet “Winston Churchill: profeti i të vërtetës” se një emisar i Mbretit Zog kishte takuar Churchill-in në fillim të vitit 1939 për t’i propozuar që Shqipëria të bëhej vend strehimi për hebrenjtë dhe se për të realizuar këtë qëllim, Churchill-i do të duhej të frenonte oreksin e Musolinit dhe të garantonte pavarësinë e Shqipërisë. 

Dr. Patrice Najbor thot se +/- 2.000 hebrenj kanë hyrë në Shqipëri para LDB ndërsa Bernd Fischer e kufizon këtë numër në rreth 800 veta, pavarësisht se, po Fischer, flet për “vite të arta për hebrenjtë në Shqipëri gjatë periudhës mbretërore”.

 Në fakt, që në vitin 1937, Mbreti Zog kishte njohur zyrtarisht praninë e bashkësisë hebraike në Shqipëri si dhe të drejtën për të ruajtur fenë dhe zakonet e veta dhe, marrëveshja dy palëshe e vitit 1938 midis Austrisë dhe Mbretërisë Shqiptare për heqjen e vizave ndërmjet dy vendeve, stimuloi ardhjen në Shqipëri të shumë familjeve hebrenjsh që rrezikoheshin tjetërkund në Europë. 

Në një shkrim botuar në gazetën Shekulli më 22 gusht 2010, pas një muaj gjurmimesh në arkiva, Dr. Mentor Petrela shkruan për “5 doktorë hebrenj që u sollën nga Mbreti Zog në Shqipëri për t’i shpëtuar përndjekjes së Hitlerit” (Prof. Wilhem Schlessinger, Prof. Walter Lehman, Dr. Ludovik Kalmar, Dr. A.M. Schlessinger, Dr. Quasler) dhe publikon urdhrin e pagesës së shoferit të Doktorit Schlessinger në një kohë kur dy ministra përdornin një makinë dhe një shofer. 

Përveç trajtimit institucional nga autoritetet e Mbretërisë Shqiptare të refugjatëve hebrenj, dihet se vetë Mbreti Zog dhe Mbretëresha Geraldinë e kishin Dr. Ourinovski si mjek të familjes mbretërore dhe Wilhem Weitzmann si fotograf zyrtar të Oborrit Mbretnor, që të dy refugjatë hebrenj të strehuar në Shqipëri.  Madje, në fillim të vitit 1939,  Wilhem Weitzmann u pajis, me shtetësinë shqiptare bashkë me 15 pjesëtarët e familjes vet. 

Në fakt, Mbreti Zog kishte marrë shumë kërkesa personale nëpërmjet letrave që hebrenjë e rrezikuar në vendet e tyre i kërkojshin strehim në Shqipëri, siç është rasti i Dr. Martin Gottlif nga Gjermania dhe Richard Atlas nga Austria. 

Ndër personalitetet e shquara hebrenje që shpëtuan në Shqipëri gjatë kohës së Mbretërisë, mund të dallojmë Prof. Stanislav Zuper, një nga baballarët e gjeologjisë shqiptare dhe zbuluesi i pellgut naftëmbajtës të Bakusë.  Po ashtu, edhe shkrimtari gjerman Dr. Leo Mathia dhe artisti izraelit Joli Jakov gjetën strehim në Shqipëri. 

Supozohet se edhe fizikani dhe shkencëtari Albert Einstein kaloi nëpërmjet Shqipërisë në vitin 1930 para se të largohej për në SHBA.  Pavarësisht se ende nuk është vërtetuar vizita e tij me prova të pakontestueshme, mjaft studiues besojnë se ai ka vizituar Shqipërinë dhe kërkimet dhe studimet rreth kësaj çështjeje vazhdojnë.  Sidoqoftë, është e çuditshme që në 1931, kur albanologu më i shquar me shtetësi kroate Milan Sufflay vdiq si rezultat i atentatit nga një serb, menjëherë Einstein e denoncon publikisht këtë akt të shëmtuar në të përditshmen New York Times. 

Për fat të keq, Dr. Norbert Jokli, një profesor i shquar i Universitetit të Vjenës dhe i njohur si një nga baballarët e albanologjisë, nuk arriti të shpëtojë dhe u zhduk nga shfarosja naziste në vitin 1942 edhe pse ai ishte i dekoruar nga Mbreti Zog me Urdhrin Skënderbeu.

Zonja dhe Zotërinjë, 

Pavarësisht se shumica e studiuesve kanë interpretuar strehimin dhe shpëtimin e hebrenjve në vendin tonë si një pasojë e traditës mikpritëse të popullit shqiptar duke iu referuar edhe kodit të nderit dhe të besës, këndvështrimi im është pak ndryshe. 

U përpoqa të sjell gjatë fjalës sime disa argumente dhe fakte në mënyrë jo-shteruese dhe të raportuar nga studiues të horizonteve të ndryshme dhe që provojnë angazhimin e Shtetit Shqiptar, të Familjes Mbretërore dhe personalisht të Mbretit Zog në shpëtimin e hebrenjve, për të dëshmuar se autoritetet e vendit tonë para LDB ishin orientuar thellësisht drejt botës perëndimore, vlerave humaniste dhe parimeve fisnike. 

Ka akoma zëra që pretendojnë se vendimet dhe qëndrimet e Mbretërisë Shqiptare kundrejt hebrenjve ishin të interesuara për arsye të nevojave të zhvillimit ekonomik të shtetit shqiptar.  Nuk vihet në dyshim pragmatizmi i Mbretit Zog në drejtimin e shtetit shqiptar por analiza objektive e fakteve tregon se ishte një pragmatizëm në interes të vendit dhe kombit shqiptar dhe bazuar në vlera universale, pasi mund të kishte rrezikuar më pak personalisht nga Italia Fashiste dhe Gjermania Naziste nëse do të ishte radhitur në kampin e kolaboracionistëve.  Aq më tepër, kur dihet se në prag të pushtimit fashist, Qeveria Shqiptare nuk ndryshoi qëndrimin e vet ndaj hebrenjëve edhepse në shkurt të vitit 1939 qeveria italiane i kishte bërë të ditur konsullatës shqiptare në Romë se nuk e shihte me sy të mirë vendosjen e hebrenjëve në Shqipëri. 

Natyrisht, unë respektoj mendimin e atyre që thonë se Besa e Shqiptarit ndikoi në shpëtimin e hebrenjve në vendin tonë.  Ashtu siç respektoj mendimin e atyre që thonë se përkatësia myslimane e shumicës së popullit shqiptar ndikoi për të shpëtuar refugjatët hebrenj sikur kishte ndodhur ne epoka dhe territore të tjera, në situata të ngjashme.

Unë kam të gjitha arsyet të besoj se ndikimin vendimtar për të shpëtuar hebrenjtë e inicioi Mbreti Zog dhe qeveria mbretërore pasi ata krijuan frymën e duhur si dhe kushtet e nevojshme për të hapur dyert dhe zemrat e Shqipërisë dhe Shqiptarëve për hebrenjtë në rrezik.

Qëndrimi zyrtar dhe i hapur i qeverisë Mbretërore Shqiptare është një vlerë për të cilën sot mund të mburret çdo shqiptar dhe të mos vuaje nga komplekse në raport me popujt e tjerë. 

Edhe pse roli i Mbretit Zog u vlerësua këtë vit nga Shteti i Izraelit duke e dekoruar me rastin e Ditës së Përkujtimit të Holokaustit, më 27 janar, për kontributin e veçantë në shpëtimin e shumë familjeve hebreje, mendoj se është detyrë e çdo shqiptari të mishërojë parimet dhe vlerat e Mbretit Zog. 

Në fund, dëshiroj të falënderoj organizatorët e kësaj konference, dhe veçanërisht Dr. Ramiz Zeka dhe Znj. Elia Zaharia, për mundësinë që më dhanë për të trajtuar këtë temë.

Ju falemnderit,

Sulejman Gjana

Kryetar i PLL

http://www.oborrimbreterorshqiptar.al/news/90

31 Mars 2014

Shqiptarët dhe Hebrenjtë para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore

Me 29 Mars 2014, tek Muzeu Historik Kombëtar (salla UNECO), Instituti Shqiptar i Mendimit dhe Qytetërimit Islam se bashku me Fondacionin Mbretëresha Geraldinë organizuan një konferencë me temë “Shqiptarët dhe Hebrenjtë para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore”.

Në këtë konferencë mbajti një fjale pershendetese edhe znj. Elia Zaharia, presidente e Fondacionit.

Zonja dhe Zoterinj,

Gjithçka që pamë dhe dëgjuam sot në këtë konferencë, në thelb kishte vetëm një gjë,e cila përmblidhet në një fjalë të veme: KUJTESE!

Kujtesa për të cilën shkrimtarja Izabele Aliende shprehet: “… Vdekja nuk është e pranishme. Njerëzit vdesin vetëm kur në i harrojmë ata. Nëse mundesh të më kujtosh, do të jem me ty përgjithmonë…”

Sot ne morëm mundimin të kujtojmë sjelljen fisnike të nënave dhe baballarëve tanë, para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Kujtuam ndjeshmërinë e tyre të thellë ndaj të mires dhe të keqes, guximin, dhe zemërgjërësinë e tyre.

Kujtuam vendosmërine e tyre për t’ju kundërvënë kësaj të keqje të madhe dhe perpjekjet e tyre të pashembullta për të bërë mirë.

Dhe më kete rast s’kam si të mos falenderoj Institutin Shqiptar të Mendimit dhe Qytetërimit Islam dhe Drejtorin e këtij Instituti, Zotin Ramiz Zekaj, që iu përgjigj pozitivish ftesës për bashkëpunim me Fondacionin Mbretëresha Geraldine.

Gjithashtu, dua të shpreh kënaqësinë për bashkorganizimin e kësaj konference me Zonjen Anisa Hykaj, përfaqësuese e këtij Instituti.

Organizimi i konferencës nga dy femra, nuk duhët të përbëjë shqetësim për meshkujt...

Fondacioni Mbretëresha Geraldine është vazhdimësi e traditës fisnike shqiptare të bamirësisë.

Kjo e shprehur jo vetëm në qëndrimin ndaj hebrenjve para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, por edhe në dhjetra raste të tjera gjatë historisë sonë me popuj dhe rraca te ndryshme ne nevojë.

Gjatë Mbretërisë Shqiptare, motrat e Mbretit Zog, Princeshat ishin të angazhuara plotësisht në aksione humanitare dhe sociale siç ishte Kryqi i Kuq Shqiptar dhe institucione të tjera bëmirëse që ato drejtonin.

Po ashtu, Mbretëresha Geraldine dha një kontribut të madh për njerëzit në nevojë. Më kujtohen akoma ndihmat e konsiderueshme humanitare që Mbretëresha Geraldine dhe motra e saj, Zonja Sylviane Muselier, sollën në Shqipëri në fillim të viteve 90.

Sot ishte një mundësi e mirë për të vënë në pah edhe përpjekjet e vazhdueshme të shtetit shqiptar para dhe gjatë luftës për mbrojtjen e hebrenjve, përpjekje të cilat më së miri u pasqyruan edhe në kumtesat e mbajtura nga parafolesit.

Megjithatë, si perfaqësuese e Fondacionit Mbretëresha Geraldine, nuk mund të ndalem pa përmendur ndikimin që Geraldina pati tek Mbreti Zog në lidhje me çështjen e hebrenjve. Ajo bëri të mundur që shumë hebrenjë ti shpëtojnë holokaustit duke i sjellë nga Vjena për në Shqipëri gjatë viteve 1938-39.

Zonja dhe Zoterinj,

Sot ishte vërtetë një ditë për tu ndjerë krenar për veten tonë.

Për të organizuar këtë aktivitet u desh një bashkëpunim mes disa Institucionesh dhe individesh të ndryshem.

Unë asnjëherë nuk e kam ndjerë të tepërt theksimin e rendësisë së bashkëpunimit dhe bashkëveprimit me njeri-tjetrin.

Kjo edhe për faktin se një gjë e tillë ndihmon të gjitha palët e përfshira dhe lartëson punën dhe arritjet e gjithsecilit.

Bashkëpunimi i sotshëm me Institutin e Mendimit dhe Qytetërimit Islam, është vetëm një nga veprimtaritë e shumta që Fondacioni Mbretëresha Geraldine kryen në vazhdimësi.

Duke mos marrë asnjëherë dhe në asnjë mënyrë përsipër autorësinë e bamirësisë në emër të Fondacionit që përfaqësoj, kam kënaqësinë të ftoj gjithsecilin prej jush për bashkëpunim në projektet e ardhshme, të cilat nuk do të jenë të pakta.

Ju falenderoj!

-------------------------------------------------------------------------------------------------

"Histoire de l'Albanie et de sa Maison Royale 1443-2007" 

par le Dr Patrice Najbor

DHE E FAMILJES SE SAJ MBRETERORE 1443 – 2007

-------------------------------------------------------------------------------------------------

http://albania.dyndns.org/